Historie vanden vier heemskinderen

Dat VII. ca. Hoe de grave Aymyn met siin kinderen te hove quam ende hoe hi ontfangen was van coninc Karel ende hoe Lodewijc, coninc Karels soen, gecroent was van Vrancrijc ende hiet sinen drossaet ende sinen coc datmen Aymijns kinder niet en gave teten ende sinen camerlinc datmen hem geen bedden en gave op te leggen ende hoe hy alle sijn heren beghifte sonder Aymijns kinderen gaf hi niet.

Die grave Aymijn met sijn vier kinderen gereide hem om te hove te varen. ende wapende hem of si souden te stride varen, voersagen hem wes hem van node was ende al zijn volc.

[fol. 30]

des verwondert menich mensce dat Aymijn ende sijn kinder met sijn volc so gewapent reden want haer paerden waren overdect ende versien van al dat daer toe behoirt. Dair reet mede de grave Roelant, heer Willem, Barnaert ende Bertram ende reden te hove waert: si reden so lange dat si te Senlis quamen. ende van daen reden si te Parijs. Reynout sat alleen op Beiaert, de aerde droende daer hi reet ende dat vier spranc wten stenen daer Beyaert over liep, zijn broederen saten alle op andere paerden ende hadden hare bannieren ontwonden so si eerlicste conden. Aldus genaecten si den hove met grote love ende eren. Als coninc Karel vernam dat Aymijn bi Parijs quam met sijn volc al gewape[nt], sende hi hem enen bode, seggende Aymijn, dat hem coninck Karel badt dat hi hem mit sijn volc ontwapende, twelc Aymyn doir bede van coninc Karel also gedaen heeft. Coninc Karel gareide hem mit sijn volc om Aymijn te gemoet te trecken ende vriendelijc te ontfangen. Dit toernde seer Lodewijc ende seide tot sinen vader: ‘Suldi nu yegen trecken den genen die u haet ende doot viant is ende u soude crencken, mocht hi?’ Doe seide coninc Karel: ‘Swijcht soen Lodewijc, ic wil datmen de twiste versoene ende vrede make: het heeft lange genoech ghestaen; nu gereet u mede sonder merren, ghi moet mede varen sien u neven ende gruetense minlic.’ Coninc Karel badt al sijn edele baroenen, vrouwen ende ioncfrouwen, dat si mit hem togen tegen Aymijn van Pierlepont om hem eerlijc te ont vangen. Si antwoerden alle den coninc dat sijt gaerne daden. Aldus togen si mitten coninck Aymijn te gemoet heerlic op geseten ende wel toe gemaect so cierlic ende constelic als elc conde beide van heren ende ioncfrouwen. Doe Aymyn bi coninc Karel quam ontfincken die coninc blidelijc ende hieten vriendelic

[fol. 31]

welcoem mit sijn kinderen ende al zijn volc; des danckede Aymijn die coninc met soeten woerden, mer Lodewijc en sprack Aymijn noch sijn kinder niet toe ende sweech stil. Dit was teerst in. xxxij. iaren dat de coninc Aymijn onghewapent had gesien. Roelant bat den coninc dat hi Aymijn hovescheliken ontfinge ende badts Lodewijc mede, daer Lodewijc op antwoerde: hi en hadde mit Aymyn of sine kinderen niet te doen. Doe seiden de baroenen ende ioncfrouwen tot malcanderen onderlinge: ‘Is dat Aymijns sone Reynout? het is een die manlicste ende scoenste iongelinc diemen vonde in al kerstenrijc.’ Dat hoerde Lodewijc ende het toernde hem seer want hi was die scoenste iongelinc naest Reinout die men vinden mochte mer Reinout was een voet langer, manliker ende scoone van huyt ende hi sat opt beste ors dat in de werlt was. Hoert hoe sotlijc ende verweent dat Lodewijc sprac ende seide: ‘Waer hoerdemen ye seggen enigen mensche dat Aymijn kinderen had of waen sijn kinderen gecomen waren? mer hi heeftse gehuert ende om dattet scoon iongelingen sijn heeft hi doen seggen dattet sijn kinderen sijn: ic sal proeven in corter tijt of Reynout mijn maech is of niet’. Dit dus seggende, reet Lodewijc tot Reynout ende gruete Reinout seggende: ‘Neve, God geve u goeden dach’ ende Reinout seide: ‘neve, des moet u God lonen.’ Ende als si malcander gegruet hadden seide Lodewijc tot Reinout: ‘Neve, gevet mi dat paert daer gi op sidt, men prijstet seer, ic sals u dancken.’ Reynout antwoirde: ‘Voerwair seg ic u, soude ic dit paert yemant geven ic gavet u. Ic wil u gaerne dienen met minen live mer dit paert en staet mi niet of, het is mi so suer geworden eer ict creech ende oec mede en mach mi geen ander paert dragen’. Als Lodewijc dit hoerde van

[fol. 32]

