Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

[p. 41]

(17) Van zuster Stijne van Kalker. († 1422)

Dese guede suster Stijne^a) was [17d] alten uutnemenden, vuerigen mensche tot Gode. Altoes plach si te gaen mit geneygeden hoefde ende mit enen zueten¹⁾, vreedsommen, ripen²⁾ ende eersommen aensichte. Ende plach in allen dingen hene te gaen³⁾, alsoft bijnae gien mensche en hadde geweest. In allen dingen pijnde si oerselven waer te nemen, ende waer dat si oerselven vant, daer liet si oer^b). Mit alre sorchvoldicheit pijnde si die tijt des swijgens waer te nemen; ende niet allene die tijt, in welken nyement georloft en is te spreken, mer oeck niet lichtelick en hoerde men sie spreken of callinge maken, ten hadde geweest dat oer yement wat gevraget hadde^c). Ende niet lichtelike en wolde si yet berichten in uutwendigen, tijtliken dingen, dat oer niet bevoelen en was; mer si liet die dinge gaen ende [18a] comen, op ende neder⁴⁾, ende sweech⁵⁾ daer al stille toe, hoe datt oer oversten ordinyerden. Ende wasset dattet oer behaegede, soe verblide si oer daerin, mer en behaechdet oer niet, soe pijnde sij oer sorchvoldichlike te waeren⁶⁾ dat si nergent giene callinge en maecte noch oer voelen uut en spreke, daer si enen anderen mede tot oer mochte trecken⁷⁾; mer si leet oer guedertierlick ende sweech. Mer

a) † 1422, zie Dumbar, Dev. I, 555.

1) minzaam.

2) ripe, van het karakter, tot volle ontwikkeling gekomen; die rijpheid blijkt dan uit een ripe aensichte, een waardig, eerbied inboezemend gelaat of voorkomen; van vele zusters wordt verteld, dat zij jong van jaren, maar oelt ende ripe van seden zijn (19d, 51c, 59d).

3) zich te bewegen (onder de zusters).

b) In alles sloeg zij nauwkeurig acht op zichzelf, toeziende, dat zij geen gevolg gaf aan haar begeerten, verg. M. Ebner, Offenbarungen, ed. Ph. Strauch, p. 5: ‘Ich nam auch min selbst war in allen dingen an essen und an trinken und an schlaufe.’ Waar zij ‘oerselven vant’, dat is zichzelf met haar begeerten, ‘daer liet si oer.’ Hem laten = zichzelf en zijn zinnelijke natuur verloochenen, afstand doen van zichzelf; t.d.d., verg. Ruusbroec III; 11, 44, 50, VI, 91, 218 en ‘gelaten’, D 45, 300. Dit beeld ‘zich laten, waar men zichzelf vindt’ ook 30a, b, 65a, 97d.

c) In het Meester-Geertshuis moest op onderscheiden plaatsen gezwegen worden; zie inl. § 7. Reeds de oudste kloosterregels (F. Pijper, Inhoud en strekking der oudste kloosterregels, A K G, N S 5, p. 324, 333) schrijven het zwijgen voor. De Regula S. Benedicti, ed. E. Woelfflin, handelt in c. 6 over het zwijgen, verg. Const. I, II, p. 299, 401. Geen nutteloos praten mocht godsdienstige overpeinzingen verstoren: ‘Swigen is die moder der gheestelicheit’ (Coll. A K G, N S 3, p. 239, cf. ib. 261, 368) en een groote deugd. Biënboec 371 geeft een exempel van een monnik, die 16 jaar zweeg. De Spiegel der sonden, ed. J. Verdam, brengt het verhaal van een monnik, die om zijn stilzwijgendheid begenadigd werd met het zien van verborgen dingen, vs. 16753. In een Duitsch klooster sprak een non gedurende 20 jaren niet langer dan een Ave Maria duurt, Alemannia II, p. 15.

4) verg. 4c en 74a.

5) hs. swech met bovengeschreven e.

