De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

In Dagen van Strijd door agitator.
(Slot.)

En route!

Zondagsochtends zat ik al weer in den trein, op weg naar de plaats mijner bestemming, dicht bij de grenzen in den anderen hoek des lands. In den bagagewagen mijn fiets - die kon te pas komen! - en een pak manifesten, voor de proklamatie der staking. In m'n portefeuille een reepje papier waarop stond: ‘Ned. Vereeniging van Spooren Tramwegpersoneel. Houder dezes,..., is onze gemachtigde.’ Volgde de handteekening van een lid van het hoofdbestuur.

Wat al gedachten gingen me door 't hoofd tijdens die reis!

Ik dacht aan huis. Vrouwtje was eerst heelemaal niet ingenomen met dat weggaan naar elders. ‘Wat ga je nu voor gekheid uithalen? Als 't nu nog hier in de stad was, maar om daar heelemaal naar het eindje van de wereld te gaan! Ze stoppen je natuurlijk direkt in de doos. En wat dan?’ Ik moest toch ook eens wat aan m'n kinderen denken, enz. enz. De lezeres, vooral de gehuwde, kan zich de rest er wel bij denken. Vrouwlief zag me natuurlijk al met 'n paar dozijn kogels in m'n maag in het hospitaal liggen, of minstens door 'n paar smerissen naar de ‘lik’ gebracht. Maar ik zei: ‘Hoor eens, kindje, wij sprekers en redacteurs zijn altijd haantje-de-voorsten in vredestijd, en 't zou een mooie boel wezen als we nu in oorlogstijd wegkropen!’ En over 't gevaar liep ik heel luchtig heen, en als me iets overkwam, zei ik schertsend, dan was ik er zelf bij om op me te passen. En vrouwtje, die aprèstout toch wel een dapper vrouwtje is, nam er ten slotte vrede mee. Als 't dan moèst, dan moèst het, verklaarde zij, maar keek toch nog een beetje sip.

Nu, eerlijk bekend, was ik zelf niet zoo gerust, als ik me wel voorgedaan had. Alle eventualiteiten stonden open bij een zóó reusachtige botsing tusschen volk en regeering als deze staking zou kunnen worden. En ik keek m'n jongens wat langer aan bij 't afscheid nemen dan ik anders pleeg te doen, de duizend-en-éénmaal dat ik er op uit ga voor de propaganda.

Om mijn gedachten wat af te leiden, greep ik naar de bladen van de laatste dagen, een heele stapel, die ik nog geen tijd had gehad te lezen, en speurde angstig na of er iets van ons geheim uitgelekt was naar de redactie-bureaux. Goddank, niets! En ik moest glimlachen om het idee, dat onze vriend Q. bij onze vergadering tegenwoordig geweest was, nota bene één der reporters van een groot bourgeois-blad! Later las ik, dat dit blad er in geslaagd was ‘bijtijds’ een automobiel te krijgen voor de expeditie zijner oplaag. Het Handelsblad niet. Waarom had Boissevain óók niet een rooien reporter?

* _* *

Nocturne.

's Nachts om twee uur gingen we op pad. 't Was een gure, koude regennacht, die nacht van Zondag op Maandag. Veel konden we niet onderscheiden en tusschen m'n begeleiders in, liep ik maar op den tast af mee door poelen en plassen. Gelukkig had ik 'n flinke jas en 'n paar dichte schoenen. Zijt ge wel eens in de achterbuurten van Enschedé of Hengelo geweest, waar rijen nieuwe arbeiderskrotten staan zonder een schijntje van straat er tusschen? Zoo was X. heelemaal en 't genot van daar bij nacht rond te dwalen in den regen was dus zeer betrekkelijk. Toch was 't voor mij een genot.

Eerstens omdat ik van negen uur af in een

[p. 36]

stampvol herberglokaaltje gezeten en gesproken had tusschen een kleine zestig rookers. Ik ben zelf óók een dolle liefhebber van rooken, maar na zoo'n vergadering smaakt een hap versche nachtlucht.

