De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Keizerin Lente.
(Naar het Fransch.)

Japan, dat vóór vijf en dertig jaar op eens zich heeft losgemaakt van de oude, in zich zelf opgesloten beschaving, en is meegegaan met de beweging der Westersche volken, dreigt thans zich met hen te zullen meten. Aller oogen zijn gevestigd op dit eigenaardig volk, tegelijk antiek en modern. Werd de keizer bij deze gedaanteverwisseling van zijn rijk gesteund door vrouwelijke invloeden? 't Leek ons van veel belang dit na te gaan, door de persoon van de keizerin op hare nog weinig bekende waarde te schatten. Keizerin Haru Ko is daarbij de eerste Japansche vorstin geweest, die zich heeft gemengd in het leven van hare onderdanen, en die een andere rol begeerde te spelen dan die van ongenaakbare godin. Staande aan de grens die de aloude, Oostersche beschaving scheidt van de onder Westerschen invloed volkomen gewijzigde nieuwe beschaving, is zij een merkwaardig historisch moment. Voor haar land is keizerin Huru Ko bijna een symbool.

Hare Majesteit Haru Ko, door Pierre Loti Keizerin Lente genoemd, werd den 2^en Mei 1850 te Kioto geboren. Zij stamt af van het adellijk geslacht Ichyo, een der vijf families, waaruit de Japansche keizerinnen gekozen worden. Tot aan haar huwelijk met den keizer leefde zij onzichtbaar en onbekend in de afzondering van het plechtige oude hof te Kotio.

Van haar eerste jeugd weet men slechts weinig. Wij kunnen aannemen dat zij, gelijk alle prinsessen, dochters van diamios, een opvoeding kreeg, waarbij vooral van literatuur en kunst een ernstige studie werd gemaakt. Een dergelijke hoogstaande ontwikkeling was geen zeldzaamheid bij de Japansche dames uit de groote wereld, die haar eenigszins gekunsteld leven doorbrachten in de afzondering van hare zomerpaleizen of hare Yashiki: stadshuizen. Onder haar zijn vele schilderessen geweest; anderen wijdden zich aan de dichtkunst.

Toen voor den keizer de tijd was gekomen voor het sluiten van een huwelijk, viel zijn keus op het levendig, frisch intellect van Haru Ko, een bekoorlijk persoontje, fijn en broos als een kostbaar kleinood. De keizerin was een jaar ouder dan haar echtgenoot; toen Japan het geluk had haar als zijn vorstin te begroeten, telde zij nauwelijks achttien jaren. Zij when het voorrecht te beurt viel van onder de rooskleurige bloesems van het kersenboomfeest haar, hiërarchisch en mysterieus, in hare geborduurde kimonos te zien voortgaan onder het staatsie-zonnescherm, vermoedden weinig dat het kleine handje van dat Japansche popje voor den keizer de krachtigste steun zou zijn in zijne pogingen naar de gedaanteverwisseling en de vernieuwing van zijn rijk. In de grijze oudheid reeds leefde er een vrouw, die in de steeds aangroeiende afmetingen der legende, voor de Japanners de incarnatie is der ziel van hun ras. Thans weer heeft Nippon aan een vrouw het begin te danken van een nieuwr tijdperk, waarin de Westersche en de Oostersche beschaving zullen ineensmelten.

[p. 606]

Het duurde vijf en twintig jaar eer de keizer van Japan door zijn omgeving begrepen werd; heel spoedig echter werd zijn pogen begrepen door de keizerin, die in alles en altijd zich zijn beste vriendin en zijn meest vertrouwbare raadgeefster toonde.

Zij was opgevoed volgens de overlevering waarbij de soeverein - half hoogepriester, half afgod - onzichtbaar teruggetrokken in zijn paleis, voor zijn volk de rol speelde van onbewuste en onverantwoordelijke Godheid. Alleen een scherp waarnemend intellect als dat van Haru Ko was in staat zoo spoedig zich te vinden in de nieuwe denkbeelden, volgens welke de keizer de Japansche evolutie



voorbereidde en de onpersoonlijke eeredienst van een onbekend, niet verantwoordelijk vorst wilde vervangen zien door het complex begrip van vaderland.

De keizerin begreep de beteekenis van dit werk. Aan haar hof, in hare omgeving bleef alles versteend, verstijfd in de ijzige koude van het verleden. De jonge vorstin zag dat het onmogelijk was aan de opvoeding van de vrouwen van háar generatie een andere richting te geven, en besloot daarom de vrouwen van de toekomst voor te bereiden op haar nieuwe missie.

