De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

[p. 480]

Verwoest leven.

Frederik Boissevain, medisch student in zijn 7e studiejaar, onder zijn intimi kortheidshalve Fred genoemd, verveelde zich, zooals hij 't doorgaans noemde, ‘een aap’. Hij lag languit in een luien stoel met bruin wasdoek bekleed; zijn geborduurde pantoffels, cadeautje van zijn zuster Dorothé, steunend op een laag Kerbschnitt bankje vóór hem. Het boek, een werk van Van Deyssel, waarin hij had zitten lezen, zonder de ware animo, was op het zware Brusselsche tapijt gevallen, met eenige bladzijden dubbel geslagen, maar Fred deed niet de minste moeite 't op te rapen en 't weer goed te leggen. Een lichte kriebeling kwam op in zijn neus; hij nam de cigarette, die bengelde tusschen zijn fijne, smalle lippen, uit den mond, niesde en geeuwde ongegeneerd met zeer hoorbaar geluid. ‘Jandorie, wat is 't hier lollig,’ zei hij binnensmonds zijn chique kamer rondkijkend, waarin zware schemer nu neerviel, ondanks 't nog vroege uur. En toen naar buiten, waar het kunstlicht reeds brandde en waar het volle woelige leven zich bewoog in de straten. Maar ook dat gezicht deed zijn lusteloosheid en verveling niet op de vlucht gaan. Hij nam zijn horloge uit zijn vestzak... ‘Over zeven al - en nog geen thee?... waar blijft die ploertin nou toch weer!’ bromde hij.

't Spreekwoord zegt... ‘als men over den duivel spreekt ziet men zijn staart,’ en als wilde zijn hospita dit gezegde in toepassing brengen, klopte zij juist aan zijn kamerdeur. ‘Ja,’ zei Fred met weinig stemverheffing.

‘Gut Menheer, zit u nog te schemeren,’ zei verbaasd de goedige huisjuffrouw, ‘wil ik de lamp maar 'reis opsteken?’

‘Neen, dank je juffrouw, laat maar zitten, als ik m'n thee op heb, ga ik er toch van door, - niet voor goed hoor... nee wees maar niet bang, ik ben een brave jongen... dat weet u wel.’

De juffrouw lachte met korte buikschokjes ‘o Hede... nee menheer - dacht u dat ik zoo iets van u denken zou, dan most ik u nou bijna geen twee jaar voor commensaal hebbe.’ Haar Amsterdamsch patois was in heftige tegenspraak met de gebrocheerd zijïge japon die nauw spande over het corpulent-korte lichaam.

‘Ja, waar de tijd toch blijft hé, al twee jaar, je zou toch zeggen!’ zei Fred met moedwil in haar spreektrant overslaand - dat deed hij dikwijls om zich te amuseeren.

‘Nou dat zeg u wel Menheer, dat zei ik onderlaatst nog tegen m'n mans zuster, ik zei...’

Een vlug trippelende voetstap op de trap en een geaffecteerd meisjesstemmetje aan de deur: ‘Moe, d'r is cliëntèle,’ deed haar de rest van haar ongetwijfeld belangrijke mededeeling inslikken en haastig naar beneden strompelen. Fred lachte fijntjes, trekkend aan zijn blonden knevel. ‘Die bourgeoismenschen toch, als ze niet kwebbelen, leven ze niet - net draaiorgels...’

Hij stond op, schonk zich een kop thee in, raapte eindelijk 't boek op, viel toen weer lui in zijn stoel, voeten op het bankje. Hij stak een nieuwe cigarette op; - onder een kop thee had hij van rooken altijd den meesten smaak, 't was gek maar dat had hij altijd gehad, van toen hij nog thuis was af -. ‘Thuis!’....

Wat een tijd was dat geleden, zeven jaar! Hij bedacht met een pijnlijk gevoel van schaamte, dat hij 't in al dien tijd nog niet verder had gebracht dan cand.-arts.... Dit gevoel had hij trouwens altijd als hij alleen was - niet onder de lui, dan tapte hij er moppen over - zei dat hij 't veel te lollig vond, student zijn en om den ouwe hoefde hij het niet te laten, die had toch schijven genoeg.