Reinout was hi toernich ende [sei]de: ‘Wat is van ruden ende groven gheslacht, is ongewoene des gevens. Mer ic seg u als ic sidt in mynre maiesteit ende gecroent sal wesen ende ic elcken begiften sal, so en sal ic u niet geven.’ Reinout wert toernich als hi dit Lodewijc hoerde spreken ende seide weder: ‘Ghif dijne giften den genen diet van node is. ic en heb dijn ghiften niet te doen, want mijn vader goets genoech heeft dat ics niet te doen en heb.’ Ende doe dese woerden geeyndt waren gingen si in een lustelike boemgaert dair coninc Karel plach te dingen; daer was alrehande spel ende solaes. men scaecter, men scermder, daer saten vrouwen ende ioncfrouwen, men hantierde dair niet dan vroechde. elc verloes den tijt eer hijt wiste. Ende alst maeltijt was dat men soude gaen eten, beval Lodewijc dat men Aymijns kinder geen eten voer en sette. Dese woerden hoerde menich edel man, men gaf water als dat betaemde: eerst die paeus patriach cardinal ende de bisscop ende daer na de coninc ende die coninginne ende elc na zijnre waerde worde daer gestelt ter tafelen. Ende Aymijns kinder settemen in een hoec daer die honden haer ganc meest was, als dat de honden hem dicwil hinderlic waren. Dair worde eerlic ter tafelen gedient van spijs ende dranc mer Aymijns kinderen en quam niet. Si souden wel ghegheten hebben hadden sijt gehadt, si sagen op malcanderen ende waren toernich. Doe seide Reinout met toernigen moede. ende swoer dat hi spijs halen soude wient leet of lief waer. Reynout stont op ende liep in de coeken met verstoerden sinnen ende stac de dore met een voet dat si op spranc. hi nam vij. scuttelen met spijs. Die coc dit siende woudet Reynout benemen ende seide tot Reinout: ‘Laet staen in duvels name.’ Reinout wort toernich ende stac de coc met een voet dat hi [int] vier storte, die

[fol. 33]

coc hielt Reinout nochtan bi sijn cleder ende wilden niet laten gaen: doe verhief Reinout zijn vuyst ende sloech den coc dair me dat hoeft in stucx dat hi doot ter aerden viel. Reinout ginc mit die spise daer zijn broeders saten seggende: ‘Broeders hier is genoech van als wat.’ Doe quam clacht voir den coninc dat sijn coc was doot geslagen. Hi vraechde wiet gedaen hadde; si antwoirden: ‘Aymijns sone Reynout.’ Doe sprac coninc Karel. ende loech: ‘Dat hi den cock doot sloech, des is hi dancs waerdich: ic sach selver wel dat si niet teten en hadden, de iongelingen, daer si saten ende hem en is nye niet gebrocht ende hier eet doch so menich man. God verwate den coc dat hi daer tegen was dat hi spijse nam: hi heeft sijn rechte loen, dese iongelingen sijn mijn magen, ic en wilse niet verdriven ende houden vreemde luden voer hem. Ic seg voirwaer, ten staet mi op een coc niet: wil icker een mi coemter tien, wes daer an misdaen is dat neem ic op mi.’ Als si dit hoerden vanden coninc, de over Reinout claechden, swegen ende gingen wech. Doe quam een die daer broot brochte ende gaf Reinout genoech wes hi wilde, daer na quam die de wijn scencte ende seide tot Reinout: ‘Here, wildi yet wat wijn dat gi wilt, ic salse u geven.’ Aldus diende men Aymyns kinder eerlic, dit toernde Lodewijck alte seer. Hier en binnen quam de drossaet die dair diende vanden gerechten, op Reinout dat hi loech. Ende seide: ‘Ioncman, gi hebt misdaen: bestonde onse coc mi yet. ic seg u voerwaer ic soude u slaen dair om, want gi hebt hem geslegen doot, des en hebdi geen danc.’ Reynout sprac totten drossate: ‘Gi en sijt niet vroet, gi dreycht te veel sonder misdoen: sloechdi mi, dair lage aen u doemsdach.’ Doe wort de drossat toirnich ende seide: ‘Dat wort geproeft, al waerdi noch so stout!’ Een stoc dat hi ophief

[fol. 34]

ende sloech na Reinout. Als Reynout dat sach scoet hi op ende scutte den slach met sinen arm. Sijn vuyst verhief hi ende sloech den drossaet dat hi doot voer hem ter aerden storte want Reinout was toernich ende stiet dat lichaem vanden drossaet doot voir hem lach met een voet ende mit sulcker nijt dattet een stuc weges inder salen rolde. Dit sach coninc Karel daer hi sat ende seide: ‘Ic sie wel, de dair de overdaet doet, dat hi toirnich is.’ Lodewijc sprac: ‘Heer vader, dunctet u goet? gi sijt here vanden lande: corrigeert gijs niet, men sal u seggen lachter ende blaemt.’ Doe quam men daer clagen den keiser dat sijn drossat doot waer; nochtan geboet de coninc vrede, datter niemant soe koen en waer de Reinout misdede: doe en wasser niemant meer so stout de hem teghen Reinout setten dorst, doe hietmen voert comen de speelluden die solaes conden maken om te vervroechden de daer over de tafelen saten. Alsmen sou gaen slapen beval Lodewijc sinen camerlinc datmen elc voersage van bedden sonder Aymijns kinder, datmen die wijsde een banc daer op slapen souden: de camerlinc dede als hem Lodewijc beval. Als Reinout dit sach wert hi toernich endeseide tot sijn broeders: ‘Ic wedde wi noch tavont sullen hebben de beste bedden.’ Doe di heren ende knechten al te samen te bedde waren ende begonden te slapen, nam Reinout een halsberch ende began so vreselic te slane op die geen die te bedde waren dat si waenden niet en tijts wech te comen, so dat si vielen over malcander, ya tkint over den vader, deen vrient over die ander, wie eerst wech conde comen was de beste, also dat Reynout ledich vant wel xxx. bedden ende leide zijn broeders op tscoenste bedde dat hi in Lodewijcx huse vant. Die ghene die van haer bedde verdreven waren, som half gecleet som bi na naect, claechdet den coninc hoe si ghevaren hadden

