De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

[p. 377]

Ingezonden stukken.
Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.

I. Antwoord van D.

Hooggeachte Redactrice,

Ja, ik vroeg U te schrijven over de wreedheid in de Schepping. M.i. bestaat er geen wreedheid op deze aarde, als gevolg der Schepping. Het moet slechts schijnbaar wreedheid zijn. Wij, die zoo weinig weten van ons zelven, wie wij zijn, wat onze ziel en wat haar vermogens zijn, hebben niet 't recht een eindoordeel te vellen over een werk, dat grootsch, najestueus en zwijgend voor ons ligt, en waarvan de maker zich als hoogste kunstenaar, bescheiden verborgen houdt. Laten wij 't een raadsel noemen, het leven, het heelal, met zijn grootheid en pracht, maar ook met al zijn ellende, jammer en geween. Laten wij 't noemen één groote tragedie, het wondere leven, dat voor velen een lijdensweg is van de wieg tot het graf, soms zonder één enkelen lichtstraal, zonder één heerlijken, liefelijken toon; voor anderen een weg, waarop meermalen een licht valt, dat doorbreekt door 't sombere wolkenfloers; en voor enkelen een pad, dat, tenminste voor den voorbijganger, als met rozen bestrooid is.

Waarom, ja waarom! Raadselachtig, dat is 't woord! Want door 't woord wreed te gebruiken, breken wij in ons verlangen naar recht, naar waarheid, naar verbetering van toestanden der minbedeelden, iets teers, iets heiligs. En 't teere, 't heilige in ons, is het verlangen naar een vriendelijke macht, naar God.... Wij hooren toch soms wel liefelijke tonen, die zacht ons bemoedigen, en vermanen stille te zijn....

Want 't verlangen naar recht, naar waarheid, 't verlangen om met één slag een einde te maken aan al de ellende en 't wee op de aarde, is een onbewust erkennen van Hem.

Waar wij hunkeren naar liefde, voelen wij, al is er geen bewijs, dat er toch een wezen is van liefde en goedheid, en dat, ondanks het schijnbaar wreede, ondanks al 't onrecht, de Liefde er toch is.

Waar wij in alles nog zoo onwetend zijn, grenst 't toch wel aan hoogmoedswaanzin om met één zin te zeggen: ‘de Schepping predikt geen liefderijk God.’

Waar wij iets niet begrijpen en waar veel ons raadselachtig toeschijnt in een werk, welks kleinste radertje wij niet in staat zijn te maken, daar past het ons niet een oordeel uit te spreken. Wij zijn dan, naast de zieken, lijdende aan hoogmoedswaanzin, te vergelijken met het kieken, dat wijzer wil zijn dan de hen.

Hoe kan een leger zegevieren, waarvan de manschappen ontevreden zijn en den aanvoerder verdenken van willekeur en wreedheid jegens zijn soldaten?

Welnu, wij, die verlangen naar recht, naar waarheid, ook wij vormen een leger, dat met wapperende banier voorwaarts schrijdt en dat aangevoerd wordt door Een, die onzichtbaar is, door.... God....

Dat de trompet dan klinke met helle, heerlijke tonen, en dat het leger, ook al wordt het gevoerd langs donkere paden, tòch trouw blijve aan zijn aanvoerder en het oordeel opschorte! Want door het beoordeelen van de daden van den aanvoerder verliest een leger steeds in kracht.

Waar het onverstandig oordeelen, ontstaan door het groote verlangen naar eerlijkheid en recht, afbreuk moet doen niet alleen aan ons zelven, doch ook aan anderen, daar zal het berusten, het gelooven in Hem, die ons aanvoert en ons toewenkt, kracht zijn niet alleen voor onszelven, doch ook voor anderen, die wellicht zwakker dan wij, door het ongeloof van ons in den aanvoerder, weifelen, het geweer wegwerpen en deserteeren.

Wat er gebeurt op den weg, die afgelegd wordt, geen onnadenkend oordeel, wat schaden kan aan de goede zaak, doch ‘met te meer energie en te meer hoop voorwaarts,’ dàt zij de leus van het leger, dat met gesloten gelederen vooruit trekt en dat aangevoerd wordt door Een, die hoewel onzichtbaar, tòch het leger bezielt, tòch het leger liefheeft....

