De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Een hulde aan Carmen Sylva.

Nog onlangs - in December 1903 - heeft de Redacteur van het Algemeen Handelsblad, Chr. Nuys, in een vlot geschreven artikel, op het leven en het letterkundig werk van de koningin van Rumenië de aandacht gevestigd. Of hij daardoor eenige letterlievende lezers en lezeressen van zijn blad tot de studie van Carmen Sylva's omvangrijken arbeid in dicht en ondicht heeft genoopt? Misschien een enkele. Met die enkelen, welke nu De Hollandsche Lelie ter hand nemen, en deze regelen lezen, wil ik een onlangs verschenen Fransch boek bespreken over de werken der Rumeensche Koningin, door een geletterden Rumeen saamgesteld. Die uitgebreide en zeer nauwgezette arbeid is getiteld: Carmen Sylva (Sa Majesté la Reine Elisabeth de Roumanie) Bibliographie et Extraits de ses Oeuvres par Georges Bengesco, auteur de la Bibliographie des Oeuvres de Voltaire. Paul Lacomblez, éditeur Bruxelles; H. le Saudier Paris; Sacec & C^ie Bucarest 1904.

In 1888 is de naam der dichteres, ook tengevolge der bekroning door de Fransche Académie van Les Pensées d'une Reine, in de Fransche Letteren opgenomen. Vier jaren te voren hadden reeds door de zorgen van de heeren Bengesco en Odabesco en L. & F. Salles eenige Sprookjes en Novellen het licht gezien. Daarna zijn eenige harer werken in de Fransche letterkunde, geleidelijk verschenen. Zoo heeft Hélène Vacaresco in 1887 Jehovah vertaald en het dichtstuk van eene inleiding voorzien, waardoor het wordt omschreven als:

Ce poème est un chant de flamme
Eclos sous le ciel tiède et bleu
Oû l'homme entend gémir son âme,
A la recherche de son Dieu.

en waarin de vertaalster, met eene bevalligheid haar teêre poëzy eigen, toegeeflijkheid aan den lezer vraagt, en dier reden van bestaan omschrijft:

Sois indulgent, car tu me dois
Un rêve, une larme peut-être,
Et l'écho d'une grande voix.

In 1889 verscheen bij Calmann Lévy - avec une préface de Pierre Loti - de novelle Es Klopft met nog eenige andere novellen uit drie of vier bundels. In 1890 (bij Didier, Perrin & C^ie) de roman Astra; tenzelfden jare in N^o. 196 van de Nouvelle Bibliothèque populaire à 10 centimes (Henri Gautier, éditeur) Contes, poésies et Pensées de Carmen Sylva. In 1891 bij Didier de roman Aus Zwei Welten en van 1891 tot heden bij verschillende Fransche uitgevers te Parijs en Bucarest een aantal Sproken en Verhalen.

De heer Bengesco geeft de landen aan waar Carmen Sylva vertaald werd, en vermeldt het aantal werken. Ik maak daarvan een samenvoeging: Engeland en America (10); Armenië (1), Denemarken (2), Spanje (1), Frankrijk (17), Hongarije (10), Italië (8), Nederland (21), Rumenië (22), Rusland en Servië (6), Zweden (4).

In 't geheel verschenen in Frankrijk, Duitschland, Nederland, Italië en America 21 levensbeschrijvingen van de Schrijfster, en daaronder 2 Provençaalsche, waarvan er eene de dichteres in 1883 aanleiding gaf tot de volgende gracieuse, in toon gehouden verzen (een bedankje op een uitnoodiging van de Félibres).

De gracieux noms suis appelée;

Venir ne puis;

Par temps et devoir enchaînée

Oiseau ne suis!

Si, comme la pensée moult radieuse,

Ailes j'avais,

A votre source mystérieuse

Je renaîtrais!

Je baignerais dans l'harmonie

De la chanson,

Cherchant des froideurs de la vie

La guérison.

Au grand soleil qui nous inonde

De son amour,

Oyez - je volerais une onde

Beau troubadour!

Je cueillerais de vos pensées

La fraîche fleur,

Vos harpes au coeur accordées

Me diraient: Soeur!

Le mistral même s'est fait caresse!

Venir ne puis;

A votre source enchanteresse

Oiseau ne suis!

