De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Juffrouw Pompadour
Voor Hetta.
door
Franziska Mann. Vrij naar het Duitsch.

Als een schaduw gleed zij over de trappen. Meestal in eens door naar boven, tot de bovenste verdieping. Maar somtijds verdween zij ook in den kelder.

Ze was maar een ‘oude juffrouw.’

In haar optreden lag iets of zij zich steeds excuseerde. - Of dacht zij misschien dat zij zich te verontschuldigen had, over den zachten glans die uit haar grijze oogen straalde?

Wat had zoo'n armoedig, half uitgedroogd figuurtje ook nog te stralen?!

De ondeugende schooljongens schenen dat ook te vinden. Waar zij maar konden, speelden zij haar een poets. ‘Juffrouw Pompadour!’ riepen zij haar na.

Zij droeg namelijk steeds een onmogelijk-groote, oudmodische, met groote glazen kralen versierde ‘pompadour’ aan den arm.

Zij stamde nog uit den tijd der stoffen schoenen. Haar lievelingskleur moet lila geweest zijn. Omdat zij zich volstrekt niet over mode bekommerde, en hare ‘beste spullen’ zich onverslijtbaar bewezen, zoo was zij ook werkelijk wat erg ‘buiten haar tijd.’

[p. 216]

In al die jaren had zij het nog niet zoo ver kunnen brengen, dat zij voor eenig geldverlies bang behoefde te zijn. - Een alleenstaand meisje, niet bepaald met aardsche goederen bedeeld, maar naar het uitwendige vast in den levenszadel zittende, zal zich al gelukkig achten wanneer het haar gelukt is, zich ergens in de wijde wereld een plaatsje veroverd te hebben. Meestal moet zij zich door het leven heenworstelen.

Ottilie Schneider had haar eigen bestaan. Maar het leven was zoo verschrikkelijk vervelend. Zou zij het alleen om stof af te nemen moeten doorloopen?

Met betrekkingen had zij tegenspoed. Voor den een had zij te weinig voorkomen, - voor den ander was zij te oudmodisch. - Òf wel, dat voortdurende zitten kon zij niet verdragen. Het lukte er in één woord nooit mee. En ten slotte was zij in den aanvang der veertig gekomen, zonder bloedverwanten, zonder geregelde bezigheden, zonder eenig doel.

Zij had ook nooit eenige illusies betreffende haar onontbeerlijkheid. Niemand wachtte op haar komst. Niemand had haar noodig.

- - Toen erbarmde het noodlot zich over haar.

Zij kon zich later niet goed meer herinneren, hoe zij 't eerst op die gedachte gekomen was, die haar zooveel van een zonnetje gebracht had.

De eerste arme zieke die zij voorlas, was een verlamde arbeidersvrouw. Geen lid kon deze verroeren. Die zieke bleef een vaste klant.

In den veel bespotten ‘pompadour’ droeg Ottilie Schneider met zich de mooiste verhalen; en daarom liet zij de ondeugende jongens kalm schelden, omdat zij wist dat op veel plaatsen met groot verlangen naar den inhoud van de zwart-lila tasch werd uitgezien. -

Er waren zoo vele, vele zieken, die niet veel liefde ondervinden konden. Vrouwen, die dan dubbel verdienen moeten, kunnen den verongelukten kostwinner niet urenlang bezighouden; - mannen moeten hun vrouwen in den steek laten, om naar 't werk te kunnen gaan; - broodverdienende moeders kunnen hun afgetobde lievelingen geen verstrooiing geven. - En de arme, verlatene, zieke oude-juffrouwen, daarnaar kraait geen haan!

Die allen las zij een uurtje voor. Tot 's avonds was zij thans onderweg. Men recommandeerde haar. Eenige doktoren hadden haar adres opgeschreven. - -

Met hoeveel vreugde kwam zij!

Nu stootte niemand zich aan haar uiterlijk. - Niemand was zij te oudmodisch. Voor niemand ‘deed zij zich niet goed genoeg voor.’ De wereld had zich geheel omgekeerd. Men wachtte haar met ongeduld; haar, de overtollige Ottilie. -

Wel wist zij dat de genezenen haar dikwijls al gauw vergaten; maar wat deed dat ertoe? De zieken verlangden toch erg naar haar. Wie uur op uur, moederziel-alleen, gehoest had of gezucht of gesteund, lei bij 't binnenkomen van de oude-juffrouw dit zijn dagwerk neer.

Och het was zoo anders, als, na een korte begroeting, de halfluide stem van ‘juff: Pompadour’ naast de zieke zich liet hooren. -

Ottilie koos uit, liefdevol, voor iedereen. Dikwijls las zij dezelfde geschiedenis voor, meermalen op denzelfden voormiddag. Meestal echter kreeg ieder zijn afzonderlijk deel. De werkman, die al maandenlang de deur niet uitkwam, wilde nieuwtjes uit de couranten verteld hebben. De borstlijder luisterde aandachtig naar eenige episoden uit Jörn Uhl; de wilde jongen hoorde 't liefst Robinson; en het bleeke, kleine Roosje hield zich in 't gezelschap van de sprookjes van Andersen muisstil. -

‘Maar een oude-juffrouw!’

