De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Eene gevangenneming in den Boerenkrijg.

Het was doodstil in de kamer, alleen de gejaagde ademhaling van het zieke achtjarige meisje, dat onrustig in haar bed woelde in een hoek der kamer, was hoorbaar en een zacht kreunen komende uit de aangrenzende kamer, welker deur openstond.

Op een grooten stoel in die kamer lag eene forsche, doch knappe vrouw, met het onmiskenbaar type eener geboren Transvaalsche. De anders gezonde bruine wangen waren nu vaalbleek, onder de halfgesloten oogen groefden diepe blauwe kransen en hare treurige gedachten hielden zich bezig met het wicht, hetwelk zij vandaag of morgen ter wereld zou brengen.

O God, waarom moest het kind nu geboren worden, in zulk een tijd! Arm schaap, hoe lang zou het leven en misschien vonden zij tweeën, moeder en kind, naast elkander een plaats in een ruw, vluchtig gedolven graf, waarboven de wilde bloemen en planten gedrenkt zouden worden door het bloed van helden.

Wat moest er dan van de andere kinderen worden!

Ze huiverde en haar blik rustte op het bed waar haar oudste dochtertje het koortsig kopje telkens heen en weer gooide, dan zocht ze met haar blik de gestalte van haar man. Ze kromp ineen van smart.

Voor het venster stond hij, in angstig staren naar buiten, zijne anders fiere gestalte gekromd onder de slagen van het noodlot.

In de verte krioelden eene massa zwarte menschen dooreen, met woeste gebaren opheffend hunne armen.

[p. 281]

Dát waren de kaffers, die uit naam der Engelschen den blanken man kwamen opeischen, hunnen meester, dien zij onmeedoogend voor mooie beloften en whisky hadden verraden.

Voorloopig had hij ze tevreden gesteld met het schenken van koebeesten en paarden, doch hun voorraad was uitgeput en één paard moesten zij behouden om hulp te halen, wanneer het groote oogenblik voor zijne vrouw zou zijn aangebroken.

Door het openen van eene deur keerde hij zich om en zag zijn broer en zijn vriend binnentreden, achteraan kwam diens vrouw.

‘Wel, hoe is 't met Johan?’ vroeg hij ongerust.

‘Nu, erg slecht, we mogen vannacht wel weer waken! De arme jongen is voortdurend met zijne gedachten in den oorlog en windt zich in zijn koortsachtigen toestand erg op over het lot van uwe vrouw en kinderen.’

‘God geef dat hij in 't leven mag blijven. Doch we moeten nu met elkander beraadslagen,’ vervolgde Walling somber. ‘Over een paar dagen zijn de laatste levensmiddelen verteerd.’

Wanhopig streek hij met de hand over zijn voorhoofd. Hij dacht aan den tijd van kalm geluk, toen hij commissaris was over de naturellen en Johan, een zoon van een oud vriend van hem, hem trouw hielp bij zijne drukke werkzaamheden. De vlijtige, trouwhartige jongen was hem even lief geworden als een eigen zoon. Ook zijne vrouw en vijf kinderen, waarvan zijn achtjarig dochtertje de oudste was, hielden veel van den flinken jongen man, die op vijftienjarigen leeftijd reeds zijn Vaderland had verlaten om bij hem in een vreemd land zich eene positie te verwerpen. Zelfs zijn eigen broer die bij hem was om toezicht te houden over de kaffers die op zijn privé land werkten, droeg hem eene warme toegenegenheid toe en gunde hem de hoofdplaats in zijn broers huis.

Ruim achttien maanden geleden was Johan vrijwillig op commando gegaan en zoo meemakend het voornaamste van den oorlog, vechtende met heldenmoed. O, hoe was de jonge man gezien bij de commando's en hoe gaarne was hij hem gevolgd om te strijden voor hunne vrijheid en goed recht, doch helaas, hij moest op zijn post blijven, zorgend zoo lang mogelijk voor landsbelangen. Doch nu een week of zes geleden had hij hem verzocht om thuis te komen om zijne vrouw en kinderen te helpen beschermen.... hij moest vluchten. Zijn gouvernementsgebouw hadden de Engelschen en de kaffers reeds in brand gestoken, zij woonden op het oogenblik op zijne eigen plaats bij Krugers post en het gerucht bereikte hem, dat zij hem gevangen wilden nemen.

