Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(59) Van zuster Katheryna van Arkel, die blijnde. [122c] († 1451)

Dese guede zuster Katheryna was zuster Katherynen van Ar-

[p. 216]

cken^a) oers brueders dochter, soedat si oec daerom denselven toename¹⁾ hadde. Doe dese zuster noch mit oeren oelders woende ende was een cleyne megedeken van achte jaeren of daeromtrijnt, soe gevielt - want si op den lande woenden - dat si op een tijt oers vaders schape solde hueden. Ende als sij dan aldus mitten schapen op den velde was ende en wiste nergent van²⁾, soe verhengedet onse lyeve Here op oer, dat si rechtevoert blijnt wert, soedat si daernae³⁾ nye en sach^b). Mer si leet nochtan alte grote pijne, eerdat oer die⁴⁾ ogen medalle vergengen. Hiernae, doe si reedelike oelt geworden was, als bi oer viertich jaeren, ende hadde onsen lieven Heren altoes ynnichlike gedient na oere [122d] manyeren, soe nemen sie onse zusteren in om oere goddienstiger wanderinge willen ende oec mede om oer guede moye⁵⁾, die een fondement ende begijn van meister Gerijts huys gheweest hadde. Ende als si dan hier gecomen was, hoe ynnichlike ende goddienstelike dat si began te wanderen ende daerin volduerde⁶⁾ hent totten eynde oers levens, dat en solde wi niet lichtelike beschrijven moeg en.

Wonderlike⁷⁾ seer mijnde si die guede gewoenten des huyses, ende alsoe veel als si conde ende alst in oer was, soe pijnde si sie altoes ongebroken te hoelden. Ende hierom als si bij den vuer was of anders argent, daer men swijgen solde^c), soe en hadde sijs niet geerne⁸⁾ datmen oer enygen dienst dede, daer enyge oerzake der callinge van comen mochte of anders yet, dat tegen onse[123a]guede gewoente weer. Sij was seer vlitich ende bederve tot allen oetmodigen wercken, die si doen conde, als die schottelen te wasschen, tekernen ende anders mennigerhande dijnge, die si dede. Want all hadde oer onse lieve Here oer gesichte benoemen, Hi hadde oer nochtan die gracie gegeven, dat si alrehande werck nae oeren doene seer wal doen conde. Want si conde wal ene naelde vaedemen⁹⁾, ende oec wat¹⁰⁾ neyens; nochtan en conde si niet enen steke sien. Ende alsoe puntelick wiste sie alle die wege ende wijnkelen¹¹⁾ des huyses, alsof si hier mennich jaer siende gewoent¹²⁾ hadde, soedat

a) Verg. 12b met de aant.

1) achternaam.

2) en nergens erg in had.

3) nae aan den kant bijgeschreven.

b) Moll (Brugman II, 85) maakt uit den tekst op, dat de plotselinge blindheid het gevolg was van een zonnesteek.

4) voor die is do geschrapt.

5) tante; voor moye is w geschrapt.

6) volhardde.

7) hs. wondelike.

c) Dat de zusters bij het vuur zittende niet mochten praten, blijkt ook 94a; verg. inl. § 7.

8) voor geerne is goe geschrapt.

9) een draad in een naald steken.

10) oec wat bovengeschreven; neyge geschrapt.

11) hoeken.

12) na gewoent is gewo geschrapt.

[p. 217]

die zusteren plegen te seggen, dat si myenden dat si van oeren hiligen engel geleydet worde^a). Het was alte yngekierden, devoten mensche [123b] tot Gode, soe dattet scheen, al hadde oer onse lieve Here dat uutwendige licht onttoegen, dat Hi sie van bijnnen mit Sijnre godliker graciën alsoe verluchtet ende verclaert hadde^b), dat oer die doechden, die si van bijnnen besat, van buten in¹⁾ al oeren zeden ende wanderinge blicten. Mit groter devociën plach si mysse te hoeren; want dan plach si onse lieve Here ondertijden mit al sulker ynnicheit te begaven dat sijt biwilen niet wal bi oerselven beheemelen²⁾ en conde. Ende dat was meestelick overmyds gedenckenisse des levens ende der passiën ons lieven Heren; want daer plach si oer sonderlinghe toe te kieren mit oetmodigen, mynliken nederbugen overmids bekennen oere eygenre snoetheit ende ondancberheit³⁾ Synre mennichvoldiger gaven ende graciën, die Hi oer gegeven hadde. [123c] Ende dat plach si ondertijden van oetmodicheit te seggen, dat si anders niet en voelde, dan dat sijs weerdich weer, dat si die wolve of die bieste teschoeren⁴⁾ solden, omdat si onsen lieven Heren soe ondanckbaer weer voer alle die gaven ende waldaeden, die Hi oer bewesen hadde. Ende sonderlinge, dat Hi sie uuter werlt ende uuten sunden geroepen hadde, ende hadde sie onder alsoe guede menschen gebracht, die niet dan onsen lieven Heren en mijnden noch en myenden^c) in all oeren wercken. Ende want si alsoe oetmodich ende neder in oerselven was, soe plach si oerselven te castyën ende

