De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Ter bespreking toegezonden.

I.

Orpheus in de Dessa, door Augusta de Wit.

(Uitgave van P.N. Van Kampen en Zn. Amsterdam.).

De Godin die wacht, door Augusta de Wit.

(Uitgave van P.N. Van Kampen en Zn. Amsterdam.).

Er wordt zoo dikwijls, en terecht, geklaagd dat er tegenwoordig zoo zelden een boek uitkomt dat en kunst is en gelezen kan worden door ‘iedereen’. - Daarom vestig ik, juist in déze dagen vóór St. Nicolaas, de aandacht op het juweeltje van Augusta de Wit, dat reeds vroeger in de Gids verscheen, en thans afzonderlijk wordt uitgegeven. - Dat Aug. de Wit een vrouw is van gróóte gaven, dat zij beschikt over een zeldzaam-mooien stijl, ik geloof niet dat iemand dit zal durven ontkennen. Orpheus in de Dessa is m.i. wel het allermooiste wat zij ooit schreef, het innigst-gevoelde uit al haar werk. En daarenboven bezit dit stukje literatuur de heden ten dage zeldzame eigenschap, dat het niemand ‘aanstoot’ zal geven, dat iedereen, en van welke richting hij ook zij, het kan lezen en genieten als een kunstuiting, zonder iets erin dat iemands zedelijk-heidsopvattingen, en wat dies meer zij, kan storen...

Orpheus in de Dessa is iets zóó buitengewoon-moois, dat De Godin die wacht er neven afvalt. De Godin die wacht, is een knap-geschreven roman, met veel zaakkennis over Indië, met heel-mooie natuurbeschrijvingen, en, voor 't overige, met dat koele, dorre in den toon en den inhoud, waardoor Augusta de Wit zich meer verstands- dan gevoelsmensch bewijst. Maar Orpheus in de Dessa pakt je zoo heelemaal; juist-óók uit gevoelsoogpunt. Je bent er der schrijfster zoo dankbaar voor, dat zij zóó-iets teer-moois kon scheppen.

God en Goden van Couperus.

(Uitgave van L.J. Veen te Amsterdam).

Als ik van Couperus zoo'n boek onder de oogen krijg als God en Goden, dan heb ik voor mij het gevoel, dat hij een loopje neemt met zijn publiek. Hij kan zóó mooi schrijven, hij beheerscht zijn stof, zijn taal, zijn onderwerp zóó volkomen.... dat hij stellig heel goed weet voor zich-zelf, op wat een phrasenmakerij en aanstellerij en oppervlakkigheid heel zijn zoogenaamde diepzinnigheid in God en Goden eigenlijk neerkomt, in den grond.

[p. 386]

Ik bewonder Couperus veel te éérlijk, ik ben veel te oprecht overtuigd van zijn wezenlijke wáárde, om deze mijne meening niet, juist dáárom, openlijk te durven uitspreken. Als hij 't niet heel anders kon, en niet zelf wist dat hij 't anders kon, dan zou ik het minder noodig vinden dit te zeggen, dan nu ik voor mij-zelve de stille overtuiging heb, dat hij, juist krachtens zijn hem-zelf zoo heel-goedbewust talent, nu en dan plezier heeft zijn publiek voor den mal te houden, door het in extase te brengen over zijn quasi-‘geleerdheid’ en bombast; die het ‘omdat Couperus 't schrijft’ per se gelóóft te moeten bewonderen....

Een paar aardige kinderboeken, die ik vermeld met het oog op het a.s. St. Nicolaas-feest, zijn: ‘Van een Jongetje dat met zichzelf ging wandelen en andere verhaaltjes’ door Mevr: E. de R.K. (Masereeuw en Bouten te Rotterdam), en Nieuwe Vriendjes door S. Maathuis-Ilcken (de Kluwer te Deventer). Dit laatste boek, met vele aardige versjes, bevat bovendien heel-goed-gelukte plaatjes van de hand van: J.B. Bokhorst.

Thomas Truck. Roman door Felix Hollaender.

(Uitgave van Em. Querido te Amsterdam).

Met Jörn Uhl, van Gustaaf Frenssen, heeft dit Duitsche boek twee dingen gemeen; ten eerste heeft het, evenals Jörn Uhl, grooten opgang gemaakt bij zijn verschijning; ten tweede is het even lijvig en even langdradiggeschreven, als pastor Frensen's veelgeprezen roman.