[fol. 35]

ende wiet hem gedaen hadde ende baden hem dat hijt corrigeren soude. Als de coninc dit hoerde seide hi met toernigen moede: ‘Ghi doet qualic ende het is groot scande dat gi alle claecht over een man. ic en doe daer geen iustici over.’ Als si dat hoirden waren si droevich ende gingen wech ende lagen dair si mochten. Reinout ende sijn broeders sliepen mit vrijer herten ter tijt toe dat hem de dach scoon verbaerde. Doe stonden si met gemaken op, elc cledede hem ende als si gecleet waren gingen si tot conincs hove ende de coninc quam hem te gemoete met menigen edelen man ende woude gaen tot sijn soen Lodewijc. Dye coninc hadde bi hem xxx bisscopen, ix gecroende coningen, xii. hertogen ende ginc tot Lodewijc ende Aymijns kinder ghingen mede. Doe coninc Karel quam tot Lodewijcs camer seide hi: ‘Soen staet op, het is tijt, u sal huden grote eer geschien.’ Mettien rechten Lodewijc op. ende seide: ‘Sijt welcoem, heer vader, ende gi heren alle gader.’ Daer na sprac coninc Karel tot sijn soen Lodewijc mit een bliden ansichte: ‘Sone, ic sal u noch huden geven mijn crone ende mijn lant ende maken u heer over al Kerstenrijc’. Doe seide Lodewijc: ‘Heer vader, dat si ter goeder tijt, gebenedijt si God daer of dat hi mi vercoren heeft tot sulcken staet.’ Die grave Aymijn hulp Lodewijc cleden ende Tulpijn de aertsch bisschop mede; nochtans diende hem menich man want twe coningen vesten hem sijn mouwen. ende twe bisscopen. Doe vraechde coninc Karel den grave Aymijn dat hi bade zijn kinderen of si enige officien dienen wouden elc na haer mogentheit ende goetwillicheit, welcke diensten si gaerne ontfangen wilden ende daertoe dancken ende eer bewisen den coninc seer hoechlic. Doe hiet de coninc datmen Reinout maecte bottelgier ende Adelaert drossaert ende Ridsaert dat hi voerden coninc dienden ende

[fol. 36]

Wridsaert voer de bisscopen.

Als dese edel ende ghecroende coninc Lodewijc rede was, leidemen ter kercken. Wridsaert ginc voer hem ende Adelaert de mercgrave, so dat hem niemant en mocht genaken; besiden hem ginc Reynout de stout was ende manlijc, die een voet langer was dan Lodewijc ende ginc achter Ridsaert. Aldus ledemen Lodewijcken ter kercken. Dese iv. broeders droegen een pellen groen dat Lodewijc boven zijn hoeft ginc, dat hem de wint niet en bewayde of die zon verbarnde. Als Lodewijc in de kerc quam leitmen int choir dairt cierlic toe gemaect was; de coninc ginc bi hem ende die ander heren gingen elc staen na hare waerden. Aymijn ghinc staen dair hijt scoenste ende beste vant ende sijn kinderen bi hem ende neven coninc Karel Lodewijc. Men vint bescreven in de cronike van Vrancrijc dat niemant gerecht coninc van Vrancrijc en mach worden, hi moet wesen een echt kint ende men mach misse singen op sijn lichaem ende Gods lichaem consacreren ende offeren ter eren Gods. Oec moet men hebben olye kersen ende vier mede, het is de salichste croen van Vrancrijc want gebrake dair yet van dese saken, men en mochte hem geen coninc maken. Doe wert Lodewijc geleit op sinte Marien outaer. Ende bisscop Tulpijn sanc de mis ende die patriarch van iherusalem diende ter missen. Men sanc die misse met groter triumphen. Alst so verre quam dat men offeren soude, offerde Lodewijc een bisant van goude ter eren Gods van hemelrijc. Doe offerde Reinout wt hem selven twe bisanten van gout. doe docht Lodewijc in hem selven dat sijn offerhande te cleyn was ende offerde drie bisanten; doe offerde Reinout weder ende offerde vier. Als dat Aymijn sach seide hi: ‘Ter goeder tijt, Reinout, waerstu geboren, ic woude dat ic al mijn goet vercoft had in bysanten ende hier gebrocht

[fol. 37]

