De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

[p. 451]

Een oudejaarsavond in het tuchthuis te...
Naar het Duitsch, door Mevrouw De Graaff - van Cappelle

De lezer behoeft geen angst of afschuw te hebben voor den gang waartoe ik hem heden uitnoodig. Wat in het huis waarin hij wordt geleid afschrikwekkend is, blijft volkomen onbekend aan den oningewijden bezoeker, die menigmaal uit den grond van zijn hart, na een vluchtige kennismaking uitroept: ‘Werkelijk de menschen die hier zijn hebben het in de meeste opzichten oneindig beter dan menige brave eerlijke man in de wereld. Hoevelen gaan niet gebukt onder de zorgen voor hun gezin, hoewel ze van den ochtend tot den avond arbeiden en hun plicht doen?’

Zeker, zoo is het; de tafel is voor al de inwoners der groote gevangenis, ik mag niet zeggen gedekt - doch voorzien. Driemaal daags, precies op tijd, wordt hun voedsel verstrekt; hun krib is rein en goed, een legerstede menigmaal beter dan in hun vroegere woning. Geen werkelooze wordt onder de achthonderd bewoners gevonden, die arbeiden wil kan dat.

Voor dagelijksch verblijf in de frissche lucht, voor goede boeken, voor hulp in ziekte, voor onderwijs ook, is door den staat gezorgd.

‘Eigenlijk ontbreekt hun niets, absoluut niets dan... nu ja, als hoogstens de vrijheid,’ die opmerking werd mij kort geleden gedaan door een die de gevangenis bezocht, een hooggeplaatst ambtenaar; en de man had gelijk.

‘Hoogstens de vrijheid!’ Vrijheid, die is voor den mensch die haar geniet een zoo volkomen natuurlijke zaak, dat men zelden er over nadenkt waarin ze eigenlijk bestaat. Wie dat doen komen menigmaal tot het besluit dat vrijheid eigenlijk een begrip is dat slechts in de verbeelding leeft. De inwoners van het tuchthuis die ook nadachten en veel tijd daarvoor hadden, hebben intusschen een andere opvatting. Het begrip van vrijheid kunnen ze volkomen ontleden; wel schat de een haar hooger dan de ander, een gevolg van karakter en opvatting, van opvoeding en levens-ondervinding, doch allen weten dat vrijheid geen afgetrokken begrip is, en allen in het sombere gebouw zuchten onder het drukkende gemis er van. Allen, hetzij ze de vrijheid wenschen voor het volgen van schandelijke lusten, of wel in lui- en ledigheid hun heil zoeken, hetzij ze zich vrijheid wenschen voor hun arbeid om te kunnen verdienen voor vrouw en kind, dan wel om zich in kroegen dronken te drinken, allen smachten naar haar, zien reikhalzend naar hun vrijheid uit. Allen, hetzij ze recidivisten zijn, of wel voor de eerste maal werden opgenomen achter de grauwe muren, hetzij ze voor twintig jaren, of maar voor éen jaar of korter daar hun intrek namen, allen smachten naar het tijdstip dat de ijzeren deuren voor hen zullen worden ontsloten, het oogenblik waarop het begrip van vrijheid voor hen weer werkelijkheid wordt.

Al het denken en lijden van den gevangene richt zich tot dat moment, met een energie en heimwee die almeer bepaald wordt door ieders karakter en inzicht. De een zal gebracht worden tot wezenlijke zelfverloochening, de ander tot huichelarij, de derde tot vreeselijke daden van vertwijfeling.

Ik wil van avond den lezer meenemen naar een lief klein kerkje. Men zal niet kunnen gelooven hoeveel waarde die afgeschoten tot bedehuis ingerichte ruimte voor den gevangene heeft, hoeveel invloed ze op de meesten uitoefent.

Mij is een gevangene bekend die volstrekt niet godsdienstig was. Bijkans een jaar lang had hij preventief gezeten, om de drie weken had hij een godsdienstoefening aangehoord, met sommigen die in hetzelfde geval waren, in de vunzige werkplaats. Na zijn veroordeeling en overbrenging naar het tuchthuis, was het hem een genot voor het eerst het bedehuis te betreden. De vriendelijke plek, wit geschilderd met het groote altaar in Barokstijl, de hooge predikstoel links, het orgel tegenover het altaar, waarlijk alles maakt een verheven indruk op hem die gewoon is geraakt aan de kale muren van de werkplaats of de sombere eenzame cel. Op de verhardste harten maakt het kerkgebouw nog veel indruk.

