De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Het Bovenzinnelijke.

‘Mijne Vrienden, men zal ons allen begraven.’
(Camera Obscura: Beets.)

(Voor HOMO SUM, en anderen.)

Homo Sum vraagt mij, of ik het der moeite waard vind zich ‘te verdiepen in Theosophie en Spiritisme.’ - Zij wil die vraag gaarne hier beantwoord zien, want naar hare meening hebben ‘de levende menschen méér recht op onze belangstelling dan de dooden.’ - -

Over die questie van het spiritisme, en over mijn eigen standpunt in dezen, zal ik een paar achtereenvolgende artikelen opnemen; omdat dit punt in groote mate de belangstelling heeft opgewekt der lezers en lezeressen van dit Blad, en óók omdat er nog zoovelen zijn die, zonder iets van de záák af te weten, op hoogen toon oordeelen over ‘het bespottelijke’, ‘het overspannene’, ‘het onmogelijke’ van ‘spoken’; en al dergelijken onzin méér van menschen die niet willen onderzoeken.

Maar in dit artikel wil ik Homo Sum's vraag meer in 't algeméén beantwoorden, niet zoozeer in verband met het spiritismebepaaldelijk, als wel om haar te zeggen hoe ik over die questie van het zich verdiepen in bovenzinnelijke dingen, in 't algemeen genomen, voel en denk. - -

Twee herinneringen uit mijn leven, uit een tijd toen ik jonger was dan thans Homo Sum, komen mij daarbij zoo héél duidelijk voor den geest.

De éérste maal zie ik me staan voor 't opengeslagen raam van mijn kamer, in een groot hôtel te Amsterdam, op een héél drukken stand gelegen. - Ik was toen nog een heel naïef, van 't leven en van de menschen niet veel-wetend jong-ding. Ik geloofde en hoopte en verwachtte nog al die vele onbestemde, geheimzinnige, vage, mooie dingen die geen vasten vorm hebben in de ziel, die er in opblauwen in schemerige, niet-omlijnde beelden en gestalten... Het was Zondagavond; een onophoudelijke menschenmassa, van het opgedirkte, joelende, lawaaierige soort publiek, dat men op een heeten zomerdag in de drukste stadsgedeelten eener groote stad als Amsterdam zich kan denken, woelde en gonsde en gichelde voorbij het hôtel, en ging en kwam in de er-omheen lokkende gelegenheden tot zitten en drinken, gelegenheden van beter en van minder allooi...

En een ontzettend gevoel van walging overweldigde mij ineens, pakte mij, dat de tranen me in de oogen sprongen; een wanhopig besef kwam over mij van de leegheid der mééste levens, van de kleinheid van het menschzijn; een weemoedige begeerte ontroerde mij, naar iets dat ‘komt en blijft’ - zooals De Genestet het zoo mooi zegt in zijn ‘Komen en gaan’. - In het besef dat ik ook een deel uitmaakte van en behoorde tot hetzelfde geslacht dier joelende en krioelende menschenmassa voor mijn oogen, verlangde ik op eenmaal weg te vluchten en voor hen, en voor het leven, dat me ineens zoo waardeloos, zoo verachtelijk, en zoo vluchtig leek, zoo raadselachtig-doelloos voor de groote massa, voor wie het slechts een voortijlen is naar den dood, met korte, heel-korte rust-oogenblikken van zich bedwelmen aan lage, ruwe genietingen, of soms ook uitspattingen.

Ik herinner mij nog zoo levendig, hoe ik op dat oogenblik reikhalsde naar een protestantsch klooster, waarin ik verlangd zou hebben mijzelve te verbergen voor de menschen, om mij te wijden aan God, aan het Blijvende.

Later heb ik wel begrepen dat men zichzelf nergens kan ontvluchten, óók niet in het klooster; en later-óók heb ik getwijfeld of er een God is, of het Blijvende niet alléén bestaat in des menschen daarnaar reikhalzende verbeelding. - -

En een andere herinnering. Enkele jaren later...

Toen was de wereld, en was het leed mij niet vreemd meer, al was ik in jaren nog slechts een ‘jong-meisje’. Ik bezat echter diens ondanks in sterke mate die energie, dien levenslust, en levens-hoop, eigen aan een gezond-

[p. 673]

jong-zijn. Ik voelde mij niet gebroken door de wereld; ik was bereid den kamp met haar te wagen. -

- Het was in Dusseldorf, in den Carnavalstijd.

- Ik had den optocht gezien; ik had gelegenheid gehad in het hotel allerlei Carnavals-tooneelen bij te wonen. Maar dien avond - het was óók op een Zondag, - trof mij inééns weer zoo fel, het wanhopig-kleine, kinderachtig-dronkenmans-achtige van dat alles. Wij, mijn vader en ik, hadden gewandeld - we waren inééns terug in de stad - in de feestvreugde - in het lawaai - onder de tierende, zich als dwazen toegetakeld hebbende menschen, die ‘beschaafd’ willen heeten, die, als ‘kunstenaars’, aan dit feest in Dusseldorf nog een bijzonder ‘cachet’ heeten te geven... En in ééns kwam weer over mij dat gevoel van afkeer, van walg, dat heimwee naar een ander leven, niet op deze dwaze, kinderachtige, zichzelf-bedwelmende, en in-phrasen-verdrinkende menschenwereld, maar Ginds, Boven... bij God... bij het Blijvende. En ik trok mijn vader mee naar de eerste de beste kerk die ik zag, in een behoefte weg te vluchten van de menschen.

