Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(39) Van zuster Sweene Holtijnges^c). († 1439)

Dese guede zuster Sweene woende hier al bi onses weerdigen vaders her Iohan Brinckerincks tijden, soedat si oeck mede een begin ende een recht fondement der doechden in [71d] meister Gerijts

c) In het register staat Holtyncs, ook 76a Hoeltijncs.

[p. 136]

huys is geweest. Ende hevet oeck vanden begynne oere bekyeringe hent totten eynde oers levens alsulken hilligen ende goddienstigen leven geleydet, dattet ons billix altoes in gedenckenisse staet¹⁾ te hebben^a). Want oer stichtige zeden ende godformyge wanderinge en was anders niet dan als ene keerse op den kandeler^b), daer al diegene, die bi oer quemen, bij sien ende leeren mochten, hoedat si die rechte wege der gehorsomheit, der oetmodicheit, der schemelheit ende alre doechden mochten wanderen. Want al dat si te handen toech, en was nyet dan doechde. Sij plach ondertijden te vertellen ende enen anderen te troeste te seggen, die hem in den yersten te lijden hadden in dijngen, die der natueren contrary sijn, hoedat [72a] si, doe si ierst totten zusteren gecomen was, enen doeck op oer hovet hadde, die al swart scheen te wesen. Ende doe men die gemeyne doecke wasschen solde, waert eenre yegeliker zuster enen witten doeck gegeven, mer si en creech niet. Ende want si niet en wiste, dat si quelke^c) dede, soe genck si uut gueder sympelheit totter zuster, die de doecke gegeven hadde, ende segede oer: ‘Lieve zuster, onse doeck is soe swart, sal ic gienen witten doeck hebben?’ Ende want si dit aldus gesecht hadde, dat si nochtan uut eenvoldicheit²⁾ dede, ende niet bed en wiste, soe moste si dienselven doeck soventijn weke dragen, eer datmen oer enen witten gaf. Ende si plach te seggen, dat oer die soventijn weken soe wonderlike lanck worden, dat si dic[72b]wile bijnnen dier tijt oeren hoevedoeck bi oer slaeplaeken plach te hoelden, ende dat oer slaeplaeken dan witter was dan oer hovedoeck. Sonderlinge gracie hadde si in oeren zeden, als dat si altoes effen³⁾ gesaet ende effen zedich was, oeck wat onleden dat si hadde.

Seer veel bevelinge ende onleden hadde sij, want si⁴⁾ was procuratersce: si verwaerde dat brouwen, si verwaerde dat neyen ende si verwaerde oeck ene wijl tijts die ziecken, ende dit verwaerde si al in eenre tijt. Ende in al deser onlede en sach men sie nummermeer yachtich noch lopende, noch ongeschicket⁵⁾ in oeren zeden, mer altoes bleef si in eenre gesaticheit⁶⁾, alsof si temale gien onlede gehad en hadde. Als si van buten inquam ende merckelike onlede ghe-

1) betaamt.

a) Deze en de volgende zin herinneren sterk aan het begin, fol. Ca.

b) Verg. Mt. 5:15; Mr. 4:21; Lc. 8:16, 11:33.

c) veranderd uit quelde.

2) in haar onschuld (omdat zij niet beter wist).

3) even.

4) boven den regel geschreven.

5) zonder zelf beheersching, opgewonden; daartegenover staat geordyniert ende geschicket in sijnen zeden 72c.

6) verg. de aant. bij 18b.

[p. 137]