Och, en zijn vrinden waren ook meest oudgedienden, soort zoekt soort en dit was natuurlijk koren op hun molens..... Ja al zeven jaar, wat 'n boel was daarin gebeurd - jongen jongen! Als hij zijn leven eens naging, wat had hij dan toch eigenlijk den kostbaren tijd slecht besteed, weinig studie - veel kroegloopen, fuiven en nachtbraken met de lui. 't Was toch ook eigenlijk jammer dat je je zóó liet meeslepen door je gemakzucht en je materieele begeerten.... er had iets mooiers, iets beters uit hem kunnen worden als hij gewild had, dat voelde hij zelf met een tikje berouw - maar kom.... ‘Es hat nicht sollen sein’ zei hij halfluid met een ironischen glimlach. Doch er waren nu geen amici die om zijn los daarheen geworpen, luchtige woorden lachten en schertsten, hij was nu alleen.... alleen met zijn geweten, dat hem verwijten deed....

Ja 't was toch ook eigenlijk verduiveld misselijk van hem, dat hij zijn tijd en zijn geld zoo had verlummeld en verbrast en nog niet verder was dan armzalig candidaatje

[p. 481]

terwijl de meesten van zijn 1^e jaarclubgenooten reeds klaar waren en veelal getrouwd....

Getrouwd! Wanneer zou hij daar eens over kunnen denken? Eerst klaar zijn natuurlijk en dan een meisje vinden - waar je van houen kon.

O hij had meisjes genoeg aardig gevonden - aan lieve vrouwtjes was er geen gebrek. Zijn gedachten stonden ineens stil. Ja die eene daar had hij waaràchtig van gehouen, hartstochtelijk veel zelfs, maar hij had haar toch niet kunnen trouwen ten eerste omdat zij van heel burgerlijke afkomst en hij uit een oudpatricisch geslacht was gesproten en ten tweede omdat zijn gemakzucht en egoisme hem ingefluisterd hadden, dat hij dan in strijd zou komen, in flagranten strijd, met zijn familie en dat hij dan misschien heel kort gehouden zou wordenen hard zou moeten blokken om er te komen in plaats van le grand seigneur spelen. Hij poogde even van dezen gedachtengang af te komen; de herinnering aan die liefde met Jeanne Rijke was hem boven alles onaangenaam, ja, tot een stille wroeging. Maar 't lukte niet, nu hij er even aan gedacht had, zag hij het slanke jonge meisje met haar mooi ovaal gezichtje weer zoo duidelijk voor zich, dat hij, voelend er niet aan te kunnen ontsnappen, zich berustend overgaf aan het Verleden.

Ja 't was beroerd van hem geweest, eigenlijk in-gemeen, want hij had haar toch beloofd te trouwen en hij had 't toch niet gedaan, zelfs toen zij een kleintje verwachtte.... Hij had haar gepaaid met beloften toen zij hem snikkende, in doodelijke wanhoop alles vertelde. Hij had toen werkelijk een poos 't plan gehad zijn ouders te zeggen hoe de vork in den steel zat - want hij hield toch ook zóó allemachtig véél van haar - maar de zelfzucht dreef ten slotte na eenige verstandelijke overlegging, alle goede voornemens op de vlucht.

Toch was 't hem niet mogelijk dien tijd in dezelfde stad te blijven en aldoor smeekender en banger haar groote oogen te zien worden.... daarom besloot hij, onder voorwendsel zich niet goed te voelen, zijn vader voor te stellen een reis te maken.

Hij zag er toen inderdaad slecht uit, waarschijnlijk ook wel uit medelijden voor Jeanne, en zoo gingen vader en zoon dus voor eenige maanden naar Algiers.

Toen hij terug kwam in Amsterdam nam hij andere kamers en na dien tijd was zij voor goed uit zijn leven verdwenen. Doch niet de herinnering.... dié bleef - en al dacht hij er soms in dagen en weken niet aan, dan ineens dook zij weer voor hem op als een spookverschijning. Dan voelde hij 't als iets wat hem zou vervolgen het gansche leven door.... als een knaging aan zijn ziel.

