De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Uit den ouden tijd. XXVI.
Iets over de Engelsche vrouw in de 16^e eeuw, en nog wat.

In het laatst der 16^e eeuw voelden de Vereenigde Nederlanden zich zeer aangetrekken tot Engeland, en boden het zelfs het opperbestuur aan.

Eerst werd een poging daartoe gedaan in 1576. Reeds toen dacht men er aan zich los te maken van het gezag van Koning Filips II, als Graaf van Holland, en zich vrij te maken van het Spaansche juk.

Tien jaar later, na den dood van Prins Willem I, werd Koningin Elisabeth op nieuw aangezocht om de Souvereiniteit te aanvaarden, maar ook nu weigerde zij, maar zond, ook uit eigenbelang handelende, hulptroepen aan wier hoofd de Graaf van Leicester stond.

De betrekking daardoor met Engeland ontstaan heeft er misschien toe geleid om de belangstelling in Engeland en het Engelsche volk te wekken, en het kwam misschien daardoor dat de kroniekschrijver Van Meteren aan zijn ‘Nederlandsche Historie’ eenige bladzijden betreffende dat land en volk toevoegde.

Hoewel hij allerlei onderwerpen aanroert meenden we slechts kennis te moeten nemen van wat hij zegt over de vrouw, de taal en de geaardheid van den Engelschman.

De tegenwoordige voorvechtsters van manrechten voor de vrouwen hadden in den overgangstijd der 16^e in de 17^e eeuw in Engeland een groot arbeidsveld gevonden, want ‘de vrouwen, - zoo schrijft onze berichtgever, - waren toen ter tijd geheel onder de macht van de mannen, behalven van lijf ende leven.’

De vrouwen verliezen zelfs, na hun huwelijk, ‘haren toename van Vader ende geslachte,’ en nemen dien van haar man aan, ‘ten ware ghelijk een Hartoginne, Gravinne ofte Baronesse, trouwende een van slechteren state, behout haren eersten heerlichsten name, het welcke der vrouwen eergiericheydt eer toegelaten wordt ende ghedult, dan ghepresen.’

Hoewel de vrouw in Engeland overigens geheel onder den man staat, zoo worden zij daar ‘soo nauwe ofte strack niet gehouden, als sy in Spaengien ofte elders doen, noch oock niet opghesloten, maar sy hebben het vrije bewint van den huyse ofte huyshou-

[p. 381]

dinge, nae de maniere ende gebruyc vande Nederlanders ende andere haer ghebueren.’

In margine wordt op dezelfde bladzijde in 't bijzonder vermeld de conclusie waartoe de schrijver komt, namelijk deze, dat Engeland het Paradijs der gehuwde vrouwen is. Om die bewering te staven deelt hij het volgende mede: ‘Sy coopen op de Marckt wat sy liefst eten; sy syn fraey int habijt, haer ghemack wel nemende, gemeynlyck haer huyswerck ende de sorghe haer dienstmaechden opleggende; sy sitten verciert voor haer Deuren om de voorbijgaenders te besien, ofte van die besien te worden; ende in alle Bancquethen ende Maeltijden hebben sy de meeste eere, aent hooch eynde sittende, en worden eerst ghedient, ende sy dienen dan de mannen aent neder eynde van de tafel. Voorts den leghen tyt besteden sy in wandelen te gaen oft rijden, met caerten oft anders te spelen, haer vrienden te besoecken, ende met haer Ghevaders (die sy Gosseps noemen) ende gebueren te converseren ende vrolijck te zijn inde kinderbaringen, doopingen, kerckganghen, ende begravenisse, ende dat met wille-weten oft oochluycken van de Mannen, om dat de manieren soo zijn, hoe wel de Mannen veel haer wel aenprijsen den arbeyt, sorchvuldicheyt ende neersticheyt vande Duytsche ofte Nederlandsche vrouwen die daer alle manlycke diensten binnen den huyse, ende in alle winckelen doen, daer men in Enghelandt manlijck volck toe ghebruyckt, maar ghemeynlijc blijven ende behouden de vrouwen doorgaens gheerne in Enghelandt haer gewoonten: waer door men Engelant noemt het Paradijs van de gehoude (gehuwde) vrouwen.’

De ongehuwde meisjes echter ‘worden daer veel harder en strengher ghehouden dan sy in Nederlandt doen.’

