Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(37) Van zuster Alijt ten Sande. († 1437)

Dese guede zuster Alijt was alsoe natuerliken⁶⁾ schemelen mensche, dat si van rechter schemelheit, doe si ierst toe meister Gerijts huys gecomen was, niet wal onder die zusteren en dorste comen. Ende van schemelheiden en dorste sij oer niet wermen, ende als sijt van noede ende van coelden doen moste, soe en dorste si nouwe oer voete ondecken. Sij was alsoe apen teghen oer spreecsuster ende soe oetmodich in oeren belijën, dat si oere spreecsuster oer oelde leven segede van woerden te woerden, alsoe sijt myende te bijchten⁷⁾. Nochtan wasset een oelde maget, al boven oer twijntich jaeren, doe si totten zusteren quam. [68d] Sij was seer oetmoedich in oere wanderinghe, ende slecht⁸⁾ ende eenvoldich weren oer zeden, soe datmen aen oer niet verzueken en drofte, daer enige verschalckinge in gelegen was⁹⁾. Alsoe puer ende eenvoldich was si ende hadde oer alsoe reyne geholden van alre bevleckinge¹⁰⁾ der werlt, dat si niet en wiste, doet nochtan een oelde¹¹⁾ maget was ende hadde oeck ene wijl tijts mitten zusteren gewoent, dan datmen¹²⁾ die jonge kynderkens, die ierst ge-

6) bijwoord bij schemel; verg. 69d van natueren.

7) zooals (zij van plan was enz.)

8) hs. slech met bovengeschr. t.

9) zoodat men bij haar niet behoefde te probeeren (aan te komen met iets), waar arglist, onoprechtheid in stak.

10) na bevleckinge is dat geschrapt.

11) voor oelde is oede met tusschengeschr. l geschrapt.

12) dat zij niet beter wist... of men groef.

[p. 131]

boeren weren, uut kuylkens plege te graven^a). Ende hieromme, wanneer dat si mit enyger zuster in den hof of anders ergent buten der stat solde gaen, sach si dan ergent een bequame¹⁾ kuylken, soe plach si te dencken: ‘daer is nu machschien een jonck [69a] kyndekijn uut gegraven.’ Dit dachte si in oerselven, mer van schemlheit en dorste sijs niet vragen.

Het gevyel op een tijt, dat si int koehuys was ende halp der zuster wat doen, die dat koehuys verwaerde. Ende doe hengen daer bonen op den vuer, die men sieden solde, die een osse solde eten, die inden stal stont ende meste²⁾. Doe genc si uut eenvoldiger sympelheit hene ende nam wat bonen uuten ketel, ende at sie. Doe waert oer doen heyten, dat sijt bichten solde, dat si oere gulsicheit alsoe gevolget hadde. Ende doe si te bijchte quam, segede sijt alsoe, als oer³⁾ die zuster geheyten hadde. Ende onse vader, her Roelof, heyte oer doen, dat si voer die⁴⁾ taefle solde gaen staen ende bidden daer vergiffenisse, dat si bonen mitten⁵⁾ osse gegeten had[69b]de. Ende si was sympelick⁶⁾ gehorsom, ende dede als oer geheyten was. Wanneer dat si ander taeflen sat, soe⁷⁾ was si sonderlinge begeerich dat snoetste in der schottelen te nemen^b). Ende wanneer dat si dat niet en creech, soe en dorste si van schemelheiden nyet wal toetasten; want nae oeren duncken was oer genamen, dat oer van rechte toebehoerde.

Het gevyel op een tijt, dat oer wat vanden snoetsten genamen wert, dat voer oer lach, uut mijnnen, ende doe wert si en weynich an der taeflen lachende. Ende dat mercten een zuster, ende segedet oer voer oer ghebreck voer onsen vader^c). Doe vragede hi oer, waerom dat si ge-

a) Men heeft hier een voorbeeld van den kinderlijken eenvoud en onwetendheid, welke in de monniksliteratuur zoo hoog geprezen wordt. Caesarius Heisterbacensis, Dialogus miraculorum. Col. Agr. 1591, l. VI, c. I handelt over de simplicitas; in hetzelfde boek geeft hij tal van voorbeelden van deze deugd. Marialeg. I, 372 heet Jezus ‘eene mynre der sympelheit.’ Instructief is een exempel bij Thomas Cantimpratensis, Liber apium, Duaci 1597, l. II, c. 35, § 2. Hier wordt verhaald van een jongen monnik, die in zijn ‘onnoozelheid’ een gloeiend ijzer aangrijpt zonder zich te deren; maar ‘innocentia spoliatus’ brandt hij zich hevig aan het gloeiende ijzer. D 199 houdt een zuster zich onnoozel.

1) geschikt, dat daarvoor in aanmerking scheen te komen.

