Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(18) Van zuster Grieten van Nyënbeeke. († 1422)

Dese guede zuster Griete^d) was van groten ende gebuertigen²⁾ oelders nae der werlt, want oer moder was eens banrudsen³⁾ dochter. Mer si maecte oerselven veel edelre ende groter overmids oere oetmodiger, goddienstiger ende doegentliker wanderinghe. Want alsoe geheelick gaf si oer tot alre oetmodicheit ende nederheit, yae tot allen doechden, dat onse lieve Here luchte in al oere wanderinge. Si en was niet oelt in den getaele der jaeren, mer oelt ende rijpe van zeden. Als si over die plaetse of anders ergent genck, soe [20a] genck⁴⁾ si soe devotelic ende ingekiert, alsof onse lieve Here voer oer hadde gegaen, dragende Sijn cruce. Altoes genck si gemyenlick⁵⁾ ende hadde oer covele⁶⁾ voer toegeknoepet, ende genck dan alsoe zedelick ende gesaet, alsof si oer herte in oeren handen gedragen hadde^e). Alsoe devotelick ende mit alsulker andacht⁷⁾ plach si die salmen te lezen^f), datten zusteren plach te duncken, die bi oer te

d) Zie over haar Devote zusters 39-43 met de aant. - Het slot Nijënbeek lag aan den IJsel tusschen Deventer en Zutfen.

2) voornaam, van stand.

3) baanderheer.

4) voor genck is ge (gevlekt) geschrapt.

5) op de gewone, eenvoudige wijze.

6) nonnekap (met of zonder schoudermanteltje).

e) Misschien heeft men hier een reminiscens aan Job. 13:14 ‘Quare lacero carnes meas dentibus meis, et animam meam porto in manibus meis?’ Verg. Ps. 118 (119):109. Deze teksten, zie nog Jud. 12:3, 1 Sam. (1 Reg.) 19:5, 28:21, hebben een andere beteekenis, nam. die van zijn leven op het spel zetten.

7) godsdienstige aandacht (verg. Hd. Andacht).

f) De zusters gebruikten getijdenboeken en psalmvertalingen in de bewerking van Geert Groote; zie inl. § 2.

[p. 46]

werke weeren, dat si oer in enen yegeliken¹⁾ verse bedede. Seer oetmodelike plach si oer gebreke ende crancheiden te beliën, daer si oer toe gheneyget voelde, ende²⁾ daer si oerselven voer enen anderen in bescheemde.

Het geviel op een tijt, dat si genc tot eenre zuster omme oer gebreke te beliën; ende als sij onderlinge callende weren, soe segede zuster Griete onder ander woerden: ‘Siet aldus hoverdich ende onge[20b]storven bijn ic noch, dat ic wal gedacht hebbe, als ic over die plaetse genck: stonde daer nu yement inden poerthuys, die alsoe luyde spreke, dat ict hoerde, ende segede: ““siet daer gaet Peter van Stienberges^a) dochter hene””, daer solde ic wal een ydel behagen in voelen, soedat my duncken solde, dat ic oeck wat weer.’Doe wolde sie³⁾ die zuster wat veroetmodigen ende vertelden oer, hoe dat op een tijt een zuster tegen onsen vader, her Iohan vanden Gronde, calde van oeren groeten magen ende geslechte, ende doe antwoerde hi oer weder ende segede: ‘Zuster, sijn gi⁴⁾ vanden schilde ende vanden wapenegeboeren, soe sijn gi van dieven ende moerdeners geslechte’^b). Ende als oer die zuster dit segede ende veroetmodichde si aldus, soe toende si oer soe mynlick blijde, ende genck [20c] oeck alsoe vroelick enwech, recht of si om alsulken antwoerde daer gecomen hadde geweest.

Op een tijt seten een deel zusteren tesamen inden bedehuys ende spreken wat guets tesamen, ende daer was zuster Griete mede. Ende oer onderlinge callen was, dat een yegelick seggen solde, wat hi guets gelesen hadden, of wat hi onsen lieven Heren indien dage guets gebeden hadde, of wat hi guets opgeset hadde^c), daer⁵⁾ hi omme

1) hs. yegelike; dezelfde uitdrukking 30d.

2) boven den regel bijgeschreven.

a) Zoo heet ook Kathrina van Naeldewick “jonfer van Honsel na hoer slot”, D 99. Zie nog A. Schimmelpenninck van der Oye, Kronijk van het slot Nijenbeek aan den IJssel, in Geld. Volksalmanak voor 1870, p. 131-138, en id., Genealogie der Steenbergens tot Nijenbeek, ib. 1875, p. 66-76. Het geslacht Steenbergen werd in 1402 beleend met Nijënbeek, l.c., p. 67.