ende gise al offeren soudet.’ Doe sach Lodewijc opten outaer: hem en quam geen olye of kaerse, doe badt coninc Kaerel Gode met vieriger herten dat sinen sone Lodewijc hebben soude wes een coninc toebehoerde. Doe quam ter stont in schine van twe duven ende brochten olye ende kaersen ende vuer. Doe dedemen hem grote ere ende reverencie ende men sacreerden onser God op sijn lichaem ende als de misse so verde was datmen pater noster sanc doe brocht men een rijckelike crone de seer costelic was ende goet, verciert met menich costelic steen: daer stonden an twe robinen groot ende scoen int ansien ende ander stenen ontallic; doe setmense hem op thoeft ende doe hi de croen op thoeft hadde was hi in hem selven opgeblasen van hoverdien. Ende als Lodewijc aldus sat mitter croen op thoeft, sloech hi de hant an alle de edelen de dair waren in teiken dat si coninc Lodewijc onderdanich souden wesen. Ende doe men hem die crone spande doe wert dair groet geluyt gemaect met trompetten met claretten ende met alrehande instrumenten daermen genoecht me bedrijft. so dat de feeste van die croninge nie sulc gesien en was ende doe de coninc aldus gecroent was doe wert hem een bloet swairt sonder scede op zijn side gegort in teiken dat hi dat recht bescermen soude ende rechte iustici doen soude. Als dit al gedaen was ende Lodewijc ghecroent, leide men hem ten pallaise waert: an die een side van hem ginc de paeus ende an dander side die patriarch ende dair na quam coninc Karel met de xij. genoten van Vrancrijc, daer na grote menichte van bisscopen, achter dese volgede de grave Aymijn met sijn heren: daer was een heerlike stacie, een yegelic ghinc manierlic ende statelic tot men ten pallayse quam. Aymijns kinder als Reynout

[fol. 38]

ende sijn broeders waren voir te hove gegaen om haer officien te bewaren ende als Lodewijc ende de heren te hove gecomen waren gincmen sitten ter tafelen elc na sijnre waerden ende na dat hi van geboerten was. Aymijn sat mede an coninc Karels tafel, dair dienden Aymijns kinder elc van sine officie, twe bisscopen dienden mit Ridsaert ende Adelaert diende in de sale seer puntelic ende met Wridsaert dienden twe graven; elc was sorchvoudich van zyn officie so dat daer heerlic gedient was ende Reynout diende van sijn offici so dat van sijn dienst elc wiste te seggen. Alle dinc was daer overvloedich van spijs ende dranc. Als de maeltijt gedaen was ghincmen dansen ende genoechte hantieren want dair waren te hove vele edel scone ioncfrouwen de seer behagelic waren int scouwen ende ansien, men scencter den wijn overvloedich in gouden ende silveren vaten, dair waren speelluden van meniger hande spel, elc toechde sijn conste so hi best conde ende mocht. De vroecht was dair so groot ende manierlic in goeder genoechten, dat een yegelic die dair ten hove was den tijt niet en verdroet noch ongenoecht daer in en hadde. Ende die maeltijt gedaen wesende, ginc coninc Karel slapen mit sinen heren ende vorsten. Lodewijc den iongen coninc dede roepen overluut: wie ghiften ende lenen ontfangen wouden van hem, datsi hem volgeden, hi soude elc na haere staet ende rijcdom beghiften. Lodewijc ginc in enen sconen boemgaert ende ginc sitten onder een plein dat dair bereet was scoen ende costelic; als hi geseten was dede hi de heren voer hem comen ende gaf seer scone giften elc na dat hem dochte dat si waerdich waren of dat hijse lief had ende si an hem verdienen souden. Dair en was niemant hi ontfinc ghiften, hoe neder dat si van geboerten waren, luttel of veel, sonder alleen de grave Aymijns kinder, die hi versmade ende en woude hem niet geven. Als die

[fol. 39]

grave Aymyns kinderen dit sagen dattet al begift was dat inden hove was bi den coninc sonder si luiden alleen ende dat Lodewijc hem so hatich was, gingen si tot haren vader ende claechden hem hoe si gevaren hadden. Als de grave Aymijn haer vader die clachte van sinen kinderen ghehoort hadde wert hi verstoert ende toernich ende ginc haestelijc tot coninc Karel daer hi in zijn camer lach opt bedde. Als hi bi den coninc quam gruete hi hem minlic ende als hi hem ghegruet hadde seide hi: ‘Heer coninc, Lodewijc u soen heeft gegeven alle den heren, sijn hof volgende, schone leenen ende ghiften, ende al hebben si giften ontfangen, sonder mijn kinderen alleen, de en wil hi niet geven; nochtans hebben si hem gevolghet ende reverenci bewesen meer dan alle de ander die in sinen hove waren ic en weet niet dat mijn kinderen hem mesdaen hebben.’ Als coninc Karel dese woerden van grave Aymijn hoerde hadde hi medeliden mit hem ende seide: ‘Haelt mi uwe kinder mijn neven, ic en wilse niet verstoten oft verdreven hebben, ick salse selve begiften ende geven hem gaven so eerlic als enige heren die ic in mijn rijc hebbe.’ Als die grave Aymijn dit vanden coninc hoerde ginc hi om sijn kinderen ende brochtse voer den coninc ende als si voer des conincs bedde quamen vielen si over haer knien ende grueten den groten coninc Karel van Vrancrijc, ende hietse wellecoem, seggende tot hem luyden: ‘Ic wil u begaven ende schone giften geven. Ridsaert, ghi sijt die outste van al u broeders want het is mi gheseit dat ghy die eerste geboren sijt: ic sal u geven have ende scat, ic make u in Spangen mercgrave, dat suldi van mi ontvangen u leven lanc. Adelert, ic make u mercgrave van Poelgen, Wridsaert de derde broeder, ick geve u den sesten