2) gemest werd.

3) boven den regel bijgeschreven.

4) boven den regel bijgeschreven.

5) ten onder in margine bijgeschreven.

6) pe bovengeschreven.

7) voor soe is soe (? gevlekt) geschrapt.

b) Verg. de aant. bij 21d.

c) Lachen, vooral het ijdele lachen, trachtten de devoten zooveel mogelijk te vermijden, verg. de aant. bij fol. Dc. De vaderen in de woestijn kunnen hun daarbij tot voorbeeld geweest zijn; men denke b.v. aan het verhaal van Pambo, dien de daemonen tevergeefs aan het lachen trachtten te brengen: Apophthegmata i.v. No. 13 bij Monumenta eccl. Gr., ed. Cotelerius, I. - Andere zusters nemen het minder goed op, indien men haar niet in de gelegenheid stelt het slechtste van de spijzen te nemen; verg. inl. § 11.

[p. 132]

lachet hadde; si antwoerde: ‘Omme die mijnne der zuster.’ Ende dit bevyel hem soe stichtelike, dat hi zuetelik segede: ‘Hoert, zusteren, wat si [69c] secht. Si lachede omme die mynne der zuster.’

Sij plach gemyenlick altoes des somers te kaerden¹⁾, dat sij daer binae niet in verlichtet en waert²⁾; ende nochtan waert si ondertijden daerin veroetmodicht^a), als dat oer vordel geschiede³⁾. Mer dat leet si al guedertierlick, ende was sympelick gehorsom ende dede, als men oer doen heyte. Hiernae wert si wat sieclick, soedat si wat ghebrecs creech an den stien^b), ende als si dan allentelen zieker ende zieker waert, soe en myenden nochtan die zusteren niet, dat si all soe haeste starven solde. Ende hierom soe waert mitten hiligen Amte soelange gebeydet, dat si sonder Amt starf. Ende men segede merckelick⁴⁾, dat si nae oere doot apenbaerde⁵⁾ ende segede, dat onse lieve Here Selven tot oer quam in oeren lesten ende dede oer[69d]selven oer heylich Ammet^c). Doe dese guede zuster doot was, die onsen lieven Heren mit soe pueren ende reynen herten gedient hadde, soe waert si ten Diepen-veene begraven. Ende omdat⁶⁾ Hi te kennen wolde geven, mit hoe reynen herten dat si Hem altoes angehangen hadde, soe voegede Hijt, dat soewat⁷⁾ bloemen dat op oer graf geplantet worden, hoe roet dat si waeren, sij worden altesamen wit^d).

1) de bewerking der vezels, of draden, die aan het spinnen voorafgaat; zie verder Kuyper, Techn. II, 216, 408.

2) nam. door hulp; de t is later bijgeschreven.

a) Ook hier blijft ons de toedracht verborgen; zie inl. § 15.

3) opdat zij daar baat van had; verg. de aant. bij 60b.

b) Het graveel was een ziekte, welke vroeger zeer veel voorkwam tengevolge van het slechte drinkwater.

4) als opmerkelijk feit, als zeer de aandacht waard.

5) apenbaeren, hier intransitief, openbaar worden, zich vertoonen.

c) Caesarius Heisterbacensis vermeldt verschillende voorbeelden, dat Christus òf persoonlijk òf door bemiddeling van een duif de Hostie geeft: Dialogus miraculorum. Col. Agr. 1591, l. IX, c. 35-37, en Die Fragmente der Libri VIII miraculorum, ed. A. Meister, l. I, c. 6-7. Thomas Cantimpratensis, Liber apium. Duaci 1597, l. II, c. 35, § 6, verhaalt van iemand die de Hostie van zelf in den mond ontving. - Zie over H. Ammet de aant. bij 4b.

6) om boven den regel bijgeschreven.

7) welke bloemen ook.

d) Het oude volksgeloof bracht verband tusschen plant en menschenziel; zie W. Mannhardt, Wald- und Feldkulte. 2 Bde. Berlin 1875-77, vooral I, 39, 50. Soms vindt men voorbeelden vermeld van niet door menschenhanden geplante bloemen op het graf: Biënboec 81; De Vooys 95, 111; Marialeg. I, 105, 382, 421, II, 101. - Voor de bloemensymboliek, welke in dit gebeuren gelegen was, vergelijke men b.v. Ruusbroec VI, 10: (de witte lelie beteekent reinheid) en 99c. Een ander voorbeeld vindt men in een werkje van Hendrik Mande, Brugman I, 298; rozen en violen drukken hier lijdzaamheid en ootmoed uit. Thomas Cantimpratensis, Liber apium, l. II, c. 29, § 4, bespreekt uitvoerig de vraag: ‘Virginitas cur lilio comparetur.’