Op een stillen, donkeren avond had hij al zijn baar geld, en dat was veel, want hij was rijk, in den grond begraven op een herkenbaar plekje voor hem, doch zoo dat geen slimme kaffer het zou kunnen vinden.

Evenwel zijn plan had hij niet ten uitvoer kunnen brengen. Nog geen twee dagen was Johan tehuis of eene hevige koorts kluisterde den door en door vermoeiden en uitgehongerden jonkman aan 't bed.

Mijnheer en mevrouw Heidenveld, hunne naaste en zeer bevriende buren, die ook van plan waren over Lorenzo Marques te vluchten, waren begaan met zijn lot en hielpen hem bij 't verplegen van de zieken, want zijn achtjarig dochtertje was ook ziek geworden, door de haar schraal toebedeelde portie eten, waaraan het teere gestelletje niet gewend was. Om beurten losten zij elkander af, mijnheer en mevrouw Heidenveld, zijn broer Sahe en hij, nacht en dag aan de twee ziekbedden.

Och God en nu naderde zoo onheilspellend de dag, waarop zijne vrouw ook trouwe zorgen zou behoeven.

‘Zeg Willem, er zijn banja veel zwarte kerels, ons met onze zieken er door heen breken zal niet gaan wel?’ werd hij door zijn broer uit zijne treurige overpeinzingen gewekt.

‘Onmogelijk, Sahe,’ antwoordde hij eenigszins ongeduldig, ‘er zijn ook Engelschen bij. Het beste is maar....’

Knars, bom!

Een kogel deed de ruit aan stukken vliegen en drong in het beschot er over. De woorden bestierven hem op de lippen en allen keken elkander verschrikt aan.

‘Het beste is maar,’ vervolgde hij haastig, ‘dat ik mij overgeef, op voorwaarde, dat zij mijne vrouw en kinderen en den zieke met rust zullen laten. En u, mijnheer en mevrouw Heidenveld, vlucht zoodra het mocht wezen dat ze de voorwaarden niet aanemen of zich er niet aan houden.

Met zieken en kinderen zullen ze misschien nog medelijden hebben....’

Hij kon bijna niet verder spreken, de smart snoerde hem de keel toe.

[p. 282]

‘Pats, bom!’ Opnieuw drong een kogel naar binnen en een zwarte kerel te paard kwam in vliegenden galop het erf oprijden.

‘Mijn tijd is gekomen, wij kunnen ons toch niet langer verdedigen. Ik zal een uurtje vragen om afscheid te nemen.’

Met trots opgerichte gestalte ging de diep ongelukkige man naar den kaffer en verzocht hem, tegen zijne Engelsche supérieuren te zeggen, dat hij zich over zou geven, mits zijne vrouw en kinderen en den zieke geen leed zou geschieden en zij in vrijheid mochten blijven en of hem nog één uurtje zou toegestaan zijn, om afscheid te nemen. En de trouwelooze zwarte reed weg en keerde na een kwartier weer om te berichten dat zijn voorstel was aangenomen en dat over een uur krijgslieden zouden verschijnen om hem gevangen te nemen.

Doodstil, doch vastberaden vertelde hij het aan zijne vrouw en de aanwezigen in de kamer.

Een oogenblik kwam zijne vrouw in opstand doch hij bracht haar tot bedaren, zeggende dat het zoo het beste was voor haar, de kinderen en de anderen en ook voor den nog ongeborene. En met bloedend hart fluisterde zij:

‘Gods wil geschiede.’