J.J. BREEDVELD.

A'dam, 19 November 1903.

II. Voor BRABANTIA.
Voor en tegen het Socialisme.
De rechtsoorsprong van het bezit

(Charles Hall, Thompson e.a.)

In den beginne - O Brabantia - behoorde de grond aan niemand en aan iedereen en allen waren landbouwers en er was vreugde op den aardbodem, omdat een ieder de volle vrucht van zijn arbeid kon genieten.

[p. 378]

Toen gebeurde het dat er durvende lieden kwamen, die zich niet meer op den landbouw toelegden, maar op den strijd en in een zeer gemakkelijken oorlog jen grond namen en de bewoners dwongen om voor hen te arbeiden.

Het juk der overheerschers was zacht, omdat ieder arbeider zijn brood had en het te veel geproduceerde waardeloos was. Maar toen de nijverheid ontstond en zich meer en meer verfijnde, kreeg het te veel voortgebrachte waarde en werd den arbeider slechts zooveel van zijn product gelaten, dat hij in staat was verder te arbeiden. Het overige, het grootste deel, diende om den overwinnaars het leven aangenaam en weelderig te maken.

De handel werkte hiertoe mede, door de eerste levensnoodzakelijkheden in ruil te geven aan het buitenland voor rariteiten en kostbaarheden, waaronder twee moeilijk te verkrijgen metalen, goud en zilver, wier schoonheid en zinnelijke bekoorlijkheid de hebzucht van allen zoo opwekte, dat er alles voor kon verkregen worden en die daardoor het ruilmiddel bij uitnemendheid werden, n.l. geld.

En zoo is het geschied, dat het den arbeider ontstolene in geld kon worden omgezet, dat daardoor de beteekenis kreeg van opgespaarden arbeid der armen.

Toen stond er een man op onder de arbeiders, genaamd John Francis Bray, die aldus sprak: ‘Wij zijn een talrijk volk en wij missen de kracht! Wij hebben een uitstekenden grond en wij ontberen voedsel! Wij zijn vlijtig, arbeidzaam en wij leven in armoede! Wij hebben machines, om ons te helpen en wij zijn de slachtoffers dier werktuigen! En wanneer deze dingen geschieden, ziet dan op, heft uw hoofd omhoog, want uwe verlossing is nabij. Gij zijt zwak, omdat gij niet vereenigd zijt. Gij zijt arm omdat gij uw geheimen vijand niet kent n.l. de instelling van het eigendom dat gegrondvest werd op roof en geweld onder de leuze “Macht is Recht.” Welnu dan, gaat henen en sticht eene nieuwe maatschappij op het begrip der rechtsgelijkheid, dat in het groote boek der natuur aldus is omschreven: Alle menschen zijn gelijk met betrekking tot hun bestaan, hun creatie en behoud. Allen hebben recht op geluk en genietingen. Allen moeten arbeiden met de banden of het hoofd (invalieden, grijsaards en kinderen uitgezonderd) omdat niemand kan leven zonder voldoende hoeveelheid voedsel, kleeding en behuizing, welke zonder arbeid niet kunnen worden voortgebracht. Wie verbruikt zonder voort te brengen is een dief. Aan ieder moet een menschwaardig bestaan worden verzekerd. De grond, machines, geld, kortom alle kapitaal en de producten er van moeten toebehooren niet aan enkelen, doch aan de gemeenschap. Niemand zal verstoken blijven van rechten, die anderen bezitten, opdat de grootst mogelijke hoeveelheid geluk aan het grootste getal menschen komt en de kans om te slagen in het leven voor allen gelijk is.’

En die hem gehoord hadden waren met blijdschap vervuld en verkondigden zijn evangelie der verlossing over de gansche aarde.

En als hij gestorven was plaatsten zij op zijn graf een steen met het opschrift ‘Here lies one, whose name was writ in water.’

De dwaalleer. (Huxley, Spencer, Schopenhauer, Van Houten e.a.)

Het socialisme berust op de dwaling, dat de waarde van een product afhangt van de hoeveelheid arbeid, die er aan besteed is. Hieruit wordt de conclusie getrokken: dat de kapitalist eene groote waarde bezit, zonder er aan gearbeid te hebben. Hoe komt dit? Dat kan niet anders wezen dan dat de kapitalist den arbeider de waarde, die hem toekwam, ontstolen heeft.

