Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(28) Van suster Fye van Reeden. († 1429)

Dese guede zuster Fye^c), doe si noch werlick was, eerdat si oer bekierde, plach si te wonen mit eens¹⁾ ridders vrouwe in den lande van Cleve. Ende daer was si alsoe groet geachtet ende lieftael op den huys, dat alle dijnc meer scheen nae oeren wille ende guetduncken geregiert te worden dan nae des rydders vrouwe. Ende alsoe werlick ende uutwendich²⁾ plach si te gaen, dat si enen tabbert³⁾ droech, die onder[48c]sneden^d) was van witten ende groenen wande⁴⁾, ende was alsoe van langen, smaelen stucken toe gaeder geset. Ende hier was si bovenop gegordet⁵⁾ mit enen sulveren gordel, dat omme ende omme vol bellen henck, alsoft rosbellen geweest hadden^e). Ende daer plach si dan van ydelheiden een dolmes aen te dragen, alsoft een man geweest hadde, ende was aldus altemale een nette des duvels, die ziele mede te vangen^f). Mer daernae, doe si oer bekierde, soe bekierde sij oer alsoe gehelick vander werlt ende van allen pumpen^g)

c) Zie nog Biogr. A A U, 28, p. 31-32; Vita Ioannis Brinckerinck p. 334-335; D 179, 296, 297. Zij stierf in 1429, Dumbar, Dev. I, 555.

1) voor eens is ee gevlekt.

2) wereldsch, wereldsch gekleed.

3) lang, afhangend overkleed.

d) Verg. de afb. van een vrouwengewaad uit verschillende banen bestaande, van stof van verschillende kleur, onder No. 302 bij J.H. von Hefner Alteneck, Trachten, Kunstwerke und Geräthschaften usw. V. Frankfurt a.M. 1884.

4) bestaande uit banen van witte en groene stof; zie den nazin.

5) veranderd uit gegoedet.

e) Verg voor den bellengordel, door aanzienlijken gedragen, D 128, 176. Een afb. van deze kleederdracht vindt men onder No. 348 bij Von Hefner Alteneck, l.c. Het dolkmes, waarvan boven sprake is, diende eveneens tot versiering. In de levens der zusters te Colmar wordt melding gemaakt van een zuster, die geen waarde hecht aan kostbaarheid of opzichtigheid (curiositas) in mesjes en gordels: Bibl. ascetica, ed. B. Pezius, VIII, 67. Men denke ook aan de mesjes, welke Heinrich von Nördlingen herhaaldelijk in zijn brieven vermeldt als geschenken voor Margaretha Ebner, ed. Ph. Strauch, p. 218, 222, 253, 258, 276.

f) Deze beeldspraak werd veel gebruikt; zie b.v. De Spiegel der sonden, ed. J. Verdam, vs. 2039, 2584, 2670; Ruusbroec II, 176; Marialeg. I, 80, II, 25. Berthold von Regensburg, ed. F. Pfeiffer, I, 408, werkt het beeld uit in een preek: ‘Von den vier stricken’. Verg. ook Ps. 123 (124):7.

g) Pompe, dat eerst de beteekenis had van schitterend gevolg (pompa, πομπή), werd allengs opgevat in den zin van alles wat schittert en luxueus is: opera diaboli, voluptates saeculi. Zie ‘Satan et ses pompes’ in S. Reinach, Cultes, mythes et religion. I. Paris 1905, p. 346-362. Ook hier heeft het woord de beteekenis van ‘uiterlijke praal, opschik’, verg. D 60: ‘pompe der werlt’. Nog heden spreken wij van ‘pompeus’, terwijl de Kath. Kerk nog steeds bij het doopritueel de woorden gebruikt ‘pomperijen des duivels’, Stellwagen 2.

[p. 96]

des duvels, dat si vollencomelick scheen ons Heren woert¹⁾ te volgen, daer Hi spreket doer Ysayam, den prophete: ‘O, Ysrahel, isset dattu di bekierste, soe bekier di tot My’^a). Siet, aldus hadde oer zuster Fye volcomelike bekiert; [48d] want naedat si oer vander werlt gekiert hadde, en ontsach si²⁾ oer gienre nederheit noch oetmodicheit, soedat si myt sancte Matheus wal spreken mochte: ‘Ick en drage nu niet Levy, ic en drage nu niet den puplicaen³⁾,^b), mer ic dede Levy uut, doe ic Cristum aendede.’ Want alsoe deger dede si den oelden menschen uut mit synen wercken^c), dat niets niet en scheen in oer te blyven, dat der werlt ghelick was.

