De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

De Doodendans.
Naar het Deensch van Sophus Michaëlis.
Vertaling van mevr. Logeman-van der Willigen.

IV. De Ridder.
(Vervolg en Slot van N^o. 44).
III.

De jongen was begraven. Doch het verdriet bleef heugen in den burcht van den ridder. De riddervrouwe ging nooit de poort meer uit. Zij bleef in de slaapkamer of weende bij de kleine kist in de vervallen kapel van het slot.

De ridder zelf wist niet hoe hij het leven verder dragen kon. Hij liep met het verlammende gevoel rond, dat de Dood zelf over zijn grond gereden had in de gedaante van een jonge, schoone vrouw, die met de sporen van haar kleine hielen het hart van zijn zoon vermorzeld had.

Iederen morgen stond hij vragend voor het bed van zijn gade en zeide: ‘Hoor - ween nu niet langer! Vandaag rijd ik naar den markgraaf om voldoening te eischen!’

Zij mompelde slechts een paar onverstaanbare woorden en schudde het bleeke hoofd. En vóór hij den stal bereikt had, was zijn besluit verzaakt en bleef hij thuis. En als hij 's avonds onverrichter zake naar bed ging, troostte hij zich er mee, dat zijn vrouw nu nog te hulpeloos was om alleen gelaten te worden. Toch moest het eens gebeuren. Hij verlangde er naar en vreesde er tevens voor en rilde terug voor het neerdalen in zijn eigen gevoelsbron.

Uren lang zat hij naar zijn nietsdoende handen te staren. Zocht men hem vergeefs in kamer en slot, dan wist men waar hij te vinden was. Dan kroop hij op het veld dat aan den Zuider kant lag in het gras, als zocht hij naar verloren parelen uit een gebroken ketting.

Op een zekeren morgen was Mevrouw Veronica het eerst op en opende zij kisten en kasten om er reiskleeren uit te halen. Die legde zij gereed bij het bed van haar echtgenoot. Hij kleedde zich gedachtenloos aan en niet voordat zij den mantel over zijn schouders hechtte bemerkte hij, dat hij reisvaardig was.

‘Ga nu, waarheen ge zult en moet,’ zeide zij.

Hij ging naar de deur, doch keerde terug en wierp de baret van het hoofd.

‘Ik ga niet,’ zeide hij.

‘Moet ik gelooven, dat ge laf en bang zijt?’ zeide zij, terwijl zij naar hem toetrad. ‘Ulrik, ik weet, hoe het met u gesteld is en ik zie hoe ge lijdt - maar het helpt niets. Ge hebt niet langer een wil. Ge wordt verteerd door een verborgen begeerte, die al uw kracht verbrandt. Ik weet niet, hoe zij was, die mijn kind vertrapte. Maar ik ziè haar in uw eigen aangezicht en ik hoor haar roepen in uw klankelooze stem. En als ge niet recht tegenover mij staat, heb ik een gevoel dat ge elkaar achter mijn rug ontmoet.’

Hij was vlammend rood geworden terwijl zij sprak, en haalde zwaar adem. Hij fronste de wenkbrauwen en antwoordde scherp:

‘Gij praat als een dwaze vrouw en gij

[p. 744]

beschuldigt mij valsch. Wien zou ik ontmoeten? Heb ik geen verdriet genoeg door het verlies van mijn zoon en door mijn behoefte naar wraak, die ik door u tot nu toe nog niet heb kunnen nemen?’

‘Ulrik, ge weet niet wat ge zegt. Nu zal ik u zeggen, wat ge voelt. Ge hebt geen verdriet, maar liefdeverlangen. En ge verlangt naar een vrouw en niet naar wraak.’

De ridder voelde zich gekrenkt tot in zijn innigste zelf en hij zeide, terwijl hij haar met de gebalde vuist sloeg:

‘Zoudt gij misschien mijn gedachten beter kennen dan ik? Dan zult gij ook mijn hand leeren kennen! En ge wilt mij liefde toekennen voor een vrouw, die ik haat? Nù zal ik de wraak voor mijn zoon gaan halen. Breng ik die niet, dan ziet ge mij nooit weder.’

