Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(49) Van zuster Stijne¹⁰⁾ Zuetelincks. († 1445)

Dese guede zuster Stijne was her Floerens, ons vaders, sijnre zus-

10) voor stijne is zu geschrapt.

[p. 166]

ter dochter. Ende het was alten uutnemenden vuerigen, [91c] goddienstigen mensche: oetmodich ende schemel van zeden, stichtich ende godformych in al oere wanderinge, van welken wi nu een luttel scryven willen, hoe ende wat oer leven ende wanderinge onder ons geweest is tot stichtinge ende voertganc dergeenre, diet hoeren sullen. Want oer doechden en weren niet gemyene noch myddelbaer¹⁾, mer alsoe uutgelezen stichtich, dat sij voerwaer weerdich syn in gedenckenisse te hebben. Doe si ierst toe meister Gerijts huys²⁾ quam, hadde si oer in veel dijngen seer grotelike te lijden. Want het was van natueren een strack³⁾ mensche, ende daerom conde si oer tot alrehande werke alte quelke buygen. Want dat sij alsoe van den enen wercke totten anderen waert gedreven⁴⁾, ende als si myende, dat sij dat ene doen solde, soe moste si gaen totten anderen [91d] - dese brekinge was oer alsoe wonderlike contrari, dat si oer ondertijden alsoe gestuert⁵⁾ ende onlijdsom van bijnnen voelde, dat sijs van buten niet wal verbargen en conde. Doe gevyelt op een tijt⁶⁾, dat si genck tot her Iohan Brinckerinck, onsen vader, ende dien clagede si dese passie, dat si oer aldus stuerich ende ongheschicket⁷⁾ van bijnnen voelde, als si tot alrehande wercke geroepen worde^a). Doe troeste hi sie guetelick ende leerden oer veel gueder punten. Ende onder ander woerden segede hi oer, hoe dat sijt voer solde nemen, als si des margens ierst⁸⁾ te wercke gheroepen worde: dat ierste werck, datmen oer dan doen hyete, daer solde si vrendelick op antwoerden ende seggen: Ic wilt geerne doen.’ Want conde si dat ierste woert vrendelike spreken, onse lieve Here [92a] soude oer gracie geven, dat sijt al den dach te⁹⁾ bed solde coenen gedoen. Ende dit guede punte en nam si niet als van den mensche, mer oft oer onse lieve Here selven toegesproken hadde ende pijndet oeck trouwelick te wercke te setten, soedat si doe voertan aelijnck ende altemaele den oelden menschen pijnde uut te doen mitten¹⁰⁾ werken

1) niet gewoon (alledaagsch) of middelmatig.

2) boven den regel geschreven.

3) niet plooibaar, stuursch.

4) de 2de e is bovengeschreven.

5) ontstemd, hs. gestuer met bovengeschreven t.

6) bovengeschreven.

7) zonder zelfbedwang.

a) Brinckerinck eischte onvoorwaardelijke gehoorzaamheid van de zusters; verg. inl. § 8. An. I, 201 wordt de gehoorzaamheid de moeder van alle deugden genoemd en D 47 heet het: ‘Mer die oetmodige gehoersamheit gaet baven alle costelike cruyden ende duerbaer gesteente.’ Verg. ook 94a en bij Ruusbroec III, 38 het exempel der gehoorzaamheid: een zuster, die ten H. Sacrament wil gaan, wordt werk in de keuken opgedragen, dat zij ootmoedig verricht; en ib. IV, 76 de vermaning, dat een zuster, die wegens drukke bezigheden niet naar het Sacrament of de Mis kan gaan, niet ontevreden mag wezen.

8) als... ierst, zoodra; hs. iest met bovengeschreven r.

9) dach te boven in margine.

10) ten bovengeschreven.

[p. 167]

ende waert altemaele verandert in nyheit des levens^a). Want si gaf oer voertaen alsoe gheheelick tot sterven ende tot uutgaen oersselves, yae tot allen doechden, dat si ene pleerne der doechden ende een sonderlinge exempel eens grondigen stervenden levens heeft achtergelaten. Al oer zeden ende manyeren van buten en weren anders niet dan of¹⁾ si geroepen hadden²⁾: ‘Mijn rijcke en is van deser werlt niet,’^b) ende: ‘Ic en hebbe hier giene [92b] blijvende stat,’^c) ende daeromme wil ic mit geheelre herten ongedeylt^d) die toecomende zueken.’

Nummermeer en sach men sie ledich: enter si las of si bedede oer, of si leerde enen anderen wat guets. Ende alsoe geheelick ende vollencomelike gaf si oer tot onsen lieven Heren onder myssen, dat si ondertijden die vuericheit van buten niet verbargen en conde, daer si onse lieve Here van bijnnen mede begavet hadde, soedat si daerom bijwilen van den zusteren moste gaen, hent dat die vuericheit over was. Ende desgelikes gevyel oer oec wal ander taeflen, dat si alsoe van bijnnen beweget waert vander lexen, die men te reventer las, dat sijs niet verhuden en conde, mer si moste uuten reventer gaen ende gaen ergent allene sitten, hent die beweginge over was. Bijnae op alle dijnge ende soe [92c] wat si van buten te handen toech, daer hadde si een guet punte op; daer si oerselven mede verwecte enter tot dancbaerheit of oerselven te veroetmodigen onder onsen lieven Heren, soedat si in allen dijngen pijnde zaeke te zueken, daer si onsen lieven Here³⁾ mede toespreken mochte. Het was veer van oer dwaese, ydele ende onnutte woerde te spreken noch buertachtige biwoerde, overmids welken dat sonderlinge die gracie Gods buten den herten wort geholden. Noch nyement en hoerde van oer, dat si buten mondes⁴⁾ van eens anders gebreke calde, of dat si eens anders bedrijf op dat argeste vercalde, alster giene beteringe van comen en mochte⁵⁾. Si hadde voer ene manyer, wanneer dat sij een dijnck niet ontschuldigen en conde, soe sweech si daer al stille toe, ende hielt oer cons[92d]ciencie daer aelinck vry van. Want hoe besneden ende voerhuedich⁶⁾ dat sij⁷⁾ in oeren woerden was⁸⁾, dat is

a) Kol. 3:9-10.

1) bovengeschreven.

2) na hadden is ende ic en he geschrapt.

b) Joh. 18:36.

c) Hebr. 13:14, verg. Micha 2:10.

d) Verg. de uitdrukking: ‘met onghedeilder herten,’ Ruusbroec I, 14.

3) door latere hand tusschen de kolommen geschreven.

4) overluid, ten aanhoore van anderen; verg. 114a.

5) alsof het onverbeterlijk was.

6) voorzichtig en bedachtzaam.

7) is(?) geschrapt en sij aan den kant met latere hand bijgeschreven.

8) wat geschrapt, was bovengeschreven.

[p. 168]

alden genen condich, die oer hilige zeden ende godformyge wanderinge gesien ende ondervonden hebben.