[72c]had hadde mit luyden van buten, soe quam si nochtan soe zedich ende goddiensteliken in, alsof si uuter kercken gecomen hadde ende hadde dat hilighe Sacrament ontfangen. Ende hieromme gelijck dat sancte Beernaerdus schryvet van den hiligen bisscop Malachyas, dat hi soe geordyniert ende geschicket¹⁾ was in al sijnen zeden, dat hi niet een oghe op en sloech, noch hant voert en stac, noch hem eens en verruerde^2)a), het en scheen een reedelike zake³⁾ te hebben, al desgelikes mochte men oeck van zuster Sweenen wal schryven, want onse lieve Here hadde si uutwendelike alsoe verciert in oeren zeden, dat niet ongeordynierdes noch ongeschictes⁴⁾ in oer en scheen te wesen. Want soe wat si te handen toech, dat stont oer alsoe betamelick, alsof si anders nergent op [72d] gedacht en hadde, dan hoe si dat tegenwoerdige werck⁵⁾ gezatelick ende goddienstelike mochte volbrengen. Want als si enen⁶⁾ emmer waters solde putten, soe goet si dat water soe⁷⁾ sedelick ende gesatelick in den emmer, alsoft wijn geweest hadde. Ende aldus weeren al oer zeden, soedat alremallick, die si sach of mit oer ommegenck, van oer gestichtet of verbetert wart. Alsoe stichtich ende behuet plach si oer te hebben op der straten ende bi den werliken luyden, dat die luyde plagen te seggen⁸⁾, dat meister Gerijts huys daermede verciert weer, dat si alsoe stichtigen zuster uutsanden. Ende all hadde si onse lieve Here aldus van buten begavet mit natuerliker graciën, niet myn en hadde Hi sie van bijnnen verciert [73a] mitter doechde der oetmodicheit. Want al hadde si dese mennigerhande bevelinge van buten, dat mennigen menschen een oerzake solde wesen der hoverdiën ende eens groten vals, nochtan was si alsoe grontoetmodich ende neder in oerselven, dat si van oetmodicheiden plach te seggen: ‘Ick en bijn niet als ander menschen, noch ic en doe niet, daer ic enyghe zake uut nemen mach⁹⁾ my te verheffen; allene is my dat een troest, dat onse lieve Here doer¹⁰⁾ den prophete spreeket¹¹⁾: Ick en wil niet den doot des sonders, mer dat hi hem bekier ende leve.’^b) Sij plach oeck te seggen: ‘My verwondert, hoedat yement van ons, die

1) ge van beide voorafg. bijv. nw. is bovengeschreven.

2) hs. verruede.

a) ‘At vero in Malachia quis unquam, etiam si curiosus observarit, deprehendit otiosum, non dico verbum, sed nutum? Quis manum, pedemve moventem frustra?’ S. Bernardus, Vita S. Malachiae, cap. XIX (initio), ed. Migne, Patrologia latina, t. 182, col. 1097, n. 43.

3) oorzaak, aanleiding.

4) hs. ongeschicstes met geschrapte s.

5) het werk, waar zij op dat oogenblik mee bezig was.

6) aan den kant bijgeschreven.

7) boven bijgeschreven.

8) na seggen is te seg geschrapt.

9) waarin ik eenige aanleiding zou kunnen vinden.

10) veranderd uit door.

11) hs. speeket met bovengeschreven r.

b) Ez. 18:23; 33:11.

[p. 138]

niet anders en doet dant van buten schijnt, van ydelre gloren^a) heeft te bijchten. Ick en plege nummermeer van [73b] ydelre gloren te bichten, want ic en doe niet, daer ic ydele glore van hebben darf, want isset dat ick yet guedes doe, dat hebbe ic anxt, dat my mit deser lichamliker noetdruften geloent wort¹⁾.’ Siet, aldus rechte oetmodich ende neder was si in oerselven, alsof si nergent toe gedocht²⁾ en hadde, ende alsof si alremalck een last geweest hadde. Nochtan dat³⁾ si in der waerheit niet en was in desen huyse dan als ene calumpne der doechden ende als een exempel alre goddiensticheit, daer een yegelic, die op oer mercken wolde, van verbetert waert ende ontsteken inder mijnnen Gods^b). Ende want si sonder alle gevenstheit inder waerheit oetmodich was, ende niets niet en betrowde⁴⁾ in oersselves ondervijnden [73c] of guetduncken, al wasset nochtan een oelde ondervonden⁵⁾ ende beleefde zuster, nochtan mit alre oetmodicheit ende gebuychsommer onderworpenheit gaf si oer onder oeren oversten, ende dede altemale nae oeren rade ende guetduncken. Ende soewat dat si insetten of verboeden, dat en nam si niet als van den menschen geordyniert, met als vander schickinge ende ordynanciën Gods^c). Ende daer genck si alsoe gesaet ende vredelike mede hene, alsoft oer temaele nyet anghegaen en hadde. Ende als die gemyene zusteren tesamen waeren om enyge zaeke, die den