6) hem waeren, zich hoeden voor.

7) waardoor zij zich de ontevredenheid (een booze repliek) van een ander op den hals kon halen; anderen is boven den regel bijgeschreven.

[p. 42]

als daer wat geschiede, dat tegen onse guede gewoenten of ynsettinge of thegen guede zeden was, dat vermaende si^a). Ende wasset dat sijt niet vermaenen en dorste, soe segede sijt ondertijden dengenen wal, die dat verbeteren conde, of si bat enen anderen, die dat vermaende. Mer si en maecte daer giene woerde van tegen dengenen, daert niet en diende. Al oeren zusteren was si een exempel der doechden ende [18b] genck hem voer in gehorsomheit, in oetmodicheit, in schemelheit ende in mynnen totter armoede, als wi dicke ondervonden ende oeck verwondert hebben, ende si nu inder ewicheit wal vijnden sal. Si was gesaet¹⁾ ende goddienstich van zeden, ende rijpe ende eersom in al oere wanderinge. Men en plach niet te hoeren, dat si oer ontschuldichde in buerten of in eernsten moede²⁾. Op alle dijnck, wat dat si dede, hadde si een guet punte, daer si oer in oeffende. Ende dicwile plach si dit punte te seggen: ‘Een geestelick mensche solde alsoe ingekiert wesen tot onsen lieven Heren, dat hi niet een doere op of toe en solde luyken of ene keerse solde ontfengen³⁾ of uut doen, of een dijnck vander eenre hant in die ander solde leggen, ten solde⁴⁾ altoes geschien mit eenrehande vuericheit ende goddienstiger [18c] andacht^b). Sij plach oer sonderlinge te waeren voer callinge, die gien noet en scheen te wesen, als si ten heiligen Sacramente solde gaen^c). Ende altoes plach si oer achte dage voer ende achte dage nae seer nouwe te hueden voer al dat oer consciëncie bevlecken of besmitten mochte. Ende gaf oer dan sonderlinge tot inwendiger oefninge; want het was een recht devoet,

a) Men denke aan de woorden van Claus van Euskerken in een zijner collaties, A K G, NS 3, p. 257: ‘Die siet dat onse goede gewonten ghebraken werde Ende dat lydet ende lettet onvermaent Die isses een sake dat sy gebraken werden.’ Cf. l.c., p. 240, 375, 376 en inl. § 11.

1) gesaet = van een waardige kalmte, zich volkomen beheerschend, vol gemoedsrust; gesatich, gesatelick, gesaticheit komen ook voor; zie voor de beteekenis vooral 72d.

2) door er zich met een aardigheid af te maken of op ernstige wijze.

3) aansteken.

4) of het moest.

b) ‘Als wy enen heylighen gront hebben, soe heylighen wi al onse werken,‘ Ruusbroec III, 51; verg. de vermaningen van Johannes Brinckerinck en Claus van Euskerken alle verrichtingen te doen onder vrome overpeinzingen (Coll. Kerkhist. Arch. 4, p. 115, 130; A K G, N S 3, p. 256). Ook Theologia Deutsch, ed. H. Mandel, p. 97-98, schrijft voor bij eten en drinken, bij waken en slapen, bij spreken en zwijgen alleen God voor oogen te hebben. Johan Kessel verrichtte zijn keukenwerk vol devotie, Thomas a Kempis, Vita Ioannis Cacabi § 5, Opera p. 844; Biogr. A A U, 29, p. 6, en Stagel 29 schrijft van een zuster: ‘Und so sy sass und span, so was sy als voll andacht das sy recht hin floss.’ Zie nog inl. § 9.

c) Verg. de vermaningen zich voor te bereiden op komende feestdagen: Coll. A K G, N S 3, p. 365 en voor het gaan naar de Communie: Ruusbroec IV, 69; Brugman, Coll., A K G, 4, p. 160-162.