Verder nam hij nog de noodige maatregelen voor het welzijn der achterblijvenden, tot het vreeselijk oogenblik van scheiden daar was. Het eerst wilde hij Johan vaarwel zeggen, zijnen trouwen vriend in lief en leed. Zachtjes ging hij naar de aangrenzende kamer. Op een bed lag een jonge man van omstreeks twintig jaar, forsch en zwaar ontwikkeld voor zijnen leeftijd. 't Was een mooi open jongensgezicht, mannelijk en trouwhartig. Zijne wangen vrees'lijk vermagerd en ingevallen, en zijne koortsig flikkerende blauwe oogen richtten zich vragend op den binnentredende. Hij had zich opgericht, leunend op zijn elleboog, en de half ontbloote borst hijgde.

‘Dag Johan, dag kerel, ik ga!’

‘Ja laat ons gaan, 't is tijd,’ antwoordde de zieke en zijne niet begrijpende iets anders ziende oogen begonnen wild te schitteren. ‘Ja, laat ons gaan, de vijand is daar, winnen of sterven voor onze dierbare vrijheid, en wij zullen winnen!’ hernam hij enthusiast. ‘Hak er op in, sla ze dood, schiet kapot die beulen, anders doen ze het ons.’

Hij eindigde met een rauwen kreet en viel in de kussens terug, doch plotseling richtte hij zich weer op. Al het wilde was uit zijn gezicht verdwenen. Hij vatte de hand die hem was toegestoken.

‘En nietwaar, het is toch zoo vreeselijk menschen dood te schieten die je persoonlijk niets hebben gedaan, menschen die in andere omstandigheden welhaast je vrienden zouden geweest zijn. O het is toch zoo verschrikkelijk kinderen hunne vaders te ontnemen, met één kogeltje benemend een menschenleven en daarmee eeuwige rouw en ellende brengend over een geheele familie. O het is zoo intreurig dat roode warme menschenbloed te doen vloeien bij stroomen. Maar nog vreeselijker,’ en hierbij verhief hij zijne stem, ‘en nog meer moed behoort er toe.... je over te geven.’

Bij deze woorden kromp de aanstaande gevangene ineen. De woorden van den zieke klonken als een profetie. Ja, zoo dadelijk zou hij het ondervinden hóe vreeslijk het was je over te geven! Een traan biggelde langs zijne gebruinde wang en viel op de hand van de zieke.

‘Dag Johan, dag.... God geef dat we elkaar weer gezond mogen ontmoeten,’ en met een laatsten smartelijken blik op het innemend gelaat van den zieke snelde hij de kamer uit, gevolgd door den wezenloos starenden blik van den lijdende.

Vandaar ging hij naar een volgend vertrek waar zijne vier kinderen, drie jongens en een meisje, bedrukt aan 't spelen waren.

‘Dag lievelingen, vader moet weg, vader gaat jelui verlaten. Altijd zoet zijn hoor en héél stil voor je moeder!’

Eén voor één omhelsde hij de kinderen, doch de kleinen klemden zich aan hem vast en volgden hem naar de kamer waar de anderen zenuwachtig zijne komst verbeidden.

Toen nam hij afscheid van mijnheer en mevrouw Heidenveld en zijn broer, dankte hun voor hun bijstand in de ure des gevaars en wenschte hun het beste en eene behouden aankomst in een gastvrij land. Alleen zijnen broeder smeekte hij voor de anderen te zorgen en nimmer ze te verlaten en toen.... toen was 't de beurt om afscheid te nemen van zijne vrouw, zijne trouwe gezellin, zijne allerliefste hier op aarde.... O God, o Groote God, nu afscheid van haar te moeten nemen, nu haar verlaten, in zulk een toestand, in zulk een tijd, in zulk een land, afscheid.... misschien een afscheid voor eeuwig. Nu, nu moest hij haar verlaten, nu zij het meest hèm noodig had, het meest

[p. 283]

naar hèm verlangde. Doch het moet en bevend fluisterde zijne lippen: ‘Gods wil geschiede.’