3) accusatief, verg. de aant. bij Ca.

4) 2e pers. plur. op en (n) komen vrij veel voor: gi willen, 24b, 33a, 35a; gi sullen, 35d, enz.; verg. Van Helten § 211.

b) Er was zelfs in de M.E. een strooming, welke nog verder ging, en den edelen den voorrang, welke zich grondde op hun geboorterecht, ontzegde. Zie b.v. Die Spiegel der sonden, ed. J. Verdam, vs. 12059, 12114: ‘Dat nyemand edel is bedi (= daarom), Dat hi van edelen is geboren’. C.G.N. de Vooys heeft in een artikel in ‘De XXe Eeuw’, 9, p. 156-182, 283-310 een tweetal Christendemocraten uit de 14e eeuw besproken, die van een gezindheid blijk geven, niet minder democratisch dan die van Jacob van Maerlant. Het zijn Jan van Leeuwen, † 1377, de kok van Ruusbroec, en een onbekende leek, die c. 1300 schreef.

c) Verg. de vermaning Coll. AKG, NS 3, p. 240: ‘Altijt solde wi bekummert wesen mit wat goets te denken, te spreken, te beeden, te leesen of te arbeyden’. Brinckerinck was volgens 44b gewoon daarover vragen te stellen; cf. 53d.

5) hs. dae met bovengeschreven r.

[p. 47]

Gods willen in sterven wolde of dat hi om Gods willen doen wolde. Ende alst¹⁾ an zuster Grieten quam, dat si wat seggen solde, soe segede²⁾ si oetmodelike, dat si onsen lieven Heren gebeden hadde, dat si noch omme Sinen willen een tredelijnc^a) worden mochte, ende dat si oer noch mit herten ende³⁾ mit lichaem mochte buygen ende veroetmodigen onder [20d] alle die zusteren, als dat alremalck over oer mochte ende vrij tot oer weer⁴⁾. Alsoe gehelick kierde si oer tot onsen lieven Heren onder myssen, dat een zuster van oer plach te seggen, dat sijs al den dach te bed voer⁵⁾, als si onder myssen bi oer te liggen quam, ende si sie dan in oer aensichte mochte sien.

Seer oetmodich ende verworpen was si in oeren clederen, ende mit cleynre ende sobere noetdruften liet si oer genuegen. Ende wonderlike nouwe nam si des waer, dat si yoe niet en hadde, dat si mit sijnlicheiden besat of anhenck. Ende wasset dat si yet hadde, daer si oer toe geneyget voelde, dat gaf si over⁶⁾, ende maectes oer mitten iersten quyt. Het gevyel eens dat si een register^b) hadde in oeren boecke, ende ten iersten dat si gevoelde, dat si daer wat synliker toeneylicheit⁷⁾ [21a] toe hadde^c), soe nam si dat uut oeren boecke, ende brachtet oere spreecksuster^d), ende belijden oer oer crancheit, dat si noch soe ongestorven ende ongoddienstich weer; ende si gaft omme Gods willen over. Een suster plach te seggen: die tijt, die si mit oer ommegegaen hadde, die weer seer cort; mer nochtan en neme

1) hs. als met bovengeschreven t.

2) aan den kant bijgeschreven.

a) Tredelijnc (met metathesis terdelinc) = calculus; verg. de definitie bij Ruusbroec VI, 202: ‘Dit steenken is ghenoemt een terdelinc, om sijn cleinheit, want al terdet (= treedt het) een mensce onder sijn voet, het en doet hem niet wee.’ - Zie voor dit beeld der nederigheid nog het bij 110b gegeven citaat uit Ruusbroec III, 13. De wensch der zuster is te vergelijken met 109a, 110b; Jac. de Voecht 186; Alemannia 11, p. 7. D 258 wordt verhaald van een zuster, die de voetstappen kuste van diegenen, die het haar moeilijk maakten. Brinckerinck (Coll. Kerkhist. Arch. 4, p. 140) vermaant: ‘Werpet u selven onder hoer voeten ende cusset in u herte hoer voetstappen.’ - Deze hier vrijwillige groote verootmoediging wordt Const. I, II, p. 298, 399 als zware straf vermeld; verg. de aant. bij 45a over eten op de aarde.

