Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(46) Van zuster Griete ten Veene. († 1444)

Dese guede zuster Griete^b) en was niet alte groet in den lichaem, mer seer groet inden doechden. Want si was alsoe uutnemende van doechden⁴⁾, dat si scheen ene calumpne te we[83a]sen in Gods tempel^c), ende als ene lanteerne, luchtende ende barnende: luchtende overmids oeren goddienstigen zeden, barnende overmids oere inwendiger, vueriger devociën tot onsen lieven Heren. Sij was natuerlike zuster Fennen ten Veene, daer hiervoer⁵⁾ van ghescreven is^d). Ende oec was Gertrut ten Veene oer zuster, daer in enen anderen boecke van geschreven is, ende daer is oec mede beschreven⁶⁾, hoe dat zuster Grete bekierde^7)e). Dese drie zusteren weren alsoe uutnemende van leven, dat meister Gerijts huys daer sonderlinge van verluchtet scheen te wesen. Mer nu wille wi sommege stichtige punten van zuster Grieten bescryven⁸⁾, een luttel van velen, opdat die

b) Zie over haar Devote zusters 11, 12, 14, 15, 20, 32-33, waar zij Ten Venne heet.

4) onder in margine bijgeschreven.

c) Apoc. 3:12; verg. de noot bij fol. Db.

5) voer bovengeschreven.

d) Zie 44a.

6) hs. bescheven met bovengeschr. r.

7) zich bekeerde.

e) Men is geneigd hier te denken aan een vermoedelijk bestaan hebbend Ned. origineel, waarvan een Lat. bewerking bewaard is gebleven onder den titel: ‘Vita et conversacio Gertrudis ten Venne, rectricis quondam sororum sancte Cecilie in Daventria’, uitgegeven, in Devote zusters 9 v. Blijkens dit leven was deze zuster eerst in het Meester-Geertshuis.

8) na bescryven is op (eind regel) geschrapt.

[p. 153]

gedenckenisse van oeren doechden te [83b] langer in onser memoryën blyven moege.

Het was van natueren alte lieven, zueten, vrendeliken mensche ende recht angename van aensichte ende van zeden, alsoft een engel hadde geweest. Ende vanden begynne oere bekieringe hent totten eynde oers levens pijnde si den rechten doechden alsoe vuerichlike an te hangen, dat soe wie bi oer quam, mitten zalte der doechden¹⁾ mochte gesalten worden^a). Want soe wie dat tot oer quam ende raets aen oer versochte, die genck gemyenlick altoes gevredet van oer, al hoe onvredich of gepassijt dat hi scheen te wesen, indien dat si oeren raet volgen wolden. Want alsoe uutvloyende^b) was si van guede²⁾ ende soe rechte doegentlick van woerden, dat een yegelick van oer verbetert waert. Ende alsulck als oer woerde [83c] weren, alsulck weren oeck³⁾ oer wercke, ende desgelikes wederomme alsulck als oer⁴⁾ wercke weren, alsulck weren oeck oer woerde.

Sij hadde in beveel dat si die scheercamer^c) plach te verwaeren, daer si dicke veel onleden hadde mit werliken luyden. Mer nochtan plach si die tijde der gehorsomheit^d) soe nouwe waer te nemen, ende oer callinge ende onlede alsoe te schicken, dat men sie alte selden myssede uuter lexse of uuter benedijste^e), of daer die gemyene zusteren tesamen weren. Als si mit werliken luyden spreken moste van oere bevelinge wegen, soe plegen oer die werlike luyde, wantet soe lieven, zueten mensche was, seer vrendelick te wesen. Ende naedat der werliker luyde manyeren sin, plegen si oer ondertijden wal woerde toe te [83d] seggen, daer si oer in prijsden of anders dat der natueren mede is⁵⁾. Mer daer plach si oer alsoe wijslike in te hebben ende bewees oer alsoe van buten, alsoft oeren persoen

1) der doechden in margine bijgeschreven.

a) Verg. Mt. 5:13; Mr. 9:49-50; Lc. 14:34; een dergelijke reminiscens 112b.

b) Verg. ute vloeiende met allen dogeden, Ruusbroec I, 130; VI, 111; uutvloyen met graciën in allen dogheden, III, 209; uutvloyen mit allen gueden, Johannes Brugman, Coll. A K G, 4, p. 148.