In allen dijngen, cleyne ende groet, stont si mit alre onderdanycheit gebuget onder oeren oversten ende dede altemaele, als si vermoede dat sijt gedaen wolden hebben. Want alsoe wonderlike seer gaf si oer tot gehorsomheit, dat si soe te spreken sonder onderscheyt¹⁾ scheen gehorsom te wesen. Ende alsoe bewees si oer van buten, dat, hadde sij mit enen wencke²⁾ coenen mercken, hoe dattet oer oversten liefste gehad hadden, si soldet eerweerdelike³⁾ vervullet hebben, alsoe veer alst in oere macht hadde geweest. Want soe wat oer bevoelen was, cleyne of groet, dat plach si [93a] mit alre reverenciën te ontfangen ende nae oeren vermogen nader letter te vervullen, recht als een dijnck, dat anders niet wesen en mochte, soedat ons oversten van oer plegen te seggen: ‘Wij moegen sien⁴⁾, wat wi oer gebieden, want si wil in allen dijngen gehorsom wesen.’ Sij hadde in beveel, dat si alrewegen omme solde gaen, als die schelle ter myssen geluydet was, ende seggen den zusteren, die de schelle niet hoeren en conden, dat si ter myssen quemen. Want men en conde die schelle over al die weer niet hoeren. Ende dese gehorsomheit ontfenck si eerweerdelick ende vervulde si oec alsoe sorchvoldelick, dat si niet enen margen voerbij en liet gaen, si en genck al die wijnkelen⁵⁾ omme ende sach, ofter ergent yement weer, die de schelle niet gehoert en hadde, dat si [93b] hem seggen mochte, dat hi te myssen quemen. Ende al regendet of snijdet of wat weder dattet was, si was nochtan gehorsom, ende satte die gehorsomheit voer al oer bedinge ende devocie, die si crigen conde. Ende dit was vorwaer⁶⁾ rechte doecht.

Het ghevyel eens op enen Karsavent⁷⁾, dat si omme soude gaen, als si gewoenlick was. Ende op dieselve tijt haddet wat geregent; ende dat was voert bevroeren, soedattet temaele glat was. Ende wanttet een oelt mensche was, soe genc ene jonge zuster mit oer ende wolde si leyden, opdat si niet vallen en solde. Mer hoe dattet was⁸⁾: doe si ommegengen verhengedet onse lieve Here, dat si beide vielen, alsoe lange als si weren. Ende doe si beide aldus nederlegen, soe en waert si niet gestuert noch tonpasse⁹⁾, mer al¹⁰⁾ zuetelike

1) onvoorwaardelijk, ook D 217; verg. Lubben: Underschét = Vorbehalt, Bedingung.

2) uit een teeken, een gebaar.

3) eerbiedig.

4) wij mogen wel goed overwegen.

5) hoeken.

6) hs. v'waer.

7) voor karsavent (avond voor het Kerstfeest) is la geschrapt.

8) hoe het kwam (weet ik niet, maar toen zij enz.).

9) ontstemd, boos.

10) voor al is z geschrapt.

[p. 169]

[93c] lachende segede si: ‘Siet, dit lieve kindekijn, dat noch ongeboren is, dat is allriede alsoe starck, dattet ons hier aldus kan nederwerpen’. Het gevyel op een ander tijt, dat siselven op een stede te werke was, daer si die schelle nyet hoeren en conde, soe datt daer bi¹⁾ was, datmen onsen lieven Heren boeren solde^a), eerdat si wiste, dattet onder myssen was. Mer doe sijt wiste dattet onder myssen was, en wolde si nochtan niet in die capelle gaen, si en hadde ierst die ghehorsomheit vervullet ende hadde alrewegen gegaen ende besien, of oec argent yement weer, die de schelle niet gehoert en hadde. Ende als si doe voer die capelle quam ende wolde die mysse voert uuthoeren, soe quam oer een zuster tegemuete ende segede oer²⁾, dat onse lieve Here al geboert weer. Doe si [93d] dat hoerde, en segede sij niets niet dan allene dit: ‘Lieve Here, weest gebenedijt ende gelovet in ewicheit!’

Het gevyel op een tijt, dat si op³⁾ een stede was, daer men swijgen solde^b), ende doe quam een zuster tot oer ende segede oer wat, dat noetdruftich scheen te wesen. Doe sweech si al stille, ende en antwoerde oer niet medalle. Doe segedet oer die suster noch eens ende myende, dat sys niet gehoert en hadde. Noch sweech si, ende en sprac niet. Doe wert die zuster al wat neerenstich⁴⁾, dat si niet en antwoerde. Want omdattet noetdruftich was, dat si oer vragede, soe myende sij, dat si alsoe veel wal spreken mochte; mer si en sprac niet een woert, eerdat si van dier stede was. Ende doe sprac si oer vrendelike toe ende segede: ‘Lieve zuster, ic hape den gulde[94a]nen halsbant^c) der gehorsomheit in den hemel te dragen; ende wolde gi my dien nu benemen?’ Op een tijt sat si bi den vuer ende solde oer wermen⁵⁾; ende doe henck daer een ketel op den vuer mit water. Ende als men den ketel van den vuer solde boeren, soe mysraekedet⁶⁾ der zuster, die en ofboeren solde, soedatter ommer

1) zoodat het er dicht aan toe was.

a) D.i. de elevatie van de Hostie.

2) na oer is dat oer geschrapt.

3) na op is dat si op geschrapt.

b) Verg. over het geboden zwijgen op sommige plaatsen en tijden de inl. § 7. Onder de Verba Florentii et Gherardi Magni, A A U, 10, p. 454 komt de vermaning voor: ‘cavere ibi loqui ubi non debet.’

4) driftig, ongeduldig, prikkelbaar, verg. D 106.

c) Een zelfde beeld wordt D 129 gebruikt, waar sprake is van een kostbaren ‘halsbant der doechden, sunderlinge der gehoersamheit,’ in den hemel gedragen. Hendrik Mande spreekt in een dergelijk verband van een bloemkrans der deugden (A K G, N S 2, p. 89). Verwant is de voorstelling van de kroon, die in het eeuwige leven gedragen wordt; verg. de aant. bij 139c.

5) hs. w'men.

6) mysraeken, mislukken; de bedoeling is: zij had een ongelukje bij het aftillen.

[p. 170]

wat stortede, soedat die zusteren wat calden, die bi den vuer zaeten. Ende want si oec een woert of twie medesprac, soe was si soe droevych ende quelke tevreden, dat si gespraken hadde op die stede, daert niet georloft en was, dat si al bedrucket segede: ‘Ic wolde, dat ic van desen avende in dit huys niet ghecomen en weer’.

Siet, aldus geheelick gaf si oer tot gehorsomheit, ende reekende dat allene oer gewijn te wesen, in welken dat [94b] si oerselves sterven mochte ende uutgaen. Want si en levede nu oerselven temaele niet, mer onsen lieven Heren¹⁾ Ihesum Cristum, die te voeren voer oer gestorven was. Ende daeromme was Cristus oer leven ende sterven was oer gewijn^a). Want daer is inder waerheit waerachtich gewijn der zielen in gelegen, dat wi onsselves starven ende temaele uutgaen in allen dijngen onder dengenen, die over ons gesat sijn, van welken²⁾ wi nu een volcomen exempel hebben in deser hiliger zielen, die oerselven Gode altemale opgeoffert heeft een levendige heilige offerhande³⁾. Ende niet allene en was si gehorsom in oersselves persoen, mer oeck pijnde sijt mit alre vlijticheit enen anderen in te prenten, dat hij hem tot oetmodiger, ghebuychsommer gehorsomheit geve⁴⁾. Ende als si yement vernam, die sijnen oversten in enygen [94c] dijngen wederstont of ongehorsom was, dat was oer alsoe druckelick ynne, dat sijs van buten nouwe verbargen en conde. Het gevyel op een tijt, dat eenre zuster wat penetenciën was heyten doen, die sij seer noede gedaen hadde. Ende hierom, soe wat dat si doen conde, daer sijs mede ofwesen⁵⁾ mochte, dat dede si. Doe dat zuster Stijne hoerde, genck si totter zuster ende sprac oer doegentlike toe, ende onder ander woerden bad si oer ende segede: ‘Lieve zuster, ic wolde u alte vrentlike bidden, dat gijs my om Gods willen gonnen wolden, dat ic dese penetencie voer u moste doen.’ Doe die zuster dat hoerde, wert si merckelike confuys ende bescheemt in oerselven, omdat si sach, dat oer die guede, oelde zuster alsoe uut mijnnen veroetmodigen wolde, daer siselven alsoe hart [94d] ende wederstrubbich in geweest hadde, ende was doe voertan gehorsom sonder wederseggen, ende dede als oer geheyten was.

