De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Ter bespreking toegezonden.

Van de Koningen en de Kroon door Ricarda Huch. (Vertaald door mevrouw de Graaff-van Cappelle.) (Uitgave van de Hollandia-drukkerij te Baarn.) - Ricarda Huch behoort tot de bekende schrijfsters; haar naam is, vooral in den laatsten tijd, ten onzent gunstig bekend geraakt. Ik-persoonlijk kan niet veel voelen voor haar stijl en roman-inkleeding. Beide zijn mij veel te langdradig en te weinig-op-den-man-af. Voor lezers, die een boeiend, degelijk boek willen lezen, iets waar ge wat aan hebt, ook wat het aantal bladzijden betreft, is deze roman zeer zeker aan te bevelen. Het is geen onbeduidend werk, maar de vrucht van kunnen.

In Hooge Regionen. Door G. van Hulzen. (Uitgave van C.A.J. van Dishoeck te Bussum). Op dezen lijvigen roman hoop ik later uitvoeriger terug te komen. Voorshands zij

[p. 551]

gezegd, dat dit weer geheel ander werk is van van Hulzen, dan b.v. De Man uit de Slop. - In plaats van in de laagste volks-klassen, speelt dit gegeven zich af op reis, in Interlaken, in hôtels, etc. - Wat mij bovenal treft is de eigen visie van van Hulzen op het natuurschoon, zijn oorspronkelijk, op z'n eigen manier uitzeggen van de daar geziene scheppings-heerlijkheid. Hij leent niet bij de moderne woord-kunstenaars de nieuwe manier van een sloot of een gracht of een lucht beschrijven, met een nauwkeurigheid van notitie-boekje; evenmin vervalt hij in het ouderwetsche afgezaagde genre van steeds dezelfde afgesleten gemeenplaatsen aanwenden. Wat hij gezien heeft, zag hij met de eigen, persoonlijke oogen van den de natuur-in-zich-opnemenden kunstenaar. En hij heeft geschilderd wat hij zag, zonder aanstellerij, eenvoudig en waar: ‘Rondom, als uit het water opgerezen, strakten de glooiingen, stonden òp de bergen in koele, koude stijging, dof-vochtig van den regen, en het Thuner-meer anders weekgroen, was nu bijna zwart, vol grauwe kabbelingen die klein-nijdigjes tegen de boot aanzwabberden’ (blz. 17). Of b.v. blz: 128: ‘Troebel-roodig afschijnsel glimmende, als glans van blikkerend koper, veraf op de witte toppen der hooge bergen, tintte de grijze rotsen tot goud, het groen tot brons, maakte van de insnijdingen fantastische verdiepsels, waaruit stofgoud scheen op te zweven. Maar langzamerhand verzwakten deze opkleuringen, werden de bergruggen weer koeler, weer kouder beschenen, dreef ook in de lucht het blauw terug, het blauw dat naar 't noord-oosten dieper en donkerder teekende de grillige toppen, die brokkig gekontoerd, nu vlijm-scherp aflijnden in 't gestaag-vervlietend licht.’ - Het is werkelijk een groote verblijding eens weer zulk goed-hollandsch onder de oogen te krijgen van een modernen schrijver als van Hulzen. Over het geheel is deze roman zonder twijfel een der beste, die in de laatste jaren is verschenen in ons vaderland. Hier hebben we een van die goed-geschreven en goed-in-elkaar-gezette, ernstig-bedoelde werken, die hoe langer hoe minder geschapen worden, in een tijd, waarin iedereen meent een roman te hebben gemaakt, als hij een of ander zoogenaamd realistisch vuiligheidje heeft gedetailleerd in eenige onleesbaar-vervelende bladzijden, zonder eenigen samenhang of eenige karakter-verwerking. Het slot lijkt me geforceerd. Ik geloof dat van Hulzen niet voldoende zichzelf heeft kunnen verplaatsen in de vrouwenziel, die hij teekent. Haar gedachtengang zóó zijnde, als hij die weergeeft, zou ze zich te zwak hebben gevoeld om van Reelen los te durven laten. Maar die bezwaren zijn hier bijzaak, waar er zooveel reden is van Hulzen wezenlijk dankbaar te zijn voor zijn uitstekend werk.

De Doolaar en de weidsche stad van Lode Baekelmans (uitgever Johan Pieterse te Wageningen), is een goed-geschreven, wel-melancholiek-getint Vlaamsch verhaal, in die zangerige, zoetvloeiende woorden-aaneenrijging, waarover Teirlinck en Streuvels en zoovele Vlamingen hunner richting beschikken, en die zoo weldadig en gekuischt aandoet naast het lompe en ruw-platte Noord-Nederlandsch, dat de richting Heijermans, en vooral de allerjongste van-der-Meer, Schmidt, etc., in zwang tracht te brengen.