Want een ziel en een hart had hij toch nog wel, al waren ze door jaren van immoreel leven tot fijn voelen niet meer instaat.

Hij richtte zich op uit zijn luie houding, wierp zijn halve cigarette, die was uitgegaan, achteloos in de vensterbank en beide ellebogen steunend op zijn knieën, leunde hij zijn gezicht in zijn handpalmen. Hij had 't land over deze geschiedenis, hij wou dat hij het nooit begonnen was, dat was 't beste geweest. Dat arme kind.... God 't was toch miserabel gemeen van hem geweest. Hij hoorde niet 't gestommel op de trap, eerst toen een luid joviale stem verwonderd zei ‘Potdorie, waar zit je kerel, 't is stikdonker,’ keek hij op. ‘Bonsoir amice,’ zei hij nog wat suf van 't denken, ‘ik heb zitten schemeren hé?’ ‘Schemeren? 't is hier zoo donker als de nacht, wat voer je uit in deze heische duisternis - pikeren over oude zonden?’

‘Ik ben een beetje ingedommeld geloof ik,’ zei Fred, ‘'t was hier ineens ook zoo allemachtig taai.... maar zeg, ga zitten en neem wat thee, d'r is nog genoeg.’ ‘Nee merci, ik heb al op. A propos hoe zijn je plannen van avond - ga je soms mee naar Carré, ze hebben een heel nieuw program.’

‘Ja, mij goed, of naar la Dame aux Camélias, dat moet nogal aardig zijn.’

‘Nee wat daar aardig aan is begrijp ik niet, je hoort niks anders als neussnuiten en gelamenteer; 't is gruwelijk sentimenteel, enfin je kent de intrigue natuurlijk. Neen hoor, Carré, dat 's betere koek; maar gooi nou dondersgauw een ander jasje aan, want ik moet nog even op 't Rokin zijn bij m'n boekhandelaar.’

Een oogenblik later waren ze buiten en al gauw in de drukke, altijd roezige Leidschestraat met haar schitterend verlichte winkels.

Fred was wat stil, eigenlijk buitengewoon zwijgend voor zijn doen, maar Carl Böhm had hem een aardig avontuur en meer zulke zaken te vertellen en merkte 't niet op. Zoo kwamen ze in de Kalverstraat, waar het perpetuüm mobile van menschen tot ver in

[p. 482]

den nacht voortduurt. Hier hadden zij moeite naast elkaar te blijven, telkens moesten zij wijken, zoodat een geregeld gesprek onmogelijk werd. Toen viel 't Carl op dat Fred weinig of niets zei... ‘Wat ben je stil, te hard geblokt?’ Hij lachte er bij en keek een knap meisje dat hem passeerde daarbij brutaal aan...

‘Ja dat is wel verontrustend, dat werken van mij,’ zei Fred eveneens lachend, ‘maar ik voel me vandaag beroerd - landerig - ik weet zelf niet...’

‘O, anders niet? dan zal ik je straks wel opkikkeren, man, een lekkere pousse, een aardig chanteusetje en na afloop in 't Americain of... iets anders - naar verkiezen - en je bent weer lekker als kip.’

Fred lachte, waarbij zijn witte tanden even glinsterenden, maar zijn lach was eenigszins gewild, de beroerde stemming zou niet wijken van avond, dat voelde hij nu al wel.

Toch met een poging zich wat op te monsteren maakte hij een oogenblik daarna een grap over twee breed gehoede, opzichtig gekleede dames, sterk geparfumeerd.... die voor hen uitgingen, links en rechts glurend naar iets van haar gading. Ze waren noch jong, noch aantrekkelijk en de twee jongelui vermaakten zich met een poosje schuin achter haar te loopen en te zien hoe ze moeite deden attentie te trekken.

Bij den Dam sloegen ze rechtsom naar 't stille Rokin. ‘Ga jij maar even vooruit, ik moet nog wat sigaren koopen, dan wacht ik je hier wel, we pakken straks toch een tram.’