Dese guede zuster Fye bekierde onse weerdige vader her Iohan Brinckerinck selven; want als si wat guedes willen hadde, dat si oer vander werlt ende ydelheit kieren wolde, soe gevyelt op een⁴⁾ tijt, dat si toe Deventer quam⁵⁾ ende sprac onsen vader toe; want sijn naeme was overal vermaert, ende hieromme soe maecte si oer toevlocht tot hem. Ende [49a] als hi sie dan sach ende mit oer gesproeken hadde, soe bevyel si hem recht wal; want ommedat hi een wijs man was ende verstandel, soe mercte hi vluchtes, dattet toecomende ene vuerige calumpne der doechden wesen solde. Ende want si dan wat guedes willen hadde, soe maecten si oer onderlinge callinge van dien dijngen, die der zielen aengaen. Ende opdat hi sie te bed trecken ende nae sijnen willen bugen mochte, soe legede hi oer voer, dat si oer daerin overgeven⁶⁾ solde, dat si hier een yaer tot meister Gerijts huys solde blyven. Ende als dat jaer⁷⁾ omgecomen waer, weert dattet oer dan roude, soe wolde hi oer hondert gulden geven⁸⁾ ende laten sie vrijlic wederomme trecken^d). Ende als dan dese geestelike

1) voor woert is he (begin regel) geschrapt.

a) Jer. 4:1.

2) voor si is so geschrapt.

3) tollenaar (publicanus).

b) Verg. Mc. 2:14, Lc. 5:27. Bij Mt. 9:9 heet de tollenaar Matthaeus,

c) Col. 3:9.

4) boven den regel geschreven.

5) na quam is ende geschrapt.

6) hem overgeven in, zich laten vinden voor, bereid zijn tot.

7) boven den regel geschreven.

8) boven den regel geschreven.

d) Zoowel in Biogr. 28, p. 31-32 als in de Vita p. 334-335 en Devote zusters 47 vindt men een uiting van Brinckerinck, dat hij zoo noodig zusters wil koopen. Hetzelfde verhaal als hierboven wordt ook vermeld in Biogr. en Vita l.c. Volgens D 298 zou Brinckerinck een dergelijk contract met Stijne Roevers hebben aangegaan. De overeenstemming van het in D verhaalde met de andere plaatsen doet denken, dat men hier een overdracht heeft van hetzelfde verhaal op verschillende personen; verg. inl. § 21.

[p. 97]

ende godlike vermedinghe¹⁾ aldus geschiet was, soe gaf oer zuster Fye daer[49b]in over, dat si doen wolde, alsoe als onsen weerdegen vader guet duchte. Ende hieromme soe schicte si oer dijnge, als si alreïerste conde²⁾, ende quam doe weder. Ende doe voertaen kierde si oer alsoe gehelick tot onsen lieven Heren ende tot allen doechden, datmen³⁾ uut al oeren zeden ende wanderinge Gode bekennen mochte. Si was sonderlinge oetmodich ende verworpen in oeren clederen, soedat si daer niet en scheen op⁴⁾ te achten, hoe dat si genck. Mer allene was si blijde, dat si een stede der penetenciën ende der oetmodicheit gevonden hadde, want doe dat jaer ommegecomen was, als si mit onsen vader her Iohan Brijnckerinck overdragen⁵⁾ was, soe sprac hi oer op een tijt an, ende vragede oer guethertelick, of hi oer oeck die hondert gulden betaelen solde⁶⁾. Ende wanttet oer al vergeten was, soe segede si: ‘Here, [49c] wat myendi?’ Hi antwoerde: ‘Isset u vergeten vander overdracht, die wi te gaeder gemaket hadden, als dat ic u hondert gulden solde geven, weert dattet u beroude, dat gi hier gecomen sijt?’ Doe antwoerde si weder uut enen vollen geeste ende segede: ‘Here, ick en begeer gien gelt van u, mer hadde ic hondert gulden, die wolde ic u geerne geven, opdat gi my beholden wolden ende lijden mit my.’ Ende als onse vader dese antwoerde van oer hoerde, ende ondervant, dat si oer mieninge aldus in Gode gesat hadde, soe genck hi blijdelike van oer.