Dionyzos door Louis Couperus. (Uitgave van L.J. Veen te Amsterdam). - Waar ikzelf Couperus als artist zeer hoog stel, zie ik er te minder bezwaar in ronduit mijn meening te zeggen, dat zijn quasi-verheven diepzinnigheden genre Dionyzos Machwerk is van 't allergoedkoopste soort. Couperus is een kunstenaar, die met romans als Noodlot, als Majesteit, Kleine Zielen, niet het minst ook door zijn uitnemend geschreven De Stille Kracht, zich voor altijd een plaats heeft veroverd in de wereld der letteren, niet alleen in ons eigen kleine-land, maar ook daarbuiten. Maar als Couperus zoo van tijd tot tijd diepzinnigheids-buien krijgt, en verheven-leuterpraat gaat uitslaan, waarmee hij, dank zij zijn roem, de groote massa imponeert, dan moet ik hartelijk lachen om zijn handigheid in dat kunstje, van met groote woorden om zich heen gooien, en bombast uitgalmen zóó, dat ‘het publiek’ ervan verstomd staat en nederig zegt: 't Zal wel mooi zijn, al begrijp ik er ook geen steek van! - Voeg nu nog toe aan zoo'n indrukwekkenden bombastschotel als Dionyzos de pralende onderteekening: Nice-Venetie-Cadore, en, klaar is Kees! Voor zooveel ‘bijzonders’ zwicht het gewone soort roman-lezers deemoedig. Couperus-heeten, een boek-schrijven met zoo'n rollenden naam als Dionyzos, en waarvan de inhoud als een rollende donder voorbij ratelt in één opeenhooping van groote-woorden, en al die geleerdheid klaar-spelen van ‘Maart-Juli’ in zoo verre, door de meeste hollanders nooitgeziene, en dientengevolge hun-onbereikbaar-mooi lijkende oorden als Nice en Venetie en Cadore - neen heusch voor zoo iemand moet je toch wel eerbied hebben; dat is toch wèl iets bijzonders!! En al begrijp je er dus ook niets van, of, als je 't wel begrijpt, al vindt je 't ook bombast en leuterpraat en aanstellerij, zwijg dan toch maar liever stilletjes, en doe of je 't óók mooi vindt! Want, verbeeldt je, wat zou ‘men’ anders wel van je denken. ‘Men’ zegt immers, dat het heel buitengewoon, misschien wel weer ‘Dante’-achtig is, (zie strooplikkerij ‘critici’ in zekere Bladen).

De Weg tot Geluk door L.N. de Jong, doktor in de Godgeleerdheid. (Uitgave van

[p. 552]

de Drukkerij de Eendracht te Schiedam). - De Weg tot Geluk is nog al lang, namelijk drie deelen; die echter ieder op zichzelf een handig, niet te dik formaat zijn. Natuurlijk moet en mag men zoo'n werk niet anders beoordeelen, dan van-af het standpunt van den schrijver-zelf. Want het is onmogelijk, als men dat niet deelt, met hem aan het redetwisten te gaan over beweringen of stellingen, die zich niet laten bewijzen, die men moet gelooven of niet gelooven, moet aannemen of niet-aannemen. Tracht ik mij nu te verplaatsen in het geloof van den auteur, dan vind ik in zijn boek een ernstig streven, om anderen tot een gelukkiger en beter levensbeschouwing te brengen, waarvoor ik allen eerbied heb. Ik wensch daarom ook zijn boek een grooten lezerskring toe. Ik geloof zeer zeker, dat veel-ongeloof een gevolg is van niet-nadenken, van niet-weten wat de Bijbel leert, en wat de oprecht-geloovige Christenen aannemen, als de weg tot Zaligheid hier, en hiernamaals. Het heeft mij dikwijls gefrappeerd, dat zij, die het luidst en het hevigst schreeuwen over hun ongeloof, dikwijls het minst begrijpen wat geloof is, omdat zij nooit de zaak van een andere zijde leerden kennen dan hun eigene, die van onwetendheid. Ongeloof wordt maar al te dikwijls geboren uit onwetendheid. En dat is zeer te bejammeren. Alleen dan is ongeloof óók een levensovertuiging wanneer dat ongeloof veroverd is op het geloof door nadenken, door twijfel, door bittere ondervinding; hoe dan ook. Maar zij, die-nooit nadachten over de diepere zijden van het leven, en nooit kennisnamen van de leerstellingen der geloovigen, weten zelf niet wat zij verwerpen en hoeveel zij missen. Een oprecht geloof, van welke richting ook, is een kostelijk bezit; een bezit, dat ik een ieder benijd, want alleen het geloof helpt ons heen over de raadselachtigheden van ons aardsch bestaan, over de pijnigende vraag: Waartoe leef ik, waarom sterf ik. - Dr. de Jong schrijft een eenvoudigen, helderen betoogtrant, en zet op een eerlijk overtuigde wijze de Verlossing en Verzoeningsleer uiteen. Moge zijn arbeid in handen komen van velen, die over die leer oordeelen op hoogen toon, zonder ervan ook maar iets af te weten. Misschien kan het menigeen ten zegen en ten voordeel strekken, te meer omdat de schrijver zijn best doet het nieuwe licht niet te verwaarloozen terwille van het oude-geloof, maar tracht te vereenigen en toe te lichten. Zijn werk is verdeeld in: Eene Menschbeschouwing, Eene Wereldbeschouwing, en Een Levenspraktijk.

