De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

De Doodendans.
Naar het Deensch van Sophus Michaëlis.
Vertaling van mevr. Logeman - van der Willigen.

II. De Keizer.
(Vervolg van N^o. 25.)

Eenige groote honden baanden zich een weg door de staande menigte en vlogen kwispelstaartend en gillend naar den Keizer toe. Achter hen reed een ruiter die lachlust en vermaak verwekte. Op den rug van een grooten, sterken bulldog troonde de met goud opgesmukte Keizerlijke dwerg, de korte, misvormde beenen kromden zich onder den

[p. 464]

buik van den hond. De lange, stijve mantel, het wambuis, ja zelfs de spitse baret was met gestreept, breed gouden band bezet en een kolossaal rapier sleepte hem in het gras na. Hij hield zich alleen met de kromme beenen aan den hond vast en zwaaide beide armen in de lucht. In de linker hand hield hij een veelkleurigen veeren ruiker, terwijl de rechterhand met een scheerschaar in de lucht knipte.

Zijn klein, knoestig bulldoggen facie glinsterde, terwijl hij met een fluitende, hooge, stem zong:

Rij, rij, mijn vurig ros
vertrap de bloemen op uw weg
pluk ze van de blanke helmen
onzer vijanden, die schelmen.

Stooten, hard als planken
doen bloemen ontspruiten op 't veld
al rottend mensch'lijke hersens schenken
ons de eerste vruchten van hun denken.

De dwerg sprong van zijn hond en reikte den Keizer knielend zijn veeren ruiker.

‘Allermachtigste Opperheer! een kleine, uitgelezen ruiker van den akker, dien gij zooeven bemest hebt! Zulke schoone bloemen groeien slechts op het slagveld. Hartescheuren en hartekleuren van schoone, witte vrouwenborsten! Prosit!’

De Keizer was verbleekt en keek naar de bezweete, roodgevlekte tronie van den dwerg met een zoo stekenden blik, dat de dwerg zich tusschen de vele honden weghaastte. De Keizer zag eenige oogenblikken naar den grooten bouquet afgeknipte helmveeren. Gekrulde en gebogen veeren waren het in alle kleuren, sommige als stijve, gekrulde hyacinten, andere licht-luchtige aigrettes. Middenin prijkte een groote, hoogroode pluim van dezelfde kleur als zijn eigen sjerp. Eén oogenblik meende hij de pluim te herkennen, die den zekeren gehaasten ruiter van den kop van zijn eigen paard gehouwen had en tegelijkertijd meende hij onder de gekrulde vederen den ontvleesden vinger van een knokkelhand te zien uitsteken. En hij werd een afgrijselijke lijklucht gewaar, zoodat de Keizer vol afschuw den ruiker van zich afschoof.

Niet dat hij eenigszins terugdeinsde voor het met lijken bezaaide slagveld. Het was hem integendeel, een weldadig gezicht, dat hem toonde, hoe het vuur des Geloofs onder Ketters met zwaard en vlam had rondgewoed. De hydra van het ongeloof, stak in de meest verborgen, lichtschuwe hoeken zijn giftigen kop op. Hij moest voortdurend gereed staan, om het ondier neer te vellen en dood te branden. Het bloed, dat dezen avond dampend vanuit deze velden ten hemel steeg, zou als een rookoffer naar den troon van den Oppermachtige stijgen en getuigen dat Gods Alleen Zaligmakende Kerk een strijder had, even groot als de Heilige George of als de aartsengel Michaël zelf.

Maar diep inwendig knaagde hem nog de ontmoeting met dien geheimzinnigen ruiter. Bij het Heilige Bloed Gods - als het de Dood zelf geweest was, zou de Keizer niet teruggedeinsd zijn, om zelfs hem aan te vallen, als hij streed in dienst van den Antichrist. Wat hem hinderde, was alleen de onzekerheid, de twijfel; of hij goed gezien had, of hij zijn lans geveld had, tegen iets werkelijks of tegen een schaduwbeeld, ontstaan uit zijn eigen verschrikte fantasie, een waarschuwing - een wenk des hemels ‘Er is een weg, die recht schijnt maar het laatste van dien zijn wegen des doods.’

Zwijgend en ontstemd stond de Keizer op, toen het reeds halfduister was. Niemand waagde het hem toe te spreken. Iedereen kon het ziekelijk peinzen op zijn scherp aangezicht lezen. Het scheen met ijs overdekt.

Plotseling voelde de Keizer den vreeselijken honger zijner ingewanden. Den geheelen dag had hij geen voedsel gezien en met moeite begaf hij zich te voet naar de legerplaats, vanwaar hij reeds de lucht van aan het spit gebraden runderen meende gewaar te worden.

