De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Uit het leven van Jozef.
door David Moolenaar.

I. ‘Kinderspul.’

Lief, klein kereltje, zie ik je weer voor me? Jou tengere lijfje in het kleine jongenspakje, dat leuke tricot-broekje, dat spande om je dunne nog zoo onbeholpen beentjes, waar je 't soms onder een schaterlach uit kon rekken als elastiek.... Ja, dan lachte je, dan schaterde je heel hoog uit met een kraaiend geluidje, dat de groote menschen, als ze 't hoorden, wel mee lachen moesten; en als je moeke of je tweede-moeke Katrien er bij was, namen ze je soms op met éen enkelen armzwaai van verliefdigheid op jou lievigheid, op jou aardig bekje, dat van al die aardigheid, al dat lieve nog geen benul had, - en wat je juist zoo lief maakte, mijn klein kereltje, zoo echt kinderlijk-zoetjes-onbenulligjes-lief....

Katrien, ja die ken je nog wel! O, nu zie ik je al weer groot, nu moet ik zeker eerst even ophelderen, ook al weet je dadelijk wie ik bedoel! Niet waar, dat hoort er zoo bij: zoo'n ‘halve man al’ hoeft niet te doen alsof hij alles nog dadelijk weet uit zijn prille jeugd! En dan een dienstmeid! Katrien, ja, je hield altijd veel van 'r, toen je nog zoo'n kleuter was. Maar je weet nu zooveel meer. Je begrijpt nu zoo goed, hoe het kwam, dat ze zoo gek op je was. Moeke heeft je dat later wel verteld. Katrien had zelf een kind, net zoo'n ventje als jij, maar dat was geen echt kind van 'r, al was 't dan ook van háar lijf, van háar eerste, echte, groote liefde, en dat had ze moeten uitbesteden, voor de wereld, zie je, voor de schande! Ja, dat weet je nu alles wel, je begrijpt nu ook, waarom ze zoo veel, zoo dolveel van jou hield, waarom ze je soms in eens zoo wild kuste en je lieve naampjes gaf, waarom ze je graag naar bed bracht en bij je bleef zitten, om je met een versje in slaap te zingen.... O, daar vin-je iets moois in, iets heel menschkundigs; moederliefde, die niet sluimeren kan, ook niet voor een kind van schande! En je hebt ook medelijden met die slachtoffers van maatschappelijke wanverhoudingen, die 't zoo ontzettend veel moeilijker hebben dan de groote lui en je kunt met sociaalachtig geredeneer dat alles verklaren zelfs, ja, in theorie zelfs al verbeteren....

Maar mijn lief klein kereltje, jij bent dood.... Waar ben je nu? Moet ik je terugvinden in dien grooten aankomenden man met zijn stevige zelfbewuste wijsheid (zijn openhartigheid ook ja, maar openhartigheid die weet wat openhartigheid is); in dat groote lichaam, onder die goedgesnitte jas, die boord, die das, die dop, in dat rijp wordende verstand, die aangroeiende ondervinding met de jaren? O, mijn lief klein kereltje, moet ik je dáar nu in vinden?

Ja, er zal nog wel iets van je overgebleven zijn, een enkel trekje, een altijd weer boven

[p. 120]

komend gevoel misschien, maar ik vind je niet terug, zooals ik je gekend heb; in een tricotbroekje, een lichtblauw blousje over een witblauw gestreept chemisetje, met koperen knoopjes opzij vastgemaakt in knoopsgaatjes, die wel 's uitscheurden en dan loslieten; met op je blonde krulletjes een rood mutsje met een witwollen bolletje er bovenop en door een elastiekje om de oortjes vastgemaakt!