[p. 649]

Werd zij menigmalen vertaald, zijzelve vertaalde, behalve verzen van verschillende ‘Parnassiens’, Pierre Loti's Pêcheur d'Islande en Paul de Saint-Victor's Deux Masques. Het oorspronkelijk werk van de Saint-Victor geeft bij een zeer aandachtige lezing hoog aesthetisch genot, doch is met zulk een grandezza geschreven, dat herinnering aan den stilo culto en de poëzy der Spanjaarden en le style flamboyant in de architectuur der Zuidelijke streken, niet uit kan blijven - reden van te grooter moeilijkheid bij het overbrengen. Alles is kleur en beeld bij de Saint-Victor en men weet in zijne studiën op het gebied der oude en der nieuwere dramaturgie - van Aeschylus tot Beaumarchais, van Prometheus tot Figaro - niet de macht van het onderwerp af te scheiden van de macht des kunstenaars die het uitbeeldde. Gaat men na dat Les Deux Masques (Paris Calmann Lévy 1880) drie gr: 8^o. deelen bevat, het eerste van 544; het tweede van 566 en het derde van 649 pagina's dan eischt dat vertaalwerk - eenpariglijk door de Duitsche pers in 1900 geprezen - van elken gewetensnauwen vertaler reeds respect door de arbeidskracht eraan besteed. Dit werk was echter alléén over te brengen door een kunstenares. Het zal mét Ullranda, een dramatisch gedicht, en met Meine Ruh' de beste aanspraken op poëtische kracht kunnen doen gelden. Want ook Meine Ruh' is daarvoor merkwaardig, en in de twintig jaren, sinds het verschijnen van die verzameling verzen is hare geschiedenis belangrijk.

Oorspronkelijk omvatte de bundel 12 groote afdeelingen, die met de 12 maanden van het jaar overéénkwamen en met een groot dichtstuk voor elke maand openden, alvorens de verschillende data met de verzen werden afgedrukt. In 't geheel waren dus 365 datumverzen en 12 inleidingen tot elke maand. Bij den tweeden druk (1885) is die indeeling vervallen en zijn daarvoor in de plaats getreden de rubrieken: Balladen und Romanzen; Höhen und Tiefen; Mutter und Kind en Weltweisheit; en bij den derden druk (1901) zijn de 4 genoemde rubrieken aangevuld door een vijfde rubriek (Blutstropfen) van meer dan 90 dichtstukken.

De thans, met meer dan 400 verzen rijk geschakeerde bundel, ondergaat het lot van alle doorwrochte geesteswerken; hij wordt veel genoemd, weinig gelezen, nog minder overdacht en is door een aantal keurmeesters van artikelen op de boekenmarkt nooit anders als aangeraakt. Ik laat natuurlijk de gildebroeders en zusters van Carmen Sylva geheel ter zij, onder welke, er minstens ¾ zijn, die het veel beter dan de dichteres zelve zouden doen, indien zij Meine Ruh' hadden willen dichten en tot welke ⅛ behoort, die het ‘dilettantenwerk’ vindt en daarbij het andere, weifelende ⅛ omvérbralt. Neen, de bundel Meine Ruh' bevat volstrekt niet: ‘so was süsses Salon-Reimgeklingel,’ maar meerendeels forsch gedachte, forsch doorvoelde, forsch gebootste dichtstukken.

Hij omvat haar gansche dichtleven, van de bezielingen der Muze in de lente harer jaren toen zij trillend de stift greep en ze schuw bij de nadering van profanen verborg - tot den herfstgloed, toen schuwheid en béving sluimerden in de zelfbewuste, rijpe kunstenaarsziel.

Dat is niet zóó, omdat het hier geschreven wordt, maar eenvoudig omdat elk normaal lezer het derwijs, op zijne beurt voelt, indien hij zich het genot gunt een maand of drie zijn lectuur te bepalen bij de gedichten uit Meine Ruh'. Daar de dichteres gedacht heeft, en overdacht wat zij schreef, wil zij, om verstaan te worden, ook lezers, die over haar arbeid, op hunne beurt, nadenken. Men veroorlove mij een paar grepen.

Ziehier twee Sinne-Poppen, in Roemer's trant, al ontbreken ook de teekeningen:

Als wij op een goudschaal wogen

Onzes naasten denkvermogen,

Hoe velen zouden wij nog huldigen?

Hoe weinigen ook nog beschuldigen?

Maar namen wij van de harten 't gewicht,

Hoe mild werd dan niet ons gericht?

Is de denkvorm, waarin het ‘Ondank is 'swerelds loon’ gegoten is, niet geestig?

Er zijn zulke zwakke magen,

Die dankbaarheid niet kunnen verdragen,

En daarom verwerpen zij als vriend,

Wien zoo zware kost hun heeft voorgediend.

En om het drietal vol te maken:

De' vrouwtjes in alle streken der aard,
Zijn strikken en kwikken oneindig veel waard,
Maar wat door de mannen tienmaal meer wordt bemind,
Is een kwikje van tin aan een strikje van lint.