Onderweg beval hij alle dorpen in den omtrek in brand te steken, zoodat de bevolking niet zou weten, waar zij hunne goddelooze hoofden neer zouden leggen. Uit de verte weerklonk zacht het ‘Te Deum Laudamus’ der kerkklokken.

Voor hij de keizerlijke tent binnentrad, kwam de dwerg aan met een halfgeplunderd lijk, dat hij bij de beenen sleepte, door de groote, snuivende honden gevolgd. Beschaamd over zijn fiasco van te voren, knielde hij voor den Keizer neer en bracht piepend, de nederige smeekbede uit, of het Zijn Majesteit behagen zou, een blik te werpen op zijn gevallen vijand, op den ridder met het doodenmasker.

De keizer boog over het lijk neer. De dwerg sloeg het vizier op en in de schemering zag hij iets dat op een ontvleesd doodshoofd geleek met zwarte oog- en neus-

[p. 465]

holten. En zich dieper neerbuigend liet hij zijn hand er over heen waren. Toen wenkte hij den dwerg en hield zijn kleinen, stompen neus met kracht tusschen zijn vingers vast, terwijl hij met stamelende, zwak sidderende stem uitbracht: ‘Haal nooit meer zulke kunsten uit. Ditmaal neem ik jou bij den neus, klein ongedierte; een volgend maal is het Zijne Majesteit, de zwarte Dood, omdat je zoo brutaal geweest bent hem te dwarsboomen.’

Toen de keizer hem eindelijk los liet, zag de neus van den dwerg bont en blauw.

Buiten de tent van den keizer, wachtte de hertog van Saksen, die eerst nu zijn vervolgers had kunnen ontsnappen. Zegevierend kwam hij den keizer te gemoet met open armen en wenschte den keizer met een kus geluk. De keizer nam dien koel in ontvangst, en dacht, terwijl hij den heeten, rimpeligen mond van den hertog op zijn eigen koude lippen voelde, aan het gebeurde in den hof van Ghetsemane en diep inwendig zeide zijn hart: ‘Judas, verraadt gij mij door een kus?’

Door een kus had de hertog zijn geloofsgenooten verraden en hen in handen des keizers geleverd.

En jaren later herinnerde de keizer zich dien kus, toen de hertog hem zelf verried en als een dief in den nacht naar hem toesloop. Ziek naar lichaam en ziel moest hij zich den burcht uit laten hijschen en de breede muren over laten tillen en rillend van kou zich in een draagstoel tusschen donkere, verlaten bergen verstoppen.

IV,

Jaren verliepen.

Gods strijder is moe geworden. Zijn hoop op de wereld is verdwenen. Zijn hart is een ingeschrompelde bloembol gelijk, waaruit nooit meer een plant zal kunnen opschieten. Teleurstellingen hebben het verdroogd. Verachting voor de menschheid heeft zijn levensmoed met voeten getreden, zoodat het gras nooit meer kan opwassen. Alles in deze wereld is bedrieglijk en vergankelijk.

Hij heeft Fortuna's rad zoo dikwijls beproefd tot hij er van afgesprongen is. Hij speelt niet langer mee in het groote werelddobbelspel, want hij heeft gezien dat de steenen valsch zijn. Op niets valt er te rekenen, alles valt in elkaar. De menschen gebruiken hun oogen slechts om te liegen, hunne tongen slechts om te vergiftigen. Zij die hun rijk en alles op aarde ontloopen willen en een glans van de hemelsche zaligheid willen zien, moeten naar het klooster gaan, dat is de toegangspoort tot de eeuwige woningen.

De Keizer heeft dus zijn gebroken zwaard op het altaar des Heeren neergelegd. De Keizerskroon heeft hij van zijn verweerd hoofd afgenomen en knielend naar den troon der Drie Heiligheid gedragen. Het purper is van zijn verslapte leden afgegleden. Onder de grove kleedij der monnikken verbergt hij zijn wonden en hij laat den rozenkrans door zijn van jicht geknokkelde vingers glijden, die het al te zware zwaard moesten laten glippen.

Van uit de hoogte van het kloosterterras laat hij zijn blikken gaan over het verstijfde land, dat golvend voor hem ligt, zooals de Heer het op den dag der Schepping beval. Als een glazen stolp verheft de hemel zich boven zijn cel, waarin slechts het geluid der gebedenklokken opstijgt. In de verte weerklinkt het lawaai van begeeren en macht hebben, van de lasten en het ongeloof der wereldzee. Niet veel meer dan een zachte deining bereikt daarvan den drempel van het klooster. Niets dan berichten van zijn naaste bloedverwanten, in wier onbeproefde handen de verantwoording voor het wereldbestaan gelegd is.