a) Onder glore, Lat. gloria, meest in de verbinding ijdele glorie (zie b.v. Spiegel der sonden, ed. J. Verdam, vs. 13195 v.) heeft men de ijdele zelfingenomenheid te verstaan, ook in den zin van het bewustzijn van eigen zedelijke voortreffelijkheid. De ijdele glorie is voor de devoten de grootste ondeugd, daar zij scheidt van God. Heftig uit zich Thomas a Kempis, De Imitatione Christi, l. III, c. 40: ‘Vere inanis gloria, mala pestis, vanitas maxima: quia a vera trahit gloria, et coelesti spoliat gratia’.

1) daàr ben ik dan bezorgd voor, dat ik als loon deze zinnelijke behoefte (nam. de ‘ydele glore’) zou ontvangen.

2) van dogen = deugen.

3) hoewel.

b) Ontsteken in der mijnnen Gods, t.d.d., verg. D 20: ontsteken mytten brande der godliker mynnen; mitter graciën Gods ontfoncket 80c; myt godliker mynnen ontfoncket; vuerich brant 86a en de aant.

4) voor betrowde (= vertrouwde) is betrud geschrapt.

5) ondervonden ende beleeft, actieve participia perfecta, veel orderwonden en beleefd hebbende; verg. ook 80d, 96a.

c) Men vergelijke hier mede de woorden van Johannes Brinckerinck: ‘ende dat men u beveelt, dat neemt als van den monde Gods’, Coll. Kerkhist. Arch. 4, p. 154. Claus van Euskerken (Coll. A K G, N S3, p. 251) vermaant de zusters haar oversten gehoorzaam te wezen als aan God Zelf. Te Diepenveen beschouwde een zuster de woorden van mater als door God uitgesproken, D 27. Jac. de Voecht 54, 118 deelt mede, dat de broeders van het Fraterhuis te Zwolle de woorden van den rector als een evangelie aannamen, en hem als een engel vereerden. De Chronik des Bickenklosters zu Villingen p. 87 verhaalt, dat de zusters de abdis Ursula Heiderin, 1413-98, beschouwden als vervuld met den H.G.; verg. beneden 73d.

[p. 139]

huyse aengenck of om aennemynge enyges persoens^a), soe en plach si niet veel te seggen noch oer guetduncken te beschirmen¹⁾. Mer sij [73d] plach sonderlinge oeren vlijt daertoe te geven ende mercte, waer dat moder Lizebeth meest toegekiert was, ende dat plach si mede te consentieren; want si hadde moder Lizebeth in sonderlinger weerdicheit, ende plach van oer te seggen, dat si niet gemercken en conde, dan dat si in allen dijngen van den Hiligen Geest gheregiert worde; ende hierom en dorste si in gienre wijs oer guetduncken wederstaen. Want soewat dat si dede, dat en conde si niet ordelen, dan dattet onsen lieven Heren behagelick weer. Ende als daer oec wat gesecht waert, dat oeren voelen contrary was, dat en plach si inder teghenwoerdicheid niet te wederspreken noch te bestraffen, mer si hielt oer [74a] consciencie daer altemale vry van ende liet dat gaen ende comen²⁾, na dien dattet oeren oversten ende den gemyenen zusteren guet duchte. Ende dan plach si ondertijden al heymelike oer oeren te stoppen of anders wat te handen te trecken, opdat sijs op dat uuterste³⁾ niet en mercte, hoe datt geschicket of geordyniert wert, opdat si te mijn fantesiën^b) ende becommerynge daervan hadde in oeren gebede. Want alsoe nouwe plach si oers grondes^c) waer te nemen, dat her Iohan Brinckerynck⁴⁾, onse vader, van oer segede, dat si altoes oer herte in oeren handen droege^d).