Ditmaal was het ernst. Oogenblikkelijk reed hij het slot uit. Zijn vrouw schudde het hoofd, toen zij hem alleen zag uitrijden. Zonder gevolg, zonder scheidsman.

Alleen reed hij den langen, stoffigen, brandend-zonnigen weg naar het slot van den markgraaf op. Alle schuren en poorten stonden door de middaghitte open. Onaangeroerd, of onaangesproken reed hij het laatste slotplein binnen, waar de markgraaf op den rand zat van de sinds lang verdroogde en met gras begroeide fontein. Hij was klein en dik, met een hoofd dat van ter zijde aan den kop van een schildpad denken deed en een neus die als een snavel op de scherpe kin neerhing. Hij was in een onderwambuis en rood met geel gestreepte broek en dresseerde een paar bulldogs.

Van de honden keek hij naar den binnen rijdende en zeide zonder te groeten en zonder een spier te vertrekken - zijn gezicht was als uit hoorn gesneden:

‘U heb ik lang verwacht.’

Hij ging hem voor naar de schrijfkamer, waarvan hij de deur achter hem sloot en wachtte zwijgend af wat de gast verlangde.

Toen de ridder vóór dat ongevoelige padden-aangezicht stond onder dien hoogen, stijven, scharlakenrooden kasket, die zoowat het stijve, dunne, pikkleurige haar bedekte, begreep hij in hetzelfde oogenblik, dat het niet voor hem was, dat hij gekomen was.

‘Markgraaf, ik wensch uw vrouw te spreken.’

‘Dat kan niet gebeuren.’

‘En waarom niet?’

‘Omdat het niet gebeuren kan.’

‘Is zij ziek?’

‘Zoo kunt gij het noemen.’

‘Wat voor ziekte heeft zij?’

‘Zij is manziek,’ zeide de markgraaf kort, terwijl hij den ridder stijf aankeek. Het was of zijn oogleden nooit knipten. ‘Kent ge de sage van den draak, die iederen dag versch menschenvleesch eischte? Zoo is het met haar. Als ik haar honger stillen wilde, zou ik een compagnie soldaten voor haar werven moeten.’ Zijn lippenlooze mond vertrok zich tot een haatachtigen glimlach, waarvan de plooien schenen te blijven hangen. ‘Maar u wil ik niet tot vaandrig maken.’

De ridder trilde over zijn heele lichaam. Hij kon dien stijven, onveranderlijken hoornblik niet verdragen. Hij deed een voetstap naar de kleine vensternis. ‘Juist!’ zeide de markgraaf. ‘De magneetnaald heeft het gewenschte succes. Mevrouw Sibylla is in die richting. Zij brengt vroom haar dag in de kerk door. U weet dat we een slottuin in de kerk hebben. Daar kan zij geen kwaad. Daar rijdt ze geen pas gezaaid veldgewas om.’

De ridder keerde zich weer naar hem toe.

‘Markgraaf,’ zeide hij scherp, ‘u zoudt met mij den spot niet moeten drijven.’

‘Daar denk ik ook niet over. Ik vergeet niet, wat ik u schuldig ben. Mevrouw Sibylla herinnert er mij iederen dag opnieuw aan. Zij heeft diep in uw akker getrapt. Tot vergelding hebt u diepe sporen in haar hart achtergelaten. Zij spreekt slechts over u. Verstaat u mij nu?’ Zijn mond maakte een geluid alsof er een paar hoornkaken op elkaar gedrukt werden.

Lang bleven zij elkander zwijgend aanstaren.

‘U doet uw echtgenoote onrecht aan, Markgraaf.’

‘U behoef ik niet te biechten. Daarentegen ben ik u wat lentekoren schuldig.’

‘Wacht u nu!’ zeide de ridder terwijl hij hem bij de schouders greep.

‘Laat me los, of ge zult eens proeven hoe de hondenzweep smaakt!’

‘Is dat de voldoening voor mijn vermoorden zoon?’

‘Dat is het loon omdat ge u meester maakte van mijn vrouws gedachten! - Laat me los!’ herhaalde de markgraaf nog tweemaal op denzelfden passieloozen toon.

Toen de ridder hem niet losliet, sloeg hij hem met de zweep over het voorhoofd.