‘Maar die lintjesboêl is immers kinderwerk!’ roept de hervormer uit. In wijsgeerigen trant gesproken, zeker! Naar de zeden der hedendaagsche maatschappij geoordeeld, en rekening houdend met hetgeen men om zich ziet gebeuren, is, buiten de zeer enge kringen der geschoolde socialisten, het grootste aantal mannen van en zonder beteekenis ijdel, en slaat het, gelijk een

[p. 650]

paauw, zijn staart uit naar vrouwen, macht en ridderteekens. Carmen Sylva kent hen door en door. Zij weet - door onderscheiden exemplaren van vele rassen en stammen in de gunstigste en de ongunstigste omstandigheden ontmoet te hebben, - dat van de 100 Europeesche mannen er 75 lintzuchtig zijn; de rest schimpt op die zwakheid, overtuigd nooit in verzoeking te zullen worden geleid; of speelt de komedie der hoffelijkheid, die hun zou verbieden casu quo een vorstelijk tooisel te weigeren; of durft, om de politieke partij of door gekwetste eigenmin, het lintje niet te dragen; of aanvaardt het enkel onder het motief, dat in hunne persoon thans de instelling gedécoreerd is en de instelling nu in hun knoopsgat kan of niet kan blinken. Heerlijke exemplaren van het sterkere geslacht, die een zwakke vrouw vermocht te bestudeeren!

Van allerjuist opnemen en afbeelden spreekt nog deze leerstelling:

Grosze Männer müssen kleine Leute brauchen,
Durchtrieb'ne, schmutz'ge, weil sie sehr gescheute brauchen,
Um den besten Wein von Hand zu Hand zu tragen,
Kann man schmutz'ger Thiere alte Häute brauchen.

Hoe zij over politiek en hare onfraaie middelen oordeelt, kunnen de lezers van ‘Les Pensées d' une Reine (Calmann Lévy 1888) nagaan. Zij heeft er verschillende spreuken aan gewijd; o.a. deze:

Het woordenboek van de politiek is zeer kort; het woord medelijden is er niet in te vinden.

De pad de vlieg, de slang de pad en de arend de slang verslindend, dat is een beeld der politiek. Zij is aan de natuurwet onderworpen.

In politiek offert men alles: zijn vriend, zijn broeder, zijn vrouw, zijn geweten; alléén zichzelven niet.

Dit is het gevoelen van alle denkende wezens, die den moed kunnen hebben wáár te zijn. En wáár is Carmen Sylva, tot een alle lafaards beschamende mate, ook wanneer zij spreekt over het ambt van Vorst, het beroep van hoveling en de betrekking van dezen tot genen. Zij wordt dan welsprekend door de innigheid, waarmee zij het ideale koningschap en zijne feilbare dragers verdedigt tegen het gekrijsch eener bende, tuk op hetgeen haar woede geknakt of verdelgd wil zien. Ziehier een paar voorbeelden:

‘Allen stervelingen wordt tong en pen gegund om zich te verdedigen. Enkel van de Souvereinen wordt geëischt dat zij als God zijn, die zich belasteren laat zonder tegenspraak.’

‘Dikwijls worden de woorden van den Bijbel aangehaald: ‘Stel geen vertrouwen op Vorsten.’ Maar het einde van den volzin houdt men achterwege: ‘Omdat het menschenkinderen zijn.’

‘Vorsten worden opgevoed om met iedereen te kunnen omgaan: men moest iedereen opvoeden gelijk men Vorsten doet.’

‘Om de vriend te zijn van een Vorst, moet men zonder hartstocht, zonder eerzucht, zonder zelfzucht, helderziend en vooruitziend wezen - in 't kort alles, behalve mensch.’ -

Hetgeen zij in haar gedicht ‘Der Thron’ over een Vorst zegt, kan een schrander man haar niet verbeteren, want het is een studie van vrouwelijke scherpzinnigheid op het naakt model van het moderne Koningschap. Men zou het, in verband met Rensburg's kleurrijk visioen in het eerste deel van zijn cyclus ‘Koningschap’, ook een nuchtere tegenstelling kunnen noemen van dat ‘in proza uitgewerkt Wilhelmus’ - in ieder geval geeft ‘Der Thron’ een bewijs van fijn doorzicht in ‘l'âme d'un Chef d' Etat.’ Het luidt in proza:

- Slechts de witte haren van een wijs man zouden het ambt van troonbekleeder moeten sieren, als zijn oogen vóórlang reeds doorzien konden hebben het valsche en het ware. Der zwakken koppig verzet zou hij moeten onderkennen van wat prikkelbare vernedering hun ingaf. Eerst dán zou hij zich de eeuwenoude ellende kunnen besparen, van te luisteren naar den schimp, der verdwaasden, tenzij hij geleerd had zonder ergernis het boosaardige te vernemen, door de troostrijke kunst van zelfbedwang.