Sij was seer vuerich in der vermaninge, als si yet sach of mercte, dat tegen onse guede gewoenten of tegen guede zeden was. Mer ge[74b]lick dat si in anderen dijngen stichtich ende geordyniert⁵⁾ was, alsoe was si oec in oere vermaninge, soedat si daer nyement sonderlinge lastich of moyelick in en scheen te wesen. Want si placht hem recht doegentlick ende mynlick te seggen. Ende die si mercte, dat hem meest tot sterven geven ende hem manlike tegen oer passiën ende becoringe satten, die plach si altoes in oeren herten seer hoge te verheffen; ende als sys niet en hoerden, plach si wat guedes van hem te seggen ende oerselven daer alsoe lage onder te reekenen, alsof

a) Zie inl. § 7 en 15b met de aant.

1) verdedigen; motiveeren?

2) verg. 17d.

3) ten slotte, bij de beslissing.

b) Zie de aant. bij 67a.

c) Sijns grondes waernemen (ook bij Brugman I, 275, 276), nauwkeurig achtslaan op wat er in het gemoed omgaat, er voor waken, dat verkeerde gedachten het gemoed binnensluipen; verg. 17d hemselven waernemen, 105a sine consciënciën waernemen, en de aant. bij 44d.

4) hs. brinckeryck.

d) Verg. bij 20a.

5) de juiste maat houdend, niet overdreven.

[p. 140]

si niet guets in en hadde. Ende tot alle dien doechden, daer si onse lieve Here mede begavet ende verciert hadde, soe hadde Hi sie oec begavet mitter doechde der reynicheit, [74c] soedat si plach te seggen, dat si anxt hadde, dat si daer gien loen van hebben en solde, dat si kuyschelike levede, want si die doecht der reynicheit bijnae sonder strijt besat. Siet, de guede zuster ende vroede maget, die altoes snoede ende verworpen was in oersselves oge ende daeromme nae oeren eygenen ordel niet en hadde, daer si oer lempeken mede vullen mochte^a), was hieromme altoes begeerich, hoedat si meer ende meer vorderen ende toenemen mochte inden rechten doechden. Want si was rijcke ende en becandes niet; oer veteken was vol, ende si en wistes niet; ende dat daeromme, want si en mercte¹⁾ niet wat si gedaen hadde, mer si was altoes sorchvoldich te vervul[74d]len die dijnge, die oer noch gebreken. Si was seer oetmodich ende verworpen in oeren clederen, al verwaerde si nochtan selven dat neyen, ende mochtet daeromme na oersselves sinne wal gemaket hebben²⁾; nochtan plach si altoes selven dat snoetste te nemen. Ende alst geviel dat een ander wat hadde, daer hi niet soe wal mede gegaedet en was³⁾, dat plach si vaeke selven te nemen ende maecte enen anderen wat nyes.

Hierna, doe si onsen lieven Heren mennich jaer in allen doechden trouwelike gedient hadde ende een oelt mensche geworden was, begavede si onse lieve Here mit alsoe swaeren ziecte, dat si nye bijnnen dier ziecten en was, si en hadde sonderlinge swaere ende [75a] grote pijne⁴⁾. Ende die ziecte began omtrijnt des hiligen cruces vijndinge ende duerde hent toe sancte Augustijnsdach^b). Ende in deser ziecten leet si soe uutermaten swaere pijne, dat die zusteren plegen te seggen, dat sijt niet anders nemen⁵⁾ en conden, dan datt onse lieve Here uut sonderlinger mijnnen op oer verhengede, of yet⁶⁾ in oer weer, daer sij vegevuer voer lijden solde, dat si daer op oeren bedde

a) Verg. Mt. 25:4, 8; een geliefd beeld; zie b.v. Ruusbroec V, 174: ‘Suverheit des herten ghelijctmen der lampten vol bernender oliën’; II, 98: ‘Nu laet ons dan olie gaderen in onse vate’; IV, 121: ‘Hebt bernende olie in uwe vate’; V, 40: ‘Die (gaven Gods) vloyen over, ende vollen alle onse vate’; VI, 53: ‘Die vroede joncfrouwe, dat is die reyne siele, die eerdsce dinghen heeft begheven, ende Gode leeft in dogheden, si heeft ghenomen inden vate haerre herten olie der caritaten ende godliker werke metter lampten der onbesmetter consciënciën.’ Cf. 114c.

1) mercken, kijken naar, geven om, tellen.