Het en was gien suverlick mensche van ansichte, mer⁶⁾ dat en was oer temale gien mystaen; want alsoe als si altoes van bijnnen mit onsen lieven Heren ende mit anderen gueden oefnyngen becum-

1) hs. herenen.

a) Phil. 1:21.

2) van hetwelk, waarvan; na welken is welken geschrapt.

3) als een h.o.

4) aan den kant bijgeschreven.

5) waarmee zij er afkomen kon.

6) na mer is die lelic geschrapt.

[p. 171]

mert was, alsoe scheen si van buten alsoe rustich ende vredich, dattet oer van buten in den aensichte was an te sien, dat si van bijnnen mitter graciën Gods verlichtet was. Si plach te seggen: als ons wat beyegende, dat ons tonwillen weer¹⁾, of daer wi in gestuert of ontvredicht²⁾ mochten worden, soe solde wi ons waeren³⁾ dat wi dat ierste woert, dat wi spreken, niet strackelike noch verstuertelike [95a] en spreken. Want conde wi ons inden begynne der toernicheit alsoe bedwijngen, dat wi oetmodelike antwoerden, onse lieve Here solde ons gracie geven, dat wi ons altoes meer ende meer verwijnnen solden; ende soe solde ten lesten die toernicheit aelijnck te nyete gaen^a). Mer isset dat wi in den iersten verkiertelike weder antwoerden, soe en sulle wij ons voertaen niet soe wal bedwijngen coenen, wi en spreken al meer quades⁴⁾; ende soe wortet altoes quader ende quader.

Sij plach oeck te seggen, dat drie manyeren van menschen weren, die van onsen lieven Heren geroepen worden: die iersten worden van⁵⁾ Hem angenoemen, die anderen worden an Hem genegelt, die derden worden an Hem gelymet^b). Die van onsen lieven Heren aengenoemen worden, dat [95b] weren diegene, die giene mynne en hadden tot enen ofgescheydenen, geesteliken leven; mer soe wat si gedaen hadden, dat hadden si gedaen overmids bedwanck oere oelders, als dattet oer oelders ende vrende alsoe hebben wolden. Ende dese worden getagen van der guetheit Gods, die si voercomet mit Synre graciën, eerdat sijt van Hem begeeren^c). Ende tot desen menschen mach onse lieve Here wal spreken, dat Hi in den aventmaele secht: ‘Ghi en hebbet My niet uutvercoren, mer

1) dat ons niet aanstond.

2) ontevreden; of is bovengeschreven.

3) hs. waerden met geschrapte d.

a) Verg. voor deze raadgeving 91d.

4) of wij spreken steeds meer kwaad.

5) hs. an hem genegelt; an en genegelt geschrapt, van bovengeschreven.

b) Dit eigenaardig gebruik van lijmen in figuurlijken zin komt in de M.E. wel meer voor. Verg. Limburgsche Sermoenen, ed. J.H. Kern. Gron. 1895, p. 225: ‘Also grot es die minne die die sile heeft tin lifliken dingen, datsire rechte tue gelimpt wert; gelic dat mi (= men) twe denc tesamen limpt, also limpt die minne di sile mettin lifliken dingen’, en vooral uit Hadewijch's Prozawerken: ‘Die bant van lime, dat es minne, Daer God ende de zaleghe ziele in 1. met ghebonden sijn,’ II, 53; ‘ende soe werden wi metten vasten lime der aneclevenessen. 1. gheest met Gode,’ II, 76. - De uitdrukking ‘negelen’ wijst er op, dat uitwendige oorzaken tot den Christus gebracht hebben. Daarentegen worden degenen, die aan Hem gelijmd zijn, door innerlijken dwang bewogen; verg. 114c ‘cleven an Gode.’

c) Dit is de gratia praeveniens of antecedens der scholastici; verg. Scheeben, Kath. Dogmatik IV, 201-202. De Lat. termen gratia praeveniens en subsequens geeft Ruusbroec VI, 5 aldus weer: ‘die voirlopende gracie, ende die gracie daermen in verdient ewich leven.’

[p. 172]

Ic hebbe u uutvercoren.’^a) Die ander manyer van menschen, die aen Hem genegelt weren, dat weren, die dachten: si woldent aengaen, want si mosten doch inder werlt droeve daghe hebben ende leven vanden arbeide oere hande; ende hieromme soe wolden si enen geesteliken staet aennemen, opdat si besorcht [95c] mochten worden in lichaemliker noetdruften. Ende tot desen menschen mochte onse lieve Here wal seggen, dat Hi spreket inden ewangelio: ‘Ghi en zueket My niet, omdat gi teykene gesien hebt, mer want gi vanden broede gegeten hebt ende versaedet sijt.’^b) Ende dese menschen, die mit aldusdanigher myeninge ende aendacht¹ in cloesteren of in vergaderinge comen, dien is noet, dat si oer ierste aendacht ende waeromme verwandelen in een beter ende maken vander noet een doecht, opdat si overmids begeerte tijtliker besorgynge mitten huerknaepen niet geloent en werde; want het is geschreven, dat die huerknaepe in den huyse niet en blyvet in ewicheit^c). Die derde maenyere van menschen - die an onsen lieven Heren gelymet weren - dat wer[95d]en diegene, die onsen lieven Heren uut mijnnen dienen, ende daer van nyement toe gedwongen en worden - mer si verkiesent uut oersselves vrye wille, ende nochtan wal hadden, daer si inder werlt bequamelike van leven mochten. Dese, die aldus sijn, die sijn onsen lieven Heren die alreliefsten. Ende tot desen sal Hi spreken: ‘Want ghi om My hebt gelaten vader, moder, zuster ende brueder ende al daer gi in der werlt genuechte in gehad mochtet hebben, siet, soe sal Ic u hondertvolt geven in deser werlt, ende hiernae suldi dat ewege leven besitten.’^d) Aldusdanyge punten ende goddienstige callinge hadde si dicwile mitten zusteren, daer si sie mede leerde ende onderwees in den doechden. Want si was selven merckelike besocht ende ondervonden²⁾, [96a] beide in geesteliken³⁾ dijngen, die an die consciencie droegen, ende oec in uutwendigen dyngen⁴⁾. Ende hierom soe wat dat si enen anderen leerde of segede, dat dede si uut enen ondervonden ende beleefden gronde.

Mit groter ynnicheit ende devociën genck si totten hiligen Sacramente. Ende daer si enyge macht⁵⁾ over scheen te hebben, ende die oer wat vrendelick weren⁶⁾, die plach sij sonderlinge daertoe te herden, dat si dickewile totten heiligen Sacramente solden gaen,

a) Joh. 15:16.

b) Joh. 6:26.

