De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Hoofdartikel
Schijn en Wezen.

Is er ooit een tijd geweest waarin de schijn een zoo groote hoofd-rol speelde, als die welke wij thans beleven -?

Iedereen, van de hoogste tot de laagste klassen, legt er zich op toe te bluffen door schijn. De dienstbode, om nu eens van onderafaan te beginnen, wil tot geen prijs dienstmeisje wezen, o neen ze wil schijnen dame. Daarom schaamt ze zich de helderwitte muts, het schort met borduursel, de katoenen of zwarte japon, heel dat keurige, bij-uitstek-flatteerende costuum, dat haar stempelt tot een degelijke, aantrekkelijke, frissche verschijning van dienstbode, en, zoodra ze met een boodschap op straat wordt gezonden, zoodra ze 't maar eenigszins kan leveren achter den rug om van haar meesteres, zoodra haar vrije tijd is aangebroken, hult zij zich in een floddermadam-toilet, een japon zoogenaamd naar den laatsten smaak, groote donderhoed met veeren, wapperende ceintuur, enz. enz., in één woord in heel een armzalig-goedkoope nabootsing van hetgeen de mode aan dames voorschrijft, opgesierd natuurlijk met eenige nagemaakt-zilveren en dito gouden sieraden, als daar zijn: horloge-ketting, oorbellen, broches, enz. enz. enz.

En zie haar dan de deur uitstappen, zaliggelukkig in het bewustzijn dat ze lijkt op een dame!

Want ze weet heel goed, dat niemand haar in werkelijkheid daarvoor aanziet, ze weet heel goed hoe heel de buurt weet wáár ze ‘dient’, en hoe hare vriendinnen en kennissen 't óók weten, dat ze ‘dient’... En, dat de heeren en dames, die ze tegenkomt, haar evenmin aanzien voor een der hunnen, och dat begrijpt ze òòk wel. Maar dat doet er niet toe. Met den schijn is zij tevreden. Zij lijkt op een dame, op iets anders dan dat wat ze is, namelijk een knap, frisch dienstmeisje.

[p. 742]

En dat ze er uitziet als een armoedige, opgedirkte, slonzige floddermadam, dat is voor haar eergevoel veel vleiender, dan te zijn een keurig dienstmeisje, met een witte muts, en wit schort, en heldere katoenen japon, welke drie dingen zóó flatteeren, dat zij zelfs een leelijk gezichtje nog opknappen. (Zie maar eens een leelijke verpleegster eerst met en daarna zonder ‘costuum’, in hare gewone kleeren, en gij kunt raden waarom velen hunner, als zij hun uitgaan-jaren achter den rug hebben, ten slotte dat ‘vak’... en dat costuum kiezen.)

- - - ‘Het is treurig, nietwaar, lieve mevrouw, dat die menschen zoo dwaas zijn, dat zij zoo weinig zin hebben voor degelijkheid, en zoo offeren aan den verkeerden tijdgeest’?...

Zoo redeneert gij, dames! - Maar och, steek eens de hand in eigen boezem! Welk voorbeeld geeft gij, aan hen die gij zoo uit de hoogte veroordeelt, aan Uw dienstboden? Zijt gij degelijk? Offert gij niet aan den schijn?

Waarom b.v., vóór Uw huwelijk, liet gij U zoo gaarne ‘freule’ noemen, inplaats van hen die U met dien titel vleiden te antwoorden: Dat ben ik niet. Ik heet ‘Juffrouw’ Zoo en Zoo... 't Is immers mode in de winkels der groote steden, dat iedereen met ‘freule’ wordt aangesproken. 't Is mode, dat gij-zelf onder-elkaar U dien titel toeëigent, en dat de jongelui U daarmede betitelen. Gij weet allen onder elkaar beter; gij kent elkanders naam en afkomst precies, en in de winkels kent men U óók even precies. Maar toch speelt gij over en weer dat kinderachtige schijn-spelletje.

Want het is veel streelender voor Uw bewustzijn te pronken met geleende veeren, dan met gepast gevoel van eigenwaarde te dragen Uw eigen eerlijken familie-naam, (die in 9 van 10 gevallen niets meer of minder deftig is, dan die van heel veel getitelden.)

En toen gij getrouwd zijt... - wáárom hebben uw ouders, klein-behuisd en met eenvoudige bediening, toen hettrouw-dejeuner gegeven, niet zooals het vroeger gewoonte was in hun eigen familie-kring, maar in plaats daarvan het laten ‘aannemen’ in een groot hôtel, ten behoeve van een zoo uitgebreid aantal gasten, als maar bijeen te brengen waren. Waarom anders, dan om voornaam te schijnen, om rijk te schijnen, om te offeren aan den tijdgeest van willen lijken méér, dan men nu eenmaal is!