Hoe sterk ook het gevoel in de droeve gevangenisomgeving is afgestompt, hier komt het boven.

Hier is hij vrij, althans het uur of anderhalf uur, dat de godsdienstoefening duurt. Al is het geen lichamelijke vrijheid, de geest is vrij om zich te verdiepen in wat gesproken wordt, om na te denken over het lied dat gezongen werd, of wel over de woorden die als het ware door den voorganger hem uit het hart zijn gegrepen. Hij hoorde zeggen laatst:

‘Al wat ik heden tot u spreek kunt ge beantwoorden met geloof of wel met spot. De geest van God, de eeuwige reine, die u hier omgeeft, kunt ge in u opnemen; ge kunt uw hart voor hem openen om los te worden van den kwaden geest die u hierheen bracht. Daartoe zijt ge vrij; ge kunt dat, maar moet dat willen.’

Tegelijker tijd komen allerlei herinneringen boven door de omgeving opgeroepen. Hij is weer in een kerk; wanneer was hij daar

[p. 452]

het laatst? Was het niet toen zijn jongste kind gedoopt werd? - den volgenden dag was hij zoo hevig dronken, dat hij zijn vriend doodde door een messteek.... of wel was het, zoo zegt hij tegen zich zelf, toen ge uw vrouw voor het altaar bracht, die ge trouw beloofdet, maar die thans door ùw zonde alleen het brood moet verdienen voor ùw kinderen? Of wel, was het toen ge werd aangenomen, toen de oude leeraar u een spreuk mee gaf op den levensweg.... hoe was die ook weer?.... ‘De Heer kent de zijnen, Hij keert zich af van de ongerechtigen’.... juist, zoo was het. En toen ge tehuis kwaamt na uwe bevestiging, wie omhelsde u toen? Was het niet uwe moeder? Leeft die nog? Ge weet het niet, In hoe langen tijd hebt ge niet aan haar gedacht? Moest het zoover komen, moest ge deze muren eerst worden binnengebracht alvorens ge u harer weer herinnert? Gij laat het hoofd zinken, de keel wordt u benauwd, de oogen worden beneveld. O, om alles ter wereld nu geen tranen! niet laten bemerken aan anderen, aan den opzichter ginds, zijn doodvijand, die hem altoos zoo minachtend behandelt en zulke gemeene praatjes houdt als hij denkt dat niemand hem hoort -. Neen, niets laten bemerken.

Hij richt het hoofd weer omhoog en staart voor zich.

Laten we het kerkje eens rondkijken, denkt hij. Rechts van den middengang, dicht op-een gepakt, zeven op een bank, zitten de opzichters. De celbewoners zijn afgezonderd, meest jonge mannen. Op het koor enkele gevangenen. Het altaar rust op zware zuilen, het Christusbeeld hangt aan weerszijden, het schemert buiten reeds; bij het licht van vier kaarsen is het moeilijk te zien dat Jezus daar wordt voorgesteld gestorven voor zondaren, ook voor hem. Met gouden letters staat boven het altaar geschreven:

‘Komt allen tot Mij die vermoeid en beladen zijt en ik zal u ruste geven.’

Wie kan zoo spreken? Deed een mensch dat in de tegenwoordige, gejaagde, zenuwachtige wereld daarbuiten, of wel tegen de gevangenen die daar zaten, men zou slechts grootheidswaanzin bij hem zoeken. Wie kan zoo spreken? Heden als voor eeuwen?

God, God, een spottende trek om den mond, een licht schouderophalen verraadt wat omgaat in het hart van den gevangene die zijn gedachte aldus den vrijen loop laat. Hij ziet verder, daar treft hem in een van de bogen van het gebouwtje de bekende tekst: ‘Eere zij God in de hoogste hemelen, Vrede op aarde, in den mensch een welbehagen!’ - nu worden de schouders nog hooger en veel minachtender opgetrokken; de bleeke mond getuigt van hoonenden spot. Ja wel! Vrede op aarde - in het tuchthuis! in den mensch een welbehagen! in de gevangenis! in de cel!

Daar rammelen sleutels, daar wordt een deur geopend; ernstig met afgemeten tred loopt de leeraar de middengang door en beklimt den kansel. Daar ruischt het orgel door het kleine gebouw.