Mijn lief, klein kereltje, ik zie je weer voor me, - maar je bent al lang, lang dood. En nu wil ik stillekes met je dwepen, ik wil je dicht bij me, heel diep in me houden en je koesteren met veel gedachtetjes; met mooie woordjes en zinnetjes, die je zelf gezegd hebt heel kinderlijk-groot, zal ik over je praten en van je vertellen, dat de menschen toch zullen weten, wat je eigenlijk bent geweest.... en ja, wat ze zelf zijn geweest. Want nee, meer dan een ander ventje van jou jaren was je niet; je was misschien anders, maar zij waren ook anders dan jij en iets heel, heel liefs hadt je toch allemaal gemeen. En dat lieve heb ik in jou gekend; van jou weet ik wat je voelde, dacht en deed in je kleine leventje; van jou weet ik, hoe je de dingen aankeek met je oprechte oogjes, dwaas, wonderdwaas, onmogelijk voor je om vol te houden, maar toch zoo mooi, wondermooi als groote menschen 't nog wel eens doen, een enkele keer, als ze zich waar-dichterlijk openbaren.... En omdat ik 't nu van jòu zoo goed weet, zal ik 't ook van jòu vertellen....

Dat zal dan een aandenken wezen, het zal dan zijn, alsof je nog eventjes weer opleeft, nog eens even om een hoekje komt kijken met een prettig-schalksch lachje, dat zoo maar plotseling, in een ommezientje in tranen verandert, die ook al weer even gauw wegschuilen in een lachje, dat dan nog comischer lijkt.

Hij heette Jozef en ging op een ‘nette’ bewaarschool. Uit de andere kinderen was hij dadelijk te herkennen, want hij was heel tenger en opvallend blond. Op straat bleven de menschen wel eens even staan, als ze hem hardop hoorden oreeren met Katrien, als hij zijn handjes dan uitsloeg, om haar duidelijk te maken wat hij meende, of zich aan haar rokken vastklemde, om niet eerder los te laten, voor hij antwoord had gekregen op zijn allerdwaaste vragen. Dan deed Katrien vaak of ze niets hoorde en probeerde door te loopen, of zei: ‘Kijk, Jozef, die schoorsteen rookt!.... Ja, en zie 's, die man kan zijn kar haast niet verder krijgen!.... Jozef, waarom ben je aldoor zoo stil?’ terwijl hij tot wanhopens toe haar hand schudde en riep: ‘Katrien, Katrien, 'k vraag je wat! Zeg, ik vraag je wat! O zeg, maar Katrientje, ik vraàg je immers wat! Wat ben je flauw; ik zal alles toch wel tegen moeke vertellen!’ Dan boog ze ten slotte plotseling met een boeboeboe! naar hem over en nam hem op haar arm. Zoo gingen ze dan verder en Katrien antwoordde op alles en vertelde dingen, die Jozef nooit gehoord had. Tot hij er genoeg van kreeg en haar in den neus kneep of aan het haar trok, en met zijn beentjes begon te spartelen omdat hij weer loopen wou.

Een andere keer, als ze zoo samengingen, wat de meeste dagen vier maal gebeurde, twee keer naar school brengen en twee keer halen, ontmoette Katrien wel eens een vriendin. Dan werd even halt gemaakt en Jozef was in eens stil, luisterde met vreemd aanstaren naar het grootemenschen gesprek, waar zooveel onbegrijpelijke dingen in voorkwamen, dat hij er zelf het praten door vergat. Bij 't heengaan moest hij dan een handje geven, kreeg soms ook een kus, maar toen hij Katrien eens verteld had, dat hij alleen kusjes van moeke en haar prettig vond, zorgde ze meestal dat hij er vrij van bleef.

Naar school gaan vond Jozef prettig, want er waren zoo vreeslijk veel kinderen, dat je ze niet eens allemaal kende, en ‘moeilijk werk’ doen, zooals hij dat wel eens van zijn broer Frits had gehoord, hoefde je er gelukkig niet. De juffrouwen hielden veel van hem en hij zelf hield van de eene juf erg veel en voelde zich tegenover de ander een beetje beklemd. Dat vond hij heel natuurlijk, want de eene juf was toch ook veel aardiger dan de andere.