2) voor guede (goedheid) is ge geschrapt.

3) boven den regel geschreven.

4) aan den kant bijgeschreven.

c) De scheercamer is de plaats, waar de stof ontdaan wordt van pluizen; Kuyper, Technol. II, 279, 448. Zie verder inl. § 8.

d) Nam. de getijden; verg. de aant. bij 16c.

e) Benedijste, Lat. benedictio, kan beteekenen de zegenspreking aan het einde van de Mis, maar ook het gebed, dat de kloosterlingen, alvorens aan tafel te gaan, bidden (Chron. Wind. 289, 579; Jac. de Voecht 31, 227). Johannes Kessel vermaant: ‘Eerstu beghynste te eten, soe leese irst dine Benedicite’, Biogr. A A U, 29, p. 25 en Thomas a Kempis, Vita Ioannis Cacabi, § 21, Opera p. 849.

5) verg. 14d.

[p. 154]

niet toegesecht en worde. Ende als si dan van den luyden genck, plach si die vrendelike callinge of anders dat oer beyegent¹⁾ was, gheheelick uut oeren herten te setten. Ende mit alsulken gewelde kierde sij oer daerof, alsof men sie bi oer kenebacken geslagen hadde, ende kierde oer hertelike tot onsen lieven Heren, ende satte Dien weder in die stede, daer te voeren der werlike luyde smeykende woerde gestaen hadden.

Sij was sonderlinge vlitich oer tijt nuttelike toe te brengen des hiligendages, ende plach dan devotelike bi oeren bedde^a) te sitten [84a) beden of lezen, ende was wonderlike neerych, hoe dat si dat schriën oers herten mochte vullen^b) mit gueden gedachten ende anderen devoten punten, daer si des werckeldages, als si in der onleden was, op teeren mochte. Ende als dan yement tot oer quam ende wolde sie spreken, soe was si alsoe uutvloeyende van guede tot enen anderen, ende sonderlinge tot dien, die tot oer quam om raets te vragen, hoe dat hij hem tegen sijne passiën ende gebreke setten solde. Want daer bewees si oer alsoe geheelhertelike tegen²⁾ ende toesprekelick, dat selden yement tot oer quam, die uut oeren woerden niet gestercket en wart inden doechden. Want si hadde die gracie ontfangen van³⁾ onsen lieven Heren, dat si natuerlike⁴⁾ wijs ende [84b] verstandel was van synne ende seer onderscheiden inden dijngen, die aen die consciencie droegen⁵⁾, soedat si anders niet en was dan als ene apteyke der doechden, daer een yegelick uut haelen mochte soedanige crude, die hem tot synen wonden ende passiën te genesen noetdruftich weren^c). Ende hier en was si niet uutnemende⁶⁾ in in den persoenen, mer si was den enen als den anderen: alman vrendelick, alman troestelick ende onderstandich⁷⁾, naedien dat eens yegelikes zaeke of matierie eyschede. Mer nochtan scheen si dien meer vrendelic te wesen, daer si van mercte, dat hi hem vroemelicker tegen syne gebreke ende quade toeneygelicheiden satte. Want die

1) voor beyegent is bo geschrapt.

a) Zie bij 70c.

b) hs. v'ullen.

2) jegens zoo iemand toonde zij zich zoo vol meegevoel, verg. 27d en 85d.

3) voor van is en geschrapt.

4) hs. natuerliker met geschrapte r.

5) met een scherp onderscheidingsvermogen, een fijn gevoel, in gewetenszaken, in zedelijke vraagstukken, verg. 85a en 96a.

c) Deze beeldspraak wordt meer gebruikt. ‘Want dat leven ende die passie ons lieven Heren is een abteyke daer alle medicine in te vinden is tegen alle die siecten der zielen’, Coll. A K G, N S 3, p. 356, en verg. ‘Gheestelike Apteke’, De Vooys 57. Van een zuster te Diepenveen (D 256) heet het, dat haar medezusters zielespijs van haar ontvingen ‘als uut eenre abteyken.’

6) hierin trok zij den een niet voor bij den ander.

7) behulpzaam.

[p. 155]

scheen een toern der starcheit aen oer te hebben [84c] voer dat aensichte des viandes^a).