a) Hiermede kan men de verhalen vergelijken, dat iemand, die van den rechten weg afgedwaald is, door een engel terecht wordt geholpen. Zoo werd Andries IJserens, die met een andere zuster verdwaald was, de weg gewezen door een engel (p. 213); volgens Biënboec 373 werd een begijn, die verdwaald was, door een engel naar de plaats harer bestemming gebracht. Verg. over den geleiengel de aant. bij 88a, en zie 125a.

b) Meermalen wordt een blinde op dergelijke wijze getroost en wordt van hem geloofd, dat hij als vergoeding voor het gemis aan uitwendig gezichtsvermogen door de goddelijke genade van binnen verlicht is boven zijn medemenschen. Zie b.v. de troostwoorden van S. Antonius tot Didymus, den blinde, bij S. Athanasius, Vita S. Antonii, in Opera, ed. Maur. I pars 2 in fine; hetzelfde beeld Chron. Wind. 224. Ook den blinden Johannes van Ummen wordt zoo troost ingesproken: Chron. Mont. S. Agnet. 12, 40. Verg. nog het beeld van het ‘inwendighe oghe, dair sy Gode mede sien’, Brugman I, 287 en Coll. A K G, N S 3. p. 258.

1) na in is den geschrapt.

2) verbergen, verg. de aant. bij 2b.

3) de genitief achter ondancberheit is te omschrijven met voor.

4) verscheuren.

c) Het voorkomen van ‘mijnnen’ en ‘myenen’ naast elkaar doet denken aan het vele gebruik, dat Suso, ed. K. Bihlmeyer, p. 27, 337, 449, maakt van de combinatie ‘minnen und meinen’. Verg. nog in den 5en brief van Ruusbroec, in uittreksel gepubliceerd door Auger, Les mystiques des Pays-Bas au Moyen-Age, p. 343 en De Vreese, Bijdr. p. 74: ‘Meint ende mint gewarich geestelec leven.’

[p. 218]

mit roeden te slaen, als si argent allene waende te wesen^a). Sij was sonderlinge vuerich ende levendich een guet opset mit yemende te maken, als [123d] dat si hem voer achtersprake hueden wolden, ende dat si die guede gewoente trouwelike hoelden wolden, ende anders vele vueriger punten, daer si oer zielen mede in doechden stichten mochten. Want het was vorwaer¹⁾ ene vuerige mynnester der doechden ende al des, dat onsen lieven Heren toebehoerde. Alte grote reverencie ende weerdicheit hadde si tot oeren oversten, want die en stonden oer niet voer alse menschen, mer alse grote hiligen^b), daer Hem onse lieve Here doer geweerdiget ons te leeren ende te vermaenen, hoedat wi ons in allen dijngen hebben ende regieren sullen. Ende als si dan van yement hoerde, dat²⁾ oeren voelen contrari was, dat conde si alte quelke verdragen. Alle gebreke weeren oer contrary, ende sonderlinge die achtersprake. Want als si yement hoerde, die vergif[124a]fenisse bad van dat hij achtersprake gedaen hadde, dat was oer alsoe wiemodich³⁾ druclick in, datment oer van buten ynt aensichte mercken mochte. Ende alsoe seer als oer die achtersprake ende onvrede contrari waeren, alsoe plach si daerentegen die onderlinge mynne⁴⁾ mit groter weerdicheit te verheffen. Ende hierom plach si dicwile dat punte te seggen, dat onse lieve Here inden aventmael tot Synen jongeren sprac: ‘Daer sullen alle menschen uut bekennen, dat gi Myn dissipule sijt, ist dat gi onderlinge mynne hebt’^c).