Verder wordt eene ‘descriptie’ van vrouw en man gegeven, welke vrij wel het type teruggeeft.

‘Het vrouwen volck isser schoon, wit, ende verciert ende manierlyck, dat daer meer dan elders blijckt ende ghesien wordt, om dat sy geheel bloot ende vry achter straten gaen, sonder eenich decksel van huycke, cagsruyn, sluyer ofte derghelijcke; eenlijck alleen de gemeyne gehoude (gehuwde) vrouwen gaen met eenen hoet soo wel op strate als in huys; de ongehoude sonder hoet hoewel de Edelvrouwen onlancx geleert hebben het aensichte te decken met syde masques ofte momaensichten ende plumagien; dan sy veranderen seer lichtelijcken ende dat jaerlycx tot verwonderen van vele.’ Van de Engelschen in het algemeen wordt gezegd:

‘De Enghelschen zijn een cloeck, fraey ende welghemaect volck, maer (als alle eylanders) van natueren weeck ofte teer, generalijck wit, als 't noortlyck volc, meest de vrouwen, die haer witheyt des aensichts met hoeyen ende sluyers van der sonnencracht, ende haer handen met hantschoenen wel weten te bewaren, selve de Boerinnen aldaer, so wel als in Nederlant ende Duytslant de Hoffsche (hoofsche) ende Statelijcke jonckvrouwen doen.

Het is een volck stoutmoedigh, heftich, ijverich ende wreet inde Oorloge, vyerich int aengrijpen, de doodt luttel ontsiende, dan niet wraeckgierigh ooc ongestadich, vermetende, glorieus, lichtveerdich ende bedrieghelijck, seer wantrouwich, ende principalijck over den vreemden, die sy verachten. Sy zijn vol Hoffsche ende gheveynsde manieren ende woorden, twelck sy voor manierlijckheydt, civiliteyt ende wijsheyt houden; zyn welsprekende, ende seer gastvrij; voeden haer ende eten veel ende wel, seer veel vleesch; ende so de Duytschen haer int drincken vergrijpen, so doen sy int veel eten, daer des Lants vruchtbaerheyt genoech den middel toe geeft, al ist dat generalijck alle vruchten sulcken vasticheydt ende cracht, door gebreck van heete sonne niet en hebben, als in Vranckryc ofte Nederlant. Selve als de Herbaristen zegghen is 't gras soo crachtich niet waardoor het vleesch losser ende volder is, ende niet vast hoewel sy grooten overvloet hebben, maar het is smakelyck ghenoech.

‘Het volck isser soo laborieus ende neerstich niet als de Nederlanders ofte Fransoysen, meest een ledich leven leydende gelijck de Spaengiaerden. De swaerste, laborieuste ende corestichste hantwercken worden meest bij vreemde gedaen, gelijc bij de ledige Spaengiaerden. Sy voeden veel schapen, die fijne wolle draghen, daar sy dese twee hondert jaren fine lakenen van hebben leeren maken; sy houden veel leedige dienstknechten, voeden doch veel wilde Beesten tot haren wellust, veel liever dan sy lant bouwen. Sy besitten een groot eylandt gelegen in een visrycke zee, hebbende de beste Havenen van Christenrijck; sy zijn doch schysryc, nochtans visschen sy selve niet soo vele als sy van noode hebben, maer moeten noch

[p. 382]

van haer gebueren coopen. Dan alleenlyc Haerink (haring), daer van sy in corte jaren hebben haer gewent te vangen, tusschen de 10 ende 14 hondert lasten, die sy meest al drooghen, waer van sy jaerlyck nae Holland ende elders, mogen vijf ofte ses hondert lasten versenden.

De Enghelschen cleeden haer cierlyck licht ende costelyck ghenoech maer sy zijn daer in seer onghestadich, ongheduerich ende nieuwsgierich, alle jare veranderende van fassoene, soo wel Mans als vrouwen. Als sy buyten haer woonplaetse gaen ryden ofte reysen, soo doen sy haer beste cleederen aen contrarie andere natien. Haer (Hun) cleederen zijn gemeynlyck licht van coleure ende stoffe maer overmits soo sy licht veranderen, soo en hebben sy gheen menichte ofte veelheyt van cleederen als men ghemeynlijck in Nederlant doet, noch oock soo veel huysraets niet, ende onnootelijcke huyscieragien.