En toch met ongeduld, met verlangen verwacht! Ottilie Schneider schudde ongeloovig 't hoofd. Meer had zij in haar schoonste jeugd niet van 't leven verwacht. De lila linten van haar hoed fladderden als overwinningsvanen om haar heen. Haastig doet zij in de vroegte haar huiselijke bezigheden, ontbijt in korten tijd, en gaat dan aan haar dagwerk. Weinigen loopen zoo vlug als zij; want zij weet hoe de minuten daar aan 't ziekbed omvliegen; en hoe gauw dat vergeten wordt door hen die buiten den maalstroom van 't leven staan. - -

De totaal verlatenen bevoorrecht zij 't meest. Het lachje dat op deze vervallen gezichten komt, zoodra zij binnentreedt, laat van lieverlede elke herinnering aan al haar eigen vroegere teleurstellingen verdwijnen.

En de bedroefde blik, die haar volgt wanneer zij zich tot vertrek gereed maakt, verzoent Ottilie Schneider geheel met haar sober bestaan.

Zij merkt in 't geheel niet, dat zij ouder wordt, dat de trappen na verloop van de eerste tien jaren niet meer zoo gemakkelijk te beklimmen zijn. -

Hoe donker het ook zijn moge in de kamer

[p. 217]

die zij binnentreedt, met haar, die toch al lang vol rimpels is, dringt altijd iets als licht door de kiertjes. -

Haar dichters voldoen altijd het meest aan den eisch. De teerste stukken zocht zij uit, altijd iets innigs; iets wat onbewust verzoent met 't lot. Dikwijls is het als 't ware een nieuw stukje leven, voor hen die zoo bitter eentoonig hun dagen doorbrengen. -

Ottilie ontdekte al gauw, hoe overigens zeer eenvoudige naturen in zulke tijden van beproeving dingen voelden, die zij anders nooit begrepen; zieken toch zijn in hun gevoel altijd een beetje korter bij den hemel, dan flink-gezonden.

Overal hoorde zij over slechte tijden klagen. Alleen-zij kende er gene. Zij had haar rijk bestaan in elk jaargetijde. En met goed gevolg.

Mocht zij ook geen rooden cent ooit verdiend hebben met dat leeswerk, zij werd toch rijker door haar werk. Zij verbeeldde zich niet onontbeerlijk te zijn; en nooit vergat zij, hoe spoedig de gezondheid open plaatsen maakte; maar elk schijntje van vreugde dat zij wekte, straalde diep terug in haar eens zoo verarmd oude-jongejuffrouwenhart. In haar ouderdom werd zij bijna mooi.

Met haar gansche ziel hing zij echter ook aan de dichters en schrijvers, die haar hielpen om den lijders den last te verlichten. Zij hield zoowel van vroolijke als van ernstige dichters, van diep-denkende als van zorgelooze schrijvers. Allen was zij dankbaar. Zoo kwam het, dat zij, die in haar jeugd niemand gevonden had om lief te hebben, in den ouderdom haar hart niet genoeg kon wegschenken.

Zij had een bijzonder fijn gevoel voor echte dichtkunst. Met banale praatjes begreep zij haar zieken kwaad te doen; zieken moest juist het beste gegeven worden, opdat het kon nawerken. Als zij las, was zij volstrekt geen redenaar; maar de arme zieken luisterden met een aandacht of het orgeltonen uit de kerk waren. Er ging van deze zachte stem iets uit, dat de smart deed insluimeren. Zij verdoofde altijd een beetje de harde werkelijkheid; zij bracht voor enkele minuten althans het lijden ietwat ten onder.

Eén kon zij niet ten onder brengen: de dood. - Die haalde haar-zelve, op een morgen heel onverwachts; juist op 't oogenblik dat zij, met de allermooiste verhalen bij zich, zich tot haar morgenwerk gereed maakte.

In de laatste jaren was zij wel aldoor kleiner gewerden - haar pompadour, die reeds lang het versiersel van glazen kralen verloren had, leed ook aan ouderdomszwakte - en haar eens sterke longen hadden op de trappen dikwijls lastige oogenblikken gehad bij 't naar boven klimmen - maar verder was de ouderdom bijna onmerkbaar met haar meegegaan. Een beetje zwakker, een beetje krommer, dat was uitwendig alles geweest.

Ottilie Schneider liet wat men noemt ‘kind noch kraai’ achter. En toch, hoe vol verlangen is er toen op haar gewacht, toen zij wegbleef. Eerst hebben zij geluisterd, dan voortdurend op de klok gekeken, toen - als 't verder en verder maar aldoor stil bleef - toen hebben zij gezucht, - en eindelijk - hebben zij hun totale verlatenheid gevoeld, hun vreeselijke naakte ellende. -

Zoo vlogen naar de eenzame oude-jongejuffrouw, die in haar kamertje dood op den grond lag, smachten, zuchten, verlangens; en vlochten haar een kroon om de weinige grijze haren. -

Even stevig als bij haar leven, hing de ‘pompadour’ nog in den dood aan haar arm. In den wind, die door 't open venster woei, fladderden vroolijk de lila banden van den hoed, en dansten over de stille, lachende trekken van ‘de juffrouw met de pompadour.’ Uit alle boeken en tijdschriften echter, die het kamertje vulden, scheen als 't ware een dankgezang op te stijgen van ‘haar’ dichters. Als een vreugdezang klonk het door de gansche ruimte.

In geen enkele courant is haar dood vermeld geworden.

Zoo is zij uit het leven gegaan; niet luide beklaagd en in 't openbaar geprezen, - maar stil beweend door velen.

Toen men haar naar beneden droeg, verklaarde een ‘betere’ bewoonster van 't huis, van de voorname-eerste verdieping, aan de bezoekers die zij juist bij zich had: ‘Och, maar een oude-vrijster.’ -

Vertaald door MARIA.