In 1868 was Haru Ko keizerin geworden. Reeds in 1871 ontving zij in afscheidsaudientie vijf kleine meisjes, die op kosten van de keizerlijke schatkist naar de Vereenigde Staten gezonden werden om daar te studeeren. Het had heel wat moeite gekost, deze vijf kinderen aan te werven, en alleen door het krachtig, energisch willen der vorstin was deze schijnbaar zoo eenvoudige, voor Nippon zoo belangrijke zaak tot stand gekomen. Die kleine, door de keizerin gezondenen, waren bestemd om later een groote rol te spelen in de geschiedenis der ontwikkeling van haar land.

Men kon intusschen niet alle Japansche jonge meisjes in verre landen laten studeeren. Weer had men aan den invloed der vorstin de spoedige reorganisatie te danken van het



openbaar onderwijs voor vrouwen. De eerste hoogere normaalschool werd gesticht in 1894, en in het keizerlijk besluit, waarbij die inrichting rechtsbestaan verkreeg, werd gesproken van de ‘noodzakelijkheid voor vrouwen om de mannen te volgen in hunne pogingen.’ Behalve de normaalschool verrezen er door het geheele rijk tal van scholen voor lager onderwijs en een menigte hoogere burgerscholen met een programma, dat in geen enkel opzicht beneden de onze staat.

De merkwaardigste kant van de evolutie in Japan is de nieuwe rol, die men aan de vrouw toebedeelt. Dit is voornamelijk het werk van de keizerin. Terwijl de Chineesche

[p. 607]

vrouw nog geheel in een toestand van dienstbaarheid verkeert, vindt de Japansche haar individualiteit bevestigd en erkend; in Japan beschouwt men haar als een der grootste krachten van de toekomst.

Ofschoon keizerin Haru Ko belang stelt in alle scholen zonder onderscheid, is er toch ééne waar zij bijzonder veel aandacht aan schenkt en die zij zeer dikwijls bezoekt.

Dat is het Instituut voor adellijke jonge meisjes, waar de toekomstige voorname dames worden opgevoed, de aanstaande echtgenooten van de hooggeplaatste personen, de moeders van het toekomstig geslacht, dat de vruchten moet plukken van het door de tegenwoordige generatie met moeite gezaaide. Het is een ontzaglijke schrede voorwaarts, dat men de oud-adellijke families heeft kunnen overhalen om hunne kinderen buiten het ouderlijk huis een moderne opvoeding en Europeesch onderwijs te laten geven.

H.M. Haru Ko is zeer liefdadig, niet alleen in den banalen zin van het woord, maar in de diepere beteekenis van zichzelve op te offeren en te geven. Zij geeft werkelijk zichzelve: hare gedachten, haar tijd, haar genegenheid aan hen die lijden of ongelukkig zijn.

Dikwijls bezoekt zij in hospitalen de zieken, en vraagt naar hun toestand en naar wat zij noodig hebben. Zij heeft ernstig meegewerkt aan de organisatie van de ambulances en den dienst van het Roode Kruis, en in den laatsten Chineeschen oorlog liet zij zich vooral veel gelegen liggen aan de Franschen, die gewond in het militaire hospitaal te Hiroshima waren opgenomen.

Het ziekenhuis, waarin zij het meeste belang stelt, is dat voor vrouwen en kinderen, te Tokio; zij heeft daaraan een school voor verpleegsters verbonden, naar het model van de Engelsche nurses. Nu en dan gaat zij daarheen, en houdt dan nauwkeurig inspectie over den dienst.

Bij een harer laatste bezoeken bracht zij speelgoed mee, dat zij zelve aan de kinderen uitdeelde.

Wanneer zij geene officieele plichten heeft waar te nemen - en deze zijn zeer talrijk - leidt de keizerin een zeer eenzaam, tamelijk droevig leven, zonder eenige andere vreugde dan die zij vindt in het volbrengen van een grootsche taak.

Haar huwelijk is bijzonder gelukkig: de keizer en zij hebben elkaar lief en achten elkaar hoog; hij heeft voor haar een hooge vereering.

Maar zij kent niet het geluk van het moederschap, en de troonopvolger, wèl een zoon van den keizer, is niet de hare. Toch had zij hem lief, en waakte zij zorgvuldig over zijn opvoeding.

Haru Ko, alléén keizerin en wettige echtgenoote, heeft zich moeten onderwerpen aan de wet, die den keizer toestaat vrouwen van minderen rang te hebben.

In hare onmiddellijke omgeving heeft zij weinig of geen vrouwen, die haar begrijpen: de dames van de hofhouding leven nog in de tradities en de gewoonten van weleer; het nieuwe geslacht is nog niet opgegroeid.