De waarde echter hangt af van Vraag en Aanbod.

Bij vermeerdering van aanbod daalt de prijs - dit geldt voor alles, wat verhandeld wordt - Hoe meer graan er wordt voortgebracht, hoe minder ruilwaarde het heeft; hoe meer werklieden hunne diensten aanbieden, des te minder ruilwaarde hebben die diensten. De meester bepaalt dan ook niet alleen het dagloon, ook de arbeider. Heeft hij vijf arbeiders noodig en er bieden zich maar twee aan, zoo kunnen zij meer bedingen, dan als het geval omgekeerd is; dan zal de werkgever het voordeel hebben. De werkman kan evenwel niet wachten, een week zonder werk, is een week armoede, maar hij is ook niet gedwongen tot teruggave van het loon, als de werkgever schade lijdt of failliet gaat.

De verkoopprijs verminderd met het loon is niet de winst van den werkgever - de grondstof, huur der gebouwen, kosten der machines, belasting, verzekeringen, moeten ook nog afgetrokken worden - en dan is hij nog onderhevig aan concurrentie en wat er dan nog overblijft is het loon voor zijn arbeid, al geschiedt deze niet met zijne handen maar met zijn hoofd.

Het beroep op de natuur gaat ook niet op - De natuur is geen school waarin de mensch deugdzaamheid kan leeren, maar het hoofdkwartier van de vijanden onzer zedelijke natuur.

Als wij de natuur onderzoeken, kunnen wij in haar niet meer de weldadige moeder zien, die ons toelacht, want daar heerscht juist het geweld, het recht van den sterke. De natuur is een arena, waar dag aan dag de gladiatoren optreden. De schepselen treden tamelijk goed geoefend tegen elkaar in het strijdperk en de sterkste, de vlugste en slimste behoudt het leven, om den volgenden dag den strijd opnieuw tegen andere mededingers te aanvaarden. De toeschouwer behoeft zijn duimen niet naar den grond te keeren, want in dien strijd is genade onbekend. Min of meer langdurig lijden, is het deel van den overwinnaar zoowel als van zijn slachtoffer.

In de menschenmaatschappij was het eertijds niet veel beter. De oudste stammen dreven geen ruilhandel, maar roofden elkaars bezittingen. In oude tijden was lichamelijke zwakheid het grootste ongeluk; slavernij der zwakken was het gevolg van den oorlog en als de zwakste werd de vrouw het meest onderdrukt. Is het te verwonderen, dat zij de voorkeur gaf aan den man, die het best voor haar vechten kon, maar daardoor heeft zij mede schuld aan de macht, die ruwe kracht over het menschdom heeft verkregen. Thans heeft spierkracht zonder verstand veel minder invloed dan verstand zonder spierkracht.

[p. 379]

De natuurlijke ongelijkheid moet leiden tot sociale ongelijkheid. Wanneer men alleen op het fysieke lette, dan konden alle menschen broeders zijn, maar uit een psychisch oogpunt, dat toch het voornaamste is, zijn er zulke oneindig groote verschillen, dat de poging om voor allen eenzelfde basis te vinden, hopeloos is. Want die door de natuur zelve geschapen kloven, kunnen wij niet dempen, alleen de natuurlijke langzame ontwikkeling kan den weg tot toenadering bereiden. (Huxley.)

Het socialisme is een vorm van idealisme, daarom zou men wenschen, in den strijd er tegen verslagen te worden. Maar het geldt hier geen academisch betoog maar een aantasten der werkelijkheid. De thans bestaande realiteit is de vrucht van een worsteling van eeuwen en met zulk een inspanning en ten koste van zoo ongeloofelijke offers verkregen, dat het roekeloos zou zijn, die prijs te geven, zonder de zekerheid, dat er iets beters voor in de plaats kwam. En nu beweert Van Eeden wel de socialistische kolonie van Robert Owen is mislukt, maar ook met de stoommachine zijn vroeger proeven genomen en toch is zij er gekomen. Maar waarom zijn de pogingen van Owen en Louis Blanc niet geslaagd? Omdat zij den mensch beschouwden als een ideaal wezen, dat steeds op dezelfde wijze zal handelen; men nam aan, dat alle menschen zijn, zooals ze moeten zijn, inplaats van zooals ze werkelijk zijn. Het socialisme zou slagen, als er eerst eene revolutie uitbrak in de menschelijke hersenen, zoodat alle menschen volmaakt waren, in liefde en verstand. Het is een geneesmiddel, dat alleen goed zou werken bij een gezonde en daar is het niet noodig. Heden ten dage worden de handelingen van de groote meerderheid der menschen alleen bepaald door zelfzucht, heerschzucht en gemakzucht, terwijl het onmogelijk te noemen is, dat binnen korten tijd de aard der menschen zoodanig veranderen zou als voor een geheel broederlijke socialistische gemeenschap een vereischte zou zijn.