Deze slag werd zijn eigen ban. De ridder

[p. 745]

duwde hem achterover zoodat hij met den rug tegen de stevige eikenhouten tafel terecht kwam, en zóó sterk was de duw en zóó ongelukkig de val, dat de markgraaf ter aarde zonk met een gebroken ruggegraat en zonder geluid te geven liggen bleef.

VI.

Het was of er in die korte oogenblikken jaren verloopen waren. De ridder was alleen met den doode. Het bloed suisde in zijn ooren. Hij dacht noch aan den moord, noch aan de gevolgen, noch aan het gevaar. Hij wist niet waarom hij daar stond, ook niet, waarom die man dood ter aarde lag. Hij wist slechts, dat er sleutels hingen aan den gordel van den doode en hij greep er naar met koortsachtige haast.

Hij sloot de schrijfkamer achter zich en ging het slotplein over, waar de honden hem beroken. Het was of de fontein nog meer vervallen en verdroogd was sinds hij die het laatst zag. Aan den knecht, die den stal uitkwam, zeide hij: ‘Laat het paard - ik blijf. De graaf is in zijn slaapkamer en verlangt niet gestoord te worden.’

En zoo stond hij dus bij den kerkvleugel, die sinds een paar eeuwen na het groote beleg, niet meer dan een ruïne was. Slechts de buitenmuur stond nog en was voorzien van een met ijzer beslagen kerkpoort.

Hij deed de poort open en trad onhoorbaar over de met gras bedekte steenen, zonder om te zien; toen door het daklooze schip der kerk, tusschen, door dicht loof omhangen zuilen en pilaren en ging naar het koor dat groen was als een loofhut.

En op den achtergrond stond een gedaante, groen als het koor zelf, gekleed in voetvrije, moskleurige dracht. De ceintuur zat hoog, vlak onder de borst, en het korte keurslijf scheen het omhulsel van een zwellende roos, de kelk die de witte borsten droeg, die onder het fijne linnen doorschemerden. Een enkele gouden draad was om het gladde donker-roode haar gespannen en een wijn-roode edelsteen die op het witte voorhoofd fonkelde werd er door vastgehouden.

Zij strekte de armen naar hem uit en het zwarte duister van haar oogen vlamt hem te gemoet, dat duister dat donkerder en teerder is dan al de nachten gedurende welke hij er van gedroomd heeft.

Eindelijk.

Heeft de doode kerkruimte om hem heen dit woord gefluisterd? Of sprak het duister der oogen het uit? Of was het een zucht uit de diepte van zijn eigen ziel, die nu eindelijk wist waar haar bestemming te vinden was?

Eindelijk.

Nu glijden haar witte, koele armen over zijn heeten nek.

‘Sibylla, raak me niet aan, er kleeft bloed aan mij!’

‘Eindelijk’ - fluistert zij.

‘Versta je, Sibylla! Raak me niet aan! De laatste adem van een doode zweeft om mij heen!’

‘Eindelijk,’ fluistert zij, terwijl zij de armen dichter om zijn hals slaat.

‘Sibylla, wat doet ge? Hoor me - ik heb den markgraaf gedood, uw man!’

‘Eindelijk,’ fluistert zij nog eens, terwijl zij haar wang als een zonneschijn tegen de zijne aanlegt. En zij kust hem op den mond en op zijn beide oogen.

Eindelijk.

Toen werd hij op eens kalm en strijkt het haar van zijn voorhoofd en de wroeging uit zijn gemoed.

Wat valt er nu nog te herdenken, daar hij zijn doel bereikt heeft? Zijn oogen zijn steeds door haar lippen gesloten en hij laat het duister van haar oogen op den diepsten bodem van zijn ziel zinken.

‘Bedenk,’ fluisterde hij, ‘dat er nu in de heele wereld niemand is buiten u en ik. Verder niets.’ En het duister van haar oogen drijft de herinnering van zijn vermoorden zoon in vergetelheid weg, evenals die van zijn verlaten echtgenoote, van den dooden markgraaf en het bewustzijn dat er na dit uur nog een uur komt....