1 verg. mieninge ende waeromme 22d.

c) Joh. 8:35.

d) Mt. 19:29, Mc. 10:29-30, Lc. 18:29-30.

2) verg. de aant. bij 73c en zie 108c; na besocht is o geschrapt.

3) ste bovengeschreven.

4) bovengeschreven.

5) hs. mach met bovengeschreven t.

6) die haar wat na aan het hart lagen.

[p. 173]

ende dat si niet lichtelike enygen fantesiën of becoringen en solden volgen, mit welken dat si ofgetaegen mochten worden van die ontfangenisse des weerden Sacraments. Dicwile plach si dit punte te seggen: ‘Als een mensche ten hiligen Sacramente solde gaen, weert dat hem dan enyge zake voerviele, die wat reedelic schene te wesen¹⁾, soedat hi [96b] daerom laten wolde ten hiligen Sacramente te gaen, - volgede hi dien fantesiën die reyse, hem solde op een ander tijt, als hi echter ten hiligen Sacramente gaen solde, een ander zake beyegenen, die noch reedeliker schene te wesen; ende weert dat hi hem dan noch of hielde ende en genge niet totten Sacramente, hem solde derdewerve soedanigen zake voervallen, dat hi daer mit gueder conscienciën niet wal toe²⁾ gaen en solde moegen. Ende soe solde hi allentelen afnemen van³⁾ enen geesteliken leven ende comen tot eenrehande dorricheit des herten^a), dat hi ten lesten altesamen in den passiën solde bedelewen’⁴⁾. Ende hierom plach si sonderlinge oer spreecksusteren daertoe te herden, dat si hem dicwile totten hilighen Sacramente solden bereiden, ende dat si hem sonderlinge solden oefnen ende becummer[96c]en mitter passiën ons lieven Heren, ende pijnen daer oer gebreke ende quade toeneygelicheiden mede te verwijnnen. Nummermeer en was si alsoe, si en wiste altoes enen anderen te leeren ende te onderwisen, hoe dat hi hem tegen den duvel ende syne bedriechnisse setten solde⁵⁾. Ende alte selden calde yement mit oer van passiën der zielen, die uut oeren woerden niet gebetert noch gevredet en waert. Want si was selven oetmodich van zeden, stichtich van wercken, ende seer sorchvoldich, hoe dat si overal oer wege mochte bewaeren, opdat si niet en mysdede in oere tongen^b). Het was ene sonderlinge mynnester onser gueder gewoenten ende, alsoe veel alst in oer was, soe pijnde si sie altoes ongebroeken te holden. Want mit alre herten mynde si onsen lieven Heren, ende in al dat Hem toebehoer[96d]de, was si sonderlinghe sorchvoldich.

Sij was negenwerf uutgesant, dat si buten moder was in anderen vergaderinghen, daer si oer seer stichtelick ende goddienstelike hadde in al oere wanderinge. Ende als si dan weder te huys quam, soe genck si alsoe schemelike hene ende voegede oer mit alsoe groter nederheit

1) die eenige reden van bestaan scheen te hebben.

2) daer... toe, nam. naar het H.S.

3) zwakker worden in.

a) Verg. Num. 11:6.

4) bedolven, begraven worden.

5) hs. sol (eind regel) met later toegevoegde d.

b) Ps. 38 (39):2.

[p. 174]

ende onderdanicheit onder oeren oversten, alsof si oer op uutwendige dijnge niet medalle verstaen en hadde. Yae, alsoe vaste hadde si oer fondement gesat in onsen lieven Heren, dat si int leste alsoe schemel ende oetmodich was mit al der bedrijflicheit¹⁾ als in den alreniersten. Doe si leste werve uutgesant was, doe wasset een oelt mensche geworden, soedat si niet wal hene en conde comen mit dier sobere noetdruften, die in nyen vergaderingen plegen te [97a] wesen. Doe gevyelt op een tijt, dat si hier wederquam²⁾ om dijnge, die sij hier te doene hadde, ende myende dan wederomme te trecken. Ende doe hadde oer die pater mit dien zusteren, daer si moder was, enen breef medegegeven, daer si in begeerden, dat wi sie hier wolden beholden, alst oeck geschiede; mer zuster Stijne en wiste niet medalle, wat in desen breve stont. Ende als si dan dese dijnge hoerde, soe bewees si oer in deser veroetmodeginge alsoe rechte doegentlick ende wijslic, datmen daer sonderlinge uut mercken mochte, hoe dat oer inwendige mensce mit Gode verenicht was; want si en nam dese veroetmodeginge niet vanden menschen, mer vander ordynanciën Gods, ende datt onse lieve Here in ewicheit alsoe geschicket ende geordyniert hadde. Ende hier[97b]omme en waert si niet ontvredicht noch gestuert in oerselven. Want³⁾, alse Salomon secht: ‘Soe wat den gerechten menschen toecomet, dat en mach hem niet bedroeven’^a); want hi is besittende syne ziele in vreden ende blijvet ongequesset in allen wederstoede⁴⁾, noch gienen wederstoet en afwerpet synen moet, want al wort hi van buten bedrueft, nochtan en wort hi nummermeer van den inwendigen vrede beroeft.

Mit al oeren herten kierde si oer totten lijden ende passie ons lieven Heren, ende plach oer daermede te wapenen tegen alle fantesiën ende quade gedachten, die oer inquemen. Want, als si dachte dat alle dijnck alsoe niet verwaert noch geschicket en was, als si wal gewilt hadde, ende oer natuer daerom beweget⁵⁾ of bedrucket wert, soe was [97c] allene die passie ons lieven Heren die toern oere starcheit^b). Want daer kierde si oer dan geheelike toe: enter si las si over, of si dachte si over, hent soe lange dat si die becummeringe daermede butensloet. Als si argent was, daer men van uutwendigen dijngen calde, als hoe dat gecoft of verkoft was, soe voelde si oer ondertijden

1) met (= ondanks) al de ambten, die zij gehad had.

2) hs. wderquam met bovengeschr. e.

3) hs. wan met bovengeschr. t.

a) Prov. 12:21.

4) van wederstoet? (= wederstoot); tegenspoed.

5) in beroering, in opstand gebracht.

b) Ps. 60 (61):4.

[p. 175]

geneyget - want si veel mit uutwendigen dijngen omgegaen hadde - dat si geerne gevraget hadde, wat dat of dat gecostet hadde. Mer daer plach si oer dan om Gods willen in te sterven, ende berispede oerselven dat si noch soe ydel weer, ende segede: ‘Wat leget u daeraen? Sijn gi daerom hier gecomen, dat gi dat een ende tander berichten¹⁾ suit?’ Siet, aldus seer gaf si oer tot sterven ende uutgaen oerselves in allen dijngen. Ende [97d] soe waer dat si oerselven vant, daer liet si oer. Ende altoes was dat lijden Cristi die zaeke oere verwijnninge, ende bleef aldus altoes gesaet ende gevredet van bijnnen. Si plach te seggen: dat twie menschen weren²⁾, ende die ene oeffende hem in der passiën ende lijden ons lieven Heren, ende die ander oeffende hem in anderen devoten materyen: solde die ene van hem beiden staende blijven in den doechden, dat solde diegene wesen, die sijn oefnynge makede in den lijden ons lieven Heren.