2) en kon het zichzelf er goed van gegeven hebben.

3) dat hem niet zoo erg aanstond.

4) dat zij, zoolang als die ziekte duurde, nooit zonder groote pijn was.

b) Van 3 Mei tot 28 Aug.

5) opvatten, beschouwen.

6) indien er iets.

[p. 141]

van ghereynicht solde werden, alset oeck naemaels ondervonden waert^a). Want si apenbaerde oer nae oere doot enen gueden ende goddienstigen man, die onder die brueders van her Floerens huys stont, dat si bijnae van den monde ten ewigen leven gevaeren was^b). Ende [75b] si apenbaerde oec mede, dat onse lieve Here dat daer mede om verhenget hadde, want si alsoe geerne om Gods willen plach te geven alst in oere macht was, ende want si altoes soe medelijdende ende bevoelende¹⁾ was op den noetdruftichgen ende behoeftigen. Ende dit en sal ons niet ongeloeflick duncken wesen, dat si die Here aldus haestelike overgehaelt heeft ende heeft si gesat in dat rijcke der cierheit²⁾. Want hoe groet ende hoge dat si was voer den ogen Gods, dat mochte men mercken uut oeren hiligen ende godformygen leven. Want sij heeft³⁾ ons alsulken exempel der doechden ende eens rechten, stervenden levens achtergelaten, daer wi claerlike uut bekennen moegen, hoedaenich enen⁴⁾ [75c] geesteliken menschen behoert te wanderen, dien onse lieve Here tot aldusdanigen leven geroepen heeft. Doe dese hilige ziele niet veer van oeren dode en was, was si soe cleymoedich ende verslagen, dat onse weerdige vader, her Roelof, voer oer bidden liet in die ander vergaderinge^c). Want si segede, dat si groten anxt hadde, dat si⁵⁾ ewe-

a) Verg. voor de meening, dat men door zwaar lijden op aarde het vagevuur kan ontgaan, de exempelen: De Vooys 248, Marialeg. I, 63, 397. D 215 vindt men een voorbeeld, dat het vagevuur er door verkort wordt.

b) ‘Van den wonde ten ewigen leven’; dezelfde voorstelling bij Ruusbroec IV, 112: ‘Die tijt is cort, die doot is snel. Alst comtane die stont, Dat uwe siele lijt (= voorbijgaat) den mont, Dan seldi loen na werke onfaen’; en VI, 23: ‘van monde te hemele varen sonder vaghevier’. In de ‘Tien Geboden’, ed. G.H. van Borssum Waalkes, De Vrije Fries, 17, 3e reeks 5, p. 275, heet het: ‘Ic gelove dat hie also voer vanden monde in hemmelryc. Ende hi en quame nummermeer in dat veghevuer.’ Zie nog Adelheid Langmann, Offenbarungen, p. 85: ‘Ich man dich daz du ir opfer enpfingde, und pit dich daz du mein sel denpfohest (van ‘enpfâhen’, in ontvangst nemen, met Anlauts-d), als si von meim mund schaid, und si selber füerest in di ewigen freude.’ Volgens de oude voorstelling, welke in de M.E. nog levendig is, verlaat de ziel het lichaam door den mond in de gedaante van een vogel, verg. De Vooys 255, Biënboec 268; bij de verdoemden trekken de duivelen de ziel door den mond met haken naar buiten, Marialeg. I, 204. Naast de voorstelling van de ziel als vogel bestaat de opvatting, dat de ziel als homunculus door den mond het lichaam verlaat. Alemannia 14, p. 180 wordt verhaald van een zuster, die de zielen van afgestorvenen als homunculi, ‘mentschlin’, om zich ziet verschijnen, wanneer zij voor hen bidt. Voor het primitieve denken verlaat de ziel met de laatste ademhaling het lichaam van den stervende door den mond.

1) meegevoel hebbende; hs. bevoelenden met geschrapte n.

2) heerlijkheid.

3) voor heeft is le geschrapt.