Een protestantsche avondkerk in Dusseldorf... op een Carnavals-dag... behoef ik aan iemand die Dusseldorf kent te vertellen, dat het er dus léég was, akelig leeg, en dat het gehoor bestond, niet uit de grooten en machtigen dezer aarde, maar uit slechts zeer enkele eenvoudigen in den lande, ‘vromen’ in den besten zin? - Ik weet niet meer wat de predikant zei, niet eens of hij mij boeide of niet, ik weet alleen dat een groot gevoel van rust, van vrede, over mij kwam alleen omdat ik mij gedurende dat uur zoo veilig voelde voor die vergankelijke kleine menschen daarbuiten, en zoo dicht bij het Blijvende-Ginds, waarvan die man op den kansel sprak, waarin ik-zelve toen nog zoo vertrouwend gelóófde...

Dat geloof heb ik niet meer...

Het is weg...

Maar het besef van de vergankelijkheid dezer aardsche dingen, van de kleinheid van het mensch-zijn, van het raadselachtige om ons heen op aarde, en het sterke onuitroeibare verlangen naar een ander, een beter leven hierna, een leven dat méér de moeite waard is dan ons aardsch bestaan, dat reiner en hooger en eerlijker zal wezen, dan het geknoei en gelieg en gehuichel van deze onze ‘beschaafde’ menschenwereld, dat verlangen is in mij gebleven, is in mij gegroeid van jaar tot jaar...

En ziedaar, waarom ik, al stel ik heel veel belang in het leven der op aarde-levenden, het toch zoo heel natuurlijk vind zich tevens te verdiepen in de mogelijkheid van óók een leven dergenen die wij ‘dooden’ noemen, een leven daar-Ginds - aan de Overzijde...

Want immers, wij allen gaan daarheen, jong en oud, vroeg of laat, wij gáán...

En wat dan...?

Rijst die vraag nooit in Uw hart, Homo Sum, al zijt gij nog jong van jaren...?

Zoudt gij niet wenschen nogmaals te leven hierna, beter, gelukkiger, langer...?

Hebt gij geen lieve dooden begraven, die gij zoo graag zoudt wederzien...?

Of, zoo allen die U dierbaar zijn thans nog leven, vréést gij dan niet voor het scheidingsuur -?

- Scheidingsuur waarin één Uwer het éérst gaat, en achterlaat droefheid...?

Wéét gij niet dat elk uur, elke dag van Uw leven, U dichter brengt bij dat Einde, waarvan het mij zoo vreeselijk toeschijnt dat het een Einde wezen zou...?

Te leven alleen dit leven, alleen geboren-teworden, om hier-op-aarde een zoo korten tijd rond te wandelen in duisternis, het schijnt mij zoo troosteloos, zoo niet de moeite waard toe, voor de gelukkigen, zoo min als voor de ongelukkigen...

En daarom hóóp ik zoo vurig, dat er is een Overzijde, een Opstanding. Daarom begrijp ik zoo véél beter al degenen, die daarnaar zoeken, daarover denken, zich dáárin verdiepen, dan hen die, de oogen sluitend voor dat ernstige woord: ‘Mijne vrienden, men zal ons allen begraven,’ voortleven onverschillig, als ware er geen dood en geen scheiding, geen ouderdom en geen vernietiging...

Ik sprak in het begin van dit opstel over ‘Komen en Gaan’ van De Génestet. - Ik heb reeds den leeftijd bereikt, waarop ik 't hem kan nazeggen:

Die peinst, nog pas gekomen,
Pas gisteren - en zoo veer -
Reeds op de snelle stroomen
Van 't wondere diepe meer.

Die weet, wij armen boeten,
Wij boeten wreed en snel
Vast menig lief ontmoeten
Met menig lang vaarwel.

Die ziet ook in zijn droomen
Langs schemerende paân
Soms vrienden wederkomen,
Die ver zijn weggegaan.

[p. 674]

 

En in de najaarsvlagen

 

In 't dwarlen van de blaân,

 

Hoort hij een stemme klagen

 

Van komen en van gaan.

Benijdbaar wie óók de slotregels van geloofszekerheid kan nazeggen van dit gedichtje van De Génestet, de slotregels over ‘Het oord waar vroeg of laat weer allen samenkomen en niemand henengaat.’

Helaas, zekerheid van en geloof in zoo'n oord, heb ik niet. Maar ik denk dikwijls aan de hierboven door mij geciteerde woorden van Beets uit de Camera Obscura: ‘Mijne Vrienden, men zal ons allen begraven. Ziet er Uw lichaam op aan: gezond, sterk, vlug, gehoorzaam aan Uwen wil, gevoed, gevierd, gekleed, opgeschikt. Er zal een tijd komen, dat het daar nederligt, zielloos, koud, stijf, in een enkele doodswa gehuld, onder een lang wit laken - als een steen. Het is nog het Uwe, het zal dan het Uwe niet meer zijn. Het is dan niet meer een persoon, maar een ding. - -’

Zie, dit is waarheid, onuitwijkbare waarheid. Hoe ge ook gelooft, of niet-gelooft, deze waarheid kunt gij niet ontkennen, niet ontvluchten...

En daarom, om die onontwijkbare waarheid, vind ik de vraag zoo natuurlijk, zoo van-zelf-sprekend:

Wat dan...?

Zijn wij dan dood?

Of is er, wat ik-voor-mij-vurig hóóp, een opstanding, een wederzien, een Hierna...?

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.