[fol. 40]

schilt tusschen Parijs ende Louwen: het is een schoon goet, ghi moget u staet daer eerlic opdragen.’ Doen seide hy tot Reinout: ‘Lieve neve, gi moet oec mede wel verghift wesen, geve ic u dat lant van Artoys, Angiers. ende Boloys.’ Als dese vier gebroeders aldus eerlic ende hoghelic beghift waren vanden edelen coninc Karel soe vielen si op haer knien voer conincs bedde ende custen sijn voeten ende dancten den coninc hoghelick: daer ontfingen si dat leen blijdelic. Als si dat leen ontfangen hadden namen si oerlof an den coninc ende gingen inden boemgaert. Doe wertet Lodewijc verboetscapt dat Aymijns kinder van sinen vader den coninc beghift waren, des hadde hi nijt ende toerne. Doe Aymijn ende zijn kinder quamen inden boemgaert. sprac Aymijn tot Lodewijc in arren moede: ‘Danc hebt, heer coninc, van uwen ghiften.’ Lodewijc antwoerde Aymijn seggende: ‘ic heb wel verhoert hoe dat mijn vader u kinder schone giften gegeven heeft; voerwaer seg ic u, ic en wils niet ontberen of toe laten want het is wel dat twe deel van minen rike: ic salt hem weder benemen cortelic.’ Als dese woerden geeyndt waren. seide Lodewijc: ‘Ic moet sien of mijn heren cracht hebben ende nut sijn wapen te dragen, an enen steen die hier leyt inden boemgaert. ic vermete mi dat ic de stercste ben die nu ter werelt leeft. ende niemant en is van soe hogen gheslachte als ic ben.’ Sijn heren dese woerden horende, swegen al stille. Anderwerve seide hi noch de selve woerden: doe wort Aymijn toernich ende en mocht zijn vermetel woirden niet lange verdragen, seggende tot Lodewijc: ‘Sidi sterc goet ende edel, het sal hem selven openbaren. Wat wildi u beroemen: ic weet noch een iongelinc van xx. iaren, woude hi zyn macht doen hi worpe den steen soe

[fol. 41]

vorde als gi, al dadi al uwe cracht daer toe.’ Als die coninc Lodewijc de woerden hoirde sprac hi tot Aymijn met arren moede: ‘Du oude geck, God moet bederven u lijf, ic seg u serteyn: en liet icx niet doir Gode, ick soude u met minen vuysten so slaen dat ghijs nemmermeer en vergaet. Laet uwe kinder hier comen ende proeven haer cracht metten steen.’ Lodewijc toech sinen mantel wt in arren moede ende werpse neder ende nam den steen met enen haestigen sin ende werpen xx. voet verre. Dair stont menich edel man bi diet ansagen: daer na werpen die stercke. ende beste van Vrancrijc, mer dair en was niemant so sterc of crachtich, Lodewijc ontwerpse een voet, want daer en was niemant, si en gaven Lodewijc den prijs. Als Lodewijc dus den prijs hadde vanden steen seide hi tot Aymijn mit hoemoediger talen: ‘Wat segdi nu, ghi node grise hont, hoe en haeldi nu niet u soen Reinout? ghi seide hi soude mi den steen ontwerpen: die u dade recht, men soude u trecken bi uwen bairde dat u die oghen verkeerden in uwen hoefde. Hoe en haeldi Reynout u sone nu niet? waerna beidi? u woerden sullen u bescamen want ghi u sone ghepresen hebt boven alle heren in onsen landen wonende.’ Dese scempighe woerden de Aymyn Lodewijc hoerde spreken. verwarmden zyn bloet, seggende: ‘Ic segge u voerwaer, coninc Lodewijc, gi en sijt niet so koene dat ghi u hant sout slaen an minen baert: u hant ende u arm en toechdi nemmermeer weder na u.’ Coninc Lodewijc seide weder: ‘Grise hont, loep heen [te] dinen soen Reynout ende doe dattu geseit hebste ende laet hi den steen tegen mi werpen’. Als Aymijn van Lodewijc aldus smadeliken toe gesproken wort, liepen hem de tranen over den ogen ende die tranen over sijn ogen lopende, quam hi int prieel bi sijn kinder, die daer saten ende songen met vrouwen ende

[fol. 42]