Si was ene wijl tijts inder koekene, ende dat oetmodighe werck dede si ynnichlick ende goddienstelick. Ende want si in voertijden, doe si noch onder dat yuck des duvels was, oer lichaem verciert ende toegemaket hadde, [49d] opdat si der werlt behaegen mochte, alsoe maecte si nu van oeren leden een offerhande, opdat si Gode behagen mochte. Want als si wat doen solde, doe si inder koekenen was, daer si oer hande om behoefde te wasschen, soe dede sijt; mer anders plach si soe oetmodelike te gaen, dat si oersselves niets niet en scheen te achten. Ende alst oer dan gesecht waert, dat si oer doch wat haevenen⁷⁾ solde, soe antwoerde si weder ende segede: ‘Hadde ic my wat myn gehaevent, doe ic den duvel begeerde te behagen, dat wolde ic nu wal. Ende hieromme en is daer gien verlanck aen, hoe dat ic gaa.’ Op een tijt solde si weder toe huys trecken om een sonderlinge zaeke, die si daer te doene hadde. Ende doe nam si van oetmo-

1) contract, verbintenis; vermeden, vermieden, verhuren.

2) regelde zij zoo spoedig mogelijk haar zaken.

3) na men is voe geschrapt.

4) boven den regel geschreven.

5) overeengekomen.

6) aan den kant bijgeschreven.

7) opknappen.

[p. 98]

dicheit een aelinge¹⁾ grawe hoyke omme, ende toech daer [50a] alsoe mede hene onder diegene, daer si in voertijden in groter overvloedicheit ende weelden mede gheleeft hadden. Ende als die luyde dat segen, dat zuster Fye daer mit alsoe rechten oetmodigen hoyke quam, verwonderden si hem temaele seer. Want si in voertijden soe rechte uutwendich plach te gaen, dat oer nyement gelijck en mochte wesen, ende dese hoyke nu alsoe lelick ende grijs was, soe was si hem allen een wonder. Doe was daer ene maget, die mit oeren oelders woende, ende die diende alsoe onsen lieven Heren, ende heyte Lutgert van Buderick^a). Als dese sach, dat oer die werlike jonfer, die soe rechte uutwendelike plach te gaen ende die soe grote dage nae der werlt gehad mochte hebben²⁾, ende dit altesamen omme Gods willen overgegeven hadde [50b], ende nu mit alsoe oetmodigen ende verworpenen habijte genck, soe waert si hiervan alsoe in oeren herten geslagen^b), dat sijt doe rechtevoert opsette ende voernam, dat si toe Deventer wolde trecken ende besien, of si toe meister Gerijts huys oec yet een stede mochte crigen, daer si onsen lieven Heren in dienen mochte. Ende als si die gecregen hadde ende³⁾ hier gecomen was, hoe schemelick, hoe oetmodichlick ende godformelick si die besat hent totten eynde oers levens, dat mach men⁴⁾ mercken uut dien, dat onse weerdige vader, her Roelof⁵⁾ van Muden^c), in dit selve boeck van oer gescreven heeft^d).

Hiernae, als zuster Fye hier aldus in alre oetmodicheit ende nederheit ene wijl tijts gewandert hadde ende hadde oer bewesen een exempel alre doechden, soe waert si in gehorsom[50c]heit uutgesant⁶⁾ toe Santen^e) in den lande van Cleve om daer ene nye vergaderinge te helpen begijnnen. Ende daer bewees si oer seer stichte-

1) geheel en al.

a) Zie nog 130d, 133c.

2) die ‘in de wereld’ zoo geëerd en gezien had kunnen zijn.

b) Verg. enen inslach crigen 67d; mitter graciën Gods ontfoncket worden 80c; een vonxken crijgen D 276; t.d.d.

3) voor ende is eh (?) geschrapt.