De Enghelsche sprake is gebroken Duyts, vervreemt ende vermenght met Fransche ende Brittoensche termen ende woorden, ende pronuntiatien van de welcke sy oock vercregen hebben een lichter prononciatie, niet uytter herten als de Duytschen sprekende, maer alleenlyck mette tonge prattelende. Daer haer beduydelijcke woorden ontbreken, ghebruycken sy veel Latijnsche termen seer ghemeyn, alsoo sy oock onoerdelyck somtijts de hooghe ende nederduytsche doen; in Cornwallia, Enghelants uyterste palen westwaerte, ende in Wallia spreken sy de oude Brittoensche sprake, die sy in haer sprake (noch hedensdaechs) Cymroeg noemen, dat men uytleyt Cijmsprake oft Cijmrijcksprake, ende d'Engelsche noemen die Welsche opt Duytsch.’

Thans schetst de schrijver de verhouding van man en vrouw in Engeland zooals hij die in zijn tijd heeft opgemerkt!

Zoodra de vrouw getrouwd is, wordt haar man ‘heer ende meester van alle haer roerlijcke goederen, als gelt, ringen, juweelen, silverwerck, ende cataylen, ende soo ze yet winnen, veroveren oft vercrygen, geduerende ofte staende het houwelyck, is al voor den man, 't welc haerlieden onachtsaem maeckt yet te veroveren, om dat sy daer van niet en vermach wech te geven, vercoope, vervreemden ofte bij testamente te besetten, ghelijck sy ooc niet van andere fijne goederen vermach, also, dat een weduwe kinderen hebbende bij haren eersten man, den tweeden trouwende, ende in dat houwelyc stervende sullen de kinderen vant eerste houwelyck van haer moeder niet erven, want also gheseyt is, zijnt al des mans eyghen goederen, waer door het gheschiet, dat de rijcke weduwe ende rijcke dochters zeer begeert zijn ende oock oorsake is dat de vaders de dochters gheen groot houwelycx goet en gheven. Daerenboven so is daer een oudt gebruyck ofte voordeel voor den man, dat soo een man by sijn wijf behout, ofte ten houwelijcke vercrycht eenighe erfgronden, ende by haer een sone ofte dochter ghewint, ende dat kint ghebooren zijnde ghehoort is te krijten, soo sal dien man al ist dat 't kint sterft ende ook de moeder, die erfgronden besitten ende ghenieten, duerende syn leven, 't welck sy de Enghelsche cortesie, dat is, beleeftheyt noemen, maer vermachse niet uyt hem selven te vercoopen ofte vervreemden.’

Na het overlijden van den man heeft de vrouw alleen recht op het derde deel van al de erfgronden, ‘te weten de vruchten, bladinghe ofte renten’ haar leven gedurende. Overigens ontvangt zij alleen wat haar bij testament vermaakt is, ‘'t welc de mans nochtans veel ende liberalijck ghenoech doen, nadat de vrouwen haer liefgetoe geweest zijn, die sy ooc wel maken executeurs bij testamente met een meerder deel van zijne goederen haer mede latende de administratie over der kinderen portie of aendeel.’

Omtrent het huwelijk wordt dit gezegd:

‘De houwelycken werden gerekent wettelijc ende volcomen, die getrout worden voor den Priester ende getuigen in de kercke, alwaer de bruyt den bruydegom gelevert¹⁾ wordt van den vader ofte naestemaechschap, ende daer tegen legt den Bruydegom na het out ghebruyc op des Priesters toec gout ende silver, als of hij daer mede de Bruyt cochte²⁾. Dese forme van trouwen houden sy so strack, dat, indien een man trout een weduwe met kinde zynde van haren voorigen man, sulcx datment niet gemerckt en hadde, dat men int Fransoys segt privement enceinte, so sal dat kint ghebooren zijnde, uit teghenwoordich staende houwelijck, erfgenaem wesen van den tegenwoordighen man.’

En hiermede hebben we een aardig kijkje in maatschappelijke toestanden in het vroegere Engeland gegeven. Negatief hebben we er met een wat uit geleerd over Nederland en en andere Europeesche Staten.

A.J. SERVAAS VAN ROOYEN.

Den Haag.

Gemeente-archivaris.

1) en

2) Wij cursîveeren.