ioncfrouwen ende waren vrolic. Als Reinout zijn vader weemoedich sach. ende die tranen over sijn wangen lopen, liet hi sijn vroechde ende blijscap ende quam tot sinen vader seggende: ‘Vader, wat is u miscomen of mesdaen? ic salt wreeken al soude ic mijn lijf ende goet verliesen.’ Aymijn die grave antwoirde Reinout met bedroefder herten: ‘Ic stont in den boemgaert bij Lodewijc ende dair began hi vermetelic te spreken dat niemant sijns gelijc en was in cracht, scoonheit of van edelen geboert ende beroemde hem so veel dat sijns ghelijc inder werlt niet en waer. Anderwerf seide hi weder, doe en mocht icx niet langer van hem verdragen. ende seide tot hem datter noch een was van xx. iaren, woude hi syn cracht doen, hi soude den steen so vorde werpen als hi: doe werp hi sijn mantel in arren ende fellen moede neder ende ontwerp alle den genen dye daer waren een voet, doe sprac hi mi seer lelic. ende hiete mi te wesen een grijs hont ende ist dat gi dit niet en wreect ende werpt den steen tegen hem, ic salt besterven. hier om bidde ic u, lieve soen, wilt mi nu verhoren ende en laet mi geen logenaer bliven’. Reynout antwoerde: ‘Vader, het en wair niet behoirlic dat ic dat doe want Lodewijc is nu onse coninc ende sijn verwaende woirden de hi spreket, zyn hoevaerdige daden comen hem noch overmits sijn ioncheit; dus vader: set u te vreden, ic en wil teghen hem gheen ghemenck hebben.’ Als Aymijn dese antwoerde van Reinout hoirde was hi droevich seggende: ‘Mijn lieve sone, suldi mi nu in deser scanden ende confusien laten ende en werpen den steen niet teghen Lodewijc, ic sal dat moeten besterven.’ Doe seide Reinout: ‘Vader, hebt mate in u lijden, gi weet doch wel dat wi coninc Lodewijc voirt an moeten onderdanich wesen ende wes hi mesbruyct {fol.43| overmits sijn opgeblasen hoevairdige herte, dat verbetert weder sijn vader. aldus seg ic u vader, ic en wil van dage teghen hem niet werpen: daer bi matich u rouwe’. Als Aymijn die grave hoerde dat hi niet en vorderde met bidden tegen sijn soen, seyde hi met haestigen woirden: ‘Soude ic dan daer om bliven een logenair, mi wair liever dat ic rechtevoert storve; ich seg u, soen, voerwaer: wildi den steen werpen tegen Lodewijc ende moechdi hem den steen ontwerpen, ick sal u geven Beyaert.’ Ten lesten wert Reinout becoert mit medeliden van sijn vader ende seyde met eenen arren moede: ‘Vader ia ic ontwerpe hem den steen al waer hi de duvel selve’. Met dese woerden spranc Reinout op ende ginc mit sijn vader inden boemgaert daer Lodewijc was, hem volchden sijn broeders ende menich edel man, vrouwen ende ioncfrouwen om te sien dat werpen vanden steen. Ende als Aymyn met sijn kinderen in den boemgaert quamen gingen si dair den steen lach. Reinout nam den steen ende werpen een halve voet verder dan hem Lodewijc geworpen hadde, des was coninc Lodewijc seer toernich, daer hi stont als een overmoedich man ende sacht selve metten ogen, daer en hadde niemant so cloec geweest te voren, Lodewijc hadse ontworpen enen voet ende sach nu dat Reinout vorder werp dan hi. Aymijn seide tot Reinout: ‘Sone ich bid u, peynst huden om de eere’. Lodewijc toech sijn mantel wt in toernigen moede ende werpen dair heen ende sette sijn crone van thoeft ende hiet datmen hem den steen brengen soude, twelc ter stont gedaen worde want hy namt in groten evel dat hem Reinout den steen ontwerp. Lodewijc nam den steen weder. ende werpen een voet vorder dan Reinout

[fol. 44]

gedaen hadde. Reijnout nam den steen weder ende werp noch vorder dan Lodewijc. Doe nam Lodewijc den steen weder ende en conde so vorde niet werpen als Reinout dede, nochtan deet hi sulke craft dair toe dat hem tbloet ter naze ende monde wt spranc. Aymijn sach op Reinout ende badt hem dat hi sijn crachten aen den steen woude tonen. Doe werp Reynout sijn mantel neder ende badt Ridsaert dat hi hem den steen langede. twelc hi dede ende als Aymyn den ouden den ionghen den steen toe draghen sach stont hi op. ende loech daerom. Als Reinout den steen had werp hi den steen met sulcker cracht so dat hi den steen werp drie grote mans voeten vorder dan hi te voren gedaen had: dat verwonderde menich edel man diet sach. Doe seide Aymijn: ‘Gebenedijt sidi Reinout,’ ende al dat dair was, ionc ende out, vrouwen ende ioncfrouwen, gaven Reynout den prijs. Als coninc Lodewijc Reynout dus hoerde prijsen, hadde hijs groten nijt int herte seggende den volcke: ‘Dit es ymmer een sot dinc van u luiden dat ghi een huerlinc dye om geIt gehuert is, hoe wel dat hi seit dattet sijn soen is, dus seer prijst: een grof karel ende boer is somtijt so sterc als een edelinc ende soude oec mede soe vorde werpen.’ Met dese woirden keerde hem Lodewijc om ende ginc van daen. Doe seide Aymijn tot Reinout: ‘Mijn soen, nu is Beyaert u eygen.’ Doe loech Reinout ende seide: ‘Heer vader, ic danc u seer der giften.’ Doen seide Aymijn: ‘Segget mi soen, hoe mocht gi u cracht so onthouden? hadde gi u cracht te volle getoecht. gi hadde Lodewijc den steen noch een voet ontworpen.’ Dese woerden verhoerde Lodewijc ter wilen dat hi wech ginc: doe scaemde hi hem noch meer ende ginc van daen mit een serich hert, doe quam hem in sijn gemoete gaende Gwelloen, here Derode ende Macharijs, dit waren

[fol. 45]