- - - En wat uw toilet betreft, ik weet niet of gij hier te lande ook reeds zoo ver zijt als het Engelsche high-life, dat zich niet schaamt in New-York-Herald en andere ‘Society-papers’ met groote letters te verkondigen, dat lady Deze en princess Die getrouwd zijn met een sluier van echte kant, of een parelsnoer van groote waarde ‘geleend’ door die en die andere ‘lady’ of ‘princess’; maar ik weet wel dat het ‘leenen’ van duren opschik, waar men zelf te arm is om zich die aanteschaffen, ook ten onzent meer en meer behoort tot de mode van den dag - tot een der treurigste teekenen des tijds waar het betreft offeren aan den schijn. Ik weet, dat er heel veel vrouwen en meisjes zijn, ook ten onzent, die uitgaan met geleende sieraden, met geleende sorties en geleenden opschik, die zichzelve tooien met de geleende kanten en veeren van rijkeren dan zij,... en die geen oogenblik stilstaan bij het vernederende, het gebrek aan gevoel van eigenwaarde, dat er ligt in zulk kinderachtig en bedriegelijk schitteren met schijn-bezit...

- - En dan het trouwen, het begraven, met de eigen-rijtuigen ‘geleend’ van anderen; waarbij de knechten van die andere menschen, in livreien toebehoorend aan die andere menschen, voor een luttele paar uur optreden in onzen naam, als waren zij onze bedienden! - En het houden van een ‘Jour’, waarbij de oppasser, die in de week in een kaal jasje met een oud dopje op zijn hoofd onze boodschappen verricht, plotseling wordt omgetooverd in een ‘eigen knecht’, die den bezoekers deftig de deur opent met witte handschoenen aan, in rok en witte das, soms zelfs in livrei!

En de binnen-meid, die dagelijks moet gaan wandelen met de kinderen, en om die reden ‘kinder-juffrouw’ heet, omdat mevrouw zich zou schamen voor hare rijkere kennissen, als zij niet in het bezit was van een ‘bonne,’ en geen geld bezit zich eene werkelijke aan te schaffen en te betalen...

En dan het welig-tierende artikel ‘namaak’, die volgens den verkooper even goed is als ‘echt’, en in elk geval zoo precies lijkt op echt, dat gij het verschil niet kunt zien! Daar zijn de japonnen, gevoerd... niet met zijde, maar met iets dat net zoo ruischt als zijde, en dat dientengevolge, als gij een zaal of een kamer binnentreedt, lijkt op zijde. Daar zijn de diamanten, zoo mooi nagemaakt, dat niemand kan zien, hoe zij evenveel enkele guldens kosten, als de echten duizenden. Daar zijn de vergulden horloge-kettingen, die er uitzien als ‘massief-goud’. Daar zijn de schildpad-haarversierselen, die nooit iets

[p. 743]

met schildpad gemeen hadden, dan den naam. Daar zijn in één woord al die legio artikelen, waarvan in een vroeger tijdperk onze grootmoeders zich met een glimlach van minachting zouden hebben afgewend, en die heden ten dage worden gekocht en omgehangen door de meest elegante, op haar naam en haar fatsoen en haar afkomst heel pratdoende, en dikwijls heel-gefortuneerde dames.

Iedereen doet het immers. Iedereen is immers tevreden met den schijn. Waarom zouden zij dan veel geld uitgeven voor echte waar, als zij zoo goedkoop terecht kunnen om aan den schijn te voldoen?

- En wilt gij nog voorbeelden op ander gebied? - Waarom, als uw omstandigheden u dwingen uw eigen brood te verdienen, verbergt gij dat zoo dikwijls achter ijdelen schijn? Gij vindt uw dienstbode o zoo dwaas, omdat zij spreekt van ‘in betrekking gaan’, in plaats van ronduit te zeggen: Ik zoek een dienst als dienstbode. En ik ook vind haar, met U, dwaas.