Sij was sonderlinge devoet ende inghekiert in oeren gebede tot onsen lieven Heren, ende alremeest onder myssen. Want dan plach si oer alsoe geheelick mit all oeren herten tot Gode te kieren, alsof si temaele gien onlede gehad en hadde. Ende alset in enyger manyeren wachten mochte, soe hadde sijt recht noede, datmen sie om enych dijnck uuter myssen haelde, ende si plach te seggen dat si veel liever hadde, datmen oer enen slach bi oer kenebacke geve, dan¹⁾ datmen sie uuter myssen haelde, alst gien noet en weer ende als ment nae²⁾ conde gedoen. Mer nochtan, alst oer officie of die mynne of ander zaeken eyscheden, soe toende si oer alsoe doegentlick ende guederhande, alsof si³⁾ daer gien con[84d]trary in gevoelt en hadde.

Ende niet allene en was si⁴⁾ vuerich ende devoet onder myssen; mer soe waer dat si stede of tijt gecrygen conde, soe plach si oer inwendelick tot onsen lieven Heren te kieren. Ende dit mynlike toekier tot Gode was oer alsoe riede⁵⁾, ende hadde oer daer alsoe toegewennet in oere yoeget, dattet scheen oer natuer te wesen, dat si oer tot gebede ende tot gueden gedachten gaf. Si hadde alsoe ingekierde ende godformyge zeden, dat oers gelick niet veel en scheen te wesen. Want als si over die plaetse of anders ergent genck, soe genck si soe devotelike myt geneygeden hoefde ende mit nedergeslagenen ogen, dattet scheen, alsof si altoes wat guedes ynne hadde. Ende die zusteren plegen van oer te seggen, dat oer die doech[85a]den uut den aensichte luchteden^b). Ende dicwille creech een ander uut oeren oetmodigen schemelen ende vermydenden zeden enen inslach ende worden bescheemt in hemselven, als si⁶⁾ segen, dat oer die oelde, stichtige, hilige ziele soe rechte oetmodelike ende schemelike hadde ende bewees in al oere wanderinge. Want si was oetmodich ende schemel bi oeren oversten, gesellick⁷⁾ ende vrendelick bi oeren gelike ende seer wijs ende onderscheyden bi dengenen, die onder oer schenen te wesen, soedat si seer suverlick

a) Ps. 60 (61):4.

1) door latere hand in margine geschreven.

2) daarna.

3) onder bijgeschreven.

4) later bijgeschreven.

5) viel haar zoo gemakkelijk; verg. 109a.

b) Van Peter van Amsterdam heet het, ‘dat die duechden uyt hem luchten’, Biogr. A A U, 28, p. 245; zie nog 134b ‘dat de H.G. sach uut oeren ogen.’

6) de overgang van enkelv. naar meerv. komt meer voor; verg. b.v. 83b.

7) socialis, het tegendeel van zich afzijdig houdend.

[p. 156]

ende bequame scheen te wesen, niet soeseer des aensichtes als overmids oeren suverliken, goddienstichgen zeden. Want het¹⁾ was inder waerheit ene vuerige mynnester der doechden ende alre gueder ordynanciën.

Als si wat [85b] hoerde²⁾ of sach, dat niet soe guet en scheen te wesen, dat plach si altoes te vergueden mit zueten, mynliken woerden, ende eens anders my eningete ontschuldigen, waer dat sij mochte. Men en plach niet te hoeren dat si eens anders gebreke vercalde, daer men sie niet vercallen en solde. Men en plach niet hoeren, dat si enen anderen leerde, daer si selven contrary in dede; mer si was besorcht al oer wege te bewaeren³⁾,^a) enen anderen alsoe wal leerende overmids oeren stichtigen leven als mit oere mynliker vermaeninge.

Sij was seer gemijnnet bynnen huys ende oeck daer buten, beyde van geestelick ende werlick. Want die oelde pater van Wijndsom, geheyten her Wilm Voernken^b), ende die pater van her Floerens huys⁴⁾, geheyten her [85c] Goedert ten Toerne, hadden si in soe groter weerdicheit, alsoft ene grote heilige hadde geweest. Want doe si gestorven was, segede die pater, her Goedert, van oer: ‘Nu is die lieveste begyne doot⁵⁾, die ick weet oft die ic kenne’.

