De Hollandsche Lelie. Jaargang 17

Indische schetsen.
Een drama in de dessa.
door Mevrouw Ovink - Soer.

In haar armelijk huisje, stond Bok Achmad voor 't vuur, bezig haar potje te koken. De heldere vlammengloed verlichtte het oude, gerimpelde gezicht en de verdorde handen, speelde over den aarden vloer tot in de hoeken, waar de bamboe balé-balé en wat schamel huisraad stond. 't Oude vrouwtje repte zich wat zij kon; ze had zich verlaat op de passer en ieder oogenblik kon haar zoon Achmad thuis komen. Hij wachtte niet graag op zijn eten en was den laatsten tijd bovendien lastig en knorrig omdat hij veel zorgen, veel soesah had. Moeder wist de reden wel: Achmad was verliefd, had zijn zinnen gezet op Sawyem, die hem ook wel lijden mocht. Maar, och heden, dat gaf niet veel nu Pak Saripin niets van de zaak wilde weten. Pak Saripin had de beslissende stem in het kapittel, 't hing alleen van hem af wie Sawyem tot man kreeg. Hij was haar eenige broeder, nam, nà vaders dood, diens plaats in als hoofd der familie; zijn wil was wet. En 't was zijn wil, dat Sawyem nooit zou trouwen met een armen stakker als Achmad. Hij had voor zijn mooie zuster een veel betere partij op 't oog, waarmee hij zelf ook zijn voordeel zou kunnen doen. 't Is lang niet verwerpelijk, als eenvoudig dessaman, vermaagschapt te zijn aan een lid van het dessabestuur, nog liever aan den loerah zelf. Pak Saripin had zoo zijn geheime gedachten en stille voornemens, die hij te zijner tijd tot werkelijkheid hoopte te maken. Dit alles wist Bok Achmad evengoed alsof Sawyems broeder het haar gezegd had en eigenlijk vond zij het zeer begrijpelijk, dat Pak Saripin eerzuchtig was en zijn eigen voordeel zocht.

Wie zal een aangestoken klapper oprapen als de volle, rijpe vrucht onder zijn bereik ligt? 't Was al heel ongelukkig, dat Achmad nu juist op Sawyem zijn zinnen had gezet, er waren meisjes genoeg in de kampong, die hij gemakkelijk genoeg had kunnen krijgen. Waarom maalde hij nu juist om die eene en bleef, tegen beter weten in, maar volhouden, terwijl hij geen stap verder kwam?

Zuchtend schoof de oude vrouw een tak versch hout in 't vuur; de rook, die even later de geheele ruimte vulde, scheen haar niet te hinderen. IJverig bleef zij haar kooksel doorroeren.

't Hutje van Bok Achmad lag vrij afgelegen tegen de helling van een oud fort. In de west-mousson, als struik en plant hoog in 't wilde opschoot, verborg het weelderig groen de kleine stulp zoo volkomen, dat niemand er een menschelijke woning zoeken zou. Met den drogen tijd daarentegen, wanneer de felle zon den bladertooi deed sterven, kwam Bok Achmad's huisje tusschen de verdorde stengels en takken te voorschijn in al zijn schamelen eenvoud. Het was oud en bouwvallig, 't dak met atap gedekt, de wanden van gevlochten bamboe opgetrokken. Het eenige vertrekje, vuil en zwart berookt, bood slechts ruimte genoeg, omdat er bijna niets in stond, wat naar een meubel geleek. Toch zou Bok Achmad haar huisje niet gaarne verlaten hebben, zij woonde er nu al ruim dertig jaren; door tijd en gewoonte er als 't ware aan vastgegroeid, was 't haar lief geworden als een levend wezen.

Het soepje was al lang klaar; verbaasd

[p. 21]

waar Achmad zoo lang blijven kon, trad moeder naar buiten en keek in den vallenden avond uit langs 't eenige pad, dat naar haar hutje leidde.