Hoe oneindig veel hangt hier af van den man die voorganger is, onder wiens leiding gearbeid wordt aan de ziel van deze menschen.

Sylvesteravond! Het is nog nauwelijks avond; het is pas vier uur; de dienst moet afgeloopen zijn en alle gevangenen en opzichters moeten weer op hun plaats terug zijn, alvorens de avondsoep te 5¾ uur wordt rondgedeeld. Het avondlicht, dat door de verweerde vensters valt, strijdt nog even met het kunstlicht binnen. Hel stralen de honderd kaarsen aan de kerstboomen, die aan weerszijden van het altaar staan, met schitterende versiersels behangen. Die kaarsen brandden een week geleden onder de godsdienstoefening, die op den kerstavond even als heden op oude jaar, de ongelukkigen vereenigde tot weemoedige feestviering.

Het orgel is niet groot, de tonen zwak doch voldoende voor deze ruimte. Na een kort voorspel wordt het aangrijpende oudejaarsavondlied ingezet, door de vorstin Reusz vervaardigd:

‘Das Jahr geht still zu Ende,
So sei auch still, mein Herz!’

Luid zingen de meeste gevangenen, ook de meest verharden en ongeloovigen, uit volle borst mede. Het gezang houdt op, daar verheft de leeraar zich van zijn zitplaats. Wat moet hij zeggen?

O het moet ontzettend zwaar vallen het woord te voeren voor hen die daar vereenigd zijn. Maar de man die daar staat, hij kan de liefde en genade die hij zelf ondervond in zijn leven ook anderen verkondigen en dat doet hij ook, hij kan niet anders. Dat voelen allen die hem hooren. De verstomptsten, de verhardsten, de verbitterdsten, ze voelen dat hier de mond niet slechts spreekt, maar dat een hart naar hen uitgaat, dat de man daar op den kansel de drager is van een hoogere liefde, die van den Eeuwige over wien hij nooit moede wordt te spreken; van wien hij steeds den gevangenen predikt, dat Jezus in de wereld kwam om te zoeken en zalig te maken wat verloren is. ‘Ook u wenscht Hij terug te zien komen,’ zoo spreekt de leeraar, ‘ook u, die telkens weder in dit huis wordt geplaatst, ook u met handen waar bloed aan kleeft, gij ook zwakken van lichaam die jarenlang reeds krank zijt en voelt dat ge geen volgend jaar op den oudejaarsavond hier zult tegenwoordig zijn.’

[p. 453]

Hoe zijn woorden en uitleg worden opgenomen? Zeer verschillend. Niet allen lezen den leeraar de woorden van de lippen zooals het jonge mensch ginds of die oude man daar. Maar heden op oudejaarsavond zijn de Godloochenaars toch oplettender dan anders. De haat tegen de maatschappij en haar raderwerk wordt eenigermate verzacht.

O, vele woorden gaan verloren voor velen, in dat kerkgebouw gesproken of aangehoord, doch lang niet bij allen is de indruk onmerkbaar; de prediking zal vrucht dragen.

Met een kort nagebed wordt de dienst besloten. De zegen wordt afgesmeekt, het orgel speelt en stiller nog dan ze kwamen gaat ieder naar zijn toegewezen verblijfplaats.

De nacht is ingegaan, het nieuwe jaar wordt ingeluid. Onrustig woelen velen op de kribbe. Het nieuwe jaar zal de deur van het gebouw voor sommigen ontsluiten, met nieuwen moed zullen ze het leven ingaan, maar wat wacht hen als de deur achter hen toevalt? Als na de geboete daad de gevangene terugkeert onder zijn broeders, hoe velen gelijken dan niet den broeder in de geschiedenis van den ‘Verloren Zoon’. Als de straf is geboet vangt voor menig gevangene de straf eerst recht aan.

Zulke oudejaarsavondoverdenkingen in het sombere gebouw houdt de besten der bewoners uit den slaap; zij die nooit meer hier willen binnentreden. O mochten er toch velen zich gedrongen gevoelen de ontslagen broeders voort te helpen in de maatschappij, niet slechts door een enkele gave in geld, doch door inspanning om hem werk te verschaffen, door opname onder de werklieden onder wie ze thuis behooren. Dan zal en kan de ijzeren deur gesloten blijven voor hen die zoo dikwijls willen en niet kunnen terugkeeren op den goeden weg.