Want op een troon behoort enkel een asceet, die alle hartstocht wist te stillen, hij, wien het roerloos laat dat er stormen rondom hem loeien, daar hij er tallooze reeds heeft doorstaan. Behoort een stuurman die, toen zijn boot begon te kraken als in doodsnood, zijn leven behield door het omgooien van zijn zeil. Behoort een man, wiens adelaarsblik standvastig-onbeneveld vooruitziet, maar wiens oog nimmer spreekt de taal van zijn ziel.

Zelfs bij krijgsrumoer wordt hem de trilling zijner smart ontzegd, door zijner keurtrossen val gewekt.

Of Vertwijfling vanéénrijt zijn ziel; of zijner landen haardsteden opgaan in vlammen; -

[p. 651]

Kommerloos moet hij alles kunnen derven en in den strijd staan als een ijzeren aanbeeld, gladgebeukt door zijn plicht en geweten. Slechts zóó kan hij, als treflijk loods van het schip van Staat, ingaan tot de eeuwige rust.’ -

Ook dit is dichterlijke visie, maar zulk eene, die opgekomen uit een koningskring, verhelderd door de ervaring, het vorstenambt tot die waardigheden rekent, voor welke bovenmenschelijke krachten worden gevorderd, om ze naar eisch te bekleeden.

Vandaar, dat onder de vele geroepenen door den Volkswil, er op de tronen zoo luttel uitverkorenen zijn.

De geschiedenis der meeste monarchieën leert nochtans, dat wanneer de tronen worden omgestort, er bij nóg méér geroepenen, nóg minder uitverkorenen voor het Volksaltaar knielen. Want, naar de bescheidenheid den omstortenden stervelingen eigen, gelooft dán Jan en Alleman zich uitverkoren.

De heer Georges Bengesco heeft zijn belangwekkenden arbeid met een sonnet geopend, dat hem werd ingegeven door de natuur om het lustslot Monrepos; hij heeft verschillende verzen uit verschillende dichtbundels van Carmen Sylva in het Fransch overgebracht, hij heeft een bloemlezing gegeven - uit de werken - zijner Koningin en hare levensbeschrijving tot het tegenwoordig oogenblik en hij heeft zoowel het een als het ander met eene toewijding gedaan, die gelijke getuigenis aflegt van zijne vereering voor de persoon der dichteres als voor haar werk. Maar hij heeft nog iets anders gedaan, hij heeft de legende over het letterkundig leven der Koningin van Rumenië, in verband met den staatkundigen werkkring van Koning Carol I weggevaagd. Ook uit de bladzijde, die de zeer geliefde Hélène Vacaresco onlangs in de Strand-Magazine uit haar dagboek openbaarde, bleek reeds de fabel van den weerzin des Konings tegen den letterarbeid der Koningin. Nooit, in geen stadium van hun huwelijksleven, heeft de wijze Koning Carol de kunstaspiratiën van Koningin Elisabeth belemmerd. Ongezocht blijkt ook daarvoor de dankbaarheid der dichteres aan den Koning uit deze regelen - die de heer Georges Bengesco in denzelfden aanvalligen trant heeft overgebracht als zij door de Duitsche dichteres werden aangeboden.

Pour ces vingt ans si bien remplis,

Pour Ta bonté, Ta patience,

Ton grand coeur, Tes dons accomplis,

Accepte ma reconnaissance!

Pour Ton regard d'aigle et Ta main

Si calme et néanmoins si forte,

Sachant écarter du chemin

Les obstacles de toute sorte.

Stoïque, résigné, soumis,

Dans le malheur Tu fus sublime,

Et même envers Tes ennemis,

Tu sais Te montrer magnanime!

Celle qui partagea Ton sort

Avec orgueil lève la tête

Vers l'homme au coeur vaillant et fort

Que dans sa route rien n'arrête!

Au crépuscule de nos jours

Comme dans une apothéose,

Sur ton front puissé-je toujours

Voir briller des rayons de rose!

Poëzie van eens konings huiselijken haard, die in een landstreek werd aangelegd, waar het zoo uiterst moeilijk is den gloed te onderhouden.

Maar wie daarvan méér wil weten, beveel ik de lezing aan van het geschrift over Carol I van Rumenië door den heer Chr. Nuys, ‘in Mannen en Vrouwen van Beteekenis’ eenige jaren geleden verschenen.

F. SMIT KLEINE.