Het gevyel op een tijt, dat si onse lieve Here begavede mit eenrehande becoringe ende bangicheit, soedat oer al seer bange wert in oerselven. Doe dachte si op een tijt: si wolde gaen ende beden oer, ende offeren oerselven mit dier bangicheit in die wonden^a) ons lieven Heren, dat Hijt al[98a]soe schicken ende voegen wolde, alst Sijn lof ende glorie waer ende oer alrezalichts³⁾. Ende als si dan aldus lach, ende bedede oer, soe waert si slapende, ende oer duchte, dat si op enen hogen barge stont. Ende die duvel liep beneden omme den voet des barges als een groet, swart hont^b), ende sochte sie al blaffende, mer hi en conde sie niet gevynden. Want oer duchte dat si sat inden wonden onses lieven Heren, ende sach den duvel aldus omlopen, alsoft een brieschende lewe^c) geweest hadde, die si begeerde te verslijnden. Ende als si doe weder ontwaecte ende⁴⁾ tot oerselven quam, soe voelde si, dat si al dier becoringe ende bangicheit quyt was, ende bleef doe voertaen⁵⁾ mit Ihesus in vrede. Aldus plach sij mit al oeren drucke ende lijdden oeren toeloep [98b] te maeken in die wonden oers Beholders, ende vant aldus in allen dijngen zaeke,

1) besturen, beredderen.

2) gesteld eens dat.

a) Verg. de aant. bij 23c.

3) voor alrezalichst.

b) Ook D 7, 179 vindt men verhalen van zusters, die door den duivel worden vervolgd. De voorstelling van den duivel als zwarten hond is in de M.E. zeer gewoon, zie: Biënboec 141; Marialeg. I, 395, 396, 421; De Vooys 169; Alemannia 5, p. 181-182; verg. Jac. Grimm, Deutsche Mythologie. Göttingen 1844, p. 948-949. De duivel, die door Notker Labeo zoo heftig bestreden werd, verscheen hem als hond, Alemannia 10, p. 89-90.

c) Verg. Zeph. 3:3; 1 Petr. 5:8.

4) na ende is we (begin regel) geschrapt.

5) voor voertaen is doe (begin regel) geschrapt.

[p. 176]

daer si oer¹⁾ onsen lieven Heren mede tegenwoerdich bieden²⁾ mochte^a).

Sij plach oec, dat³⁾ si negenwerf uutgesant was, als voerscreven is, onsen lieven Heren te offeren in die negen leydynge^b), dat Hi in Synre passiën voer die richters geleyt ende wedergeleyt waert om oeren willen. Ende en toech dat niet tot hoverdiën of tot oerselven voert te setten, dat si soe dick scheen verheven te wesen, mer veel meer tot oetmodicheit ende oerselven te vercleynen, als dattet God om oere sunden willen op oer verhengede, want si oer tijt alsoe versumelike toebrachte ende en kierde oer niet inwendelike tot Gode gelijck anderen gueden zusteren^c). Ende daerom plach si die gehorsomheit te voegen⁴⁾ in die gehorsomheit ons [98c] lieven Heren, dat Hi Hem - wanttet Synen hemelschen Vader behagelick was - liet leyden vanden enen richter totten anderen, alsoft een moerdener of een mysdadich mensce geweest hadde, die in gienen dijngen zaeke gevynden en conde, waermede hi hem ontschuldigen of behelpen⁵⁾ hadde moegen. Die ierste uutsendinge⁶⁾ plach si dan te voegen in die leydinge, doe onse lieve Here gevangen waert, daer si Hem onweerdelike stieten ende horten⁷⁾, als offet een boese mensche hadde geweest. Die ander leydinge, doe si Hem leyden tot Annas' huys, daer Hi wredelick an Syne kenebacke geslagen waert. Die derde leydinge, doe Hi tot Cayphas den bisscop geleydet waert, daer Sijn hilige aensichte confuyselick⁸⁾ bedecket waert. [98d] Die vierde leydinge, doe Hi van Cayphas gebracht waert voer Pylatus, daer Hi mit valsheyden gewroeget⁹⁾ wert. Die vijfte leydinge, doe Hi van Pylatus gesant waert tot Herodes, daer Hi als een dwaes in enen witten clede bespottet waert. Die seste leydinge, doe Hi van Herodes

1) bovengeschreven.

2) hem enen tegenwoerdich bieden, ook 99b, zich persoonlijk tot iemand wenden, zich geheel aan iemand geven.

a) Zie Van Iterson 163: ‘Die gonst Sijnre godliker weerdicheit, daer Hi Hem selven den mensche teghenwoordich mede biet.’

3) het feit, dat.

b) Een eigenaardigheid der devoten is het parallellen zoeken tusschen hun eigen leven en het leven en lijden van den Christus. Zij trachten zelfs in uitwendige werkzaamheden een aanknoopingspunt te vinden. Volgens D 220 denkt een zuster, die hout draagt, aan den Christus, Zijn Kruis dragende; hetzelfde verhaal Alemannia 9, p. 281-282. - De negen leidingen vindt men b.v. beschreven: Ruusbroec V, 214-227 en in Brugman's Leven van Jezus, Brugman II, 343-362.

c) Verg. 48b, waar sprake is van een zuster, die meent daarom uitgezonden te worden ‘daer wat sonderlinges te vercallen’ is, omdat zij minder devoot weet te bidden dan de andere zusters.

4) het ‘negenwerf in gehorsomheit uutgesant’ zijn in verband te brengen met.

5) verdedigen.

6) uut in margine.

7) synoniem van stooten.

8) op smadelijke wijze.

9) beschuldigd.

[p. 177]

weder geleydet waert tot Pylatum. Die sovende leydinge, doe si onsen lieven Heren geyselden ende leyden Hem doe int rychtehuys¹⁾, daer Sijn hilige hovet mit doernen gecroent waert. Die achtende leydijnge, doe si Hem leyden in die stede, daer Pilatus Sijn recht plach te hoelden, daer Hi mitten schandeliken doode verwijset²⁾ waert. Die negende leydynge, doe onse lieve Here geleyt waert totter stede van Calvariën, daer si Hem [99a] mit schanden ende confusiën negelden an die galghe³⁾ des cruces. Siet, dese leydinge, daer onse lieve Here alsoe versmadelike in geleyt ende wedergeleidet waert, plach si oer sonderlinge in te oefnen, ende plach dese negen uutsendinge, die si in gehorsomheit vervullet hadde, sonderlinge daerin te offeren. Ende alsoe als onse lieve Here, doe Hi lestwerve geleit waert, niet weder en waert geleyt, mer aen der galgen des cruces bleef hangende, hent dat die rechtverdige manne quemen ende deden Hem of, desgelikes satte dese hilige ziele oec op in oeren herten, doe si leste werve weder inquam, dat si oer nu geheelike wolde negelen aen dat cruce der penetenciën ende geven oer nu tot nyer oetmodicheit ende gehorsomheit, als si oec in der waerheit gedaen [99b] heeft. Want alsoe gehelike negelde si oer an dat cruce der gehorsomheit, der oetmodicheit ende der schemelre vermydelicheit, dat si ons allen te wonder is geweest. Van welken cruce si oec niet ofgestegen en is, mer heeft daeraen voiherdet hent totten eynde oers levens, hent dat onse lieve Here quam overmids der doot ende segede: ‘Rustet van uwen arbeide, want u guede wercke sullen u volgen.’^a)

Ende want si dan aldus mit al oeren herten altemaele an onsen lieven Heren geanckert ende gevestet was^b), ende en mynde niet die werlt noch die dijnge, die daerynne sijn, sae pijnde si altoes, waer dat⁴⁾ si mochte, oerselven onsen lieven Heren teghenwoerdich te bieden ende was al meestelick inwendelik mit Gode becummert, als gescreven is, dat die wijse wandert in breetheit [99c] of wijtheit sijns

1) rechthuis; voor rychtehuys is ru gevlekt.

