De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

[p. 535]

10 Februari 1904.
17^de Jaargang.
N^o. 33.

Ina Boudier - Bakker.
door J.H. Rössing.
(Vervolg en slot van N^o. 32).

Langzaam gaat de wind in storm over.

Hoort! hoe het ruischt en zingt in de hooge pijnen - zoo zacht, nauw hoorbaar.

Maar altijd door.

Liedeke van rust, van zachten weemoed - van teeder geluk.

Maar dan - kan het aanzwellen, plotseling.

Het is een kreet van kracht, een hartstochtelijke stem van strijd en smart.

Hoort!

't Is de storm! die uitbarst, en te pletter slaat, wat hem in den weg is; die de sidderende pijnen rukt uit hun eeuwenouden bodem, en neersmakt als riet.

Daartusschen klachten van eindeloos leed, die aangillen over de vlakte met geween en gejammer.

Hoort!

In den zwaren nacht dondert hij voort, en zweept de hooge wolkgevaarten, en slaat neer op het oude bosch, dat de grijze eiken beven in hunne wortels....

Eindelijk - in den morgen trekt hij terug; langzaam, met korte bulderende vlagen nog, woedt hij uit - en legt zich weer.... Alleen in het bosch ruischt en suizelt het nog ongedurig - en de pijnen schudden trillend hun fiere kruinen, alsof een ruwe hand hen te forsch beroert.

Wat is het, dat klaagt en zingt in de hooge luchten?

Dat is in de dagen en in de nachten? -

Dat zelfs niet rust in den stilsten nacht...?

't Is de wind.’

De wind en alle de elementen, de onbegrepen machten, het onzienlijke leven, het leven-om-ons richten het menschenleven.

Den haastigen druk-levenden menschenkinderen blijven het onzienlijke, het geheimzinnige, machten,... onbegrepen.

Die machten drijven hen, maar zij weten het niet.

De arbeid voert strijd tegen de machten,

[p. 536]

de wetenschap dwingt haar de geheimen af, het leven in de steden begrijpt ze niet.

De steden onttrekken zich aan de machten, bevroeden hen niet in het rusteloos jagen.

Anders is het, waar altijd de koude nevels hangen, en den grootsten tijd van het jaar de groene landen droomen in sluiers van mist; de mist, die tegen den zonsondergang langzaam stijgt uit de rivier, en het land verdrinkt in één witte wolk, waaruit eenzame huisjes en molens als eilanden zich verheffen....

Daar zijn de najaarsdagen, als de lichte nevel niet wordt verjaagd, en de witte stille dag geruischloos voortsluipt. Er is daar niets van het jubelend schoone van zonnige verten en lachenden hemel, het is daar, zelfs al schijnt de zon, de nevels toch niet geheel optrekken en zacht en koud de zonneschittering verhullen; alles in dien witten, wazigen vrede, die houdt als in een droom verzonken de rivier en de landen.

In dat land zijn de menschen apart, verschillend van het luidruchtige, vroolijke volk uit de veilige, lichte steden; dat 's morgens geregeld trekt naar de fabrieken, waar onder verdoovend geraas de honderden hamers vallen en de groote blijde vuren hoog opvlammen - waar zij 's avonds naar huis keeren en rustig slapen den nacht in hunne kleine woningen. Het volk - ander keer: gesloten, moeilijk te naderen in zijne eigenaardige begrippen, lijdzaam dwarsliggend aan wat over hen komt.

Het is hun leven op de rivier als plotseling de mist verraderlijk zich verdicht, en zij rondzwerven, in hunne booten, overgegeven aan het noodlot, onzeker, onkundig van elk nabij gevaar, - dat zij hebben gekregen, de geslachten door, de bijgeloovige, lijdzame vrees voor machten, die ongezien waarden om hen in den eeuwigen nevel.

Zoo zijn zij, gesloten, niet te genaken voor een vreemdeling in hun duister bijgeloof, hun vast hechten aan de oude sagen, met al de kinderlijke, half-wilde natuur; de onbewuste luistering hunner zielen naar al dat geheimzinnige, dat zij aanhangen en vreezen te gelijk.

Spreekt Ina Boudier - Bakker - in Het allerhoogste - hier niet als helzieneres onder de oude Vikingers!

In Het beloofde land komt teekening van werkelijkheid en karakter, schijnbaar, op den tweeden grond. Aan ieder hoofdstuk gaat eene ouverture vooraf. Die ouverture, in innigen samenhang met wat voorafgaat en volgt, is het voornaamste - zij wordt wat voor een schilderij de lucht, de atmosfeer, de stemming wil zijn. Het reëele wordt er door bepaald, gelijk een schilderij door de lucht. Het tijdelijke wordt er zwak bij het tijdelooze; het zichtbare, het waarneembare.. middel tot het doel: het onzichtbare, het geheimzinnige. Het is als de schilder Gerard Bilders in een zijner Brieven opmerkt. ‘Het is mijn doel niet eene koe te schilderen om de koe, noch een boom om den boom; het is om door het geheel een indruk teweeg te brengen, dien de natuur somtijds maakt, een grootschen, schoonen indruk, ook door de eenvoudigste middelen. En zie, dat is mij nog nooit gelukt. Men heeft altijd gezegd: een aardig koetje, een lief schaapje, maar dit gaat mij volstrekt niet aan, dat is geen kunst.’

