De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

‘Een Raadsel,’ (‘en gåta.’) van Alfhild Agrell.
Uit: ‘Hvad ingen ser.’ - (‘Wat niemand ziet.’)
Vertaald door: ‘Norrsken.’

De geheele stad was in opschudding! -

‘Waarom hij haar genomen had, nu, dàt was duidelijk genoeg!....’

‘Zoo in eens: een honderd duizend!..’

‘Zóó'n geluk had hij zich wel niet durven droomen - maar zij!.....’ Zij..... rijk, gevierd, zelfstandig; zij, die Parijs, Weenen en Rome gezien had; zij..... die al sedert haar zeventiende jaar op verscheidene bals de polonaise gedanst had met den burgemeester en bij groote diners naast den gastheer mocht zitten; zóó jong als ze nog was; en nu..... nu ze zóóveel ouder was, ja eigenlijk vrij oùd, nu ze werkelijk haar plichten wel diende in acht te nemen jegens de maatschappij die al gewoon was, haar persoon en haar vermogen als haar rechtmatig eigendom te beschouwen!.... zij trouwen met een eenvoudigen schoolmeester zonder eenig aanzien, minstens tien jaar jonger dan zij, met dwaze ideeën en haar als Absalon! Iets meer onfatsoenlijks kon men zich moeielijk denken, als ten minste niet?.... Ja, daar zou men maar over zwijgen.... men kan niet alles zeggen!.... ‘Van haar moeder nu wist men juist niets verkeerds te zeggen - ze was een vervelend mensch geweest, altijd er uitziende als verwachtte ze slaag; maar wat haar grootmoeder aangaat!....’ Die was aan 't tooneel geweest, dat wist de heele wereld (iedereen?) en had daar een leventje geleid, zùlk een leven, als waar men zich in Gods naam voor wachten moest!.... dit ook was algemeen bekend! -

‘Zooiets is overerfelijk, en, hoewel haar kleindochter niet ronduit haar voorbeeld durfde volgen, toch!.... Als men nu tenminste maar iets ‘hm’ bizonders vroeger van haar gezien had, maar dat was nooit voorgekomen!

En, wat wèrd ze nagegaan!.... Eerstens door haar moeder - daarna door twee tantes - om niet eens van haar vader te spreken, zelf haar afhalende van de kinderbals en altijd met haar wandelende, als ze tenminste niet in een dicht rijtuig uitreed. -

‘Die goede man!.... als hij dit wist, zou hij zich in zijn graf omkeeren, zoo hij er al niet toe kwam “bij haar te spoken”.... om

[p. 236]

op die manier het sluimerend plichtgevoel zijner dochter te wekken!’ -

‘Dat was wèl noodig!’

‘Als ze nu maar per se ‘hm’ trouwen wilde, waarom nam ze dan niet ‘dièn.... of dièn?’....

‘Maar nu inplaats het minste te nemen, wat ze krijgen kon! Ja, het wàs onfatsoenlijk - en nog meer onverklaarbaar!’ Eindelijk was men zóóver gekomen, er iets geheimzinnigs achter te zoeken.

‘Maar wàt?.... ja, dat was de vraag!

De ééne der tantes was gestorven; de andere was wat doof en eigenlijk kindsch. - Die wist nergens van.... och eigenlijk niets. - Er was niets beters op dan het maar eens aan te zien!’....

In de grootste spanning werd de bruiloft te gemoet gezien.

In alle stilte maakte ieder toebereidselen voor de groote gebeurtenis.

Geheimzinnige postpakketten werden uit Stockholm gezonden; zijden kleedjes vernieuwd en luchtige baltoiletten heimelijk binnenshuis genaaid. -

Bruidsmeisjes waren in gedachten reeds uitgekozen, het menu al opgemaakt, toen de stad opeens wakker schrikte met een gevoel van.... schandelijk bedrogen te zijn!....