Lang in eene vurige omhelzing hield hij haar in zijne armen gedrukt, tot een ruw kloppen op de deur en een driftig ‘Al read’ weerklonk. Een vreeselijke schrik maakte zich van allen meester. God in den hemel, het oogenblik is daar.

Eene angstige stilte waarin eene wereld van smart werd doorleefd, volgde op het rumoer en alleen het rinkelen van sabels en driftige uitroepen waren hoorbaar. Nog een kort en vurig gebed. Ten tweede male werd er driftig geklopt en een vloeken, ‘Goddam’....

Haastig maakte de ongelukkige man zich uit de omarming zijner vrouw los. ‘Vaarwel,’ riep hij en met een schok opende hij de deur. Direkt grepen eenige Tommy's hem en sloegen hem in de boeien. Op dat gezicht begon zijne anders zoo moedige vrouw zenuwachtig te gillen, doch onmeedoogend werd hij weggevoerd. Zijne hooge gestalte liep fier tusschen zijne geleiders en nog eenmaal keerde hij zich om.

‘Vader, vader,’ gilden de kinderen.

‘O Jezus, Willem, God mijn man,’ kermde zijne vrouw en zonk bewusteloos in de armen van haren schoonbroeder.

‘Vaarwel, God zegen jelui. Alles zal goed kom!’ trilde het zwaar als zijn laatste groet hun tegen en toen weg, mee met zijne beulen.

In naamlooze smart bleven de anderen achter. Er werd alle moeite aangewend om de arme mevrouw Walling bij te maken, die bewustelooze toestand was zoo gevaarlijk voor haar in hare positie. Eindelijk met de hulp van een hun trouw gebleven kafferpaar gelukte het.

Nog dienzelfden nacht werd de kleine geboren. Er was geen tijd geweest hulp te halen en mevrouw Heidenveld en de kaffervrouw hadden zich zoo goed mogelijk van de zware taak gekweten.

Een dag of tien verliepen in ongestoorde rust. Mevrouw Walling was reeds op, doch haar bleek gezicht teekende innige droefheid, om haar man, die niet eens zijn pasgeboren zoon had mogen aanschouwen. Waar zou hij nu zitten.... hoe zouden zij hem behandelen.... Niemand wist het.... God alleen ‘O Heer geef ons kracht.’ Zeker mocht ze den Heer om kracht bidden, want eene nieuwe beproeving stond hun te wachten. Hun kafferknecht was thuis gekomen met het bericht dat een troep Engelsche soldaten de richting insloegen van de hoeve.

‘Wat zouden ze willen.... Wat zouden ze komen doen,’ vroeg angstig mevrouw Walling haren broer. ‘Wij hebben ze niets te geven, er is hier geen buit voor hen.’

‘Geen buit,’ lachte broer Sahe ironisch. ‘Geen buit, eene bijna onbeschermde vrouw, kinderen en zieken zijn een ware buit voor zulke heldhaftige strijders.’

Doch eensklaps met opgetrokken wenkbrauwen zich wendend tot mijnheer en mevrouw Heidenveld: ‘Vlucht gij in Gods naam eer het te laat is. Neemt het paard, zijn rug kan u beiden wel een eind weegs dragen en zoek eene schuilplaats.’

‘En gij dan.... en mevrouw, Johan, de kinderen!’ aarzelde mijnheer Heidenveld.

‘O, bekommer u niet om ons. Verdedigen kunnen wij ons toch niet en waarom zoudt gij onze gevangenschap deelen, het zou ons toch niet baten, integendeel, het zou ons verdriet verzwaren, U om onzent wille ook van uwe vrijheid beroofd te zien.’

En toen plotseling in wilden toorn ontstekend:

‘Die verdraaide lammelingen, die landverraders, die woordbrekers....’

‘Stil, stil,’ kalmeerde mevrouw Walling. ‘Denk om de kinderen en gij, mevrouw en mijnheer Heidenveld, vlucht om Gods wil, vlucht eer ze hier zijn.’