't Was in de kentering; donkere wolken hingen dag aan dag laag in 't zwerk, zonder een druppel regen te laten vallen. Ook ná zonsondergang bleef de atmosfeer drukkend warm en benauwd, zelfs de nachten brachten weinig verkoeling aan.

Bok Achmad hurkte voor den ingang van haar huisje en wuifde zich met de slip van haar baadje in het verhitte gezicht. 't Lag zeker aan het weer, dat zij zich zoo gedrukt en onrustig voelde. Aan den flauw blauwen hemel kwamen de eerste sterren te voorschijn; àl onduidelijker werden de omtrekken van de huisjes in de kampong beneden aan de kali. Mensch noch dier vertoonde zich zoo ver Bok Achmad zien kon. Slechts de kalongs vlogen hoog in de lucht over haar hoofd heen, koers zettend naar de boomgaarden om zich aan de rijpende vruchten te vergasten. Doch spoedig kon de oude vrouw ook deze niet duidelijk meer onderscheiden in den komenden nacht.

In de kamponghuisjes werden de lichtjes ontstoken en schitterden tusschen de stammen der boomen als heldere vuurvonkjes. Met de kalme gelatenheid, het rustige geduld den Javaan eigen, zat Bok Achmad nog steeds te wachten op de thuiskomst van haar zoon. Ten laatste stond ze op en trad haar huisje weer binnen. Achmad was zeker opgehouden en had onderweg reeds gegeten in warong of gaarkeuken. Geen zweem van angst om zijnentwille beroerde haar ziel; ze ontstak haar oliepitje, doofde het nog smeulend vuur en strekte zich kalm op de balé-balé uit om te gaan slapen.

't Was middernacht toen Bok Achmad uit haar rustigen slaap wakker schrikte. Hard en aanhoudend werd er aan haar deur geklopt. Slaapdronken richtte zij zich overeind, bijna van de balé-balé rollend, opende haar deur en keek verward, nog half versuft in den menschengroep, die zich voor haar huisje had verzameld. Met beverige hand trok zij de sarong over haar borst samen, de flauwe, rood omrande oogen vol verbazing, straks vol schrik, toen zij de donkerblauwe, met geel passement afgezette uniform van een oppasser gewaar werd.

Lieve hemel! de politie! wat moest die? wat wilde die van haar midden in den nacht? Zonder een gedachte zelfs aan verzet, liet zij zich ter zijde duwen en zag den oppasser langs zich heen, naar binnen gaan. De kleine ruimte was spoedig genoeg doorzocht en nu vroeg men Bok Achmad naar haar zoon, de politie zocht Achmad, waar hield hij zich verborgen?

IJverig beweerde de oude vrouw, dat zij haar zoon den geheelen dag nog niet had gezien, zelfs niet wist waar hij wezen kon. Ja, de kris, die oppas haar voorhield was van Achmad, maar hoe kwam hij zoo nat?

Ontsteld zweeg zij eensklaps, de menschengroep week eerbiedig uiteen om plaats te maken voor het hoofd der politie, die met den Regent en den controleur op haar toetrad. Was Bok Achmad daar even hevig geschrikt, nu vond haar stamelende tong geen woorden om zich verstaanbaar te maken. Het duizelde haar, wat zeiden die menschen, wat had Achmad gedaan, een mensch vermoord?....

't Arme, oude zieltje barstte in weegeklaag uit en wrong de handen boven 't hoofd.

't Was niet waar, 't kon niet waar zijn, haar zoon, haar Achmad een moordenaar.... Medelijdende handen leidden Bok Achmad met vriendelijk gebaar naar binnen en men sprak haar troostende woorden toe.