3) boven bijgeschreven

4) Lat. p. 40: ita ut omnes libere sint erga me humiliando et corrigiendo et ministeria postulando,

5) reficeretur in mente (p. 40).

6) daar deed zij afstand van.

b) Leeswijzer; het mooi bewerkte papier of stukje karton, of het lint, dat in een boek wordt gelegd om te onthouden, waar men is gebleven. Zie Ducange i.v. registrum en W. Wattenbach, Das Schriftwesen im M.A. 3. Aufl. Leipzig 1896, p. 396-397. In oude hss. vindt men nog wel eens meer of minder fraai bewerkte leeswijzers liggen.

7) een bijvorm van toeneygelicheit.

c) Verg. hiermede de woorden van Geert Groote: ‘Dat boeck en hoert uwe niet toe, mer ghi hoert den boecke toe’; Biogr. A A U, 27, p. 422, en Thomas a Kempis, Vita Gerardi Magni, c. 14, § 2, Opera p. 776. In een der Coll. van Johannes Brugman (ed. D.J.M. Wüstenhoff, A K G, 4, p. 121) vindt men de uitspraak: ‘curiose bueke cleyne devocie.’

d) Inl. § 8.

[p. 48]

si niet alte groetes wat, si en hadde oer heilige ende godformige wanderinghe die corte tijt ondervonden¹⁾.

Si en plach oer niet te cieren, noch toe te maken²⁾, als si voer die poerte solde gaen mit yement te spreken, al hadde si oec onrenlick werck gedaen, mer alsoe als si was ende als soedanigen werke toebehoerde, alsoe genck si hene. Het gevyel op een tijt, dat oers vaders knecht voer die poerte quam³⁾ ende wolde si spreken, ende op die selve tijt seten die zus[21b]teren ende nopten⁴⁾, soedat si oetmodelike toegemaket weren mit leliken schorteldoeken ende armdoeken⁵⁾, alset soedanigen werke beteemt. Ende aldus bebonden ende toegemaket genck si totten genen, die si te spreken begeerde^a).

Op een tijt was si tot oers vaders huys omme zake, die si daer te doene hadde^b). Ende op dieselve tijt was tot oers vaders huys gecomen oer nychte, oere moder zuster dochter. Ende alst⁶⁾ dan tegen die maeltijt genck, dat men eten solde, soe satte zuster Grieten moeder oer nichte voerscreven aen oersselves taefle, daer siselven an sat, mer oer eygene dochter heyt si gaen sitten bi oer dienstjonferen, die nochtan oeck van buten tot oer gecomen was. Ende al hadde oer zuster Griete hier merclick in te sterven, nochtan en toende si nye inder tegenwoer[21c]dicheit⁷⁾ noch naemaels, doe si weder gecomen was, mit woerden noch mit gelate, dat si oer hier in te sterven ende te lijden hadde. Dit of desergelike plach oer dicke te beyegenen van oere moder, dat der natueren al seer contrari was; mer also wijslike ende goddienstelic conde si dit beleyden⁸⁾, dat si een volcomen wercman⁹⁾ scheen te wesen. Nochtan dede oer moder dit van wijsheiden, opdat si oer nergent op verlaten en solde, noch dat si niet gedencken en solde, wat si in der werlt gelaten hadde, of¹⁰⁾ si vanden vleysche, of vanden boesen geeste, of vander werlt yet¹¹⁾ weder

1) maar nochtans nam zij niet te veel op zich (met te beweren), dat zij in dien korten tijd haar heilige en godsdienstige levenswandel (aan zichzelf) had ondervonden.

2) optooien.

3) hs. qum met bovengeschreven u.

4) noppen, een stof van noppen, oneffenheden ontdoen.

5) armdoeken zijn ws. wat wij nu morsmouwen noemen.

a) Zoo wordt van Lubbert Bosch (Thomas a Kempis, Vita Luberti Berneri § 18, Opera p. 827; Biogr. A A U, 28, p. 329) verhaald, dat, toen zijn aanzienlijke verwanten hem kwamen bezoeken, hij hun tegemoet kwam in zijn vuilen werkkiel; zie ook 71a.

b) Volgens de Lat. biographie, p. 41, werd zij door haar moeder naar het kasteel Nijënbeek geroepen.

6) hs. als met bovengeschreven t.

7) op dat oogenblik (verg. 73d).

8) behandelen, zich gedragen onder.

9) nam. in dienst des Heeren.

10) ingeval.

11) in eenig opzicht.

[p. 49]

achterwert getoegen worde; want si mit gienre professiën noch beloften verbonden en was^a).