Ina Boudier - Bakker is naar den geest, ook verwant aan Herman Stehr, den schrijver van: Das letzte kind. Op 's menschen weg van het aardsche leven naar het doel: het worden tot ziel-alleen, wordt hij geholpen en geleid door bovenaardsche gidsen, afgezanten van den hoogsten wil. En de vraag of hij het bereikt, is de levensvraag voor al het geschapene, dat immers alleen daarom geschapen werd.

Wie de wereld zóó ziet, ziet haar vol wonderen, krachten en machten, levende zelfs in datgene, wat dor lijkt en doodt.

Op de aarde - zooals Stehr die zich voorstelt - heeft alles een persoonlijk en onvergankelijk leven. De aarde zelve is een zenuwachtig lichaam, dat, haar verbergend, eene sterfelijke ziel omsluit. De wind is een sterk, snel wezen, dat speelt met de groote dennen van het bergbosch; hun den nevel aandoende en weer uittrekkende als een kind, dat haar poppen kleeren aan-en uittrekt; 's nachts slaapt hij in de kronen die slapen; en als het geboomte in plotselingen schrik om het leed uwer ziel, die geen vrede kan vinden en overluid jammert, opschokt uit zijn rust en hem laat vallen, dan ‘rekt hij zich half-slapend nog uit, en kruipt weer in zijn luchtig nest, met veel omslag en grommend, zooals een slaapdronken mensch pleegt te doen.’ Zelfs het maaksel der menschenhand krijgt leven; de schoorsteenen van een fabrieksstad zijn voor Stehr winterlijk-bladerlooze boomen; de electrische machines stooten een steunend geblaat

[p. 537]

uit, en de stoom is een groot beest, dat opspringend, hol en schor blaft. Het is het denkbeeld, - tot de uiterste consequenties volgehouden - dat er geen stof is zonder kracht, of, om het met zijne woorden te zeggen, geen lichaam zonder ziel.

Daarentegen zijn er voor Stehr ook geen zielen zonder lichaam, geen krachten zonder zinnelijk-waarneembaren vorm.

Ditzelfde nu - wat H.Y., over Stehr, in cene bespreking van Das letzte Kind in de N.R. Crt van Januari 1904 zegt - kan men voor een groot deel op het werk van Ina Boudier - Bakker toepassen; het slaat geheel op: De fabriek, op: Het beloofde land, enz. - tot in bijzonderheden zelfs.

Ina Boudier - Bakker heeft met Stehr ook dit gemeen, dat zij het waarneembare teekent en teekenen kan, volkomen zooals het is waar te nemen, reëel zonder toevoeging of vermooiing, metaal-zuiver.

In Speeluur teekent zij het tusschenkwartiertje op school, fotografisch juist: het uit de school-stormen der kinderen, het spelen van allen, het afzonderen van enkelen, de twee schooljuffrouwen, het weer-in-school-gaan, maar zóo dat men een blik heeft geslagen in de zieltjes der kinderen, het loome van den warmen dag heeft gevoeld, de verdordheid der eene juffrouw en het heimelijk verlangen der andere heeft begrepen, - zonder iets gewilds, opzettelijks of verklarends.

Over het algemeen teekent Ina Boudier - Bakker, als zij het reëele wil, hare personen, met vaste hand, in scherpen omtrek. Vele als de oude Margriet Falck in De fabriek, de kluizenaar op de heide in Het beloofde land, blijven in den geest.

Kinderen, nog meer kinderharten - er werd reeds op gewezen - zijn voor Ina Boudier - Bakker een open boek. Zij leest in hun zieltjes, zij proeft hun verdriet en vreugde. Jetje in Machten strekke tot bewijs. Het is een eenvoudig verhaaltje van een meisje, dat geen schoolgeld had meegebracht, omdat haar vader het, voor het oogenblik, niet had. Wat er nu in het kinderzieltje wordt geleden, de angst en het verdriet, teekent de schrijfster in het met andere meisjes naar school gaan, in het komen-enzijn op school, in het oogenblik als de onderwijzeres het geld komt ophalen en Jetje zegt, dat zij het vergeten heeft, en de school-madame haar afbijt en naar huis stuurt om het te halen.

De schrijfster weet, zonder eenige opzettelijkheid, den lezers het verdriet van het meisje te doen gevoelen, zij legt voor hen het teere zieltje bloot.