't Was nog niet zeker, dat Achmad den moord had begaan hij werd er slechts van verdacht omdat iedereen wist, dat hij met Pak Saripin, het slachtoffer, op slechten voet stond. 't Vrouwtje luisterde maar half, zij wilde niet vertroost worden. Een vreeselijk voorgevoel zeide haar, dat Achmad wel degelijk de schuldige was. Daarom was hij reeds weken lang zoo schuw en eenzelvig, hij droeg slechte, moordzuchtige gedachten met zich om.

Vol bitter zielsverdriet wentelde zij zich gillend over den grond, de handen wegduwend, die haar wilden opbeuren. -

In 't huis van Pak Saripin heerschten nog dieper rouw en stomme schrik. Een paar uur geleden was Pak Saripin door eenige lieden, die hem bewusteloos in het veld hadden gevonden, thuis gebracht en zoo even pas was het den dokter djawa gelukt de levensgeesten bij den zwaar gewonden man tijdelijk op te wekken. Want Pak Saripin moest onherroepelijk sterven. De vlijmend scherpe kris had, zijn borst doorborend, edele deelen zwaar beleedigd, een kwart, een half uur wellicht was den arme nog geschonken vóór een eeuwige slaap hem van zijn lijden verlossen zou.

[p. 22]

Voor de balé-balé, waar de zwaargewonde nederlag, zat zijne vrouw neergehurkt, de machtelooze hand van haar man in de hare, doodstil, zonder een klacht te uiten, als wilde zij zijn doodstrijd niet verzwaren.

Een bloedgolf vloeide Pak Saripin over de lippen, kreunend sloeg hij de oogen op en staarde zonder bewustheid in zijn blik in het over hem heen gebogen gelaat van het Hoofd der politie.

‘Pak Saripin verstaat ge mij?’ vroeg de Assistent-Resident zacht, doch duidelijk, en, toen de stervende man een flauwe beweging met de lippen maakte, klonk het ernstig overredend: ‘Als ge spreken kunt, zeg mij dan wie is de man, die u den krisstoot toebracht?’

Pak Saripin bevochtigde zijn droge, bloedelooze lippen en, nauw verstaanbaar, sprak hij langzaam en moeilijk: ‘Achmad is de naam van den man, die mij vermoordde.’

Terwijl hij den in allerijl gehaalden penghoeloe (priester) wenkte, trad de Assistent-Resident ter zijde en beval: ‘Neem Pak Saripin den eed af, penghoeloe.’

De priester, met beide handen den koran boven het hoofd van den stervende houdend, zeide hem met eentonige stem het eedsformulier voor en, in afgebroken, stamelende woorden herhaalde Pak Saripin: ‘Ik zweer bij den heiligen naam van Toean Allah de waarheid en niets dan de waarheid te zullen zeggen,’ waarop hij nog eens verklaarde, dat Achmad zijn moordenaar was.

Met een laatste opleving van kracht had de arme gesproken, nu zonk zijn hoofd voorover, weêr stortte een bloedgolf uit zijn mond, de oogen braken.... haastig trad de dokter djawa toe, wischte het doodszweet van het groenbleeke gelaat, vatte de kille hand om deze zacht weêr neder te leggen.... Pak Saripin had uitgestreden.

Treurig blikten de omstanders op den nog jongen man, die daar lag neergeveld in de volle kracht van het leven, en zich meewarig nederbuigend tot de weduwe, die nog steeds als gevoelloos nederzat naast haar dooden echtgenoot, zeide het Hoofd der politie: ‘Wij zullen alles in 't werk stellen, Bok Sidin, om den moordenaar van uw man te vinden en hij zal zijn gerechte straf niet ontgaan.’

Onhoorbaar prevelend, bracht Bok Sidin de de saamgevouwen handen even aan het voorhoofd, toen zag zij allen gaan en bleef alleen om de lijkwacht te houden bij haar doode.