Si hadde twie zusteren ten Diepen-veen int slot^b); ende het geviel dat oer ene zuster professie solde doen^c). Ende doe quam oer moder hier mit oeren anderen [21d] kinderen ende vrenden¹⁾, ende begeerde van her Iohan Brinckerinck, onsen vader, dat oer dochter Griete mede moste trecken ten Diepen-veen tot oere zuster, want si professie solde doen. Ende dit weygerde hi oer, soedat oer zuster Griete omme Gods willen moste lijden ende blijven bi huys. Ende als oer aldusdaniges wat beyegende, soe bewees si oer soe doegentlick als voerscreven is, dat si daer den zusteren een sonderlinge exempel ynne was.

Seer onzueclick^d) was si ander taeflen. Want die groeve spise, die men hier in dier tijt te eten plach, die aat sie alsoe rondelike²⁾ hene, alsof si al oer leven niet dan speck ende warmoes gegeten en hadde, soedat een oelde zuster van oer plach te seggen, dat si oer alsoe rondelick ende onsueclike hadde³⁾ ander taeflen, dat si merclike bescheemt [22a] worde, als si bi oer te sitten queme ander taeflen. Op een tijt sat si ander taeflen ende solde eten, ende doe wert oer een schottele wermoes voergesat, ende in dien wermoes, dat oer voergesat wert, lach een doede mus⁴⁾, die daer doot in verbrant was.

a) De zusters legden geen geloften af; sommigen deden het echter voor zichzelf; zie verder inl. § 3, 7, 10.

b) Besloten klooster, verg. D 97, 197. Het insluiten van een klooster geschiedde teneinde de afsluiting van de wereld des te grooter te maken. Binnen de clausuur mochten de kloosterlingen zich be wegen, maar daarbuiten alleen in bijzondere gevallen en niet zonder toestemming. - Het Necrologium van Diepenveen(A A U, 33. p. 325) vermeldt slechts één zuster: Katrijne van Steenbergen, † 1433.

c) ‘Professie doen’ is het afleggen der kloostergeloften (professio).

1) vrent beteekent Mnl. dikwijls familielid, zie 36c.

d) Niet kieskeurig. Verg. de vermaning in de Verba Florentii et Gherardi Magni, A A U, 10, p. 429, slechts soberen kost te gebruiken. Het betrachten van soberheid bij het eten wordt door de devoten met nadruk beoefend. Telkens blijkt, dat zij er naar streven het eten te verrichten als een bezigheid, die buiten hen ligt. Zie b.v. Chron. Wind. 142; An. I, 170; D 67, 160, 253, 306; Jac. de Voecht 40, 223; 137d is sprake van een zuster, die niet meer weet, wat zij gegeten heeft.

2) eenvoudig weg, zonder teekenen van tegenzin; Lat.: simpliciter.

3) hem hebben, zich gedragen.

4) de Lat. bewerking beeft passer en voegt er nog bij: quem (soror Margareta) eruens cum plumis posuit super scissorium suum; op grond hiervan zou men geneigd zijn mus in den tekst op te vatten als musch. Toch wordt niet alleen de toedracht begrijpelijker als men aan een muis mag denken, maar bovendien is het veeleer aan te nemen dat met den vorm mus muis zal zijn bedoeld dan musch: musch zou de schrijfster geschreven hebben als musche of mussche, welk woord vrij zeker met een duidelijk waarneembaren ch-klank werd uitgesproken (verg. Gallée § 42); woorden als mensche, assche, wasschen enz. worden steeds met ch geschreven. De enkelevocaalspelling in mus (voor muus of muys) staat niet alleen; verg. 8c wijndruf; 105d vul (= vuil); 39a schulden (= schuilden). Met het oog op de uitbreiding in de Lat. vert., zal men de verwarring wel niet aan den Lat. bewerker moeten toeschrijven; in het afschrift dat hij gebruikte, was die reeds tot stand gekomen.