De twee jonggehuwden hadden den vorigen dag, direct na de avondbeurt, zich in de kerk laten trouwen, met alleen de allernoodzakelijkste getuigen, en dan de bruid in wandelcostuum!....

‘In wandelcostuum!’....

Dit viel als een donderslag! -

‘Was het zóó met hen gesteld! -

Men durfde nauwelijks elkaar aanzien; geen van haar vroegere vriendinnen, die zich niet over haar schaamde! -

‘Het was waarlijk beter geweest, dat ze dit niet zoo openlijk had laten uitkomen.... met andere woorden, dat ze dit nu maar niet zóó had laten zien! -

Nu kòn men toch niet meer veinzen, niets te zien, al zou men het willen - vooral, nu die japon niet eens een baljapon of avondtoilet voor een souper was geweest!’ -

Dadelijk na de huwelijksinzegening ging het jonge paar op reis - ‘het was maar goéd ook.... men moest eens een beetje uitblazen!’....

‘Naar zijn ouderlijk huis,’ werd er gezegd, maar dit werd niet waarschijnlijk gevonden.

‘Zijn ouders waren immers arme boeren-menschen! - Neen, ze zullen zeker wel buitenslands gaan.’ -

Met een ware razernij verdiepte men zich in kleinigheden. Men groef en zocht als echte gouddelvers, zonder het rechte te vinden. -

De ontslagen kamenier.... dié was de meest loonende mijn, en ze werd dan ook van top tot teen uitgehoord!....

Gelukkig vielen haar verhalen lang zoo ‘hm’ schandaleus niet uit, als men ‘gevreesd’ had. Den dag, na dien middag bij rector K. - waar de onderwijzer, de tegenwoordige echtgenoot, die zonderlinge redevoering hield, (ten gevolge waarvan hem een waarschuwing gewerd van de schoolcommissie) toen was zij, de kamenier, naar hem toegezonden met een briefje van haar ‘juffrouw!’ -

‘(Stel je voor, te schrijven aan een wildvreemden man!)’....

‘Den volgenden dag bracht hij haar een bezoek - zóó maar gewoon gekleed.... in zijn daagsche plunje! - en werd in het salon ontvangen.’

‘(Verbeeld je, in het salon!....’)

‘Daarna was hij nog eens teruggekomen; niet zoo dikwijls, (“nu, meer dan genoeg,” vond men) en later ontmoetten ze elkander ergens buiten....’ (‘buiten?.... hoe poëtisch!....’)

‘Zij, van haar kant geloofde, dat de juffrouw het hoofd op hol was gemaakt!’ -

Een oordeel, dat ieder in de stad geneigd was te deelen. -

Eindelijk begon de grootste ergernis te verdwijnen en met haar de gekwetste eigenliefde. Nu werd er alleen nog maar een feestje verwacht bij hun thuiskomst. -

‘Och, men moest ook niet zóó dadelijk oordeelen; bovendien wist immers niemand het rechte van al dat gepraat!’

Opnieuw werden zijden japonnetjes in oogenschouw genomen; ook de baltoiletjes kregen een beurt.

Met argus-oogen bespiedde men de woning in de Storgata, of er zich geen levensteekenen openbaarden door 't openen van vensters etc.; ja, op sluwe wijze werd de behanger gepolst, ‘of hij nog een nieuwe bestelling gekregen had;’ eigenlijk was die vraag tamelijk onnoozel; ‘natuurlijk bestelden ze hun nieuwe meubelen uit Stockholm!’ Dat alles nieuw moest wezen, sprak vanzelf; ja, men was zelfs overeengekomen, ‘dat in het salon roode zijde den boventoon zou hebben.’

Maar.... op zekeren morgen ontwaakte

[p. 237]

de stad met het akelige gevoel van.... heelemaal de plank mis te hebben geslagen!....

De twee jonggehuwden waren den vorigen avond teruggekeerd en hadden hun intrek genomen in het vorige oude huis van den onderwijzer - drie kleine kamers vlak bij de school.