Dien zelfden nacht nog werd Achmad gevangen genomen. De moordenaar had zich in een naburige dessa verscholen bij een goed vriend en trad, toen hij de politie het huisje zag naderen, zelf naar buiten om zich in handen van het gerecht te geven. Kalm ging hij mede: hartstocht, haat en woede waren gekoeld, nu moest hij de gevolgen dragen. Eerst trachtte Achmad te ontkennen, doch toen hij hoorde, dat Pak Saripin hem als zijn moordenaar had aangewezen, dat de door hem weggeworpen kris uit de rivier was opgehaald en door moeder als de zijne herkend, hoe verscheidene lieden hem op zijn weg naar Pak Saripin ontmoet hadden, zag hij wel in, dat liegen hem niet baten kon. In onderdanig gebogen houding neêrgehurkt, zooals hem, eenvoudig dessaman, paste tegenover zijn meerdere, den Inlandschen officier van Justitie, vertelde Achmad rustig en uitvoerig wat hem tot zijn laakbare daad had gedreven.

Reeds langer dan een half jaar had hij Pak Saripin's toestemming trachten te verkrijgen om Sawyem te huwen. Valsch en verraderlijk was Pak Saripin tegenover hem te werk gegaan. Hij had Achmad's aanzoek om Sawyem nooit ronduit afgeslagen, integendeel hem steeds met de hoop op goeden uitslag aan de praat gehouden en om den tuin geleid, zelfs vriendendiensten van hem aangenomen terwijl hij, uit laffe vrees voor Achmad's toorn, een slag om den arm had gehouden, de zaak op de lange baan schuivend.

Eindelijk was Achmad het wachten moe geworden en, toen hem ter oore kwam, dat Pak Saripin met Bok Ralima (de huwelijks makelaarster der dessa) in overleg was getreden, had hij zich woedend op weg begeven om den valschaard tot verantwoording te roepen. Van 't eene booze woord was 't andere gekomen. Pak Saripin had zich eerst met leugens willen uitredden, doch in de engte gedreven, was hij in een ander uiterste vervallen. Even driftig als Achmad, had hij dezen gesard, hem zijn armoede hoonend in het gezicht geworpen, hem bij Allah gezworen, dat Sawyem nooit in der eeuwigheid zijn vrouw zou worden. Toen werd het Achmad zwart voor de oogen, vóór hij 't wist had hij zijn kris getrokken, was de daad gebeurd en lag zijn slachtoffer als een blok hout terneergeveld. -

Achmad kreeg ruimschoots tijd om over zijn zonde na te denken; 't duurde ruim

[p. 23]

drie maanden eer zijn zaak vóór kwam. Intusschen zat hij preventief gevangen, zag 's morgens en 's middags zijn lotgenooten uitgaan om strafarbeid aan de wegen of openbare werken te verrichten en had hen gaarne vergezeld. De tijd ging traag voorbij, de eenige afwisseling in de eentonige sleur der dagen waren de verhooren, die hij af en toe ondergaan moest.

Ten laatste werd Achmad geroepen voor het omgaand gerecht, dat zijn vonnis moest vellen.

Er waren verzachtende omstandigheden: de moord was niet met voorbedachten rade gepleegd, de beschuldigde had, door drift vervoerd, de misdaad begaan, tot het uiterste gebracht door de houding van zijn slachtoffer.

Achmad stond bekend als een oppassend, fatsoenlijk man, alle getuigen legden in dezen zin de meest gunstige getuigenis omtrent hem af. De sympathie der rechters was veel grooter voor den moordenaar dan voor den vermoorde, doch zij mochten de inspraak van het hart niet volgen, hadden zich te houden aan de letter der wet; dus luidde de eisch: de doodstraf.

Naar 't uiterlijk kalm, hoorde Achmad het doodvonnis over zich uitspreken. Wat er in zijn ziel omging?

Zich vastgrijpend aan een stroohalm, hoopte de ongelukkige op de clementie der hoogere machten en teekende appèl aan. Zijn zaak kwam nu bij 't Hof, doch dit vereenigde zich met de uitspraak van de rechtbank van ommegang, verwierp het appèl en bevestigde het vonnis.