Mijnheer en mevrouw Heidenveld erkenden het juiste hunner woorden. Noode scheidden de edele zielen van hunne diep ongelukkige vrienden. Achter gingen ze uit, voorzien van eenige levensmiddelen nam mevrouw voor en mijnheer achter op het paard plaats. Een laatst ‘God zegen jelui en geve een spoedige en gelukkige hereeniging!’

In galop draafden zij weg en spoedig waren ze uit het gezicht verdwenen. In angstige spanning verbeidden de achterblijvenden de dingen die komen zouden en na ruim twee uur verscheen een troepje Engelsche soldaten en een commandeerend officier. Met groot geraas en ruw geweld kwamen ze binnen. Angstig en wanhopend schreiend zochten de vier kinderen eene schuilplaats achter moeders rokken en de kleine nieuwe wereldburger op haren arm mengde zijn smartelijk, kinderlijk geschrei met dat der anderen. Met doodsbleek verwrongen gezicht en trillend op zijne voeten stond naast de ongelukkige vrouw haar trouwe broer. 't Was eene diep

[p. 284]

beklagenswaardige groep, wel om het medelijden van zelfs het meest versteende hart op te wekken.

‘Wat zoekt ge hier?’ vroeg barsch Sahe in het Engelsch den officier.

‘Wat ik hier zoek?’ antwoordde deze op denzelfden toon. ‘Jou, die vrouw, die kinderen en al wie zich hier nog meer bevinden en wat er voor beesten en etensvoorraad is.’

‘Een kostbare buit, heer officier! Behalve wij zijn hier nog een doodziek meisje en een bijna stervende jongeling,’ lachte Sahe sarcastisch, ‘om trots op te zijn, nietwaar edele krijgsheld.’

‘God sta ons bij, in deze ure,’ bad de wanhopige vrouw. Zelfs een Engelsche officier werd door hare smart getroffen en veel minder ruw en eenigszins zichzelf trachtend te verschoonen zeide hij tot haar: ‘Hoor eens mevrouw, ik ben Engelsch onderdaan en als zoodanig moet ik mijn plicht doen en deze wijst mij hier aan, u allen gevangen te nemen, doch weest overtuigd, wij zullen u zoo zacht mogelijk behandelen Gij zegt er zijn zieken, ook voor dezen zal gezorgd worden.’

En hij beval eenige soldaten al de bedden op de wagens te stapelen. De zieken werden voorzichtig op twee tamelijk opgemaakte bedden gelegd. Den officier, die toch een echt soldatenhart scheen te bezitten, sprongen de tranen in de oogen, toen hij dien kloeken jongen man hoorde ijlen in zijn koortsachtigen toestand, al maar van zijn strijden en worstelen vertellend, zoowel tegen den vijand als tegen honger en vermoeienis. De kinderen en de vrouw werden ook op den wagen gezet en Sahe moest geketend tusschen eenige soldaten er achteraan marcheeren.

Op het bidden van de arme moeder werd nog de melkkoe meegenomen. ‘O God, ze had geen voedsel voor haar smartelijk geboren kind en dan moest het sterven.’

Nadat alles zoover gevorderd was, vlogen de soldaten naar binnen, zoekend naar iets voor hunne gading en toen zij niets vonden, staken zij onder spottend lachen en woest leedvermaak aan alle kanten de hoeve in brand.....

De stoet zette zich in beweging. En voor 't laatst, staarden droeve oogen in de vuurzee, hun lief huis brandend, waar ze eens zoo in-gelukkig waren geweest.

Mevrouw Walling en de zes kinderen werden naar een refugeekamp gezonden, waar eerst het achtjarig dochtertje stierf en later het jongste jongske, de pasgeborene.

Daar vernam ze dat haar broer Sahe naar de Bermuda-eilanden was gestuurd, waar haar man reeds was, en Johan, na eerst een paar maanden in het hospitaal te Pretoria te zijn verpleegd, waar hij eene goede behandeling ondervond, werd daarna naar het ‘Umballakamp’ te Bombay gezonden.

EPANO.