‘Wat beteekende dàt?’....

Zou hij niet dadelijk willen genieten van zijn zóó gemakkelijk verkregen vermogen? -

Zou hij zijn ontslag niet aanvragen - geen equipage houden of andere chic uithangen? -

Waarom ter wereld was hij dan met haar getrouwd, als het niet om het geld was?’....

Opnieuw zocht men uit te vorschen, - ‘Had ze soms haar geld verloren? - Of.... elkaar bedrogen?’ - ‘Neen, ja; ja.... neen!’ -

Het huis werd verkocht en de oude tante kreeg een lijfrente; ‘en dan zelf in zoo'n oud nest te wonen!’....

Eindelijk werd het opgegeven; als een donderslag hoorde men:

‘Niet eens een dienstbode genomen! zij, nooit gewoon, iets zelf te doen, zij, die nauwelijks zich alleen kon kleeden - zij moest als een slavin alle werk in huis doen! -

Toen.... liet men de zaak rusten.... tot later.

Een dichte grauwe nevel omhulde de stad. - Soms lichtte hij even op, zich opwentelend tegen de met bosschen begroeide bergen in zachte, speelsche golving; dan weer de gansche landstreek, omarmend als in een aanval van dartelen overmoed, om zich daarna weer in fantastische figuren langs den grond te slingeren; zóó dicht, alsof hij ook de natuur in zorgelooze vergetelheid wilde doen indommelen, om een oogenblik daarna haar weer in zijn taaie ketenen te boeien. -

Aan het venster van het kleine geelgeschilderd houten gebouwtje stond zij, die zóó lang de gedachten en nieuwsgierigheid der stadsbewoners had bezig gehouden. Ze was niet zoo heel jong meer maar haar gelaat behoorde tot die soort, die laat verouderen. Het ovaal van haar gezichtje was zacht, waarin een paar diepe, gevoelvolle oogen, gevoegd bij een statige houding. - De opgeslagen mouwen en het groote witte boezelaar gaven te kennen, hoé druk ze het wel had in haar huishouding. Toch bleef nu haar blik als geboeid aan het betooverend schoone landschap vóór haar.

In den tuin naast het schoolgebouw ritselden de roodgele bladeren van den ahorn en glinsterden als spelende vuurtongen; uit de schoorsteenen stegen blauwe rookwolkjes omhoog, zich nauw merkbaar oplossende in den doorzichtigen nevel; maar opeens..... dáár breekt plotseling een breede straal van goud-glanzend, heerlijk verwarmend zonnelicht door!..... juist als in haar eigen leven - vond ze. -

Het wonderbaarlijkste van alles evenwel was, de stemming.... die teedere, heilige wijding - die over alles scheen te rusten!....

Ze leunde nog verder uit het raam, ten einde den tuchtigen rondedans van den nevel te volgen, maar.... trok zich ineens met een lichte huivering terug. Dáár in de verte lag immers het groote, koude, steenen gebouw, haar vroeger tehuis! -

Daar had nooit een gewijde stemming haar doortrild!....

Het scheen haar nu een gevangenis toe, en toch sloot het geen gevangene in of vreeselijke herinneringen! Slechts één schaduw had haar altijd vervolgd; het denken aan het leven harer grootmoeder!....

Met die gedachte voor oogen was ze opgegroeid en.... die had haar hart doen ineenkrimpen!....

Met angstvallige nauwgezetheid had haar moeder haar geleerd correct te worden, opdat ze vergeten zou, het kleinkind van die grootmoeder te zijn! -

Vermoedende, wat men ook van hàar verwachtte en vreesde, overviel haar een brandend gevoel van schaamte en angst. -

Sedert dien tijd bewaakte ze angstvallig iedere beweging; wantrouwend haar gevoel verloor ze alle zelfvertrouwen bij iedere aandoening, elke gedachte. -

Zij vreesde, dat in alles dat ‘zeker iets’ gezocht zou worden.