4) boven den regel bijgeschreven.

5) na roelof is mu geschrapt.

c) Rudolf Dier van Muden, de vierde rector van het Meester-Geertshuis, stierf 1459. Zie over hem: Chron. Wind. 46; An. I, 19, 127-138, 176 met de Dedicatio; Biogr. A A U, 28, p. 225-238, 248, 259; Vita Ioannis Brinckerinck p. 346; Jac. de Voecht 66; en 69a, 75c, 77c, 89d, 114d, 118b, 130d, 133b.

d) Zie 133c.

6) na uutgesant is ind geschrapt.

e) Het zusterhuis te Xanten behoorde tot die huizen, waarvoor hertog Johan I in 1463 het aantal inwoners tot een vaststaand getal beperkte. Zie R. Scholten, Die Stadt Cleve. Cleve 1879. p. 473; verg. de aant. bij 45b. - Volgens D 296 was Fye eerst nog eenigen tijd te Diepenveen.

[p. 99]

lick ende goddienstelick in oere wanderinge, soedat si beide die zusteren ende oeck die werlike luyde in groter weerdicheit hadden. Sij was sonderlinge vuerich ende begeerich daertoe, hoedat si guede menscen mochte trecken uuten kennebacken des duvels ende brengen sie tot eniger stede, daer si oer zielen onsen lieven Heren mochten offeren. Ende hieromme soe plach onse weerdige vader, her Iohan Brinckerinc, van oer te seggen, dat si den lande van Cleve als ene apostelinne^a) van Gode gegeven weer, omdat si daer alsoe veel menscen bekierde ende halp hem, dat si quamen totten dienste Gods. Want omdat si [50d] in voertijden die menschen hadde getoegen tot ydelheiden ende tot sunden, soe was si hem nu behulpelick in al dat si conde, dat si ergent mochten comen, daer si die sunden mochten schuwen.

In deser selver tijt doe dese guede moder Fye overal neerenstich was tot gewijnne der zielen, doe waert onse staet ende maenier van leven seer aengevochten als van quaden secten, die onder ons luyden wesen solden^b). Ende om dese selve zaeke waert moder Fye toe Collen int geestelike recht voer enen kettermeister^c) gedaeget om aldusdanige zaeken^d). Doe wert si wonderlike seer bedruct, want

a) Zoo heet Wermbold van Utrecht, † 1431, apostel van Holland; en Hendrik Loder, † 1439, die in Westfalen werkzaam was, apostel des lands. Zie An. I, 30 en Chron. Wind. 170, 316.

b) Zie over de vervolgingen, welke de Broeders en Zusters des Gemeenen Levens te verduren hadden: Chron. Wind. 256-259; An. I, 29-30 en de akten, welke afgedrukt zijn in Corpus etc., ed. P. Fredericq, II, 153-181, 190-193. Een hoogtepunt werd bereikt, toen Mattheus Grabow, lector van het Dominicaner klooster te Groningen, een ‘grande volumen’ schreef tegen degenen, die zonder tot een orde of congregatie te behooren communistisch leven. Zie An. I, 63-64; Chron. Wind. 172-174; Jac. de Voecht 105-107, en de akten in Corpus II, 216-229, 397-411. Grabow verkondigde in zijn geschrift de meening, dat de concilia evangelica niet door leeken in de wereld gevolgd mogen worden. Hij verkeerde in de dwaling, dat de geordenden reeds krachtens hun stand de volmaaktheid bezitten, in stede, dat hun de meest gunstige voorwaarden geboden worden de volmaaktheid te verwerven. Reeds S. Thomas Aquinas had geleeraard, dat ook buiten de orden velen geleefd hebben, die de volmaaktheid meer nabij waren dan menige kloosterling. (De perfectione vitae spiritualis, c. 15 in fine) Grabow's stellingen werden verworpen op het concilie van Constants in 1418 door toedoen van Pierre d'Ailly en Jean Gerson. De stellingen en de bestrijding vindt men bij Mansi, XXVIII, 386-394. Grabow's proces werd besloten te Florence, 1419, met de veroordeeling van zijn tractaat als kettersch, en het besluit dit te verbranden. De veroordeeling van Grabow hield tevens in een goedkeuring van de Broederschap, welke bevestigd werd onder toekenning van voorrechten door bisschop David van Bourgondië in 1457; opnieuw bevestigd in 1462 door paus Pius II. (Regulae et constitutiones clericorum in congregatione viventium, ed. A. Miraeus. Antv. 1638, p. 4-7.)