4) hs. eenen met geschrapte e.

c) Onder de devoten werd het gebruik in eere gehouden te bidden voor stervenden in andere vergaderingen, daar dit den onderlingen band nog meer versterkte. Boven (inl. § 8) zagen wij, hoe voor den stervenden rector van het Meester-Geertshuis, Johannes van den Gronde, gebeden werd in de andere stichtingen. Hetzelfde wordt ook van Florens Radewijns verhaald (Thomas a Kempis, Vita Florentii, c. 18, § 1, Opera p. 804; Biogr. A A U, 28, p. 19), en van Godfried Toern van Meurs (An. I, 120).

5) na si is e (eind regel) geschrapt.

[p. 142]

lick verdoemt solde worden, dat oec lichte¹⁾ onse lieve Here op oer verhengede, opdat sij daer oeck mede gereynicht solde worden. Mer nochtan onse lieve Here, die getrouwe is ende nyement en laet becoren, boven dat hi dragen mach^a), begavede si daernae alsoe van bijnnen, dat si uut enen vasten betruwen²⁾, dat si in³⁾ Gode hadde, tot [75d] eenre zuster sprac, die omme oer screyde, ende segede: ‘En wilt omme my nyet schreyen, want leve ic, of sterve ic, ic bijn⁴⁾ des Heren.’^b). Ende hiermede is si henegevaeren tot oeren hemelschen Brudegom, ende heeft ons claerlike den wech gewesen, doer welken dat wi oer volgen sullen.

Het is hieromme⁵⁾ dan genuechlic te overdencken, hoedaenich oer wanderinge onder ons geweest heeft, want oer wege weren schone wege, ende al oer toepaede weren vreedsomych^c). Want si was schemel ende stichtich van zeden, behuet ende voersienich in oeren woerden, devoet ende ingekiert tot onsen lieven Heren in oeren gebede, vuerich ende mynlick inder vermaninge, ende seer sorchvoldich mitten werken [76a] te bewisen, dat si van enen anderen begeerde. Sij was sonderlinge schemel in oeren gesichte⁶⁾, niet allene bi ongelike persoenen, mer oec mede bijnnen huys onder die zusteren. Want een zuster plach te seggen, dat si in mennigen jaeren nye gemercken en conde, dat si oer ogen onbehuetlick ofte onyonferlike opgeslaegen hadde. Een ander zuster plach te seggen, hadde si ye⁷⁾ ene geboerne begijne gesien ende die alsoedanige zeden ende manyeren hadde als enen geestiken⁸⁾ menschen toebehoerde, dat was zuster Sweene Hoeltijncs. Mit alre oetmodicheit ende nederheit stont si gebuget onder oeren oversten, ende was hem van den beginne oere bekieringe hent totten eynde oers le[76b]vens onderdanich ende gehorsom. Sij was seer oetmodich ende verworpen in oerselven

1) oec lichte, mogelijk toch, misschien wel.

a) 1 Cor. 10:13.

2) vertrouwen.

3) voor in is t geschrapt.

4) na bijn is des (eind regel) geschrapt.

b) Rom. 14:8.

5) na hieromme is g geschrapt.

c) Prov. 3:17. - Toepat in den zin van weg, die naar het geestelijk heil voert, wordt b.v. ook gebruikt bij Van Iterson 157: ‘Uut desen wolken wort ons die alrecortste rechte toepat des levens bewijst, dat is die toepat der armoeden, der reinicheit, der ootmoedicheit, etc.’

6) hetzelfde als behuet oere ogen, verg. 24b.

7) ooit.

8) verg. de aant. bij 22b; of moet men lezen geestliken?

[p. 143]

ende hadde een groet ende hoge voelen van enen anderen, soedat nae oeren duncken alrewegen die sonne scheen, behalven in oer. Siet, aldus was si seer bequaeme ende suverlike verciert van buten ende van bijnnen overmyds mennichvoldigen doechden ende graciën, daer si onse lieve Here mede begavet hadde, soedat hieromme tot oerwert¹⁾ wal behoerde, dat onse lieve Here der mynnender zielen toespreket in Cantica: ‘Du biste schoene, myne vrendynne; du biste schoene, myne bruyt, ende giene vlecke en is in dij.’^a).

1) lett.: naar haar toe (verg. te mijwaarts); zoodat op haar wel toepasselijk was; zie ook 101d.

a) Cant. 4:7.