En zoo.... werd ze correct; ja, zelfs zóó dat in haar ijver, zich te doen gelden, zij zich zelfs zonder liefde zou hebben verbonden, om zoodoende met eenige druppels bedorven, adellijk bloed die schandvlek uit te wisschen! -

Ze keek eens in haar eenvoudige kamer rond. -

Over alles hier lag weer die heerlijke, reine stemming!....

De eenvoudige, lichtgele meubelen, ze schenen een heelen voorraad zonneschijn uit te stralen; de koekkoek-klok in den hoek tikte zóó gelijkmatig en rustig, als zich bewust van haar macht, de gelukkige uren

[p. 238]

te kunnen rekken; de eenvoudige looper in de gang scheen haar als door feeën-handen geweven, zóó schitterend en gelukaanbrengend zag die er uit! -

Misschien was het poëzie.... haar man beweerde immers, ‘dat ze zóó onverbeterlijk romantisch was!’ -

‘O, hoè gelukkig was ze!’....

In hetzelfde oogenblik werd de deur geopend en haar man, omstreeks 28 jaar, vlug en lenig, met een paar bruine zachte oogen, sprekende trekken en dicht, weelderig krullend haar, kwam binnen. -

Juichend sloeg ze de armen om zijn hals. Hij nam haar in zijn armen, kuste haar oogen, mond, haar, maar.... toen de beurt kwam aan hals en armen, hield hij plotseling op en nam zijn gezicht een strakke uitdrukking aan. - Hij had een brandwondje ontdekt op haar rechter wijsvinger. Met haastig gebaar stak hij het gewonde handje in zijn krullebol, alsof die de meest heelende balsem zou bevatten, en keek haar toen aan weifelend.... bijna hulpeloos. -

‘Ik kàn je niet helpen,’ zei hij eindelijk - bijna droevig. -

‘O, dàt kan “asseptin” wel!’

‘Ja.... alle menschen moeten werken.’

‘Wel, ben ik dan geen mensch?’ -

‘Ja.... Goddank wel!’....

‘Maar, dan is het niet meer dan menschelijk, zich eens te branden!’ - Ze lachte, trok haar mouwen naar beneden, en hield de handen op den rug. -

Opeens begon hij onrustig den grond op en neer te loopen. - En nu bleef hij vóór haar staan.

‘Weet je, waarvoor ik bang ben?’ -

‘Waarvoor?’....

‘Dat het je berouwen zal!’

Ze deed niet anders, dan haar hand vertrouwelijk in de zijne leggen.... dít was haar antwoord.

‘Maar een levensvraag blijft dit altijd; voor mij is het een levensvraag, geen ander brood te willen eten dan zelf verdiend. -

‘Ik kán niet eens anders geld gebruiken, dat ware diefstal!....

‘Maar soms vraag ik me af, of ik het recht wel had, je hierheen te brengen.... je te berooven van....!’

Verder kon hij het niet brengen, hij wilde ook niet - want die bruine, trouwe, oogen tegenover hem zagen hem zóó zacht verwijtend aan, en nu, gevoelde hij, was alle twijfel een onnoodige wreedheid voor hen beiden! -

Even later hadden zij zich neergezet op de canapé.

Het gelukkigst uurtje van den dag, een gezellig praatje, was dáár. -

Maar, nu had ze er geen grooten lust ín. Ze zat maar stil en rustig, luisterend naar het krachtig slaan van zijn hart.

Het scheen haar, alsof iedere harteklop ook haar frisch, nieuw bloed in de aderen dreef. -

Toen dacht ze aan dien middag, dat ze hem voor de eerste maal zag, of liever hoorde, want toen mocht ze slechts toeluisteren.

Hoe gretig nam ze elk woord in zich op!...

Het kwam haar voor als hoorde zij een evangelie der bevrijding verkondigen. -

De knellende banden van convenance (étiquette), waarin ze zich naar lichaam en ziel voelde geklemd, hoè werden ze uiteengerukt!....