twe verradirs ende Lodewijcx nauste raetsluden; si grueten den coninck ende vraechden hem wye de meester was vanden steen. Lodewijc sweech ende en antwoerde hem luyden niet. Doe seide Macharijs: ‘Ic sie wel wat u deert: Reinout heeft u leet gedaen mer ic weet u raet: suldi u bewaren here coninc, dat u elc prijse, so suldi gaen inden boemgairt weder ende nemen Reinout in u armen daert alle dye edel sien, vrouwen ende ionc frouwen, ende sult seggen met beveynsder herten datment hore: dat ghi Gode danct ende sijnre moeder die u verleent heeft sulcken schonen. kint, dat hi alle dye edelingen te boven gaet in schoonheit ende cracht, als hi wel getoent heeft an den steen. Als gi dit gedaen hebt sal u elc prijsen ende grote eer spreken: den suldi seggen tot Adelaert dat hi comen sal terstont in een camer bi u ende als gi hem daer hebt, suldi tot hem seggen dat hi tegen u scake ende en wil hi des niet doen so suldi hem op seggen dat hi hem vermeten heeft dat hijt bet conde dan ghi. Ende wil hi dair dan tegen seggen, so suldi segghen dat wijt onder ons drien gehoert hebben ende wij willent hem over seggen, dit sullen wi seggen met strengen woerden. ende ist van node wi sullender noch veel meer toe crijgen diet selve sullen seggen ende dan suldi seggen. ende maken een eet: die opten anderen wint vijf spelen, sel hebben gewonnen des anders hoeft ende dat niet te verdingen: om geen goet ende so drae als die vijf spelen gewonnen sijn, de gene diet gewonnen heeft, sel den anderen thoeft of slaen ende als gi dan, heer coninc, die vijf spelen gewonnen selt hebben, so suldi hem thoeft of slaen: aldus moechdi van de scaemte boet tonfaen ende bliven gheweldich coninc ende dan en salder voert meer niemant so cloec wesen de yet tegen u sal dorren doen.’ Coninc Lodewijc dese woerden horende

[fol. 46]

van Macharijs, het dochte hem goet raet ende seide: ‘Macharijs, gi hebt waer geseyt. want daer en is niemant diet scaec spel bet can dan ic.’ Lodewijc dede also hem die verrader geraden hadde: hi stont voir een veynster ende weyfde Adelaert met een hantscoe. Als Adelaert dit sach dat hem de coninc weyfde, meende hi of hy hadde willen drincken. Adelaert ginc inden wijn kelder ende tapte vanden besten wijn de hi vandt ende scencte enen gouden scale vol ende boetse den iongen coninc seggende: Here coninc, drinct van dien wijn, het is den besten die gi van dage ghedroncken hebt.’ Als Lodewijc dese woerden hoerde wert hi toirnich ende sloech thoeft neder ende en sprac niet. Als Adelairt sach dat Lodewijc toernich was scaemde hi hem seer ende en wist wat doen, hi seide: ‘Her coninc, heeft u yemant te cort gedaen dat gi wreeken wilt, dat segt mi.’ Als Adelaert dese woerden totten coninc seide, sloech hy hem die scale wter hant datse tegen die want vloech ende spranc ane stucken. Doe woude hi wech gaen doe hi den iongen coninc so verbolgen sach. Als Lodewijc sach dat hi wech gaen woude, sprac hi met overmoede: ‘Ic waende te hebbe vrienden ende magen alst van node waer, die mi bescermen souden. mer mi dunct het sijn mijn doot vianden als Ridsaert, Wridsaert, Adelaert ende Reynout: ten was hem niet eere genoech dat Reynout boven mi hadde den prijs vanden steen, mer ghi Adelaert, hebt u verweten dat gi sijt mijn meester vanden scaeckspele: aldus verheft ghi u ende vernedert mi, twelc mi toernt.’ Als Adelaert de woerden den coninc Lodewijc hoerde spreken keerde hi weder. ende seide: ‘Des neem ic God te hulpe dat icx nye en dochte de woirden te spreken ende ic

[fol. 47]

sweert bi Gode ende sinte Dyonijs: waerder yemant diet op my seggen woude, ic deet hem missaken in een crijt.’ Lodewijc seide: ‘Daer en wort niet toe gedaen, mer ghy moet gaen met mi in een camer, daer sullen wij een ander spel beginnen.’ Doe nam Macharijs Adelaert bider hant ende gingen te samen met Lodewijck in die camer. Als si in die camer quamen was daer Gwelloen; daer seyden Macharijs. ende Gwelloen dat Adelaert hem verweten had bet te konnen scaken dan Lodewijc. noch waren daer vij. graven de des mede oerkonden ende seiden dattet waer was. Adelaert wort geleit in een camer ende beset vanden heren om dat hy hem niet ontgaen en soude. Doe ginc Lodewijc tegen Adelairt over sitten ende men brocht dair een scaeck bort dat costelic was ende subtijl van werc: men brocht dat constelic spel om dat overmits de subtijlheit vant werck Adelaert sijn spel versien soude. Lodewijc seide tot Adelaert: ‘Ic seg u, wi moeten spelen, verstaet mi: wi eerst opten anderen wint vijf spelen sal hebben den anders hoeft.’ Als Adelaert dese woirden vanden iongen coninc hoerde seide hy: ‘Heer coninc, ic en spele om so costeliken pant niet. ende oec heer coninc. waert scande dat gi u hoeft tegen tmine sout setten, mer wildi spelen om castelen of sloten, dat doe ic gaerne.’ Lodewijc antwoerde weder: ‘Ick ben een coninc ende ic moet mijn woert houden, ick swere u bi mijnre croen dat ic om anders geen dinghen en spele dan om u hoeft ende tmyn.’ Als Adelert vanden coninc dit hoerde was hi droevich ende seide met soeten woerden: ‘Wel in Gods naem moet dat wesen.’ Doe seyde Gwelloen in hem selven: ‘Nu heb ic minen wille, want waer Lodewijc doot, ic droge noch die crone tot Parijs.’ Lodewijc haddet voer trecken omdat hi des dages te voren was coninc gecroent. elc dede sijn