En dan, wat een beste, ferme kerels waren die lui van het afdeelingsbestuur tusschen wie ik inliep! En wat was alles best gegaan, dien avond! Eerst had ik in een openbare vergadering gesproken over de voorgestelde wetswijzigingen, over de loon- en andere eischen en over de slachtoffers, de mannen, die de Direktie's met verbreking van de belofte van 31 Januari: geen rancune-maatregelen te zullen nemen, ontslagen en geschorst hadden. ‘Tegenover die wetten moet geprotesteerd worden. Woorden hebben we al genoeg gebruikt, nu de daad! De daad, óók om onze eischen ingewilligd en onze kameraden weer aan 't werk te krijgen. Als afgevaardigde van het Komitee van Verweer proklameer ik de staking hier in X. en op de naburige lijnen. Namens uw hoofdbestuur roep ik u op uw plicht te doen tegenover de organisatie. Ik blijf hier tot de staking afgeloopen is. Rekent op uwe kameraden aan de andere stations, evenals die op u rekenen. Denkt aan 31 Januari. Leve de Ned. Vereeniging!’

- ‘Leve de vereeniging! Leve de staking!’

Ze vlogen òp van hun stoelen, de kerels, ze drongen naar voren, omringden het bestuur en mij, vrienden drukten elkaar de hand. ‘Je kunt op ons rekenen!’ werd me van alle kanten toegeroepen.

Ik wenkte stilte. We waren niet onder ons. De openbare vergadering werd gesloten. Een kwartiertje pauze. Maar zéér enkelen gingen heen. Op honderd en één vragen moest ik antwoorden. Wat er op de vergaderingen besloten was in Amsterdam? Of we op de havenarbeiders konden rekenen? Of er in Z. óók iemand was? En naarmate ik dat alles beantwoord had en de lui merkten dat de boel goed in elkaar zat, helderden de gezichten nog méér op.

Huishoudelijke vergadering. Een paar mannen werden nog lid, ze wilden in oorlogstijd doen, wat ze in vredestijd verzuimden: meestrijden. Bravo!

Nu hield ik nòg een klein speechje over de algemeene regelen, waaraan ik de stakers ten dringendste verzocht zich te houden en die in weinige woorden hierop neerkwamen: geen jenever, niet in uniform op straat, geen relletjes met superieuren, soldaten beschouwen als medeproletariërs, die óók slachtoffers waren van Kuyper en die we 't leven dus niet noodeloos zuur mochten maken, onderkruipers als zielszieken en ten slotte: doen wat het stakingskomitee zou vóórschrijven. Want leiding moet er zijn in dagen van strijd.

Het stakingskomitee zou bestaan uit den Voorzitter der afdeeling, den Voorzitter van het plaatselijk komitee van verweer en den afgevaardigde van het Landelijk komitee.

En nu kwam het meest beslissende deel.

- ‘Wie heeft het eerst dienst nu van nacht nà twee uur?’ vroeg ik.

- ‘De nachtploeg!’ werd er geroepen, ‘om kwart over drie.’

- ‘Willen die mannen even opstaan?’

Vijf mannen stonden op, flinke kerels, echte arbeiders.

- ‘Nu mannen, jullie zult moeten beginnen, hoe is het? Kan ik op jullie rekenen?’

De vijf keken elkaar even vragend aan - mijn hart klopte.

- ‘Ja!’ zeiden twee tegelijk en ‘dat mot dan maar’ meenden de anderen.

- ‘Goed, dan zullen we jullie straks aan het station oppikken.’

En nu ging alles op rolletjes. Aller antwoord was toestemmend. Ruim tachtig man staakten dus alvast mee, waaronder flink wat machinisten. Dat was meer dan voldoende om het station stil te leggen. Mocht het op andere stations ook zóó best gaan! De overwinning lachte me al tegen. Waarachtig, ik had er geen persoonlijk belang bij, maar 'n jaar cel had ik er voor over gehad om dien braven kerels de overwinning te bezorgen.