En zij fluisteren elkander toe, wat alle geliefden elkander toefluisteren in zulk een oogenblik: dat dit moment voor hen de oplossing is van alle raadselen, dat hun geheele leven slechts één bevend verlangen daarnaar geweest is en dat zij niets liever wenschen dan nu te sterven, daar dit oogenblik voor hen een eeuwigheid is.

Toen de ridder eindelijk de oogen opent, wordt hij zich eerst bewust van de plaats waar hij zich bevindt. Hij ziet in dit ruime heiligdom rond, waarvan het donkergroen fluweelen grastapijt den vloer bedekt, waar boomen en struiken in de koele schaduw van het kerkschip ademen en waar de hemel zijn reinen, blauwen sluier over de naakte steenribben der gewelven uitspant.

De onbeschrijfelijke stemming die er uit

[p. 746]

deze kerk opstijgt, waar in eeuwen geen mis gelezen is, geen luid woord gesproken is, dringt tot hem door. Alles is vergetelheid en onverstoorbare vrede - slechts gras en struiken zijn het stille, zwijgende gehoor dat opwast onder den uitgespannen hemelsluier, die zich 's nachts over de hooge pilaren uitspreidt en overdag als het ware den zonneschijn die door de vensters en de gothische bogen straalt, zacht-zevend doorlaat.

Wat voor devotie maakt zich hier tusschen deze muren van hem meester? Nergens schijnt het gras zóó stil te groeien als op den bodem van dezen tempel, waar het over verweerde onbekende voetstappen van duizenden menschen op de versleten steenen kruipt. Nergens heeft hij seringen en kamperfoelie zóó plechtig zien wassen als in deze slanke kerkschepen, waar slechts enkele uren van den dag de zon als een zegening van boven nederdaalt. Kunnen planten ter heilige tafel of bloemen in het klooster gaan? Zie hoe ze hare fijne, een weinig bleeke kopjes buigen - als devote nonnen onder teere schaduwsluiers. Zie, hoe de klimop vol smachtende extase den triomf boog van het hoofdkoor opklautert. Zie, hoe de wingerd zijn groote, schoone bladen tegen den muur rankt en reeds kleine, groene trossen gezet heeft - teeder als een fijn geschilderde arabeske op den lichtblauwen grond der kalksteenen.

En hij opent de oogen voor dit licht, dat in een door de natuur veroverde kerk valt - geen licht is zóó mild en koel, zóó hemelsch rein als dit. Het is alsof de lichte blauwe ether zelf tusschen de bogen neerdaalt en in bloesemlichte wierookwolken weer opstijgt. Een zwaluw vliegt door de vensterrozetten binnen en zeilt dwars door het middenschip - als een gevleugelde gedachte, een plechtig woord.

Kan de natuur zelf kerken bouwen? Zijn kettergedachten doen die vraag en beantwoorden die bevestigend. Het Stof is de bouwmeester, Stof is zijn naam, Stof zijn al de handen die deze steenblokken kapten, Stof de handen die ze tot pilaren en bogen vormden, Stof de schilderijen die deze muren versierden, Stof de steenbloemen die op deze kapiteelen groeiden, Stof ook de wierookvaten der kerk en Stof de handen, die ze zwaaiden, tot Stof de in allerlei kleuren gekleede menschenschare, die deze schepen bevolkte.

Maar de pilaren staan - loodrecht, hoog, als tusschen bloemen en gras opgeschoten, tot bogen buigen zij zich samen en vormen het koor - vast, schoon en sterk - een natuurlijke kerk, een heilig huis van madreporen, die overblijven zelfs als alle vleesch wegrot, alle priesterwerk verstomt. De struiken groeien hier onder het lommer der sterke muren. En heel omhoog, ver van al het verweerde Stof der gewelven, telen wuivende bloemen, bloeit knikkend gras - het allerhoogst prijkt de wilde roos als de overwinningsbanier der Natuur, die zich zelf plant op den top van alle vergane tempels.

V.

Een altaar-ruïne is hun bruidsbed geweest. Zij hebben zich uitgestrekt op grafsteenen belegd met gras, dat even gewillig op gewijde aarde als op de graven van zelfmoordenaars groeit.