[p. 50]

Doe si dat sach, nam si die mus uuter schottelen ende legede si bi oer op die taefle, ende aat dat wermoes al deger¹⁾ uut. Ende doe nam si die mus suverlike²⁾ in oer hant, ende legede si weder in die schottele, ende si en segede niets, niet dat ene³⁾ noch dat ander; noch men en hoerde oeck naemaels niet, dat si daer enyghe croeninge of calinge van maecte, datmen den pot soe quelke gedecket hadde of diergelick. Voerwaer dese guede zuster en heeft oerselven niet gesocht, mer Cristus heeft oer leven geweest ende sterven oer gewijn^a). Al oer zeden ende wanderinge [22b] van buten die toenden, dat si hier gien blyvende stat en hadde, mer mit al oeren herten sochte si die toecomende^b), ende gaf oer tot alsulken sterven ende uutgaen oersselves, dat niets niet in oer en was, ten was altemale gekiert tot onsen lieven Heren. Ende si brack oer alsoe gehelick van oeren vrenden ende magen ende van alle dien⁴⁾, daer die natuer vermakinge of soelaes⁵⁾ van nemen mochte, dat sijs hier niet lange geherden⁶⁾ en conde. Ende hieromme als si hier ommetrijnt van negen jaeren gewoent hadde, soe viel si in⁷⁾ teeringe ende in ziecheit, soedat si doe voertan al meestelick quelke voer. Ende daer en was oeck temaele anders gien saeke⁸⁾ toe noch waeromme, datmen van buten weten of mercken conde, dan dat si oer alsoe vuericlick⁹⁾ ende gehelick tot onsen lieven Heren ende tot allen [22c] doechden kierde, soedat die natuer ghebreken moste ende en condes niet langer geharden. Ende hieromme waert si yoe lanck yoe¹⁰⁾ sieker, ende quam ten lesten tot enen zaligen eynde, ende vercreech¹¹⁾ alsoe van oeren brudegom Ihesu Cristo, daer si dicke omme gestreden ende geleden hadden, ende daer si oeck mennigen doot om gestorven hadde. Want si en heeft dat rijck Gods mit waernemen¹²⁾ niet vercregen^c). Mer si heeft daer dicke om gedaen, dat oere natueren harde seer¹³⁾ contrari was. Want doe si gestorven was, vonden die zusteren in oere taeflen ghescreven, dat

1) geheel.

2) kalmweg, alsof er niets bijzonders gebeurd was; in dezelfde beteekenis komt het woord meer voor o.a. 53a, 64b.

3) na ene is no (eind regel) geschrapt.

a) Phil. 1:21.

b) Hebr. 13:14.

4) na dien is daer dien geschrapt.

5) ontspanning of genot.

6) geherden (= harden), uithouden.

7) boven den regel bijgeschreven.

8) oorzaak, evenals waeromme.

9) vuericlick met c; verg. geestik, 76a en D 349.

10) yoe... yoe, hoe... hoe.

11) bij vercreech is als object aan te vullen datgene.

12) hier ongeveer: lijdelijk afwachten; verg. wat 139c omtrent Hermen van Mekeren wordt gezegd.

c) Mt. 11:12; verg. Lc. 16:16.

13) zeer sterk.

[p. 51]

si opgeset hadde in oeren herten, dat si die guede gewoenten des huyses hoelden wolde, alsof si sie gelavet hadde^a). Ende oec hadde si daerin gescreven: ‘All en hebbe ic ghiene professie gedaen, nochtan gehorsomheit, reynicheit ende niet ey[22d]gens te hebben, dat is mijn trouwelschat’^b). Hieruut is te¹⁾ mercken, wat oer myeninge ende waeromme²⁾ geweest heeft in al oeren werken. Ende wattet inne heeft, dat si in oer taefel gescreven hadde, als ment mitten werken vervullen sal, dat weet diegene alrebest, die daer³⁾ dagelix in⁴⁾ arbeidende is dat mitten werken te volbrengen.

Dese guede zuster Griete hadde ene manyer over oer⁵⁾, dat si altoes, wanneer dat oer oer moder vragede, hoe dattet oer genge, plach te antwoerden: ‘het is reedelick’. Ende als si gestorven was ende oer moder oer begeerde te sien, soe sloech men dat vat⁶⁾ op, soedat si se sach. Ende doe nam si sie bi der hant⁷⁾, ende segede: ‘Lieve kint, nu sie ick, dattet altoes reedelic⁸⁾ heeft geweest ende niet synlick’^c). Ende als si dan aldus zalichlick tot Gode gevaeren was, soe waert [23a] si ten Diepen-vene begraven, want si hadde daer twie zusteren, als voerscreven is. Hiernae soe starf die⁹⁾ ene zuster, ende die waert doe in zuster Grieten graf begraven. Doe genck die levendige zuster ende nam dat doede hovet van zuster Grieten, ende droech dat van devociën al heymelick in oer celle. Ende daer gaf dat hovet

a) De reeds in de oudheid gebruikte tafeltjes met was bestreken, waarop men met een griffel (6d) schreef, kwamen ook in de M.E. voor, en deden tot in de 19e eeuw dienst; zie S.G. de Vries, Het gebruik van wastafeltjes in de Ned. (Oud Holl. 1894) en W. Wattenbach, Das Schriftwesen im M.A. 3. Aufl. Leipzig 1896, p. 51-89. - De devoten plachten o.a. goede punten, stichtelijke gezegden op te schrijven, hetzij op wastafeltjes, hetzij op strookjes papier of perkament, teneinde die steeds voor oogen te hebben. Zie 16a, 130d, 133d; An. I, 81, 138; D 49, 76; en de aant. bij 25b over ‘biechtpuntjes.’