Seer grote devocie ende ynnicheit plach si te hebben in der gebuerten ons lieven Heren, ende plach Hem, tegen dat Hi geboeren solde worden, een huysken te tymmeren van mennigerhande devoten gebede ende oefningen^d). Ende als si dan des hiligendages des

a) Deze vorm van ascese wordt ook door Jac. de Voecht 148, 184 vermeld; zie nog D 306. In ons hs. komt het, behalve op de plaatsen, waar sprake is van ‘crop uutslaen’, 54c, 126d, nog slechts 133c, 134a voor.

1) hs. v'waer.

b) Dezelfde gedachte vindt men nagenoeg met gelijke woorden uitgedrukt: Biogr. A A U, 28, p. 251, 253 en D 253.

2) iets, dat.

3) d.w.z. het drukte haar zóó, dat zij er weemoedig van werd.

4) bovengeschreven.

c) Joh. 13:35

d) Verg. voor deze beeldspraak: ‘Want wat mach een mensche weten, hoe grote gracie hem dan God gevet, als hij in sijn herte comet, of hoe groten casteel hij daer tymmert’, Biogr. A A U, 28, p. 12, en ‘Alia quedam soror... habebat hunc morem, ut primo die anni domino Jesu spirituale rosarium faceret’, Devote zusters 67. Het gebed wordt dikwijls met een bloemenhulde vergeleken; zie An. I, 197-198 en de talrijke voorbeelden in de Marialeg. Een ver uitgewerkte allegorie geeft ons hs. 90c.

[p. 219]

avendes nae den eten [124b] inden bedehuys mit een deel zusteren wat guedes calde, soe was si ondertijden alsoe vuerich, alsof si gebrant hadde. Ende dan gaf si enen yegeliken dies begeerde, ene geestelike officie¹⁾, overmids welken dat hi hem bereiden mochte, dat Ihesus geestelike in hem mochte geboeren worden; dat was: dat si hem oefnen solden in dien doechden, die dien gebreken contrary weren, daer si meest toe schenen geneyget te wesen. Sij plach oec inderselver hoechtijt dicwile in die loyve²⁾ te gaen, daer men die cleder wasschet, ende daer oer devocie te hebben. Want die loyve plach si te trecken, alsoft dat opene huys hadde geweest, daer onse lieve Here in geboren wert^a). Ende den stien³⁾, daer men die cleder ynne spoelt, plach si te hoelden voer die cribbe, daer Hi van Sijnre liever [124c] moder, doe Hi geboren was, in geleget wert. Ende hierom stont si dicwile voer desen stien op oeren knyën mit groter devociën ende ynnicheit ende mit overvloedigen tranen. Ende was alsoe wonderlike vuerich ende yngekiert totten kynde Ihesu, dat die zusteren, die si ondertijden bekeken, als si myende dat si daer allene was, overmids oeren devoten manyeren tot ynnicheit ende tot tranen mochten verwecket⁴⁾ worden. Op een tijt was si in deser loyven ende gebructe^b) daer oere devociën, alsoe si plach. Ende doe hoerde een zuster soe wonderliken zueten sanck boven op der loyven van voegelkens, dat si nye oer levedage soe zueten sanck van voegelen gehoert en hadde. Ende daer en is gien twyvel aen, ten weren engelen Gods, die daer yubilierden^c) ende vroelick weren ende grote

1) taak, oefening.

2) ons woord luifel; uitbouw, verg. 119c.

a) De voorstelling van het huis, waarin het kindeke Jezus ter wereld kwam, als een licht getimmerte, was populair in de levens van den Christus, die in de M.E. in omloop waren. Verg. Hor. Belg. X. 39: ‘Dat huus dat hadde so menich gat, daer Cristus in gheboeren was’, en C.G.N. de Vooys, Mnl. proza-verhalen over de geboorte van Jezus, A K G, N S 1, p. 142: ‘Boven was hij (= het huis) wat ghedeckt, maer te sijen soe was hij open.’

3) steenen kuip.