Sij was seer bevoelic ende medelidende op diegene, die veroetmodicht worden. Want alst gevyel, dat yement int apenbaer veroetmodicht of bescheemt waert, als dat hi int apenbaer penetencie moste doen of in eenre andere manyeren vernedert waert, soe nam si ondertijde mede dissiplijne, of⁶⁾ si dede ander oetmodige oefnynge, opdat een ander te myn bescheemt worde, ende opdat hem oeck syne penetencie te lichter worde te dragen⁷⁾.

Op een tijt solde si toe Collen trecken [85d] in een zusterhuys, dat

1) na het is in d geschrapt.

2) voor hoerde is soe (begin regel) geschrapt.

3) metterdaad te bewijzen, wat zij met woorden aanprees, verg. 28c.

a) Verg. Ps. 38 (39):2.

b) Na ‘her wilm’ is in het hs. een open ruimte gelaten, gedeeltelijk door een latere hand beschreven met ‘voernken’; de kopiïst heeft misschien den eigennaam niet kunnen lezen. De Lat. levensschets van Griete ten Veene, achter die van haar twee zusters, heeft Vornken, en geeft van al wat in de bovenstaande Ned. beschrijving voorafgaat, niets. - Willem Voernken, † 1455, werd in 1425 tot prior van Windesheim gekozen. Zie over hem Chron. Wind. 71, 74, 79, 97, 136, 137-149, 183, 204, 299, 300, 302, 326, 328-331, 333, 335-337, 340, 343, 348, 349, 365, 372; Chron. Mont. S. Agn. 26, 34-35, 52, 55, 113, 116, 167; Devote zusters 32; Jac. de Voecht 206.

4) voor huys is he (begin regel) geschrapt.

5) voor doot is die geschrapt.

6) na of is oetme geschrapt.

7) te dragen onder in margine geschreven.

[p. 157]

corts begonnen was. Doe weren die jonge zusterkens soe droevych ende schreyden soe bitterlike seer, dat een ander oelde zuster genck tot moder Beerten^a) ende segede oer: ‘Dese jonge zusteren sullen hem half dul¹⁾ schreyen, isset dat zuster Griete uutgesant wort.’ Ende onse lieve Here die voegedet alsoe, dat si tot deser reysen niet uutgesant en waert.

Si hadde seer veel spreecsusteren, ende dien was si alsoe geheelhertich toe ende mit vrendelicheiden treckende totten doechden, dat si sie mynden, alsoft oere alre moder hadde gheweest, soedat si ondertijden daer oec wat omme lijden moste, omdat si hem soe veel scheen te wesen²⁾.

Sij was³⁾ Sonderlinge vuerich in groten hoechtijden [86a] ende alremeest in die⁴⁾ hoechtijden van den heyligen engelen^b). Want dan en plach si anders niet te wesen dan als een vuerich brant^c), ommedat si sonderlinge mijnne ende devocie totten engelen hadde. Ende oec plach si dicwile op anderen tijden oer collacie^d) van den engelen te maken ende zuetlike daervan te callen; ende dan wolde si al wesen in dat choer⁵⁾ van seraphijn^e), alsoe nae bi onsen Heren als si conde. Ende als sij dese matierie voerhadde ende hiervan calde, soe was si alsoe vuerich, alsof si mit godliker mynnen ontfoncket hadde geweest. Ende als si alldus vuerich ende devoet was ende

a) Ook hier oefent de moeder invloed bij het uitzenden; verg. 81b.

1) dul (= dol), gek.

2) omdat zij bij de spreekzusters zoo hoog in aanzien stond.

3) onder in margine geschreven.

4) veranderd uit den.

b) S. Michielsdag, 29 Sept.

c) Vuerich brant, term voor innige devotie, D 283; verg. brant der godliker mynnen, vlamme der godliker mynnen, D 20; branden in der minnen Gods, D 163; vurige vlamme, D 179; vurige colomme, D 183; bernende liefde, Ruusbroec V, 18; bernende vier, ib. V, 34; ene barnende vlamme, Biogr. A A U, 28, p. 32. Zie nog de noot bij 3c en 80c.

d) Collacie, hier in den zin van godsdienstig gesprek; verg. 95d.