Lafbekken, verraders en onderkruipers hebben hun die ontwrongen. Doe daar eens wat tegen....

Er was nog lokomotief-personeel in de loodsen en er moesten nog 'n paar machinisten opgevangen worden die nu nog sliepen omdat ze morgen vroegdienst hadden en van geen staking afwisten.

Daarom gingen we in den nacht naar het emplacement, naar de machineloodsen. Eerst naar de kleine. Voorzichtig over de rails, goed uitkijken naar het ijzerdraad van de signalen, een klein poortje door, door de smidse en daar stonden we tusschen een zestal lokomotieven, die aan de hoede van een nachtstoker toevertrouwd waren, welke ze op stoom moest brengen. Een eigenaardig gezicht voor een boekenwurm als ik, die groote, zacht pruttelende reuzen, onder het

[p. 37]

weifelende licht van een lantaarn, in de ruime hal! De nachtstoker, een aardige krullekop met prettige oogen, 'n jongen nog, was dadelijk akkoord en wou subiet alle vuren uithalen en meegaan. Maar dat belette ik. Het was onnoodig dat hij zoo veel verantwoordelijkheid op zich nam. Na kort overleg met den voorzitter besloot ik: de machine voor den grooten goederentrein moest gedoofd worden en de nachtstoker zou blijven tot zijn wake om was.

Een paar man werden uitgezonden om te kijken of alle wissels in de buurt goed lagen, ‘op slot’ heet dat, geloof ik, een voorzorg om te voorkomen dat bij een eventueel ongeluk de stakers de schuld kregen - en voort ging het weer in den regennacht de lijn op. Langs oneindige rijen goederenwagens, meest met steenkool, die dicht langs elkaar stonden, zoodat geen twee man naast elkaar konden loopen, voetje voor voetje, afgaand op met gedempte stem gegeven waarschuwingen van den voorman, zoetjes aan doornat wordende, richtten wij ons naar de groote machineloods. Er werd niet gerangeerd dien nacht, omdat het Zondag was, maar wat moest het ontzettend gevaarlijk zijn, in den nacht op dat niet-verlichte emplacement te rangeeren, nu eens dravende langs de in beweging zijnde treinen, op- en afspringend, tusschen wagens in, los- en vastkoppelend! Eén struikeling en men lag tusschen de wielen, één verkeerde stand en de buffers knelden den rangeerder dood! En geen ander licht dan van een weifelend lantaarntje! Een electrisch station kost de direktie dan ook een ton, maar boerenlummels, die op 't rangeeren afgericht kunnen worden, krijgt ze voor 90 cent per dag zooveel zij wil! Mijn kameraads vertelden me, dat ze een paar weken te voren een kamerlid, sociaal-demokraat, die wandeling hadden laten maken onder 't rangeeren. Ik ben géén soc.-demokraat, maar tòch rees de gedachte in mij op: zou de heer Goeman Borgesius, of welk ander welgedaan bourgeoiskamerlid zich óók leenen voor zoo'n nachtelijken tocht om de gevaren en de ellende van het arbeidende volk te taxeeren? In ieder geval spreken ze toch mee over het lot der arbeiders.

Wéér kwamen we in 'n loods. Weer drongen we ons tusschen de wanden en de buffers der lokomotieven door, voorgelicht door een lucifer, zoo nu en dan, naar de machinistenkamer. Dáár kwam de eerste tegenslag. De machinist van den eersten trein wou met alle geweld naar z'n standplaats terug. ‘We zullen je per rijtuig laten brengen!’ Hij wou niet. De nachtstoker wou hem te lijf, wou het vuur uit z'n machine halen. We moesten hem kalmeeren. Eindeloos gepraat; het hielp niet. We gingen heen om de nachtploeg op te pikken. De vijf mannen sloten zich aan en we vergaten het ongeval met den ander. Weer naar de kleine loods terug om een machinist op te wachten.