Nu bleef nog als laatste uitweg een beroep op genade bij den hoogsten vertegenwoordiger der regeering. Met een verzoek om gratie wendde Achmad zich tot den Gouverneur Generaal.

Natuurlijk trad de onkundige Javaan, die zelf de schrijfkunst niet machtig was, in deze niet zelf op als handelend persoon. Naar gelang zijn zaak voortgang had, werd hem de loop meegedeeld en ried men hem in zijn eigen belang dezen of genen weg in te slaan.

De Europeesche en Inlandsche Justitie, de Resident van het gewest, alle ambtenaren, die op de hoogte waren van deze moordzaak, hoopten, dat de moordenaar gratie zou krijgen, ook ter wille van zijn oude moeder, wier eenige zoon en steun hij was. De Resident sprak in een begeleidend schrijven zooveel mogelijk ten gunste van den veroordeelde. Deze was geen misdadiger in den gewonen zin van het woord, hij had niet gemoord door lage beweegredenen gedreven; in zijn liefde gedwarsboomd, was deze hem ten verderve geworden. -

't Mocht niet baten. De Gouverneur Generaal vond geen termen ter begenadiging, hij verwierp het verzoek daartoe en verleende het over den inlander Achmad gevelde vonnis: fiat executie.

't Was de eerste maal, dat de Assistent-Resident, een nog jong man, met een medelijdend, gevoelig hart, een doodvonnis in zijn afdeeling zou laten ten uitvoer leggen. Tot het laatste toe had hij verwacht, dat het over den schuldige uitgesproken vonnis zou worden verzacht tot veeljarigen dwangarbeid en het hem dus bespaard zou zijn gebleven zijn evenmensch een gewelddadigen dood te zien sterven.

Hoewel hij er tegen opzag, besloot hij in persoon en zoo verzachtend mogelijk den gevangene in kennis te stellen met het lot dat hem wachtte.

Begeleid door den djaksa (inlandschen hulpofficier van justitie) begaf zich de Assistent-Resident naar de gevangenis en liet Achmad voor zich brengen. Zijn bewogen gelaat, de ernstige blik waarmede hij den schuldige aanzag, zeide dezen, eer er een woord gesproken was, dat zijn verzoek om gratie was gewezen van de hand, dat hem nu geen sprankje van hoop meer overbleef.

Wèl verschoot Achmad's bruine kleur tot vaal bleek en boog hij het hoofd diep ter aarde, doch overigens wist de ongelukkige zijn gevoel geheel te beheerschen. In ootmoedige bewoordingen dankte hij voor de moeite, die ‘Kandjeng toean’ zich gegeven had ten zijnen behoeve, verzocht als gunst zijn moeder zooveel mogelijk bij zich te mogen hebben, ook dat hem zou worden toegestaan in het wit gekleed, met bloemen getooid, zijn laatsten gang te doen. Deze wenschen werden hem gaarne ingewilligd.

De dag van Achmad's terechtstelling was aangebroken; den vorigen avond had de beul met zijn knechten het schavot opgeslagen vóór de gevangenis; iedere hamerslag moest weerklonken hebben in de cel, waar Achmad zijn laatsten nacht doorwaakte. De Wedono had moeder weggeleid, toen zij na van haar zoon afscheid te hebben genomen, gillend en klagend was neergevallen tegen den muur der gevangenis en er werden voorzorgen

[p. 24]

genomen, dat zij haar rampzalig kind niet zou zien sterven. Want half krankzinnig van smart had Bok Achmad verklaard dat zij tot het laatste toe zoo dicht mogelijk in de nabijheid van haar zoon wilde blijven.