b) De meest gebruikelijke beteekenis van ‘trouwelschat’ is die van bruidsschat, door den bruidegom gegeven. Zie D 130: ‘die trouwelschat den die brudegom geven sal.’ Eerst in de latere M.E. heeft dit woord ook den zin van gave door de bruid medegebracht. Hier ter plaatse denke men aan de eerstgenoemde beteekenis: Christus als Bruidegom geeft die deugden aan de zuster als bruidsschat. Zoo leeraart S. Augustinus in zijn Enchiridion c. 107, in Opera, ed. Maur., VI, 282: ‘etiam ipsa hominis bona merita, esse Dei munera.’ Verg. Coll. A K G, N S 3, p. 358: ‘Ende wie alsulke gaven ontfangen heeft ende alsoe gesterket is dat hij mitter hulpe Gods voert an in kuyscheit kan leven, dat is al sijn trouwelschaet.’

1) aan den kant bijgeschreven.

2) streven en oogmerk.

3) boven den regel bijgeschreven.

4) voor in is ge geschrapt.

5) Lat. pro more habebat.

6) lijkkist.

7) voor hant is la geschrapt.

8) hier op te vatten als rationabiliter, in woordspeling met het voorafgaande reedelick (quod Latine mediocriter aut competenter dicimus, zegt de Lat. vert.)

c) Voor de tegenstelling: reedelic - synlick vergelijke men: ‘Een haren hemde so tooch si aen, seer scharp al naest haer lijf; die reden ende die sinlicheit, die hadden enen kijf’, Horae Belg. X, 89.

9) veranderd uit oer.

[p. 52]

alsulken goer ende ruecke van hem, dats die zuster niet verbergen en conde^a). Ende als siselven naemaels plach te seggen, soe en hadde si nye in al oeren leven enyge fyoletten^b) of ander bloemen geroeken, die alsulken zueten rueke van hem geven. Ende hieromme soe nammet oeck een ander zuster van devociën in oer celle. Mer alst voer den pater van Wijndsom^c) quam, soe was hi besorcht ende en dorstes niet oerleven, dat ment alsoe buten der eerden^d) solde hoelden¹⁾. [23b] Hieromme²⁾, als zuster Katheryna van Naeldwick^e), supprierynne desselven cloesters van Diepen-veen, gestorven was, soe waert dat heilige hoevet mede in dat vat ghelecht, opdat³⁾ diegene tesaemen solden rusten in der eerden, die tegader mit Cristo solden regnyeren in den hemel.

a) Zoo werd ook dikwijls een zoete geur waargenomen bij het graf van diegenen, die bij hun leven in een reuk van heiligheid stonden; zie D 167; Diepenveen 270; De Vooys 96, 113; Marialeg. I, 382 en uit de in de M.E. zoo veel gelezen Legenda aurea van Jac. a Voragine, 2. ed. Th. Graesse, c. 69, 112, 160, 190 (65, 107, 155, 189). Verg. inl. § 21. De handelwijze der zuster is waarschijnlijk beïnvloed door de reliquieënvereering.

b) Het viooltje wordt in de M.E. dikwijls als zeer geurig geroemd: Hor. Belg. X, 202.

c) Dat was Wilm Voernken, prior van Windesheim van 1425 tot zijn dood in 1455; zie de aant. bij 85b.

d) Volgens de Lat. biographie p. 43 maakte de prior van Windesheim er zich bezorgd over, dat een niet gecanoniseerde, d.i. niet in den canon (lijst der heiligen) opgenomene, als heilige werd vereerd.

1) solde hoelden in margine bijgeschreven.

2) omme boven den regel geschreven.

e) Zie over haar D 87-125, Vita Ioannis Brinckerinck p. 353. Zij werd in 1420 tot suppriorin gekozen, D 107, en stierf in 1443, D 120-123.

3) dat boven den regel geschreven.