Wat den inhoud betreft, zou ik het willen noemen: een boek van ‘moderne menschen.’ - De hoofdpersonen kenmerken zich namelijk in hooge mate door dat weifelachtige, dat niet-weten-wat-zij-willen, dat zich-zelfongelukkig-maken door-te-veel-denken, dat zoo eigen is aan onzen hedendaagschen tijd. Daardoor komt de tegenstelling tusschen vader en zoon zóó sterk uit, dat men bij al het onsympathieke in de figuur van den ouden dokter, toch bijkans méér voelen gaat voor diens persoon, dan voor dien van den niets-tot-stand-brengenden, alleen-maar-mooie-ideeën-hebbenden zoon!

Ik dacht, al lezend, bij-mij-zelve: In elk geval doet de vader toch iets. Al is hij dan ook maar een doodgewone, allesbehalve hóógdenkende dokter, in die qualiteit van geneesheer brengt hij toch althans iets tot stand; terwijl daarentegen de zoon: Thomas Truck niets is en niets wordt, dan iemand met heel-goede bedoelingen, maar van wien noch kracht noch steun uitgaat.... En de vrienden onder wien Thomas Truck zich beweegt zijn van hetzelfde soort. 't Is heel aardig om een denkbeeld te krijgen van zulke hedendaagsche toestanden: die schildering van de Berlijnsche schilders, dichters, denkers, enz., die den vriendenkring vormen van Thomas Truck.... maar heel-veelbelovend voor een toekomst, waarin zulke menschen een eerste plaats gaan innemen, is het niet!

Ik heb vermoedelijk nog te weinig nieuwerwetsigheid in mij, om het te kunnen begrijpen of navoelen dat Thomas Truck zijn eigen moeder bij den vóórnaam noemt, kortweg ‘Tamara’ (dat is namelijk haar zeer eigenaardige doopnaam). - Dergelijke soort van ‘vertrouwlijkheid’, of hoe men 't noemen wil, vind ik de verkeerde wereld, stuit mij tegen de borst, als strijdig met een natuurlijke en gezonde verhouding tusschen moeder en kind....

Intusschen is het boek, op de tegenwoordig bij uitgevers in zwang-komende wijze, versierd met vele uittreksels uit de beoordeelingen der Duitsche pers. Daarin wordt er allerlei moois en goeds van gezegd.

Swawa's Terugkeer.

(Uitgave van J. Reddingius Hilversum).

- Met zeer mooie plaatjes versierd, eigent zich dit eenigszins Maeterlinck-achtige soort Sprookje evenzeer in het bijzonder voor cadeau (aan dames-vooral). De idee ervan, de terugkeer van Swawa tot hen die haar nóódig hebben, de idee van de liefde die zichzelve geeft en wijdt, en die hóóger staat dan het-zich-egoist-terugtrekken in eenzame zelfvolmaking, die idee is mooi, en zuivergevoeld; en soms-, niet-altijd-, gelukkig-onderwoorden gebracht: - ‘Ik koos die eenzaamheid, om menschen-lijden te ontgaan; en daarin school zelfzuchtigheid, want U liet ik daarbij alleen, alvorens gij mij missen kondt. Doch, vrienden, weest verzekerd dat ik de les, die Hoogere Wijsheid mij door Hrodmund's kwijnen heeft geleerd, in diepen deemoed heb begrepen, en mij voortaan zal wijden niet aan eigen heil dat hooger leven voor zich-alleen bereikt, maar met U werken zal in zusterlijke liefde, opdat tezaam wij eenmaal opgaan tot het Goddelijke Weten.’ (blz. 75).

....Op de laatste bladzijde van het bijzon-

[p. 387]

der-mooi uitgegeven werkje staat te lezen wie de schrijfster is:

‘Geschreven door Amy Grothe - Twiss.

Voor de eerste maal opgevoerd op den Zwaluwenberg te Hilversum op Zondag 19 Juli 1903.’

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

II. Leerredenen voor het Menschelijk leven door een Spiritualist.
(uitgegeven bij J Lokker te Voorburg.)

Al dadelijk treft ons bij het lezen dezer redenen de kalme, eenvoudige, reine toon, die het geheele geschrift bezielt. Het is de geschiedenis van een mensch wien alles ontnomen werd, en die door het geloof aan de onsterfelijkheid en door de berichten van gene zijde, niet alleen voor wanhoop behoed, maar getroost, gelouterd en inng verblijd werd.

Drie, bijna hartstochtelijk geliefde kinderen, zag de schrijver dezer Redenen heengaan en niets wetende van God of godsdienst, riep de verlaten ziel als in het duister om hulp, om uitredding uit zoo vreeslijk lijden, uit zoo volslagen zwarten nacht.