Maar waarom zou ik u dat alles in detail vertellen? Het zou eentonig worden. 's Morgens om kwart voor zes zat ik bij den voorzitter in 'n luie stoel, het hoofd op een kussen, de voeten tegen de warme kachel, zóó moe, dat de koffie en de boterhammen onaangeroerd bleven.

Om kwart voor zeven tikte de voorzitter me wakker. Even onder de pomp wat frischheid halen, gauw wat eten en naar de vergadering.

We hielden om tien minuten over zeven appèl. Drie-en-tachtig man beantwoordden het. Een paar waren gaan slapen.

Het was Maandagmorgen. Het regende, de lucht was grijs en somber. Maar in onze harten was het licht. Blijde oogen zeiden elkaar dat de dageraad aangebroken was voor het Nederlandsche proletariaat!

* _* *

Een ‘misleide.’

Het was een reus van een vent, onze vriend Van Rooijen, de machinist van de hoofdlijn, een kerel met breede schouders, blozende wangen en een prettig, open gezicht met heldere blauwe oogen. Het type van een goedigen reus. Het fluweelen machinisten-pak en de pet met breede gouden bies, waarmee ik hem voor 't eerst zag, kleedden hem rècht goed.

‘Broer!’ zei hij tegen me, - de machinisten noemen elkaar onderling ‘broer’, als ze in 'n goeie bui zijn en hij wilde me wel als gelijke in rang beschouwen. ‘Broer! dat zaakje zullen we nu eens netjes opknappen. hè?’ En ik kreeg een klap op m'n schouder, harder dan bedoeld was. ‘Jesses, wat zullen ze een gek gezicht zetten op A.g.b.!’ En uit heel zijn eerlijk joviaal gezicht straalde de pret, dat ze nu eens zouden afrekenen met de directies. Hij had zelf ook wel grieven, doch die telde hij zoo zwaar niet, z'n baantje was nog zoo slecht niet, maar ‘al die andere arme bliksems, die door de maatschappij afgejakkerd werden voor 'n schijntje,’ die

[p. 38]

wilde ons goeie reus helpen. En natuurlijk had hij meegestaakt.

‘De werkmeester vroeg me gisteren of ze op me rekenen konden? Natuurlijk, zei ik, ze kunnen op me rekenen, vast hoor!’ En zijn prettige lach bracht ook de anderen aan den gang.

Toen ik Dinsdagsmorgens, even nà zevenen reeds, in ons lokaaltje kwam, de berichten van den nacht en den vroegen morgen aangehoord had, niet veel bijzonders, viel m'n oog al dra op Van Rooijen, die met z'n vuist onder z'n kin aan 'n tafeltje zat en voor zich uit zat te staren. Was dat de prettige man van den vorigen dag? Ik wist wat hem schortte, ging naar hem toe, legde mijn hand op zijn schouder en vroeg zacht: ‘Van Rooijen, is je kindje erger geworden?’ Want dàt was het: zijn kindje van vier maanden, de vreugd en de trots van hem en zijn vrouw, was plotseling héél ziek geworden. - Haast snikkend zei hij me van ja en dat hij het thuis niet had kunnen uithouden, want zijn vrouwtje drong er zoo op aan dat hij weer naar de loods zou gaan. En zijn vrouw was óók zeer ernstig ziek, hoewel niet bedlegerig, zij moest binnen kort een ernstige, wellicht doodelijke operatie ondergaan. En zijn kindje nu misschien óók te moeten verliezen!

‘Ik ben er maar uitgeloopen, 'k kan toch geen verrajer worden van m'n kameraads.’ En toch wilde hij zijn vrouwtje zoo graag leed besparen... Arme kerel! wàt een tweestrijd!