Op een morgen in October zou er iets bijzonders gebeuren in de klas waar Jozef zat. De juffrouw had er zich voor een paar dagen al wat over uitgelaten en eindelijk, gister, tegen vier uur, vóor de kinderen werden gehaald, hadden ze 't groote nieuws in zijn geheel gehoord: er komt een nieuw meisje bij jullie. De hoofdjuf had er nog bij gezegd, dat ze wel raar zouden opkijken, want 't was al een heel groot meisje, ze was al acht jaar en ze kwam uit een heel ver land, uit Indië. Dat was zóo ver hier vandaan, dat je heel ver over de zee heen moest om er te komen; over die zee had dat meisje wel vier weken met haar pa en moe gereisd.

[p. 121]

Ze zou dus wel veel kunnen vertellen, nietwaar, want ze had natuurlijk verschrikkelijk veel gezien; maar omdat ze nu alleen andere dingen had geleerd, moest ze eerst een poosje naar de bewaarschool, dan ging ze 't volgende jaar dadelijk in een hoogere klas van de groote school. De kinderen moesten maar heel lief tegen haar zijn, dan zou ze op de plaats wel veel vertellen van wat ze zooal gezien had; natuurlijk!

't Was nu al dadelijk om negen uur een geroezemoes van stemmetjes geworden, veel erger dan anders: ieder had thuis wat over Indië gehoord. Het zou wel een pikzwart meisje zijn op bloote, pikzwarte voeten, dachten de meesten; ook zwart in 't gezicht en zwarte handen, want in dat land woonden de negers. Een heel klein meisje meende, dat ze alleen een hemdje aan zou hebben, want thuis had ze 'n boek en daar stond 'n negermeisje in en dat had ook niks aan als één wit hemdje; maar enkelen wisten heel zeker, dat ze bruin zou zijn, want in Indiê leefden Indianen en die waren bruin met zwart haar en zwarte oogen.

De juffrouw had veel moeite om de rust er in te krijgen en moest telkens herhalen, dat ze heusch wel zou komen als ze kwam en dat 't nog wel een uur kon duren.

Toen was het matjes-vlechten begonnen.

Jozef zat in 't midden van de klas, aan den muurkant; aan den anderen muur zagen drie groote vensters en een glazen deur op de speelplaats uit. De zon scheen naar binnen en vlekte hier en daar gouden op de gele banken, speelde met de beweeglijke kinderkopjes een lichtblij goêmorgenspelletje. Dat maakte het hier binnen open en gezellig. De kinderen nu druk in de weer met de rijkgekleurde matjes; de juffrouw er tusschen door, helpend een handje hier, soms tegelijk met verbaasde ópkijkjes de woeligste kleuters zoet houdend, daar een vertrouwlijk praatje makend onder kleine wangkneepjes, of belangstellend informeerend naar intieme thuisgebeurtenisjes; en daar over heen en tusschen door een enkele zonnestraal, als een achteloos, gulbewezen weldaadje van den milden overvloed buiten, - weg was nu al het duffe, preutsche, kleingeestige van bijelkaargehokte, speelnatuurbedwongen kindertjes.

Wat is het toch prettig vanmorgen, dacht Jozef en lei zijn wangetje even plat op de koûe bank. Gelukkig dat ik al zooveel draden vooruit ben van de vorige keer nog, nu hoef ik niet veel te doen en juf vin 't goed, en straks komt het zwarte meisje, dat is ook al zoo prettig!

De deur naar de kleedkamer ging open. De hoofdjuffrouw kwam binnen, ze hield 'n meisje aan de hand, groot voor haar acht jaren en slank. Lange blonde krullen vielen langs haar schouders en op haar rug, ze keek wat vreemd en schuw naar binnen, uit groote blauwe oogen.