‘Mij best,’ en Carl stapte vooruit, Fred alleen latend. Deze liep langzaam op, stapte een sigarenwinkel binnen, kocht er een paar fijne havanna's en kuierde toen even verder. Voor een bloemenwinkel bleef hij in gedachten stilstaan, kijkend naar de wondermooie orchideeën en rozen, zonder ze naar waarde te genieten. Een sterke geur van parfum, een hand die zacht zijn arm aanraakte en een lispelende vrouwenstem, deden hem plotseling omzien.... Hij huiverde, en voelde alle bloed uit zijn gezicht wegvloeien toen hij staarde in twee donker omrande schitterende oogen, die zich nu opensperden in een plotselinge herkenning. Een donkere gloed steeg naar haar bleeke smalle wangen, en met een blik waarin doodelijke schaamte en wanhoop lagen uitgedrukt, keerde zij zich pijlsnel om en snelde weg.... weg tusschen de foule op den Dam, niets nalatend dan een walm van bedwelmende geuren.

‘Jeanne,’ zei hij halfluid, in vreeselijke ontroering en met een gevoel alsof hij duizelig werd, haar naoogend tot ze om den hoek verdween.... ‘Mijn God!’ Toen, in een opwelling van groot berouw, vloog hij haar na, maar op den Dam was 't zoo vol dat hij haar niet terugvinden kon, hij liep, zonder verder aan Carl te denken, daarop de Kalverstraat in, zocht en zocht.... maar vergeefs.... Voor den winkel van Perry meende hij haar, onder hevige hartklopping, te zien staan met een heer.... maar 't was eene andere vrouw.... In de Leidschestraat, waar hij angstig spiedend voortliep met den hoed diep in zijn oogen, zag hij haar ook niet.... Een benauwend gevoel van gewetenspijn en angst werkten bijna verlammend op zijn denkvermogen, hij wist niet wat verder te doen en geheel afgescheiden van zijn wil, brachten zijn voeten hem naar huis.... naar zijn kamer.... Daar zakte hij ineen in zijn stoel met de handen voor 't gezicht.... lang zat hij zoo, totdat hij uitbarstte in een vlaag van hartstochtelijk berouw:

‘O mijn God.... dat is mijn werk, mijn werk; ellendeling die ik ben.... ik heb dat goedvertrouwende kind gemaakt tot een paria, uitvaagsel van de maatschappij.... o.... ellendeling.... die.... ik.... ben.’ Hij sloeg zich met de vuist tegen het voorhoofd, de woorden een voor een uitstootend. Weer kalmer geworden, opende hij zijn bureau. In een plotselinge ingeving, stak hij het licht op en haalde uit een klein laatje een portret. Dat was Jeanne, dat was de vrouw van straks vóór ruim 2½ jaar,.... jong, mooi en rein, met oogen die straalden van levenslust en geluk. Hij keek er naar met brandende oogen, en toen aan den achterkant, waar zij met haar kriebelig hanepootje had geschreven ‘tot troost in eenzame uren.’

Hoe anders was dat geworden, niet tot troost.... maar tot wroeging. En onder het staren op dat jonge zachte meisjesgezichtje, ontwaakte 't allerbeste wat leefde in zijn ziel en beloofde hij zich zelf niet te zullen rusten, alvorens hij haar zou hebben teruggevonden en zijn zonde aan haar zou hebben hersteld, in zoover dit nog kon.

Zoo ging hij slapen....

Maar het lot besliste 't helaas anders.... hij zocht dagen en weken, eerst met heftigen, koortsachtigen drang - daarna meer uit plichtsbesef en om zijn belofte gestand

[p. 483]

te blijven.... totdat eindelijk de moed hem ontzonk....

Toen begon hij hard te werken, pogend te vergeten.... en slaagde na korten tijd....

Maar de wroeging, de verterende wroeging van een menschenziel verdoemd te weten in den diepsten poel der ellende door zijn schuld.... bleef.... en verliet hem nimmer....

Juni '03.

ANNIE.