4) voor verwecket is be geschrapt.

b) Gebruken, d.i. genieten, vooral van aardsche en mystieke liefde, t.d.d.; ook fol. Cd: ‘oer wanderinge te sien ende te gebrucken.’ In het bijzonder wordt dit woord gebezigd om het ‘frui Deo’ uit te drukken. Zie: ‘Gode geënicht in een ewich ghebruken’, Ruusbroec III, 199; ‘Wi selen Godes ghebruken, ende enich met Hem rusten in salicheiden,’ III, 252; ‘ene ghebrukelike enicheit Gods ende der minnender gheeste’, IV, 224.

c) Verg. Suso, Brief büchlein, 5. Brief, ed. K. Bihlmeyer p. 374: ‘froewent úch, ir werden (= werten) engelschar der himelschen owen (= auen), jubilierent, springent und singent’. Over het yubilieren is te vergelijken de aant. bij 118d. Dat hierboven juist het gezang der engelen met het zingen van vogels wordt vergeleken, doet denken aan een exempel uit de 13e eeuw, meegedeeld in Exempla aus Hss. des M.A., ed. Jos. Klapper. Heidelberg, 1911, p. 28, hetwelk aldus aanvangt: ‘Quidam religiosus rogabat Deum, ut ostenderet ei minimum gaudium paradysi. Et statim parva avicula incepit mirabiliter coram eo cantare.’ Het exempel wordt dan verder uitgewerkt met het bekende motief van den monnik van Heisterbach.

[p. 220]

ghenuechte hadde in die vuer[124d]icheit ende devocie, die de hilige ziele daer te handen toech; want si geerne bij sijn dengenen, die suver hande opheffen in den gebede als sancte Beernaerdus secht.

Het geviel op een ander tijt, dat si echter bi desen stiene was in soedanyger myeninge als voerscreven¹⁾ is. Ende doe was si soe uutnemende vuerich, dat sijs niet verbargen en conde, ende dat en was gien wonder, want si hadde Dengenen tegenwoerdich, van Wes warmte dat hem nyement verbargen en can. Want alsoe si naemaels, doet oer angedrongen²⁾ wart, ynt heymelike belijde, soe voelde si, datter wie³⁾ bi oer was. Ende alsoe veel alst die zuster gemercken conde, diet oer vragede, soe sach si mit oeren geesteliken ogen dat kyndeken Ihesus voer oer liggen schreyen in den stien^a). Want si verlegedet⁴⁾ aldus ende alsoe, mer si en [125a] wolde niet seggen, dattet soe niet en was. O, wat genuechten was dit⁵⁾! Wie solde hier alder werlde blijtschap voer verkiesen. Mer het is nochtan wal te geloeven, datt oer mennich sterven ende uutgaen oersselves, mennich veroetmodigen ende mennich wijken ende duyken^b) gecostet heeft, eerdat si tot deser graciën gecomen is; want God en gevet dat geheilichde den honden niet, noch Hi en stortet die margaeryte niet voer die verkene^c).

Op een tijt quam si op een stede gaende⁶⁾, ende want si myende, datter wie bij oer geweest hadde^d), soe segede si: ‘Ihesus’, ende

1) hs. voescreven.

2) toen er bij haar op aangedrongen werd, toen zij er toe geprest werd.

3) iemand.

a) Verg. voor een overeenkomstige verschijning van het kindeke Jezus: Ruusbroec III, 91. Een dergelijk visioen komt meermalen voor bij de zusters der Duitsche nonnenkloosters; zie Stagel 36; Adelheid Langmann, Offenbarungen, p. 21, 34, 66; Der Nonne von Engelthal Büchlein von der Genaden Uberlast, p. 24, 26, 27, 36; Margaretha Ebner, Offenbarungen, p. 87, 89, 91, 99, 110, 136. Van Margaretha Ebner bewaart men nog te Medingen, waar zij in het klooster was, een wieg met een houten Jezuskindje, welke steeds voor haar stond. De levens, gepubliceerd in Alemannia, brengen vele voorbeelden van soortgelijke visioenen. E. Schiller, Das mystische Leben der Ordensschwestern zu Töss bei Winterthur. Zürich 1903, p. 56 wijst ter verklaring op de liefde voor kinderen in het algemeen. Opmerkelijk is bij de groote frequentie van dergelijke verschijningen van Jezus als kind, dat in ons hs. slechts éen voorbeeld wordt aangetroffen.

4) zij legde het nu eens zus dan eens zoo uit; dus zij praatte er wat omheen.