‘Hou je goed, Van Rooijen, misschien duurt het niet lang, de directie kàn het niet lang uithouden,’ troostte ik.

Van Rooijen bleef bij ons, ging even naar huis, kwam wéér terug, werd àl somberder.

Den volgenden morgen, op 't appèl, antwoordde hij niet op 't afroepen van zijn naam. ‘Van Rooijen is van morgen naar de loods gegaan,’ zei één, die dien nacht gepost had.

Ik begreep het en zei er niets van. En ook de anderen overlaadden hem niet met verwijten, vervloekten hem niet als verrader, als onderkruiper. Zij begrepen óók. Ook in de zielen van ruwe arbeiders, dáár misschien wel in de eerste plaats, leeft eerbied voor groot leed.

Nog dienzelfden dag werd Van Rooyen weer uit de loods gehaald om naar zijn vrouw te gaan, hun kindje was dood....

Op de lijsten in het Agb. zal Van Rooyen waarschijnlijk opgeteekend staan als één der misleiden,’ die ‘door raddraaiers meegesleept’ zijn, doch nog bijtijds ‘hun dwaling ingezien’ hebben en berouwvol teruggekeerd zijn.

Een der dingen, die mij speten toen ik X. moest verlaten, was: nog niet eerst Van Rooyen de hand te hebben kunnen drukken en hem te zeggen dat ik nòg van hem hield, hem niet voor een verrader aanzag.

_* * _*

Onze Voorzitter.

Nu zou ik toch wel de pen van een ‘woordkunstenaar’ willen hebben om het beeld te teekenen van onzen voorzitter (van de afd. der Ned. Ver.) en om op mijn lezeressen en lezers het gevoel van bewondering en van eerbied over te brengen, dat er in mij nagebleven is voor dien man.

Onze voorzitter was een machinist van de lokaallijn, een man van middelbaren leeftijd, reeds eenigszins gebogen onder den last van een leven van hard werken, van jongs af aan. Er lag een waas van weemoed over zijn ruwe gelaatstrekken, kalme vastberadenheid in zijn oog. Hij sprak niet veel, doch als het noodig was wèl en dan kwamen de woorden van zijn betoog er radder uit, en verried dat betoog méér kennis en méér inzicht, dan men van een arbeider verwachten zou.

Zijn naam kan ik niet noemen, het zou hem scháden in zijn pogen om een anderen werkkring te krijgen. Want natuurlijk telt hij onder de slachtoffers. Trouwens, het was geen bekende naam in de arbeidersbeweging. Vriend T. was een dier vergeten strijders, die steeds hun plicht deden, zonder daar ooit anderen dank en andere eer van te oogsten, dan die er ligt in het besef gedaan en geofferd te hebben wat moèst gedaan en geofferd worden. Hoewel, naar ik van zijn kameraads en kollega's hoorde, een zéér bekwaam werkman, die smid van beroep zich op werktuigkunde toegelegd had en zijn ‘ijzeren meid’ kende als misschien geen ander op de lijn, had het leven hem allesbehalve over rozen geleid.

In zijn jeugd had hij al de ellende gekend van het arbeidersleven, vroeg reeds was hij naar de fabriek gestuurd. In zijn jongelingsjaren, had hij, na zijn militairen dienst, véél gezworven, dán hier dan dáár, overal de idee van organisatie verspreidend onder zijn medearbeiders, afdeelingen oprichtend van zijn vakbond, loonbewegingen op touw zettend, overal ‘het schurftige schaap,’ dat door de patroons op straat gezet werd, zoo-

[p. 39]

dra ze maar eenigszins konden. Een boel vleiende getuigschriften, maar welk maçonniek teeken stond er op, dat de patroons ten slotte nergens meer dien uitmuntenden werkman wilden? Zoo had hij zich eenmaal met anderen laten aanwerven voor Hamburg en eerst toen hij dicht bij die stad was en ze niet meer terugkonden, hoorden ze dat er staking was bij de firma, die hen aangenomen had. Onder bedekking van soldaten werden ze binnen gebracht. ‘Streichbrecher!’ werd hun toegeroepen. Onderkruipers, dat nooit! Nog denzelfden dag waren zij, hoewel schier met geweld, uit de fabriek getrokken, hadden zich aangemeld op het kantoor der stakende Metalarbeiterverein en waren met een luttele teerpenning, véél was er niet meer in kas! naar Holland teruggekeerd.