[fol. 48]

best. Lodewijc nam Adelaert een ridder ende een oude. Adelaert seide: ‘God hebs deel, mijn ongeluc is groot.’ Die coninc wan op Adelaert drie spelen after een; de coninc seide vermetelic: ‘Huden had u broeder den prijs vanden steen mer ic blive hier of meester. Ic seg u serteijn: ich sel u hier ter stede u hoeft of doen slaen’. Als Adelaert dat hoerde versuchte hi ende sloech thoeft neder ende seide: ‘Here coninc, of gi mijn hoeft wont en soude icx niet mogen verdingen?’ Die coninc seide: ‘Neen gi, merc grave Adelaert, al gaefdi mi daer voer al u goet, ic en naems niet voer u hoeft, dat seg ic u serteyn.’ Doe sprac Adelaert in hem selven seggende: ‘O heer, ic bid u doer u bitter passi ende doot, dat gi mi graci geeft dat ick met eeren van minen neve keren mach. Si setten haer spele elc alsoet hem goet dochte. ‘Ic scaec u ende mat u met enen rock,’ seide Adelaert ende nam hem een ridder: die coninc Lodewijck wert toernich als hi sach dat hijt spel verliesen most; Adelaert seide: ‘Men moet van twe quaden tbeste kiesen: nu trect gi voert, heer coninc.’ Adelaert began tspel scerpelic te volgen ende matte den coninc mit enen ridder, die coninc en mocht des niet beteren ende Adelairt wan hem die vijf spelen af after een. Als Adelaert de V spelen had gewonnen was hi vrolic van herten ende stont op seggende totten coninc: ‘Neve ende here coninc, nu weet gijt dat ic u hoeft gewonnen heb, mer ick en begeres niet ende ic bid u dat ghi niet meer soe costelic en speelt, ic seg u: de u gaf desen raet, dat hem u leven verdroet.’ De coninc was gram om dese woirden ende sloech tscaecbort in sijn aensicht dat noese ende mont bloede ende seide: ‘Valsch villeyn, setstu di tegens mi?’ Adelaert was hier om seer droevich: hi had hem gaerne geweert mer hi en hadde niet dair hijt mede doen mochte, also

[fol. 49]

dat hi zyn slip nam ende hieltse voer sijn nose ende mont ende ginc inden stal daer Beyaert stont. Niet lange en hadde hi daer getoeft, Reinout quam daer me, als hi Adelaert sach bloeden, was toernich ende seide: ‘Wye heeft u geslagen?’ Adelaert seide: ‘Niemant.’ ‘Ic hoer u lieghen broeder, ghi sultet mi seggen of u leven leit daeraen.’ ‘Broeder,’ seide Adelairt, ‘ic heb mi gestoten teghen een balc dat mi nose ende mont bloede hier inden stal.’ Reynout seide: ‘Broder, ten is so niet.’ ende toech zijn swaert op Adelaert. Als Adelaert sach dat sijn broeder toernich was seide hijt hem ende riep genade: ‘ic quam inden stal om dat ic Beiaert geven soude koren ende hoy. Als ic dair bi quam sloecht mi onversien voer mijn mont dat ick ter airden storte.’ Reinout dat horende seide tot zijn broeder: ‘Ghi lieget des, want ic heb Beyaert alsoe gewent dat hi mijn broeders niet en sal mesdoen, daer om ist al logen dat gi mi doet verstaen.’ Met dien nam hy Adelaert biden haer. ende hief dat swaert op: als Adelaert dat sach wert vervaert ende riep: ‘Ghenade, edel broeder, ick salt u seggen al soude ic daer om sterven. Huden doe ghi den prijs boven ginct vanden steen was dye coninc toernich ende ginc in de sael ende weyfde my. ende als ict sach nam ic wijn mede, ic meende of die coninc had willen drincken. Als ic daer quam vandt ic daer Gwelloen Macharijs ende Heredreyt. ende doe ic den coninc drincken boet sloech hi mi dye scale wter hant, doe woude ick wech; als ic wech soude gaen, claechde hi over ons ende seide dat ic mi tscaecspel vermeten had bet te konnen dan hi. Als ic dat hoerde keerde ic mi weder om ende seide dat ic des onsculdich was ende woudet mi yemant op seggen, ic woude mijn lijf daer teghen setten ende campen tegen hem

[fol. 50]

in een parck. Doe nam mi Lodewijc bij der hant ende leide mi in een camer, daer seiden Macharijs Gwelloen ende Heredreyt dat sijt gehoert hadden dat ict my vermeten hadde bet te konnen scaken dan coninc Lodewijc ende daer waren seven graven diet mede seyden, daer ginc Lodewijc tegen mi over sitten ende seide, wi mosten een ander spel beginnen. Doen ic sat wort daer gebrocht een scaecspel ende ic most bi bedwange spelen. Daer swoer Lodewijc bi sijnre cronen dat hi om geen dinc spelen en soude dan wyet op den anderen winnen mochte de eerste vijf spelen, soude hebben des anders hoef[t]. Doe wan ic op Lodewijc die eerste vijf spelen ende seide tot hem dat hi niet meer en speelde om soe dieren pant ende dat hi qualic dade diet hem riet. Hier om wert Lodewijc toernich ende sloech mi metten scaecbort in mijn aensicht ende daer om was hi seer droevich ende ginc van daen.’ Doe seide Reinout tot sijn broeder: ‘Sulcken costeliken pant als thoeft van eenen coninc en wil ic hier niet laten.’