5) voor dit is ge geschrapt.

b) Wijken ende duyken is een term der devoten; zie de aant. bij 18d.

c) Verg. Mt. 7:16. Ook als spreekwoord werd dit beeld in de M.E. gebruikt, zie Die älteste Niederdeutsche Sprichwörtersammlung von Ant. Tunnicius, No. 6, 302.

6) verg. she came going.

d) Onder de devoten bestond een gebruik, dat, wanneer zij elkander ontmoetten, de een dan zeide ‘Jezus’, waarop de ander antwoordde ‘Christus’ of ‘Maria’, verg. Chron. Mont. S. Agn. 11.

[p. 221]

doe wart oer puntelike weder gheantwoerdet: ‘Maria’. Ende hier en is niet aen te twyvelen, het en was oer engel, die si bewaerde in al oeren wegen, opdat si oer niet stoeten en solde aen die stiene der gebreke^a) [125b].

Het geviel op een tijt, dat si lach ende dachte mit medelijden op die pijne ende versmadenisse ons lieven Heren, als si dicwile plach te doen, want oer meeste oefnige was in den lijden ons lieven Heren¹⁾. Ende als si dan aldus lach ende was hiermede becummert, soe bad si Hem devotelike, dat Hi oer wolde geven dat si voele mochte, hoe dat Hem toemoede was in der alremynnester versmaetheit²⁾, die Hi in Sijnre passiën hadde of leet^b). Ende want si dit bad niet uut vermetelheit of guetdunckelheit³⁾ oersselves⁴⁾ mer uut eenre gueder goddienstiger meynige, opdat si alsoe meer oerzaken mochte vijnden onsen Heren dancbaer te wesen ende oerselven te veroetmodigen, ende⁵⁾ onse lieve Here sach oer puere meyninge aen, ende verhoerde oer gebed. Want seer cort daernae began oer dat aensich [125c] te swellen ende roet te worden ende te schynnen⁶⁾, soedat si seer eyselick was an te siene. Ende men en wiste noch en vermoede anders niet, dan dat si mallaets hadde geweest, ende hierom soe wartet den zusteren overal verboden, dat nyement tot oer gaen en solde, opdat nyement niet quades van oer en crege. Ende dat si aldus geschuwet wert, dat duerde langer dan ene hele maent. Ende bijnnen dier tijt was si alte wonderlike druckich ende wiemodich in oerselven. Want als si dachte dat si nu voertan van allen menschen solde geschuwet ende verweesen⁷⁾ worden, soe duchte oer dit onverdrachlick wesen, ende sonderlinge van den zusteren, die si alsoe hertelike in onsen lieven Heren mynde ende lief hadde. Ende hierom

a) Ps. 90 (91):11-12; Mt. 4:6, Lc. 4:10-11.

1) voor heren is ons geschrapt.

2) de allergeringste smaad, hoon.

b) Alemannia 11, p. 3; 21, p. 126 wordt verhaald van zusters, die het lijden verlangden te ondervinden van den Christus aan het Kruis, en toen Hij de doornenkroon ontving. Stagel 60 vermeldt van een zuster, dat zij de smart van Maria wenscht te ondervinden. Margaretha Ebner, Offenbarungen, p. 19 zegt van zichzelf: ‘und het die begird, daz aller min lib voller zaichen wär des hailigen criuczes, als vil mir an meht gesin, und daz mir ieglichs (= jedes) mit allem sinem liden und smertzen geben würd an allem minem libe.’ Verg. nog de uitspraak van Thomas a Kempis, De Imitatione Christi, l. II, c. 12: ‘Nemo ita cordialiter sentit passionem Christi, sicut is cui contigerit similia pati.’

3) ingebeeldheid.

4) oesselves met bovengeschreven r.

5) ende zal men moeten opvatten als daarom.

6) vervellen (scabiosus worden).

7) afgewezen, uitgestooten.