De socialistische idealen zouden alleen, indien zij mogelijk waren, kunnen bereikt worden ten koste der persoonlijke vrijheid. Vliegen en Loopuit spreken het onbewimpeld uit ‘Wij willen overal dwang - wij zijn tegen de vrijheid van het kapitaal, tegen de vrijheid van arbeid, tegen de vrijheid van bedrijf, tegen de vrijheid van contract - wij willen overal dwang.’ Dit vooruitzicht is niet erg aanlokkelijk. Troelstra noemt dit dan ook ‘spelen met vuur’ en zegt neen ‘wij willen juist de vrijheid en schromen niet de economisch sterken te dwingen om haar aan de economisch zwakken te verschaffen.’ Nu is het een minderheid die de massa zoogenaamd onderdrukt, wat zal er gebeuren als de massa de minderheid terroriseert? Bovendien zou er een nieuwe aristocratie van machthebbers ontstaan, waarnaar ieder moest luisteren, zoodat de klove van machthebbers en de groote menigte nog grooter zou worden.

Ook zou de achteruitgang van het menschenras zeker zijn, daar de besten hunne kinderen geen huns inziens geschikte opvoeding konden geven, maar de algemeene van Jan en alleman. Er zou een kolossaal mechanisme van administratie noodig zijn, met een centraal gezag aan de spits. Zoo'n bestuur moest wel uit engelen zijn samengesteld, zou het zich geen voordeelen en macht boven anderen verschaffen, daar het over alles zou beschikken.

Wat egoisme betreft loopen de menschen hoog of laag geplaatst weinig uiteen. Men zegt dat zal niet voorkomen, zij kunnen afgezet worden door het referendum van het volk. Jawel - men kan toch niet iederen dag over alles en een ieder stemmen. Ook leert de ervaring dat een intellectueel superieure minderheid de groote massa met haar verdeeldheid en gemis van overeenstemmende wenschen en belangen weet te leiden en te beheerschen. Deze aristocratie zou vrij wat machtiger zijn dan de macht van het hedendaagsche kapitalisme. De tegenwoordige socialisten, die binnen korten tijd met wat volksbesluiten en administratieve gocheltoeren eene ideale gemeenschap in het leven willen roepen, zijn gelijk aan de oude alchimisten, die uit onedele metalen, edele trachten te maken.

Het militante socialisme heeft groote diensten bewezen aan de samenleving door de oogen der staatslieden te vestigen op een zoo enorm vraagstuk als de verzachting der maatschappelijke ellende. Doch de sociale kwestie is bijna niet op te lossen. Het is duidelijk, dat naarmate het ons door de voordeeligste en zorgvuldigste benutting van alle natuurkrachten en het uitbuiten van allen bebouwbaren grond, zou gelukken de ellende der onderste volksklassen te verminderen, het aantal dezer, uitermate treffend dusgenaamde proletariërs (van proies = kroost, in 't oude Rome burgers, die den staat niet met geld maar enkel door hunne kinderen van dienst konden zijn) zou vermeerderen en daardoor de ellende steeds opnieuw zou uitbreken. Want de geslachtsdrift werkt steeds den honger in de hand en deze, zoodra hij bevredigd is, de geslachtsdrift. Dit is de ijzeren cirkelgang van honger en liefde. De geslachtsdrift is te vergelijken bij een teeldollen Minotaurus, die voortdurend met zulke felle woede tegen de ijzeren deur der belemmering staat te dringen, dat de honger haar slechts met de uiterste inspanning kan gesloten houden, terwijl aan den anderen kant de industrieele wetenschappen er onophoudelijk naar streven, door de vorderingen van landbouw, industrie en landeconomie, de voeding en dekkingsmiddelen overvloediger en daardoor goedkooper te maken. Maar zoodra wordt nu niet de genoemde ijzeren deur ook slechts op de kier geopend of de onbetoomde Minotaurus der geslachtsliefde perst en dringt met donderend geweld, alle bedenkingen van ethischen aard vertrappend of met zich medesleurend naar buiten, ten einde den wil om te leven de gelegenheid te geven zich opnieuw duizendvoudig te objectiveeren. Door ziekelijke filanthropie, die steeds de op de loer liggende geslachtsdrift het pad effent, kweekt men reinkulturen van de sociale ontbindings-mikrobe.