5) voor choer is coe geschrapt.

e) Seraph, plur. seraphijn, engel van hoogere orde. Het geloof aan de engelen is dogma fidei; de leer baseert zich op pseudo-Dionysius Areopagita, Πεϱὶ οủϱανίας i͑εϱαϱϰίας; verg. Scheeben, Kath. Dogmatik, II, 49-93. Zie nog de beschrijving der Serafs bij Ruusbroec IV, 246, en de volgende plaatsen over de reien der engelen, waarin ook de menschenzielen meezongen: Hor. Belg. II, 358 (2. ed.): ‘Nu is hi (= S. Franciscus) op ghevaren, hier boven int hemelsche lant, al in dat choor der seraphinnen, bi Christus rechter hant’; ib. X, 202: ‘Die enghelen ende sielen sijn ghemeen, ende singhen blidelic over een, den coninc van den trone’. Texte 182 wordt gesproken van zang en dans in den hemel: ‘Wir wellen alle mitteynder uf gen hymel faren. Io, do ist froeden vil; do tantzent megd mit engelin mit mengem seyten spil.’ - De wensch door deze zuster uitgesproken doet denken aan het verhaalde in de Vitae Patrum (Hist. Laus., ed. C. Butler, c. 15), waar van Macarius Alexandrinus medegedeeld wordt, dat hij vijf dagen lang trachtte vereenigd te zijn met de Engelen, Aartsengelen, Krachten, Cherubijnen en Seraphijnen. Johannes Schutken vereenigt zich in zijn hart met de koren der engelen, Chron. Wind. 190.

[p. 158]

wolde al hoge wesen in dat ewige leven, als bi den hoechsten engelen, dat en luydede niet, alsof sijt uyt¹⁾ vermetelheit segede, ende alsof si voel[86b]de, dat si soe veel guets gedaen hadde, dier si alsulken betruwen uut nemen mochte, mer als recht vrendelic, zuete ende guet voelende van onsen lieven Heren, soedat die ander zusteren, die dan bi oer weren, uut oeren woerden tot ynnicheit ende devociën mochten ontsteken worden. Ende hieromme plagen die zusteren van oer te seggen, dat sij myenden, dat onse lieve Here in dat choer van seraphijn oer stede geschicket ende ordyniert hadde, dat si daerin comen solde, als si in dat ewige leven queme, want si altoes alsoe veel²⁾ in hadde van dien choer, ende daervan te callen niet en mochte versaedet worden.

Ende want God wil dat alle menschen behoelden worden^a), ende hieromme den wech Sijnre uutvercorenre allesijns³⁾ mit dijstel ende mit doeren pijnt te besetten^b), opdat si over[86c]myds voerspoedicheit niet en vergeten des ewigen vaderlands^c), in welken vaderlande Hi in ewicheit oer stede voersien ende geordyniert heeft, soe verhengedet onse lieve Here op dese hilige ziele ene⁴⁾ wijl tijts voer oere doot, dat alle dijnck een ommeslach creech. Sij was geachtet ende in weerdicheit geholden binae boven⁵⁾ enyge zuster op meister Gerijts weer, van vader, van moder ende vanden zusteren, van geestelick ende van werlick, soedat sijt overal scheen te wesen; ende dat genck altesaemen te nyete. Sij en hadde niet veel myn dan twijntich spreeczusteren, ende die worden oer bijnae al genoemen ende worden anderen zusteren bevalen⁶⁾. Dat men oer in voertijden van weerdicheit niet hadde doeren vergen, dat en mochte oer nu nyet geboeren, alse sijt [86d] begeerde⁷⁾. Alle dijnck wert anders: al dijnck genck te niete, soedat si inder waarheit ondervant, dat die mensche vermalledijt is, die sijn betrouwen set in den mensche ende dat vleysch tot synen arme^d). Want si ondervant, datt al niet en was, dat God niet en was^e). Mer want si den wijsen man gelijcte, die sijn fonde-

1) door latere hand bovengeschreven; elders steeds wt.

2) voor veel is va (begin regel) geschrapt.

a) Ez. 18:23; 33:11.

3) overal.

b) Hos. 2:6.

c) Verg. Hebr. 11:13-16. Hetzelfde beeld: D 244, 259.

4) na ene is w (eind regel) geschrapt.

5) bovengeschreven.

6) toevertrouwd.