[p. 222]

soe duchte oer, dat oer gien dijnck en solde moegen beyege[125d]nen, dat oer swaere solde wesen dan dese tegenwoerdige druck, daer si nu mede beswaert was. Hiernae, als si onse lieve Here aldus gepruevet hadde, soe nam Hi oer dese bangicheit weder of, ende als si doe weder genesen was ende dachte, waerom dat God dit op oer verhenget hadde, soe plach si dicwile tegen oerselven te seggen: ‘Lieve Here, was U alremynneste versmaedenisse aldus groet, hoedanich was dan U alremeeste, die Gi om mynen willen geleden hebt. Ende oftet¹⁾ my aldus uutermaten swaer ende onverdrachlick duchte wesen, dat ic alsoe vanden zusteren gescheyden ende verschoven²⁾ scheen te wesen - dat nochtan U gave ende ewege³⁾ ordynancie was - hoe solde ic my dan lijden koenen, of ic al myn leven lanck van allen menschen alsoe uuterlike⁴⁾ versmadet ende ver[126a]worpen solde wesen, als Gi, lieve Here, binae van allen menschen weert. Want al U leven en hevet anders niet geweest dan penetencie, versmadenisse, druc ende lijden’.

Ende wanttet aldus uutnemenden mensce in doechden was ende overal die eere Gods sochte, soe haddes⁵⁾ die duvel nijt, die een viant is al dergeenre, die Gode mynnen. Ende hierom plach hi oer dicwile groet verdriet ende moynisse aen te doen, opdat hi sie van oere vuericheit ende anderen gueden wercken trecken mochte. Ende sonderlinge gevielt op een tijt, dat hi des nachts tot oer quam als een groet swart hont, ende genck voer oer op die matte liggen, ende alsoe bleef hi bijnae al die nacht bi oer^a). Want si sliep allene op een camerken, soedat si niement tot oer roepen en conde. Ende dat plach si [126b] naemaels te seggen: al was si blijnt, dat si hem nochtan soe bescheydelike⁶⁾ sach, alsof si claerlike ende wal gesien hadde^b). Want hi sat alsoe swart bi oer als ene coele, ende hadde tande⁷⁾ alsoe wit als die snee, ende die weren hem wal soe lanck als een vijnger, ende die sat hi ende beet tegaeder als een hont, die narret⁸⁾. Ende dat en luydede anders niet dan als die cleppen⁹⁾, die de me-

1) indien het.

2) verstooten.

3) een gave van U en Uwe onveranderlijke beschikking.

4) na uuterlike is solde geschrapt.

5) had daarover.

a) Zie over de verschijning van den duivel als hond de aant. bij 98a.

6) nauwkeurig.

b) Onder de zusters van het Meester-Geertshuis zijn in het algemeen weinig visionarissen; het is wel eigenaardig, dat juist van deze blinde zuster eenige visioenen worden meegedeeld. Misschien heeft zij die juist tengevolge van haar blindheid. Gezichtshallucinaties van blinden bespreekt W. James, Varieties of religious experiences, c. 3.

7) voor tande is h geschrapt.

8) en daarmee zat hij te tandenknarsen als een hond, die gromt.

9) de Lazaruskleppen.

[p. 223]

laetsche lude plegen te hebben, als si om die straten gaen ende bidden oer broot. Ende wat dat si oer segende¹⁾, of wat dat si las, daer en vragede hi medallen niet nae²⁾, ende bleef allike stille sitten, soedat si binae uut oeren synne gecomen solde hebben, en hadde oer onse lieve Here niet bijgeweest. Mer ten lesten quam oer dat woert in, dat onse lieve Here totten viant sprac, doe Hi van hem becoert³⁾ wert: ‘Ganck, sathanas, duvel;’^a) [126c] ende alsoe vroe als si dat woert gesproken hadde, soe voer hi enwech, ende voertaen en sach sijs niet meer^b).

1) en hoe vaak zij ook een Kruis sloeg.

2) daar bekommerde hij zich niet om; niet is aan den kant bijgeschreven.

3) voor becoert is t geschrapt.

a) Verg. Mt. 16:23, Mc. 8:33.

b) Ook een ‘Ave Maria!’ verjaagt den duivel, Biënboec 83, Marialeg. II, 148. Caesarius Heisterbacensis, Dialogus miraculorum. Col. Agr. 1591, l. III, c. 13, 14; l. IV, c. 47, geeft de volgende middelen: wijwater, Kruisteeken, de engelsche groetenis, d.i. de begroeting van Maria door den engel. Thomas Cantimpratensis, Liber apium. Duaci 1597, l. II, c. 57, § 34 verhaalt, hoe Albertus Magnus een duivel, die hem bij zijn studie kwam hinderen, verjoeg door het Kruisteeken. - Een dergelijk verhaal als hierboven, het bezoek en de verjaging des duivels, vindt men bij Stagel 31.