‘'s Menschen hoogste plicht is, waar te zijn tegenover zichzelf!

‘Zelfopoffering moet ons behoefte zijn, geen last; anders is ze een.... leugen!’....

‘Het leven wordt ons zóó moeilijk gemaakt door die ingebeelde plichten! -

‘Ieder mensch is een afzonderlijke wereld, vol tegenstrijdige aandoeningen; zij kan slechts veroordeeld worden voor datgene, wat zijzelf misdaan heeft!....’

En zij... die haar leven, haar jeugd, had opgeofferd aan een doode!....

Den volgenden dag liet ze hem verzoeken, haar een bezoek te brengen, zooals ze om haar biechtvader zou gezonden hebben.

En daarna!....

Onwillekeurig neigde zij haar hoofd dieper aan zijn borst.

Nu zijn leven, zijn strijd, zijn ontberingen te mogen deelen.... dàt was een adel, die heiligde!

En steeds ging hij voort....

Als in een droom hoorde zij zijn eenigszins gedempte stem.

Ze was zóó innig gelukkig, zóó onuit sprekelijk gelukkig!....

‘En dan zullen we ons onbekend houden, vind je niet?’

‘Wat.... onbekend?’ - ‘O ja, nu begreep ze hem’....

‘Denk eens, vrouwtje! - Twee ruime, luchtige zalen met gemakkelijke bedden voor die misdeelde ongelukkigen!

De ongeneeslijk zieken werden immers altijd tot nog toe uit de ziekenverpleging geweerd!’

[p. 239]

Neen.... ze kòn zich bijna niet inhouden!....

Zullen we het heele kapitaal maar ineens geven? - Dat spreekt immers vanzelf, is 't niet?

Ik kàn niet rusten voor 't zoover is!

‘Maar dan.... mijn lief, lief vrouwtje! zullen we ons gevoelen als eerlijke millionairs niet waar? - Zeg, is het niet zóó?’

‘Millionairs; want we hebben immers elkander!....

‘Als ik nu maar niet zóó oud was,’ fluisterde een stem heel zacht en.... dralend; (nu was het er eindelijk uit!)

‘Oud!....’ Hij lachte, nam haar op en.... danste even vroolijk de kamer met haar rond.

‘Zoo'n kleine meid!’ - die nog niet eens het a.b.c. van het leven kent, laat staan, haar vingers te branden!.....

Maar daarna werd hij ernstig; er lag iets in haar blik waaruit hij zag, dat het haar ernst was.

‘Geloof je nu werkelijk, lieve vrouw, dat ik je tot een achttienjarig meisje zou willen maken, al kòn ik dat?’ vroeg hij trouwhartig. -

‘Misschien nog niet!’....

Tegen wil en dank drukte ze op dat nog. -

‘Nooit, vrouw! - Hij, die een achttienjarige trouwt, mag later kennis maken met een dertigjarige, die hij niet kende en voor wie hij dan soms blijkt niet te passen. -

Ik weèt nu, dat ge moedig, trouw en waar zijt. - Daarom heb ik je lief.... en daarom zal ik je tot aan 't eind van mijn leven blijven liefhebben!

Bij deze woorden kuste hij haar teeder, als gold het de bekrachtiging eener gelofte. -

‘Gelooft ge, dat ik ooit zou kùnnen vergeten alles, wat ge terwille van mij hebt opgeofferd?....

‘Opgeofferd?’ -

‘Was dàt een offer.... het hoogste te kiezen?’.... Zij vlijde haar hoofd aan zijn borst en sloeg de armen om zijn hals met een vast, innig gelooven, dat deze zaligheid hen zou blijven doortrillen heel het heerlijke leven door!....

‘Maar.... waarom die twee toch met elkander getrouwd waren! neen.... dáár kon men in de stad nooit wijs uit worden!’ -

Amsterdam, 25 Augustus 1903.