‘Ik’ door Jeanne Reyneke van Stuwe. (Uitgever L.J. Veen te Amsterdam). Heel graag wil ik mij met deze schrijfster uitvoerig bezig houden, als het der moeite waard is, maar zoolang zij in de zeur-periode verkeert van Zestien, Zeventien en ‘Ik’ zullen wij haar maar voegen bij het gezelschap waarbij zij in deze soort lectuur thuisbehoort, namelijk vierde rang leesgezelschap-schrijvers en schrijfsters, die zóó en zóóveel bladzijden volpennen ten gerieve van een met-alles-tevreden huis- of keuken-publiek. - Na 't meer dan onbeduidende gewauwel van Zestien, nogeens dezelfde hoofdpersoon in Zeventien, en nu opnieuw in ‘Ik’! En dan die onleesbare methode van briefjes-stijl! Haar dorre stijl en haar onhandige wijze van een verhaal in elkaar-zetten is altijd het zwakke punt geweest van Jeanne Reyneke van Stuwe. Alleen Hartstocht heeft kleur, leven, goedgeteekende tooneelen. Maar al haar andere romans zijn langdradige opsommingen van: toen deed zij zus, en toen deed zij zoo, en toen dacht hij weer dat, en daarop meende zij weer dit. - Nooit laat zij ons iets zien, iets hooren uit de gesprekken, iets meebeleven, en daardoor begrijpen. Zij doceert maar bladzijden-lang voort, en wij moeten tevreden zijn met de ‘karakter-ontleding’, als in een ontleedkundige les. Intusschen is deze methode nog amusant, vergeleken bij de Dagboek-briefjes-stijl waaruit ‘Ik’ is saamgeflanst. Was het Dagboek aardig, schreef ‘Ik’ een piquanten, leuken stijl, stond er ook maar iets lezenswaardigs in, dan mijnentwege! Zóó echter is het de meest onbenullige kinderpraat, van het meest-onbenullige Haagsche of niet-Haagsche leeghoofd, dat men zich denken kan!

Enfin, ik heb al méér dan genoeg gezegd over dit nieuwste product eener schrijfster, die m.i. haar naam weggooit doordergelijke kinderachtigheden, waarmee zij nu waarlijk al te lang bezig is. Eén zoo'n mispasje op letterkundig gebied kon er nog dóór. Maar ‘Ik’ is nu al het derde afdwalingtje dat zij zich veroorlooft in de richting van niet eenmaal kinderlectuur maar, wat erger is, kinderachtige lectuur.

Paul Kelver door Jerome K. Jerome. (Vertaald door Henriette Rappard) (uitgave van de Hollandia-drukkerij te Baarn). - Als men van een schrijver een heel bepaalden indruk kreeg uit zijn werk, is het moeilijk hem ineens in een heel ander licht te beschouwen. Drie man in een boot’ en ook andere dingen, die ik van Jerome K. Jerome gelezen heb, gaven mij zoo'n flotte, vlugge impressie, van iemand die de dingen kort, raak, ineens weet te zeggen, dat ik dezen langen, met-ouderwetsche-opschriften boven de hoofdstukken-ingedeelden roman, vreemd aanzie, als iets dat niet behóórt bij den naam van den auteur. - Jammer vind ik het dat de vertaalster die opschriften maar niet wegliet. Die ouderwetsche manier van je vóóraf in een opschrift in te lichten waarover de schrijver

[p. 553]

't hebben zal, is storend en inhoudbedervend. En te méér jammer is dit, omdat die inhoud de lezing wel verdient. Het is een boeiende, goed-geschreven roman, waarin sommige heel mooie bladzijden voorkomen.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.