Er is voor ons allen geen plaats aan den maaltijd des levens. (Malthus)

Moet dan de staat de geboorten regelen en de paren aanwijzen, die samen zullen leven? (Plato)

Dan zou het nationale werk- en tuchthuis

[p. 380]

compleet zijn, al geschiedt deze aanwijzing ook op de basis van het staatsbelang.

De malaise van onze dagen is voornamelijk te danken aan overbevolking. Welnu, daar zijn middelen voor. 't Bezwaar is dat de Venus Urania door de Venus Vulgivaga zou verdrongen worden, doch dit bezwaar is slechts schijnbaar, groote voordeelen zou het algemeen te beurt vallen. Door overbevolking zijn de loonen laag, het aanbod overtreft verre de vraag, door evenredige bevolking zou deze het kapitaal de wet kunnen voorschrijven (aanbod en vraag gelijk of vraag overtreft aanbod.) Door kleinere gezinnen zou het getal huwelijken grooter worden, de oude vrijsters zouden verdwijnen, terwijl er geen ouders gevonden worden, die onder een te groote kindermassa zouden gebukt gaan. De Venus Urania zou in eer worden hersteld. Nu moeten de jeugdige kinderen hunne ouders bijstaan, opdat zij het te lage loon aanvullen; hierdoor wordt het kind physiek en intellectueel achteruitgezet. Te vroege huwelijken hebben plaats met het oog meer kostwinners te krijgen - gevolg: armoede en geen werk. Wee de personen, die een stationair inkomen hebben; zij zijn getrouwd en hebben vele kinderen. De vrouw des huizes kunnen niet alle middelen worden verschaft, die zij als moeder noodig heeft (zwakke kinderen) de meisjes zonder geld worden òf oude vrijsters òf moeten een dienstbare betrekking zoeken vaak ver beneden hun stand (ontevredenheid) of vervallen tot ontucht. De zoons strijden met een menigte anderen naar de geringste betrekkingen om dezelfde ellende te ondergaan als hunne ouders; om dit te vermijden trouwen zij een meisje met geld (ongelukkig huwelijk). De kinderen wenschen den dood hunner ouders om in het bezit van kapitaal te komen; de demoralisatie is algemeen.

De socialist in den waren zin van het woord is hij, die de schaduwzijden der moderne maatschappelijke ontwikkeling in het licht stelt en ijverig naar middelen tot genezing zoekt.

De socialisten zijn even als wij gelukzoekers, namelijk in den goeden zin van het woord,

Maar wat beschouwt de groote menigte thans als geluk?

Nooit is de dans om het gouden kalf met vertrapping van alle menschelijke en goddelijke rechten, zoo uitgelaten geweest als thans. Men heeft geld noodig, veel geld om het geluk te kunnen koopen. Want bij geluk denken de kinderen onzer eeuw, gelijk Maeterlinck in zijn Temple enseveli opmerkt, vooral aan schoone samengestrengelde lichamen, heerlijke gerechten, schuimende wijnen, kostbare kleeren. Doch geld, eer en genot maken de menschen niet gelukkig.

Rijker is de godsdienstige arme dan de rijke beginsellooze, gelukker de teringlijder Spinoza dan de overal zegevierende wereldkampioen. Het geluk gaat niet van buiten naar binnen, maar van binnen naar buiten.

Ontkend kan het evenwel niet worden dat er voor de zedelijke verheffing van het volk een basis moet zijn van stoffelijke welvaart, maar daarvoor behoeft de hoofdfactor van den menschelijken vooruitgang, de springveer van het initiatief niet verlamd te worden.

V.A.K.