2) veroordeeld.

3) dwarshout van het Kruis.

a) Openb. 14:13.

b) Geanckert ende gevestet an onsen lieven Heren, term der devoten, verg. onsen lieven Heren anhangen, 126d, eleven an Gode, 114c. Het Mnl. Wdbk. omschrijft geanckert in mystieken zin gebruikt als een grond hebbend voor zijn geloof of zijn hoop, en geeft nog de volgende voorbeelden: ‘Wanneer der zielen gedacht alsoe gevest ende geanckert is in God;’ ‘Mit een onbewegelick gemoede in Christo geanckert sijn.‘

4) veranderd uit daer.

[p. 178]

herten^a). Ende hierom hadde si onsen lieven Heren bijnnen in oeren herten enen hof^b) geplantet ende bereidet, daer si oer dagelix mit Hem in vermaken mochte, als si vermoyt was overmids tribulacie ende becoringe, ende daer si oer oec in verbargen mochte voer dien myddagesduvel, die daer comet in die gelikenisse des engels des lichtes^c).

In desen hof hadde si mennigerhande bloemen ende walrukende crude, dat weren mennigerhande doechden, daer si oer in oeffende, ende daer si oeren gemynden Brudegum mede vermaken mochte ende trecken totter woeninge oers herten; want dat Syne weelden syn, als Hiselven secht^d). Ten iersten hadde si in desen hof geplantet die fyole der oetmodicheit^e). Dat was, dat si al oer doechden ende guede werke altesaemen onsen lie[99d]ven Heren toeschreef ende niets niet oerselven; anmerckende, dat si overmids oerselven niet guets en vermochte, mer geneyget was tot allen gebreken ende sunden. Ten anderen hadde si daer geplantet die¹⁾ lelye der cuyscheit. Dat was, dat si oerselven onsen lieven Heren pijnde reyne ende onbevlecket op te offeren nae oeren crancken vermoegen, want Hi een sonderlinge mynre der jonferliker reynicheit is. Ende hieromme soe

a) Waarschijnlijk heeft men hier een herinnering aan het beeld gebruikt door Pseudo-S. Bernardus, Meditationes, c. 6: ‘Tota ergo facilitate animum colligens libere tecum habita: et in latitudine cordis tui deambulans ibidem coenaculum grande stratum Christo exibe.’ Dit werkje was juist onder de devoten zeer bekend.

b) Het menschelijk hart met zijn deugden wordt wel meer met een hof vergeleken. Zie Chron. Wind. 30; Van Iterson 8, 84; Horae Belg. X, 186; Van Vloten 209: ‘Hoe een, yegelick mensche selve een cloester van hem maken mach,’ en Brugman I, 293: Hendrik. Mande's ‘Boecskijn van der bereydinghe ende vercieringhe onser inwendigher woeninghen.’ Biogr. A A U, 27, p. 414 brengt het beeld van ‘den acker sijns herten te bouwen ende die duechden daerin te seyen.’ Bovenstaande plaats uit ons hs. is merkwaardig door de ver doorgevoerde uitwerking van het beeld; de zuster, waarvan sprake is, blijkt een groote voorliefde te hebben voor allegorie, zie nog 98b de vergelijking met de ‘negen leydyngen.’ Groote verwantschap met de beeldspraak in den tekst heeft de allegorie van den boomgaard in: Limburgsche sermoenen, p. 538-546.

c) 2 Kor. 11:14. Voorbeelden van het verschijnen van duivels in de gedaanten van engelen des lichts worden verhaald door Caesarius Heisterbacensis in Dialogus miraculorum. Col. Agr. 1591,l. III, c. 14, l. V, c. 47, en in Die Fragmente der libri VIII miraculorum, ed. A. Meister, l. III, c. 9. Voor de uitdrukking ‘myddages duvel’ vergelijke men Jer. 15:8, waar sprake is van den ‘vastatorem meridie.’

d) Ps. 131 (132):13-14.

e) Verg. over bloemensymboliek de aant. bij 69d, en het gedicht ‘Vanden bogaert die ene Clare (= Clarisse) maecte,’ in Mnl. gedichten, ed. N. de Pauw I, 41-45. In dit gedicht stellen zeven bloemen verschillende deugden voor; het vormt tevens een parallel met bovenstaande beeldspraak van den hof.

1) na die is leye geschrapt.

[p. 179]

pijnde si alle oerzaken te schuwen, waermede dat si onsen lieven Heren in deser manyeren uuter woenynge oers herten verdryven mochte. Ten derden hadde si daerin geplantet die roese der verduldicheit. Dat was, dat si oer in allen dijngen, die oer beyegenden, van bynnen of van buten, nae oeren vermoegen altoes pijnde verduldelick ende lijdsomlick te dragen, ende [100a] was sorchvoldich, waer dat si mochte, dat si enen anderen in vreden mochte hoelden, wetende dat, soe waer dat die mynne bewaert wort, daer wort God gehoelden in Synre stede. Ten vierden hadde si in desen hof geplantet die medezuetenbloeme¹⁾. Dat was, dat sij dat inspreken Gods ende guede vermaninge van bijnnen pijnde waer te nemen ende mitten oer des herten toe te luysteren, wat God van oer gedaen wolde hebben. Ende alsoe als dese bloemkens van natueren hebben, dat si hem opluyken tegen den opganck der sonnen ende hem weder toeluken, als hem die rayen²⁾ der sonnen ontagen worden, alsoe plach oec dese lieve Godsbruyt, als die sonne der rechtverdicheit mit synre graciën scheen in den hof oers herten - soe plach si oer mit enen geheelen toekier inwert te kieren [100b] tot Gode^a) ende pijnde der visitieringe des Hiligen Geestes nae oeren vermogen genoech te wesen³⁾. Mer hierentegen als oer dese gracie ontoegen wert, ende die wolken⁴⁾ der tribulaciën overal bedructen, soe plach si mit enen nederen, oetmodigen ende gebuychsommen herten te staen voer die tegenwoerdicheit ons lieven Heren, oerselven weerdich ordelende alre tribulaciën ende bangicheit, die God op oer gestaeden⁵⁾ wilde. Ende daermede verdiende si, dat si onse lieve Here weder begavede mit Sijnre graciën. Dese vierehande bloemen hadde si sonderlinge geplantet in dat ynnerste oers herten: dat is, in desen doechden plach si oer sonderlinge te oefnen. Ende alsoe isset oec te verstaene van al den anderen bloemen of cruden, die in desen hof geplantet weren. Voert soe hadde si in desen hof enen haegedoern gesat: dat [100c] was dat hilige gegeyselde lichaem ons lieven Heren Ihesu Cristi, dat al doerwondet ende geschoert was. Ende onder desen boem plach si dicwile te schulen ende oer te verbargen, totdat die boesheit overleden⁶⁾ was. Want altoes was hi groene in oeren herten ende mit bloemen der gueder gedachten ende inwendigen medelijdens suver-

1) madeliefje; hs. zuten met bovengeschreven e.

2) stralen.

a) Zie de aant. bij 4b.