Weer grijnsde hem de werkloosheid aan. Maar hij had jegens zijn Duitsche kameraden zijn plicht gedaan, gelijk hij het steeds ook gedaan had aan deze zijde der grenzen.

Hij trouwde.

Nauwelijks zes maanden later brak er een staking uit in zijn fabriek en het jonge huishouden werd totaal geruïneerd. Het laatste stuk goed ging naar den lommerd en werd nooit ingelost.

Ten slotte was hij aan 't spoor gekomen. De jaren van armoede en werkloosheid waren achter den rug, hij woonde nu in een net huisje, en hoewel ze 't wel niet breed hadden met hun vijf kinderen, er was geen armoede. Hij had zelfs 15 gulden op de spaarbank!

T. was natuurlijk lid geworden van de organisatie in zijn nieuw vak. En hij werd tot voorzitter gekozen van zijn afdeeling.

Hij staakte mee - natuurlijk!

Het rustige bestaan, na zooveel harde jaren eindelijk veroverd, zijn betrekkelijke (héél betrekkelijke!) welvaart, de broodwinning van zijn vrouw en zijn vijf kinderen, hij zette dat alles op het spel.

Een gek! - Neen, een held!

Hij, de arbeider, zoon van arbeiders, hij kènde het arbeidersleven, hij wist hoe de duizenden en tienduizenden lijden onder het juk van het kapitaal, hij voelde dat het zijn plicht was mede te strijden nu het gold de bedreigde vakbeweging, de organisatie, die alléén een waarborg is voor de toekomst van het arbeidende volk. Hij voelde, dat hij een hoogeren plicht had tegenover vrouw en kinderen, dan de zorg hen voor onmiddellijk gebrek te waarborgen. Hij streed voor de toekomst, waarin geen vrouwenlevens meer verwoest zullen worden door te harden strijd om het bestaan, geen kinderlevens meer zullen gelijken op wat zijn jeugd geweest was. Hij bleef trouw aan zijn organisatie, trotz Alledem und Alledem! En toen al zijn medemachinisten hem verlaten hadden, toen meer dan twee derden der leden uit lafhartigheid of onder de vreeselijke pressie hun vaandel verlaten hadden, toen wij, hij en ik, al zagen dat de staking mislukt was, de directies geen eens stakers meer wilden aannemen, toen hij zijn bestaan, zijn toekomst zag inéén storten en de angstige jaren van vroeger weer voor hem oprezen, toen hij geen zekerheid meer had vrouw en kinderen nog langer veertien dagen brood te kunnen geven - toen nòg kwam er aarzeling noch zwakheid in dien man van erts, onbespied wat somberder nog dan gewoonlijk, toonde hij zich tegenover zijn medestakers even vertrouwend, even gerust in den afloop....

Toen de slag verloren was, en ik hem voor 't laatst de hand drukte, toen schoten me de tranen in de oogen. Ik zocht tevergeefs naar woorden van bemoediging. Hij ging weer opnieuw het wisselvallige leven in, dat zoo hard is voor wie het meeste geluk verdienden, voor de werkers. Een troost had hij:

‘Ik kan ten minste iedereen in de oogen zien, ik ben een eerlijk man gebleven.’

Zóó was onze voorzitter.

‘Meineedigen’ noemen de lui in de redactie-bureaux van de bourgeois-bladen dezulken.

Daar worden zij voor betaald!

* _* *