De ridder heeft het Leven zelf in de armen. Nooit was iets zoo onbegrijpelijk en zoo vanzelf-sprekend als dit. Of hij staan zou bij het graf van zijn zoon, of voor de oogen van zijn echtgenoote - berouw zou hij niet voelen. Waarom zou hij berouwen, dat hij op dit oogenblik de bedoeling van het bestaan doorgrondt?

Zij slaapt met het hoofd op zijn schouder geleund. Hij zelf houdt de oogen gesloten. Hij heeft haar kleinen met bloed bevlekten hiel in zijn zijde gevoeld. Nu draagt hij haar op zijn schoot, zijn geheelen rijkdom heeft hij met haar in de armen. Daardoor schijnt hij weg te zweven in een zalige kalmte, die nooit eindigen zal.

Eeuwig - eeuwig - denkt hij - eeuwig - wat is eeuwig? Een eeuw kan hij zich denken, in zijn gedachten uitmeten, maar tien eeuwen nauwelijks - en toch wiegt hij het woord eeuwig in zijn ziel. Hij spint de zaligheid, den halven sluimer van het oogenblik uit tot in het oneindig vage. Hij zou altijd in deze houding blijven willen, in deze doode kerkvrede verstommen willen, een steenblok willen worden waartegen het gras kan opkruipen en de bloemen wortels kunnen schieten - en toch het bewustzijn willen bewaren, dat hij rust, dat hij het eeuwig geluk gevonden heeft.

En terwijl hij langzamerhand geheel in zichzelf verdiept is, schijnen zijn gedachten in een kring rond te draaien, altijd weer in denzelfden, denzelfden. Zwakker en zwakker voelt hij den druk, terwijl zijn hart in rust glijdt onder denzelfden polsslag als het hart aan zijn zijde. Zoo denken twee geliefden

[p. 747]

aldroomend dat de eerste liefderust tot in alle eeuwigheid duren zal.

Hoe lang had hij nu gesluimerd? Heeft hij gedurende dagen en jaren geslapen? Is de eeuwigheid misschien begonnen? Hij schudt zich even, alsof hij wakker worden zou, maar hij ontwaakt niet en slaat het oog niet op, hij heeft slechts het gevoel alsof dat schudden een stap vooruit was van den tijd, een eeuw, misschien twee - de slaap en de tijd hebben misschien hun wenschen vervuld.

Hij voelt een zwak rillen en prikken in zijn hoofd. Dat was weer een tijdsprong. Een doode zit op zijn schoot - geen warm en levend wezen, maar hoekige, kale knokkels. Een hersenpan ligt op zijn schouder. Twee scherpe, gekruiste knokkels snoeren zich om zijn hals. Geen warme adem gaat er over zijn wang. Maar een oude bestoven graflucht vult zijn neus.

Met een ruk opent hij de oogen en beweegt zijn rillende ledematen. Toen was het, alsof er knokkels van zijn schouders en van zijn schoot neerrollen en terwijl hij zijn been uitstrekt, schopt hij tegen een dof en hol klinkend voorwerp.

De dag is voorbij. De schoone zomernacht, tintelend van brillanten, welft zich in een glas-heldere groenheid boven de naakte kerkribben uit.

Hij is alleen en tast vergeefs in het van dauw drijvende gras. Aan zijn voet omvat zijn hand een doodshoofd. Hij houdt het in de hoogte en ziet de witte tanden schitteren en voelt hoe ze even vast zitten als degene die hij juist gekust heeft.

Alleen.

Heeft hij met den Dood op zijn schoot gezeten? Heeft hij gedurende eeuwen of slechts enkele uren geslapen?

Verward en slaapdronken tast hij stijf in het rond, de kerkpilaren langs en fluistert haar naam. Niemand antwoordt. Slechts vleermuizen piepen terwijl zij de bogen rondvliegen. Zal het een ganschen nacht duren voordat hij de poort naar het zijschip vindt? Een doffe, knagende herinnering doemt in hem op. Hij voelt dat die met het aanbreken van den dag geheel helder wezen zal.

De sleutel knarst in het slot. Terwijl hij over den drempel treedt, blinken zeisen in de lucht en vellen hem ter aarde.

De markgravin heeft de boeren gewapend voor den moordenaar van haar echtgenoot.

Zij hebben de oude, vredevolle ruïne niet durven betreden. Maar op den drempel vellen zij hem neer.