Hier is 't nieuwelingetje, kinders.... Stil was 't in de klas, doodstil; de kinderen moesten even bekomen van de verwondering dat ze niet zwart was. Maar Jozef scheen aan nog wat anders te denken: hij stond uit de bank op, z'n beide handjes waren tot vuistjes geknepen en hij staarde met wijd- open oogen en mond naar het nieuwe meisje. Hij had haar immers eerder gezien, veel eerder; vroeger al 's, maar waarzoo? Ja, waarzoo! Vreemd, maar hij had dit meisje eerder gezien! Of had i van haar gedroomd? Hij dacht z'n leventje terug, en kon zich niet herinneren. Toen kneep i z'n oogjes dicht.

Ze heeft lang blond haar, heel, heel blond en haar oogen zijn donkerblauw en om de polsjes draagt ze zilveren armbandjes!

Het meisje riep wat, met een hoog, vrijpostig stemmetje.

‘Ik heet Ida, maar ze noemen me Ideke, hoor! En ik wil niet naast 'n jonge zitten!’

Toen begonnen alle kinderen luid te lachen, dat de heele klas er van vervuld werd, sommigen staken de tong uit en sloegen driftig met de handjes in de lucht.

De juffrouw had nu 't volgende uur moeite met de les; de kinderen bleven woelig.

‘Haar oogen zijn blauw en ze heeft blond haar en dat haar is zoo lang en ze is ook zoo'n groot meisje al, al 'n dame haast’....

Jozef stond in een hoekje van de speelplaats, met zijn hoofdje achterover tegen den muur en de handjes in de zakken van z'n overjas. Het was wel wat koud om stil te te staan, maar hij liet de anderen liever stilletjes spelen. Juf maakte toch alleen de torens, van zand scheppen, of met de kruiwagens loopen, en van ‘roovertje’ werd je zoo moe en tikje, wat had je nou an zoo'n tik.... ‘Nee zeker niet, had i gezegd, vraag me nou maar niet weer, ik wíl niet mee vanmorgen.’ Een beetje nijdig zelfs was i geweest, de dreumes. Waarom? Ja, waarom! Omdat i niet mee wou! Nou ja, maar nijdig! Lieve troost, pa was ook wel 's nijdig; en dan zei moeke: ‘lieve troost, pa weet zelf niet, waarom pa nijdig is!’ Dat had i dus

[p. 122]

zeker van pa, net als z'n spitse kinnetje, zooals moeke ook vaak gezegd had. Ja zeker hij dacht ook aan 't nieuwe meisje; daarom was 't ook eindlijk, en de jongens hadden net gedaan of ze 't begrepen en toen was i 'n beetje nijdig geworden.

‘Mijn hoofd ligt achterover, tegen de muur.... net als soms in m'n ledikantje.... als je hier nou 's 'n heele nacht blijven moest.... zóo slapen, allemaal op 'n rijtje.... 't meisje ook, hier naast mij.... maar wat denk ik nou gek, dat zou niets gezellig wezen toch.... nu is de lucht zoo scherp in je oogen, dat zou 's avonds beter zijn.... zie, die boom heeft nog twee blaadjes maar.... ze zijn heelemaal inmekaar, ze gaan zoo'n beetje in de wind heen en weer; als 't hard waaien gaat, vallen ze, maar dat vin 'k nou niet zoo erg, want ze zijn toch al dood.... maar die boom blijft dan heel alleen, dan heeft i niks meer aan z'n takken.... Katrien zegt dat boomen 't niet voelen en bloemen ook niet.... maar menschen.... natuurlijk die wel.... als moeke 's dood moest.... nee, als 'k kiezen moest: moeke of 't meisje.... nou dan zei 'k toch: 't meisje.... Haar oogen zijn blauw en ze heeft lang blond haar.... zou ze heelemaal niet buiten komen? Misschien al te groot, om te spelen!.... Maar Frits speelt ook nog en dâ 's al zoo'n groote broer van mij, die gaat al op de groote school.... Ze heeft lang blond haar, van die krullen ja, veel langer als ik.... Gaat daar de glazen deur open? Juf komt er uit, en.... ja, daar is ze, daar is ze hoor....

Hij liep een eindje vooruit, leunde tegen een boom en kneep in z'n zakken de handjes tot vuisten.

(Wordt vervolgd).