Een eigenaardige, zoete wellust doorstraalt den Keizerlijken monnik als hij zich uur op uur voor de eenige Overmacht verootmoedigt, waarvoor hij zich nu, evenals vroeger toen hij de machtigste hier op aarde was, buigen moet. Voor de eerste maal in zijn leven ziet hij zich dienaar, moet hij zijn knie buigen, zijn hoofd in het stof drukken, van zonsopgang tot zonsondergang om genade smeeken, tot zelfs in de stille, in den nacht aan gebed gewijde uren. Wat een diep gevoel van geluk doortintelt hem door den ootmoed waarmee hij bij den dageraad zijn zwak, bevend lichaam van zijn legerstede opheft en door kille, kale gangen rillend van koude zich naar de kerk begeeft om op de klamme steenen neer te knielen en zich vol aandacht te buigen voor den Eenen, voor den enkelen, die het verdient. En het is hem iederen dag een nieuwe vreugde zichzelf geweld aan te doen om de strenge voorschriften voor de groote plichten tegenover Gods wet, te kunnen volbrengen, met meer ijver dan ooit een mensch zijn plicht volbracht tegenover hem, toen hij nog de Oppermachtige van het aardsche rijk was. Met wellust vast hij en geeft zichzelf kastijdingen met een

[p. 466]

geestdrift, die door niets op aarde geëvenaard kan worden.

Hij houdt zich onledig met de wetten na te gaan in een wereld waar regel en wet veel meer gevolgd worden dan in de maatschappij der menschen, waar alles bedrog en onzekerheid is. Als hij in den kloostertuin arbeidt, volgt hij den groei der planten en bevordert die door besproeiing en bemesting en door het uitroeien van al wat die benadeelen kan - duizenden wormen en bladluizen doodt hij door een druk van zijn vinger. Met open oogen ziet hij de wonderlijke inwerking der zon. Als hij in de gewelfde gang op en neer loopt, hoort hij wonderlijk luchtgegons tegen de steenen om hem heen. Hij maakt plannen met een ingenieur en weldra richt hij den loop van het water zoo, dat het in schoone bogen hier en daar plotseling tevoorschijn spuit, van droppels vonkelende altaars en tempelkoepels gelijk.

Maar meest van al houdt hij van zijn werkplaats waar allerlei raderen en veeren de wonderlijkste instrumenten en machines aan het draaien brengen. Planeten draaien rond op vaste, gebogen koperdraden. De zon glijdt over den dierenriem. De maan wast en neemt af, van de aarde afgezien. Bijzondere uurwerken, wonderlijke dieren, muziekinstrumenten, van alles heeft hij daar.

Zooals hij hier zijn instrumenten, zoo heeft God zijn lichaam in zijn macht.

Hij wacht slechts op het laatste wachtwoord. Alles wat hem ten gronde voeren kan, heeft hij afgelegd. Zonder purpur en kroon, slechts in een lijklaken gehuld wil hij den troon van den Almachtige naderen.

Slechts dit versleten, door de jicht geknobbelde bolster heeft hij om zich in de stilte te slapen te leggen, totdat de hemelkogel barst en de klokken des oordeels luiden.

V.

Hoe zullen de klokken op den dag des oordeels werken? Zullen de planeten worden als klepels die tegen de hemelsklokken aanslaan? En zal de aarde zelf haar dooden uitwerpen als het graan dat uit klinkende koornschoppen vliegt?

De kloostermuren trillen alsof er in iedere cel een koperen tong geluid werd. Uit den klokkentoren stroomen geluidgolven, die zoo sterk tegen ruiten en holle ruimten aanslaan, alsof het reuzenvuisten waren die beukten. Het heilige sacrament rinkelt in het kastje. Het lood van alle ruiten zingt. Het glas dreunt. En de diepe lijkkelder onder den grond schijnt te weergalmen. De marmeren platen voor de grafkelders in de muren doen ook allerlei geluiden in verschillende toonhoogten weerklinken. En de lucht zingt tusschen de orgelpijpen en fluit in de verschillende kerkhoeken.

Toch is het niet de Dag des Oordeels. De dooden schuiven geen deksels en planken ter zijde. Het klokgelui doet slechts het stof uit de holle borstkassen neervallen en de tanden in de ontvleesde monden rammelen.

En terwijl de zon haar brandend oog over het stille land verheft en als het ware het zachte olijvenloof in een wit licht over de hoogte branden doet, wordt de Keizerlijke monnik naar zijn graf gebracht.

De boeren laten de oogstzeis zinken en het ploegpaard rust een oogenblik uit om zich straks voort te spoeden, aangezet door het klokgelui, dat weldra dubbel-sterk weerklinken zal. Zóó wordt er slechts geluid als er een Keizer sterft. Even spoedig als de zon haast het klokgelui zich al zijn landen rond.