Hij wist wel niet of iemand hem hoorde, maar de drang naar redding was te groot, gelijk van een drenkeling die zich voelt zinken en het uitschreeuwt om hulp.

Er zijn er zoovelen die ons hooren, zoovelen in het onzichtbaar rijk om ons henen, die de liefdevolle handen naar ons uitstrekken om te helpen. Maar er moet behoefte zijn, deze handen te grijpen, vast te houden en aan ons hart te drukken.

Er staat geschreven dat God Zijn engelen zal uitzenden, dat Hij een leger van dienende geesten om zich heeft.

Brengen dezen onze klachten over? Wij weten het niet; wij weten alleen dat wij gehoord worden.

En deze roepende ziel werd niet alleen gehoord, maar ontving antwoord, direct, vertroostend en treffend antwoord, een antwoord, dat zoo grooten omkeer in zijn leven bracht, dat hij van nu aan een ander mensch werd.

Men leze in zijn geschrift, hoe de groote Geest te werk ging, deze ziel tot zich te trekken, te leiden en te troosten. Het zoo geschuwde of miskende spiritualisme was de weg, noodig voor dezen mensch om tot geloof, en tot geluk te komen. Want hij zou zijn lot met geen koning willen ruilen.

Hij leerde nu inzien dat zijn vorig leven, dat hij goed genoeg gewaand had, niets meer was, in het licht beschouwd, dat hem nu bestraalde. Hij zag duidelijk in, dat liefde en geloof alleen, den mensch gelukkig maken, dat liefde is: de zedelijke gezondheid der ziel, dat haat is: een vergif, dat ziel en lichaam beiden schaadt. Vroeger had hij zijn vrienden liefgehad, maar zijn vijanden gehaat. Nu echter, verkreeg hij door herhaald gebed, het vermogen zijn vijanden niet alleen te vergeven, maar lief te hebben en voor hen te bidden. Dit is de hoogste trap waartoe de menschelijke ziel in dit leven op zedelijk gebied kan komen. Veel, ja alles over te hebben voor die wij liefhebben is zoo natuurlijk, maar er behoort een hoogere ingeving toe om lief te hebben, die ons miskennen, tegenstaan, en het kwade over ons brengen. De natuurlijke mensch verzet zich hiertegen, ja het wilde bloed bruist bij de gedachte alleen, reeds in hem op. En toch is de schrijver zijner ervaringen er toe gekomen niet alleen, maar heeft hij mogen bevinden hoe groot geluk dit hém, en anderen bracht. Door het liefdevol gebed werden, die hem tegenstonden, als het ware omvangen door een weldoend fluïde, zoodat ook hun haat, voortkomend uit miskenning zich omzette in bedaarder beschouwen, in terugkeer tot een zuiver menschelijke verhouding. Het kwade was gebroken.

Alle vijandschap is toch eigenlijk misverstand, is onwetendheid. Alles begrijpen is immers alles vergeven, alles weten is zacht oordeelen over 's menschen daden.

Wij behoefden maar te vragen om wijsheid, en om liefde, en de geheele aarde zou als door een tooverslag veranderen.

‘De mensch weet niet,’ zegt de schrijver, ‘hoe voorzichtig hij met zijn gedachten zijn moet, en dat komt, omdat hij slechts gelooft wat hij met zijn aardsch oog aanschouwen kan, en niet beseft dat daarbuiten zóóveel is, voor hem van het hoogst en eeuwig belang.

Het geestesoog ziet de gedachten als levende dingen, die degenen tot wie zij gericht zijn, door haar venijnig, of zegenend, liefdevol karakter wonden of heilzaam aandoen. De mensch heeft geen besef van de uitgestrektheid en de diepte van het ongeluk, dat hem, na aflegging van het aardsch lichaam, wacht, door zich geen ernstige rekenschap te geven, niet alleen van zijn daden en woorden, maar ook van zijn gedachten, die als levende beschuldigers van zijn tekortkomingen voortwoekeren en hem tot haren dood treffen.’

Niets van al hetgeen waartoe hij gekomen is, rekent de schrijver zichzelven toe, tot zelfs niet het geschrift, waarvan hij de vaste overtuiging heeft dat het hem werd ingegeven. Alles dankt hij aan God, die zijn gebed verhoorde, hem voor het verlorene, duizendvoudig terugschonk, hem nu door het leven doet gaan als eene ziel die alles gevonden heeft, en reeds den voorsmaak mag genieten van hemelsche zaligheid die zijn beproevingen op aarde voor hem bewerkt hebben.

JOS. GIESE.