c) Een inquisiteur, een geestelijk rechter, die het geloof onderzoekt.

d) D 297 vindt men dezelfde geschiedenis, over het geheel korter verhaald, maar met eenige bijzonderheden, die hier niet vermeld worden. De beschuldigingen in D tegen de zuster ingebracht doen denken aan de aanklachten vroeger tegen de Begijnen te Keulen geuit; zie A. Jundt, Histoire du panthéisme populaire. Paris 1875, p. 42-57. Misschien heeft men hier met een nawerking te doen van de slechte herinneringen, welke men te Keulen van de Begijnen had. De vrees met de zoo dikwijls van ketterij beschuldigde Begijnen vereenzelvigd te worden spreekt duidelijk uit de Statuten van het Meester-Geertshuis (inl. § 3).

[p. 100]

omdat si oer des rechtes^a) niet en verstont, soe en wiste si niet, hoe dat sijt mit deser zaeken maeken solde. Doe genck si tot enen geesteliken vader, ende claegede dien oeren [51a] druck, ende begeerde oeck mede van hem, dat hi om Gods willen wal wolde doen ende trecken mit oer toe Collen voer dat recht, want si en wiste niet, hoe dat si oer in deser zaeken hebben solde. Ende als dese guede vader dit hoerde, soe hadde hi groet medeliden mit oer, mer want hi anxt hadde, dat hi hem in enigen dijngen vercallen mochte, daer si hem in mochten vangen of begrijpen¹⁾, ende hi oeck alsoe in die selve last mochte comen - want men pleget te seggen: mit groeten heren is quaet kersen te eten^b) - ende²⁾ hierom soe weygerde hijs oer ende segede, dat hi den arbeit geerne doen wolde ende noch veel meer, mer hi en dorste hem der zaeken niet onderwijnden³⁾. Als si dit hoerde, dat si vanden menschen gien hulpe noch onderstant en con[51b]de gecrigen, soe kierde si oer mit alre herten inwendelick tot onsen lieven Heren ende bat Hem, dat Hi mit oer wolde trecken ende wesen oer hulper, want si gienen menschen mit oer crigen en conde. Ende als si onsen lieven Heren aldus anriep, soe duchte oer, dat Hi oer inwendelike toesprack^c), ende segede: ‘Trecket vrijlic hene ende en ontsiet u⁴⁾ nyet, want Ic sal mit u wesen ende helpen u.’ Ende aldus soe toech si toe Collen voer den kettermeister, vastelike betrouwende in Gode, dat Hijs niet hengen en solde, dat Sijn cleyne kuddeken verstroyt⁵⁾ solde worden. Ende onse lieve Here die gaf oer mont ende wijsheit^d), die al oer wederzaeken niet wederstaen noch wederspreken en mochten. Ende aldus soe toech si seer

a) Het kanonieke recht.

1) synoniem van vangen (door strikvragen).

b) Dit spreekwoord komt voor bij Van Vloten 369 in den vorm: ‘Tes met heeren quaet kersen teeten.’ In Die älteste Niederdeutsche Sprichwörtersammlung von Antonius Tunnicius luidt het onder No. 946: ‘Mit heren is quât kersen eten.’

2) verg. de aant. bij 35c.

3) hem onderwinden met gen., op zich nemen; hij weigert dus niet, omdat hij tegen den arbeid, aan de verdediging verbonden, opziet, maar uit vrees voor mogelijke onaangename gevolgen te zijnen opzichte.

c) Zie de aant. bij 2a.

4) vrees.

5) voor verstroyt is versto geschrapt.

d) Enen mont ende wijsheit geven, iemand welsprekend maken, naar Lc. 21:15.

[p. 101]

vroelick ende blijde weder te huys, danckende ende lovende onsen lieven Heren, [51c] die niet en latet diegene, die in Hem betrouwen^a).

a) Ps. 9:11.