In het klooster wordt het bekrachtigd. De Keizerlijke monnik is dood. Dezen morgen wordt hij begraven. Al de kaarsen, die de voorraadkamer bezit, worden aangestoken. Alle vloeren zijn met palmen bestrooid, die door elkaar liggen alsof het de resten waren van een strijd tusschen pauwen en andere vogels, en het dunne plantenbloed vloeit onder de voetstappen van den langzamen stoet, die de insignes van den afgestorvene naar de kerk draagt. Op zwarte kussens worden zijn zwaard en schepter gedragen en de Rijksappel, die beslagen toch schittert als een brekend oog, en de Keizerskroon, gepunt als een zaag en daarachter alle andere kronen van koning tot markgraaf en banieren, wapens en ordeteekenen, te zamen van een gewicht zwaar genoeg om den sterksten man ter aarde te werpen. Het gouden vlies ligt op het kussen in elkaar gewrongen als een inééngekrompen adder. Daarop de testamenten van den afgestorvene in zwaar verzegelde rollen, zijn rijke gaven aan het klooster, waaronder de in robijnen gevatte gouden beker, waarin zijn hart met dat van zijn gemalin vereenigd worden zal.

Het is alsof stuk voor stuk de geheele keizerspracht voorgedragen wordt en op het hoogaltaar neergelegd, als gaven van een nietig vasal aan een almachtigen leenheer.

Het allerlaatst komt de kist zelf. Een lange,

[p. 467]

smalle kist met een zwart kleed zonder versiering bedekt, slechts met een doodshoofd met rooden vederbos en aan het hoofdeneind een zwart kruis met het opschrift: Miles ecclesiae militantis - de ridder van de strijdende kerk.

De kist wordt het koor opgedragen, maar wordt niet op een katafalk met gulden baldakijn gezet. Die wordt halverwegen in een holte onder het hoogaltaar geschoven, zoo, dat slechts het hoofdeneind vóór het altaar ligt en de priester, ieder maal dat hij zijn hand naar de heilige vaten uitstrekt, op het hoofd en op de borst van den dooden keizer treden moet.

Als de kist op haar plaats gezet wordt, knielen allen. De palmen knetteren, terwijl zij op het graf neervallen en orgels en bazuinen vervullen de ruimte met een gedreun als Cherubijnenstemmen op den Dag des Oordeels.

En den heelen dag worden er missen gelezen en redevoeringen gehouden en gebeden gepreveld voor den vromen keizermonnik, die in leven de schrik was van Turken en ketters en in den dood slechts een trede zijn zal voor hen, die Gods heilig vleesch en bloed begeeren.

Stijf, als in hout uitgesneden, knielen de monniken over zijn graf. Monnikskappen staan op en verdwijnen. Andere komen in hun plaats.

Den geheelen dag strijden de kaarslichten tegen het sterke najaarslicht. Ten laatste behalen zij de overwinning en omspinnen als het ware de kist met een kring flikkerende vlammen, die de vaten en kandelabers van het altaar doen glinsteren, terwijl de duisternis zich in trillende schaduwen achter de groote zuilen verschuilt.

Eén monnik blijft langer dan de anderen voor de kist liggen. De kap hangt diep over zijn aangezicht, dat niet zichtbaar wordt, zelfs niet als zijn blik over het schilderij van den Dag des Oordeels waart, waarop de keizer geknield ligt in zijn lijkkleed gehuld en de Heilige Drie-Eenheid om genade smeekt.

Vandaar laat hij zijn blik zinken naar het doodshoofd op het deksel der kist.

Het is volbracht, fluistert zijn ziel.

Zijn oogen doorboren starend het zwarte kleed van de kist. Alles is beproefd, alles is teruggegeven, alles opgegeven, alles voorbij. Nu is er slechts het uur des oordeels dat wacht, zooals het daarboven op het schilderij is weergegeven. En de lange, magere monnik werpt zich voorover op zijn aangezicht, zoodat zijn voorhoofd de kist beroert, en hij snikt, door een gevoel van diepe, ellendige leegte aangegrepen.

In zijn hart is het leeg evenals in de kist.

De doode is er immers niet in.

Hij ligt hier voor zijn eigen graf.

Hij heeft zijn eigen lijkdienst gezien.

Hij bidt zelf voor zijn eigen wegsluimerende ziel.

Toen waart hem verstijvend de doodsangst door de leden.

Hij is een onmacht nabij en moet zich klappertandend van koorts naar zijn cel laten brengen, naar zijn bed, waar de Dood hem wacht.

De Dood, waarmee hij den draak heeft willen steken, maar die een schuldeischer is, die het laatst aanklopt.