7) wat men haar vroeger uit eerbied niet durfde opdragen, dat mocht zij nu niet doen, als zij het graag wilde.

d) Jer. 17:5, ‘... et ponit carnem brachium suum’, en die het vleesch (den sterveling) tot zijn ('s menschen) arm stelt, d.i. daarop vertrouwt.

e) Verg. Thomas a Kempis, De Imitatione Christi, l. III, c. 31: ‘Et quidquid Deus non est, nihil est, et pro nihilo computari debet.’

[p. 159]

ment ghelecht hadde op die leye¹⁾, soe en scheent van desen storme niet beweget te worden^a). Want alsoe wijslike ende alsoe doegentlike hadde si oer in deser veroetmodiginge, datmen daer mit sonderheiden²⁾ uut mercken mochte, hoedanich oer gront tot Gode was^b). Nochtan en wiste men temaele giene zaeke noch gebreke, daer si dese veroetmodeginge mede verdient hadde, dant allene was die ordynancie ons lieven Heren³⁾, [87a] die dat uut sonderlinger mijnnen op oer verhengede, ende of⁴⁾ si in der voerspoedicheit yet te veer gegaen hadde, dat dat nu in deser nederheit weder ofgeveget worde, ende oer glorie alsoe inden ewigen leven in gienen dijngen vermynret en worde. Nye en hoerde men van oer, dat si om dese dijnge een verworpen⁵⁾ woert uut oeren monde liet gaen van oversten, van den zusteren of van yement, daer men uut mercken mochte, dat sij uut passiën of uut ongonste⁶⁾ sprac. Mer si⁷⁾ plach wal somyge persoenen te noemen ende segede: ‘dat my die en deden⁸⁾, ic en solde lichte niet totten ewigen leven comen.’ Wanneer dat die jonge zusterkens, die oer genamen weren, bi oer quemen, soe plach si hem vrendelike toe te spreken ende [87b] segede hem dan guede punten vandengenen, dien si wedergegeven weren, opdat si te zuethertiger⁹⁾ tot hem worden solden ende te apeliker oer gebreke belijën. Want si en sochte niet dan die eer Gods ende oersselves ende eens anders voertganck in doechden.

Hiernae began si allentelen of te nemen inder natueren mer niet inder vuericheit, soedat si ene wijl tijts voer oere doot in dat ziechuys sliep. Wanneer dan des margens toe vier uren een zuster tot oer quam, die oer solde helpen lesen, soe en hoerde men nummermeer, dat si claegede of croende, dat si des nachtes quelke gevaeren of quelke geslapen hadde of diergelick. Mer dat yerste woert dat si sprac, dat was: ‘Here, Du salste opdoen myne lippen,’^c) ende lezen [87c] dan alsoe voert uut, eerdat si yet anders calden. Doe si in oere

1) rots.

a) Reminiscens aan Mt. 7:24-25; Lc. 6:47-49; ook 6a.

2) in het bijzonder.

b) Devote zusters 33 heet het: ‘calumniam patiebatur’; over deze zuster liep dus een kwaad gerucht. De juiste toedracht wordt ons hier dus evenzeer verzwegen als op andere plaatsen; zie inl. § 15.

3) na heren is dat geschrapt.

4) en indien zij misschien.

5) een leelijk, onwaardig woord.

6) vijandige gezindheid.

7) boven bijgeschreven.

8) als die en die zusters het (nam. die vernedering) mij niet gedaan hadden.

9) vriendelijker gestemd.

c) Ps. 50(51):17. Deze ps. is een der zeven boetpsalmen. Volgens W. Moll, Geert Groote's Dietsche vert., p. 79 behoort dit vers tot het begin van de metten uit Suso's Getijden van de eeuwige wijsheid; verg. de noot bij 63b.

[p. 160]

lester ziecten lach, gevyelt eens, dat moder Beerte bi oer was ende sprac oer toe. Doe quam daer een zuster int ziechuys; ende als si bi moder Beerten stont, began si oer te seggen van koën, van verkenen ende van anderen tijtliken dijngen. Ende als dit zuster Griete hoerde, segede si schemelike¹⁾: ‘Here God, isset hier tijt van koën ende van verkenen en anderen tijtliken dijngen te callen?’ Siet, aldus hevet oer begijn, oer myddel ende oer eynde geweest: oetmodich, schemel, stichtich, vuerich ende goddienstich, welck nae te volgen moet si voer ons bidden, dattet ons van den Here gegeven worde.

1) ootmoedig, bescheiden.