3) te voldoen, zich waardig te betoonen; verg. D 29.

4) door een latere hand is boven wolken nacht geschreven.

5) gehengen (haar toezenden wilde).

6) overgegaan.

[p. 180]

like verciert, soedat si oer daer niet allene en verbarchde voer die hette der ondoechde, mer si waert oec zuetelike vermaket ende gestarcket vanden roeke deser godliker vrucht. Sij hadde oec in desen hof enen wijnstock geplantet, van wies vruchten dat si oer dorstige ziele vermaeken mochte, die altoes haekende was nae dat enych één, wes zueticheit si van bijnnen gesmaeket hadde. Ende dese wijnstock was Sijn [100d] hilige uutgerecte lichaem in der galgen des¹⁾ cruces, daer Hi alsoe yaemerlike ende pijnlick aen henc, dat men al Syne biene tellen mochte. Onder desen wijnstock te rusten was altoes oer begeerte; want dit allene was oer spijse ende dranck ende oer geestelike ontholt²⁾. Want alsoe als men altoes zekerlike slapet onder enen wijnstock, alsoe plach dese hilighe ziele, waer dat si mochte, altijt zuetelike te rusten in die gedenckenisse der passiën oers gemynden Heren; want si liet de doden oer doden graven^a) ende sochte allene die vruchten des geestes. Ende opdat dese boem ende oec die ander bloemen³⁾, die si geplantet hadde in den hof oers herten, te meer vruchten mochten voertbrengen, soe hadde si in dese have vier revyeren ende ene fonteyne^b), opdat oer groe[101a]ne ende walruckende crude daervan⁴⁾ bedouwet ende groene gehoelden mochten worden, ende opdat si vanden fellen noertwijnde der tribulaciën niet verdruget en worden. Ende dese vier revyeren weren die vier wonden ons lieven Heren Jhesu Cristi in Synen hiligen⁵⁾ handen ende voeten, ende die fonteyne was Syne hilige, opgelakene⁶⁾ zijde. Ende uut desen revyeren ende uut deser fonteynen plach si al oer guede werke vruchtbaer te maken, opdat sij noch meer vruchten voert mochten brengen, bekennende dat al oer guede wercke van gienre weerde en sijn, het en si dat si veroeket⁷⁾ ende vermeeret worden overmids die rijcke verdiensten ons lieven Heren. Ende want si dan dat rechte voelen Jhesu hadde, die wil dat alle menschen behoelden worden^c), soe en was si niet allene voer [101b] oerselven sorchvoldich, mer si begeerde dat alle menschen mochten comen totten rechten bekennen Gods. Ende hierom en plach si dese revyeren niet allene voer oerselven te gebrucken, als dat oer hof der

1) hs. de.

2) voedsel, verg. 101d.

a) Mt. 8:22, Lc. 9:60.

3) hs. boemen met bovengeschreven l.

b) Verg. voor dit gebruikelijk beeld: Ruusbroec IV, 11, 143, 168, V, 32, 138, 187, VI, 104; Marialeg. II, 5. Misschien heeft Gen. 2:10 de beeldspraak beinvloed, wat het woord rivieren betreft.

4) voor daervan is v geschrapt.

5) hs. hilgen met bovengeschreven i.

6) verl. deelw. van opiuken, openen, doorboren; verg. Brugman II, 292: die opgelaken side des sueten Jhesus.

7) vermeerderd.

c) Lc. 9:56 (Vulg.) en Joh. 3:17.

[p. 181]

doechden daer allene van groeyen ende wassen mochte, mer si begeerde dat daer alle menschen deelachtich aen worden mochten. Ende hierom soe plach si die ierste revyere, dat was die wonde des luchteren¹⁾ voetes, te strecken²⁾ totten sunderen in der werlt, ende bad onsen lieven Heren, dat Hi hem een recht bekennen ende leetwesen oere sunden wolde geven, ende dat si oer sunden mit enen rechten row³⁾ bijchten ende beteren mochten. Die ander revyere, dat was die wonde des rechteren voetes, plach si te schicken tot⁴⁾ guetwilligen menschen int ghemyen, die overal in Cristo[101c]syn, ende bad onsen lieven Heren, dat Hi sie in den gueden wille starcken ende vestigen⁵⁾ wolde, ende geven hem gracie, dat si in oeren gueden opsette volherden mosten totten eynde toe. Die derde revyere, als die wonde der luchter⁶⁾ hant, plach si mit sonderling en gebede toe te voegen den zielen in den vegevuer⁷⁾, ende bad onsen lieven Heren, dat Hi overmids Synre hiliger passiën ende lijden die pyne des vegevuers corten wolde, ende maeken sie overmids Synre genaden medetaeffelgenoeten Synre hiligen inden ewigen leven. Die vierde revyere, als die wonde der rechter hant, plach si te schicken totten genen, die van onsen lieven Heren mit sonderlinger graciën schenen begavet ende uutghesondert te wesen, ende bad Hem, dat Hi Syne gracie ende [101d] gaven in hem veroeken wolde, opdat si altoes meer ende meer⁸⁾ in doechden wassen ende toenemen mochten. Oeck soe hadde si in desen have ene fonteyne, als wi voer gehoert hebben, daer si oer dagelix in plach te wasschen ende schoene te maeken overmids overdencken ende mynliker anmerckinge Synre uutvloeyender mijnnen tot oerwert. Want overmids overdencken ende medelijden der passiën ende lijdens oers gemynden, soe voelde si oer ziele dagelix gereyniget van alre vulheit⁹⁾ ende onreynicheit der sunden. Ende dese fonteyne was Sijn hilige, opgeloekene zijde, uut welker si gesmaeket hadde, hoe zuete dat die Here is^a), waeruut dat si dagelix oer onthoelt pijnde te nemen, in welker si altoes haddet wesen moegen, begeerde te woenen; [102a] want omdat si eens gesmaeket hadde die zueticheit des geests, soe smakede oer quelke alle vleisch. Want oer ynnerste mensche scheen aelinck mit Gode verenicht te

1) linker; verg. Gallée: lüchterhand, linkerhand.

2) dienstig te maken.

3) berouw.

4) evenals strecken tot dienstig te maken, beschikbaar te stellen.

5) 5 doen volharden.

6) hs. oorspronkelijk des luchteren voetes; voetes is geschrapt, hant in margine bijgeschreven en des bij vergissing blijven staan.

7) hs. vegever met bovengeschreven u.

8) voor meer is doech geschrapt.

9) vuilheid.

a) Ps. 33 (34):9, verg. 1 Petr. 2:3.