Achmad had zijn aardsche zaken in orde gebracht en moeder zijn verlangen kenbaar gemaakt, dat het huisje, zoo lang door hen beiden bewoond, met den grond gelijk gemaakt of naar een andere plaats zou worden overgebracht, opdat niemand de plek zou kunnen terugvinden, waar de moordenaar van Pak Saripin gewoond had. -

Een verrukkelijk schoone morgen met helderen zonneschijn begroette Achmad, toen hij de poort der gevangenis uittrad tusschen de beulsknechten voortgeleid. De handen waren hem op den rug gebonden, doch zijn kleeding was feestelijk wit, tot de sarong toe, de hoofddoek met bloemen getooid.

Kalm en waardig schreed de moordenaar voort tot naast het schavot, waar hij nederhurkte tegenover de Europeesche en Inlandsche ambtenaren, die allen, in groot tenue gekleed, de terechtstelling bijwoonden.

Achmad keek om zich heen, de ruimte was geheel afgezet door pradjoerits en dessapolitie; verwant noch vriend kon hij onderscheiden tusschen de menigte, die achter deze levende haag stond aangedrongen.

De Assistent-Resident verzocht den djaksa, naar den eisch der wet, den gevangene het vonnis voor te lezen. Dit nam maar enkele minuten, daar de verkorte inhoud slechts was weergegeven. Nu vroeg het bestuurshoofd Achmad of deze nog wat te zeggen had.

Alsof hij de laatste levensoogenblikken die hem restten, wilde rekken, sprak de moordenaar uitvoerig over de aanleiding tot zijn daad, verklaarde, dat het hem berouwde een mensch het leven te hebben benomen en vroeg zijn aardsche rechters vergiffenis voor zijn misdaad. Toen wendde hij het hoofd naar alle zijden, alsof hij afscheid nam van de aanwezigen, besteeg het bordes van 't schavot, liet zich gedwee de kap over 't hoofd, den strop om den hals slaan...

Geen enkel geluid verbrak de doodsche stilte, met bleek, ontdaan gelaat zag de menigte toe op de uitvoering van het doodvonnis in naam der koningin. Eensklaps zakte een pradjoerit tegen zijn makker aan, de man was flauw gevallen en moest worden weggedragen. De stoornis hierdoor teweeggebracht leidde voor een oogenblik de aandacht van den gehangene af. Toen men weer opzag, had de moordenaar zijn aardschen strijd gestreden, het lichaam hing roerloos met voorover gezonken hoofd. 't Recht had zijn loop gehad, Achmad was de eeuwigheid ingegaan....

Nadat de dokter djawa den dood had geconstateerd, bleef het lijk, volgens voorschrift der wet, nog eenige uren hangen: ten afschrikwekkend voorbeeld. Daarna werd het visum repertum opgemaakt en nu pas mochten de nabestaanden het zielloos overschot in ontvangst nemen om dit, naar Javaansche adat, met inachtneming der daarbij gebruikelijke gewoonten, doch zonder eenig opzien, zoo stil mogelijk ter aarde te bestellen.

Bok Achmad kwam de gelofte, haar ongelukkigen zoon gedaan, getrouw na. Gaarne had zij haar huisje behouden en naar de naburige kampong overgebracht, doch toen het uit elkaar zou worden genomen, bleken de door zon verteerde wanden en het vermolmde dak hiertegen niet bestand. De afbraak was slechts als brandmateriaal te gebruiken. De plek, waar het huisje eens stond, is nu kaal, eenzaam en verlaten. Daar zal ook nooit meer een Javaansche woning worden opgetrokken. Geen schepsel zou op zulk een ongeluksplek willen wonen. Binnen korten tijd zal zelfs elk spoor, dat hier ooit een hutje stond, zijn uitgewischt, die taak neemt de Indische natuur gaarne op zich. Door hoog opgeschoten onkruid overwoekerd, dat er een groene wildernis van maakt, zal niemand de plek terug kunnen vinden, waar Pak Saripin's moordenaar eens woonde en Achmad's wensch zal daarmede geheel vervuld wezen.

's-Gravenhage, April 1903.