Maar ik vind u zelf niet minder belachelijk, U, die een pension houdt, en zegt dat gij ‘voor de gezelligheid een paar menschen in huis neemt,’ of die kamers verhuurt, en rondvertelt dat gij het doet ‘omdat het huis u te groot is,’ of die werken moet op de een of andere wijze om er wat bij te verdienen, en der wereld wilt wijsmaken, dat gij arbeidt ‘omdat gij u anders zoudt vervelen,’ of die uw tweede meid afschaft, omdat gij het wat zuiniger moet aanleggen, en als reden opgeeft, ‘dat het eigenlijk zooveel prettiger en gemakkelijker is een meid-alleen dan twee om mee om te gaan!’ Enz. Enz. -

Ik herinner mij, dat ik voor eenigen tijd een naaister, een dood-eenvoudig meisje, bij mij had, die, nadat zij een blouse verscheidene malen had gevouwen en hervouwen in het denkbaar kleinste pakje, ten slotte bedenkelijk aan mij vroeg: ‘Zoudt u denken dat ik zoo over straat kan gaan? Of zouden ze 't aan mij zien?’

‘Wat zouden ze aan u zien?’ - vroeg ik, haar niet begrijpend. En zij: ‘Ik bedoel, zouden ze kunnen zien, dat ik een naaister ben. Het pakje is wel klein, maar ik ben bang dat ze 't toch zullen raden.’

- Is zoo iets niet teekenend voor den hedendaagschen tijd? Niemand durft meer te zijn, wat hij of zij is. Een dienstbode schaamt zich haar muts, ‘het wapen der dienstbaarheid’, zooals mijn Haagsche werkman het noemde tegen onze Marie. Want dóór die muts kan men zien, dat ze dient. De naaister schaamt zich haar pakje naaigoed, omdat ‘men’ niet mag weten, dat ze naaister is. De juffrouw wil in naam een freule heeten. De hedendaagsche ongehuwde dames stellen er een hoogen prijs op als ‘mevrouw’ door te gaan. De haar brood verdienende vrouwen doen dit, volgens hen-zelf, ‘voor hun plezier,’ opdat niemand toch zal vermoeden dat zij arm zijn. En de zoogenaamd hoogere klassen gaan voor in dit bespottelijk schijngedoe, door elkaars echte kanten en mooie erfstukken te leenen, en te pronken met elkaars rijtuigen, in een woord door zichzelf een schijn van rijkdom en voornaamheid aan te hangen, voor een dag of een paar uur in de week, die zij in het overige gedeelte van hun bestaan niet kunnen volhouden of bekostigen.

Schijn, alles schijn.

Laat ons toch bedenken, dat er geen grooter lafhartigheid, geen grooter zelfvernedering, geen grooter bewijs van een zwak karakter, en geen grooter plaag voor ons-zelven is, dan valsche schaamte. Neen, het is geen schande arm te zijn of te worden, het is geen schande een eerlijk beroep of vak uit te oefenen, het is geen schande noch edelgesteenten, noch mooie japonnen te bezitten. - Het is wèl schande, als men zich en anderen bedriegt door schijn.

Ik herinner mij, dat een welmeenend maar ook aan den tijdgeest-offerend vriend mij eens, toen ik pas de Lelie-correspondentie voerde, aanried dat ik niet te dikwijls moest vertellen in de Lelie van mijn verblijf in Schotland, als lesgevende onderwijzeres op een school. ‘Het stond niet’ - voor een freule -.

- - Wel, ik heb zijn raad niet gevolgd. Ik kom er integendeel rond voor uit, dat ik daar les gaf, en ik ben er zelfs trotsch op. Want ik had geld noodig in dien tijd, en ik ben blij en dankbaar dat ik het zelf kon verdienen als een bruikbaar mensch, en niet behoefde te behooren tot die droevige categorie der ‘freules’, welke te arm zijn om onafhankelijk te leven, en zich te ‘voornaam’ voelen om zelf iets uit te voeren; waarvan het voor henzelf en anderen onaangename gevolg is, dat zij en zichzelf en die anderen in moreelen zoowel als in finantieelen zin tot grooten last worden. - - -

Overeenkomstig het idee van mijn hierboven beschreven naaistertje, had ik waarschijnlijk in die dagen mijn duitsche en fransche boeken en cahiers zorgvuldig moeten verstoppen,

[p. 744]

opdat men ‘het niet aan mij zien zou, dat ik onderwijzeres was’. - Velen, die met mij om dit denkbeeld zullen lachen, doen echter op hunne beurt precies zoo gek als zij. Want de een op deze, de andere op die wijze, offert onophoudelijk aan den schijn, en doet mee aan het bedriegen van zichzelf en van anderen, door wat meer of wat anders te willen schijnen, dan hij of zij in de werkelijkheid is.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.