[p. 182]

wesen. Ende want nergent giene guede crude duerachtich ende bijblijvende¹⁾ en wassen, het en si dat die gront gehaevent ende gemesset²⁾ worde, soe plach dese vroede maget dicwile den hof oers herten doer te graven ende te messen, opdat overal die oncrude uutgepuert³⁾ ende gewiedet worden, ende opdat daer niet onreyns in en bleve, waermede dat si oeren vrent veryaegen mochte. Dat was, si plach dicwile oerselven te onderzueken, hoedaenich dat oer myenynge was, ende wat si in oere wanderinge sochte, waerom dat si die dijnge van buten dede, ende tot wat eynde si daerme[102b]de comen mochte. Ende van alle die onpuerheiden, die si in oer vant, pijnde si mes te maeken, daer si oer guede crude mede mochte wassende hoelden. Dat was, dat si oer altemale pijnde te vernyeten^a) voer die guetheit Gods, oersselves gebreke nouwe merckende, dat si alsoe armen, crancken mensche weer, alsoe geneyget totten quade ende alsoe onbereit totten guede. Ende vant si yet guedes in oer, dat plach si alsoe⁴⁾ te vernyeten^b), alsoft een afgront alre gebreken hadde geweest, als si oec inder waerheit van oerselven voelde. Ende voert, opdat dese guede crude ende walruckende bloemen, die in desen hof geplantet weren, van den dieven of roevers of van anders yemende, die vreemde weer, niet vertreden of gestoelen en worden - [102c] merckende dattet wal in corten tijden lichtelike verloeren wort, daer men ondertijden harde lange om gearbeydet heeft, eer datment vercrigen conde - soe hadde si omme desen hof ene muere gemaket. Ende dese muere was starcke ende onverwijnlike lijdsomheit, overmids welke dat si oeren hof in vreden mochte besitten, als onse lieve Here in den ewangelio secht: ‘In uwer verduldicheit suldi besitten uwe⁵⁾ zielen^c). Dese muere hadde si seer diepe ende vaste gelecht als op den viercanten stien, dien die tymmerluyde verworpen, ende naemaels geset waert in dat hovet der huernen^d), anmerckende wat die Here al voer oer ende om oeren willen geleden heeft:

1) bestendig en blijvend.

2) gemest.

3) uitgetrokken.

a) Hem vernyeten, zich en zijn zinlijke natuur vernietigen, t.d.d.; verg. hem breken 30c; hem laten 17d; sterven ende uutgaen sins selves 2c; hem selven uutgaen 54b met de aant.

4) eveneens.

b) De zuster vernietigt het goede in zich, d.w.z. de gedachte, dat er iets goeds in haar is. Men heeft hier een voorbeeld van de groote vrees, welke de devoten hebben voor ‘ydele glore’ 73a, b, het opkomend gevoel van trots of de opzettelijke erkentenis, dat zij iets goeds in zich hebben.

5) hs. uw met bovengeschreven e.

c) Lc. 21:19.

d) Ps. 117 (118):22, ‘Lapidem, quem reprobaverunt aedificantes: hic factus est in caput anguli:’ in dat hovet der huernen. Verg. Mt. 21:42, Mc. 12:10, Lc. 20:17, Act. 4:11, 1 Petr. 2:7.

[p. 183]

hoe mennich smelick woert, hoe mennich verkiert¹⁾ ghesichte, hoe mennigen honger ende dorst, yae al, datten [102d] vleysche contrary is, ende ten lesten den alreversmadelixsten doot. Hier plach si oer starcheit uut te bewaeren; want dit was oer een onverwijnlick castiel in Ihesum te rusten ende Dien gecrucet^a). Voert, opdat nyement over dese muere in en breke, noch neder en worpe, ende opdat nyement overmids versumenisse ende onachsomheit in en queme, heymelic of apenbaer, die dese guede crude uutplucken of vernyelen mochte - want wat soldet vorderen, datter guede crude als oetmodicheit, gehorsomheit, vrede, verduldicheit ende anders mennygerhande bloemen²⁾ der doechden in den hof des herten geplantet ende ghesayt waeren, als daer nyement en weer, die daer een opsien op hadde³⁾, dat soe wie⁴⁾ wolde in mochte gaen ende ontbijnden den ezel^b) ende nemen voert, wes [103a] hem genuechde? - ende⁵⁾ hierom hadde si in desen hof enen wechter gesat, die voer ende achter ende an allen sijden vol ogen was ende overal wonderlike toesiende^c). Ende dese wechter was die anxt Gods ende⁶⁾ een mynlick betruwen op Syne grondeloese guetheit, overmyds welken si haepte overal oer viande te verwijnnen. Want nae sancte Pauwels woerde vermochte si alle dijnck in Dengenen, die si stercte^d). Want om desen hof wal te bewaeren ende alle die crude der doechden tot oeren vollen wasdoem te brengen, was si altoes besorcht ende toesiende. Ende soe wat oer daer een hynder an wesen mochte, dat pijnde sij mit alre vlijticheit te schuwen; want si haddet gesmaket ende wistet, hoe genuechlick het is mit Ihesu vrede te hebben [103b]. Ende hieromme en mochte nouwe een gierich⁷⁾, werlick mensche soe neerenstich

1) boos gezicht, booze blik.

a) 1 Cor. 2:2.

2) na bloemen is in den (eind regel) geschrapt.

3) toezicht over hield.

4) zoodat ieder, die wilde; wie is bovengeschreven.

b) Ter verklaring van deze uitdrukking denke men aan het spraakgebruik der asketen, die hun lichaam soms minachtend ezel noemen; zie b.v.S. Hieronymus, Vita S. Hilarionis, c. 5, Opera, ed. A. Tribbechovius, I, 157. S. Franciscus noemt zijn lichaam, ‘broeder ezel’, verg. S. Bonaventura, Vita S. Francisci, in Vitae Sanctorum, ed. L. Surius, Oct. IV, c. 5, p. 38. In het Mnl. komt voor de uitdrukking ‘sijn lyf ontbinden’ met de beteekenis zijn lichaam laten doen wat het wil, zich overgeven aan een onmatige levenswijs; verg. nog een ongebonden leven leiden en het Lat. dissolutus. Bovenstaande uitdrukking kan men dus weergeven door: zijn lusten den vrijen teugel geven.

5) zie de aant. bij 35c.

c) Bij Hendrik Mande, Boecskijn van der bereydinghe ende vercieringhe onser inwendigher woeninghen (Brugman I, 308-309) heet het: ‘Voert sullen wy een poerte maken aen onsen hof... Tot deser poerte sullen wy een poertyer setten... Dese poertier moet vol oghen wesen, van voer, van achter ende al omtrent, als die vier dijren waren, die sinte Jan in Apocalipsi sach (4:6).’

6) na ende is en geschrapt.

d) Phil. 4:13.

7) begeerig, hebzuchtig.

[p. 184]

ende toesiende wesen voer tijtliken schaede, als dese hilige ziele sorchvoldich was oer¹⁾ consciencie te bewaeren²⁾ voer alle gebreke, daer si oeren vrent mede verdrijven mochte uuter wonynge oers herten. Want al oer glore reekende si te wesen dat getuych oere conscienciën^a), ende dat si alsulke dijnge mochte doen, daer si onsen lieven Heren mede behagen mochte, ende overmids welken si dagelix mit Hem verenycht mochte worden in énen wille ende in énen niet-wille.

Dit is een weynich van oeren doechden ende wanderinghe geschreven³⁾, die wi dicke gesien ende oeck verwondert hebben, ende daer wij oeck dickewile oerzaeke uut hadden moegen nemen ons te veroetmodi[103c]gen, dat wi, die mitten selven roepe geroepen weren^b) ende dieselve rietschap⁴⁾ der doechden hebben, nochtan⁵⁾ aldus traechlick ende versumelike wanderen.

1) voor oer is voer weggekrabd.

2) voor bewaeren zijn een paar gevlekte letters geschrapt.

a) Verg. Thomas a Kempis, De Imitatione Christi I. II, c. 6: ‘Gloria boni hominis testimonium bonae conscientiae.’

3) hs. schreven met ge aan den kant.

b) Reminiscens aan Eph. 4:4, ‘Unum corpus, et unus Spiritus, sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae.’

4) aangeboren geschiktheid (om deugden te verwerven).

5) hs. ende nochtan.