Toen Ina Boudier - Bakker Verleden schreef, was zij nog ongetrouwd en onderwijzeres. Zij vond groot behagen in het samenzijn en samenleven met kinderen, hen naar individueelen aanleg te ontwikkelen. Zij zou de school niet zoo spoedig hebben verlaten, als zij niet gemeend had, dat hare roeping buiten de school was. Toch deed het afscheid haar leed, want kinderen en kinderleven trokken en trekken haar aan. Het waren op school de gelukkigste uurtjes als zij de kleintjes sprookjes vertelde.

Zij zelf hield en houdt veel van sprookjes; als jong meisje dweepte zij met de sprookjes van Andersen, zij, die het onzienlijke, de verborgen machten overal en ten allen tijde gevoelde.

In al wat Ina Boudier - Bakker geschreven heeft, bepalen de bodem, waarop de mensch, - en de natuur, waarin hij leeft, zijn doen en willen. De heide en de dennenbosschen, het groote in de natuur spelen in haar verhalen, nevens de andere eigenschappen, een voorname rol.

De mensch behoort tot de aarde, met en uit die aarde laat zij hem ontwikkelen. Het individueele, niet het wettelijke en gereglementeerde, leidt tot iets. Het opgedwongene verlamt.

Machten en Het beloofde land leeren dit.

De mensch groeit uit de natuur en samen met zijn werk; het werk wordt een deel van hem, krijgt zijne liefde. Wordt die liefde verstoord, dan wordt het evenwicht verbroken. Het grijpt zijn mensch-zijn aan. Zoodra in De fabriek de zoons de arbeiders als doode elementen gaan beschouwen, en willen behandelen als hun loonslaven, dreigt verstoring.

Hun oude moeder Margriet Falk, de ziel van het werk, begrijpt het. Haar oude oogen zien scherp. Het onrecht wordt haar geopenbaard. Zij geeft den arbeider weder wat des arbeiders is.

In Het beloofde land worden bij enkelen de verborgen machten miskend, en eigen idealen aan anderen opgedrongen. Dit leidt op verkeerden weg.

Het beloofde land is Het Geluk. ‘Werken’ en onbesmet-blijven van de wereld, door offervaardigheid, door herziening van zich-

[p. 538]

zelven, wordt het geluk, het beloofde land, bereikt. Werken is een groote drijfkracht tot dit doel.

Werken maakt zalig. Vele andere verhalen verkondigen dit ook. Werken verdrijft booze instincten. Laboremus!

‘Alles of niets.’ Deze eisch van Henrik Ibsen stelt Ina Boudier - Bakker aan hare personen, in arbeid en liefde. Zonder offervaardigheid wordt in liefde en arbeid weinig bereikt.

Deze kenmerken zijn ook de kenmerken der groote Noorsche schrijvers. Ina Boudier - Bakker's Scandinavische afkomst schijnt haar de geestverwantschap te schenken. Want wat zij van hen gelezen heeft, is weinig. De Noorsche werken, in den aan vang genoemd, kent zij niet. Zonder Ibsen's Spoken gelezen te hebben, heeft zij in Een moeder een gelijk geval behandeld, een moeder den moed en de wilskracht gegeven tot het besluit om liever zelf den dood van haar zoon te bevorderen dan hem tot een ondragelijk lijden te doemen.

Het onzienlijke en het bovennatuurlijke kent zij als de Noren een groote macht toe.

De liefde bij de menschen, door haar gecreëerd is groot en innig. De offervaardige liefde overwint bij haar alles. De liefde bij de vrouw gaat die bij den man te boven. Zij onderschrijft het zeggen van H.J. Schimmel:

Waar de man van vreeze trilde
Streed en overwon de vrouw.

Sober en krachtig, koel en kalm is haar taal, is haar stijl, vrij van iedere opgesmuktheid. Vaak bereikt zij kracht door ongewone plaatsing van het substantief in den accusativus. Soms doet het kwaad aan den zinbouw.

Het slot van een verhaal treft bijwijlen als breede orgelklank. Sterke, staag-aan-groeiende stijging drijft naar het einde. Het slot van Het beloofde land klinkt grootsch uit.

Het grootst is Ina Boudier - Bakker in het doen gevoelen van het onzienlijke en de verborgen machten.

Dan bekoort zij door poëzie-in-proza, door voornaamheid van toon en taal.

Eene verklaring van Ina Boudier - Bakker's scheppingen is beoogd, kritiek ter zijde latende.

Aan den opgang van haar loopbaan als schrijfster heeft men haar werk reeds willen classificeeren - het onaardigste wat er is, - haar gerekend te behooren tot Onze letterkundigen. De verwachtingen tot die gemeenschap heeft Ina Boudier - Bakker zekerlijk opgewekt, de bevestiging er van blijft over aan den tijd en de ontwikkeling van haar talent.