De keizerin heeft geen Europeeschen, lectrices of gezelschapsdames, om haar heen. Zij kent geene vreemde talen, en misschien is zij van oordeel dat zij geen tijd heeft om die te leeren, want haar leven is geheel vervuld met zichzelf opgelegde plichten. Verscheidene keeren op een jaar houdt zij een groote receptie voor de dames van het corps diplomatique; maar met geen van haar heeft zij verder betrekkingen aangeknoopt.

In haar paleis en in het dagelijksch leven behoudt de keizerin het oude nationale kostuum: zijden rok en breed ceintuur van een donkere kleur; het kostuum der vrouwen uit den eersten stand heeft volstrekt niet de schitterende kleuren van de Japansch beschilderde of bewerkte waaiers en schermen.

Het paleis te Tokugawa is modern; eerst in 1889 werd zijn bouw voltooid. Het is opgetrokken in den oud Japanschen stijl, en de ornamentatie van het inwendige, een meesterstuk van artistiek werk, kan de vergelijking met de schoonste tempels van het oude Nippon doorstaan.

Maar bij de inrichting heeft men met morderne gemakken rekening gehouden wat verlichting en verwarming der vertrekken aangaat. Voorheen kon niet één Japansch huis verwarmd worden.

Het voor officieele recepties bestemde deel van het paleis: eetzaal enz. is zoo weelderig mogelijk gemeubeld, op zijn Europeesch, maar met toevoeging van beelden, schilderijen en andere uitingen van Japan's decoratieve kunst.

De bijzondere vertrekken van keizer en keizerin daarentegen zijn uiterst eenvoudig en zuiver in den ouden nationalen stijl. Het inlegwerk van lambrizeeringen en parketvloeren is zeer mooi; de meubels zijn merkwaardig als lakwerk, maar er zijn zeer weinig meubels. De vloer is bedekt

[p. 608]

met fijne witte matten, die in het intieme, rust zoekende leven der vorsten divans en gemakstoelen vervangen.

De vertrekken van de keizerin grenzen aan die van den keizer. Zij maken met de appartementen van den kroonprins en die van de keizerin-weduwe een afzonderlijk deel uit van het paleis. De dames van de hofhouding wonen in een apart gebouw, dat met het paleis verbonden is door overdekte galerijen, die in allerlei bochten en kronkelingen door de tuinen slingeren. In Japan, evenals in China, is bij gebouwen de rechte lijn, zoo niet geheel onbekend dan toch vrij wel geminacht.

De modernisatie van een rijk is niet het werk van één dag, en 't is moeielijker oude gewoonten uit te roeien dan besluiten tot hervormingen en nieuwe instellingen ingang te doen vinden. Wáarin Japan met de moderne denkbeelden moge zijn meegegaan, de tradities van de keizerlijk-paleis-etiquette zijn bijna ongeschonden bewaard gebleven.

De aan 't hof verbonden dames zijn voorbeelden van conservatisme. Niets van het leven daarbuiten dringt tot haar door. Zeer jong, op haar tiende of elfde jaar, zijn zij in het paleis gekomen, en hebben een soort leertijd doorgemaakt van dienst doen bij een der vrouwelijke hofdignitarissen; en verscheiden jaren zijn noodig voor het op de hoogte komen van de uiterst ingewikkelde Japansche etiquette. Aan het hof bepalen de daaraan verbonden moeielijkheden zich niet tot de plichten jegens het vorstenpaar, maar strekken zich uit tot de verhouding der hofdames onderling. Aan die quaesties wordt ontzettend veel gewicht gehecht.

Wanneer de leertijd van een hofdame om, en dus haar opvoeding voltooid is, krijgt zij een kleine, aparte huishouding ten geschenke, waar zij zich mag vestigen met een niet aan het paleis verbonden bloedverwante of vriendin, echter op voorwaarde dat deze voor het hof onzichtbaar blijft en niet aan het paleisleven deelneemt. Elk dezer dames heeft haar eigen woning en bediening, zelfs haar eigen keukenmeid, en buiten de uren of dagen, waarop zij bij de keizerin dienst doet, leeft zij geheel onafhankelijk.

Haar honorarium is voldoende voor hare uitgaven, en bovendien krijgt zij van de vorsten nog een menigte geschenken. Die dames komen zelden uit het paleis, voor haar tegelijk het begin en het einde van het aardsch bestaan.

Men ademt daar een eigenaardige atmosfeer in: het stof van vooroordeelen, dat nooit door een frisschen, van buiten komenden wind wordt opgejaagd.

Nog hangt, als laatste overblijfsel van de het verleden bedekkende sluiers, een dichte nevel over het paleis te Tokio! Weldra zal hij verdreven worden door de opgaande zon van het Japan der toekomst - die opgaande zon, het symbool van het nieuwe tijdperk, waaraan eeuwig zal verbonden blijven de van beloften stralende naam van Keizerin Lente.