[p. 43]

ingekiert¹⁾ mensche tot Gode. Ende hieromme, wanneer dat si mercte dat onser sommige hem soe niet en waerden nae der ontfangenisse des heiligen Sacraments, oft daervoer, alst wal behoerlick hadde geweest, dat was oer inwendelick alsoe druckelick in²⁾, datment van buten mercken mochte. Want si waerde oerselven soe nouwe, als si gebijchtet hadde tegen die hoechtijde^a), datt scheen dat si niet een woert en sprac sonder orlof der ree[18d]den³⁾. Ende op die hoechtijdesavende nae der lexce^b) plach si uuten bedehuys te gaen binae mit besloetenen ogen; ende genck dan hene duycken^c) ende schulen⁴⁾, opdat si joe niet⁵⁾ en sege noch en mercte, daer si des anderen dages verbeldynge⁶⁾ of hynder of crigen mochte in oeren gebede.

Seer gaf si oer tot sterven ende oer toeneygelicheit⁷⁾ weder te staen; want bij oere tijt waert dat bedehuys boven dat altaer vermaelt⁸⁾. Ende derwile datmen daerover doende was, soe plegen sommyge zusteren van devociën⁹⁾ te gaen ende sien dat maelsel, derwile dat die maelre hene eten was. Mer daer plach oer zuster Stijne dan omme Gods willen in te sterven, ende en woldes niet sien, eer dattet riede was. Ende hieromme, wanneer dattet gevyel dat si daer van noede¹⁰⁾ bi moste hene gaen, soe loeck si oer [19a] ogen toe, ende en woldes niet¹¹⁾ ansien^d). Oer inwendige leven pijnde si dagelix mit sterven te vermeeren; ende hieromme, waer dat si oer

1) de t is boven den regel geschreven.

2) dat es mi druckelick in, dat doet mij verdriet; verg. ook 94c, dese dynge weren oer begeerlike inne 110c; dat was oer genuechlick in 131a.

a) Hooge feestdagen.

3) zonder toestemming der rede, zonder met haar verstand te rade te gaan, of het wel noodig was.

b) De meer Lat. vorm van lesse = voorlezlng; hier de voorlezing uit de H. Schrift aan het einde van de Misbediening (Stellwagen 44).

c) Duycken ende schulen, t.d.d. Verg. wyken ende duyken 125a; hem onderhoelden 116c; heneduycken 32a; swijgen, wijken ende duken D 7; wijken ende duken ende onbekent wesen D 71; swijgen ende duyken ende oetmodelike heen gaen D 228; schulen ende duken ende begeren onbekent ende ongeacht te wesen (A A U, 28, p. 327); tacere, cedere et inclinari (Chron. Wind. 161); duyken ende wyken (ende zwijgen) ende latent aver hem gaen(Coll. A K G, N S 3, p. 238 e.a.).

4) voor schulen zijn enkele letters geschrapt.

5) vooral niet, toch niet.

6) zinnelijke voorstelling, wereldsche gedachten; elders fantesiën genoemd (b.v. 74a, 96a).

7) verg. 29c, sire quader toeneygelicheit sterven.

8) beschilderd.

9) uit devotie.

10) in margine geschreven.

11) na niet is niet (begin regel) geschrapt.

d) Devote zusters 22 wordt dit van Gertrut ten Veene medegedeeld; verg. voor dit en andere (49a, 109a) gevallen van overdracht inl. § 21. - Van Hendrik Kindeshof wordt verhaald, dat hij zoodanig al het wereldsche wenschte af te sterven, dat, toen er een toren gebouwd werd op de kerk van het klooster Mariënwald te Frenswegen, waar hij prior was, hij daar niet naar opzien wilde. Toen hij nog te Deventer vertoefde, keek hij niet naar een brand, An. I, 63.

[p. 44]

quelke¹⁾ toe geneyget voelde ende mit synlicheiden an te hangen, dat pijnde si rechtevoert weder te staen. Het was²⁾ soe godformigen mensche in oeren zeden ende in al oere wanderinghe, dat her Iohan Brinckerync, onse vader, van oer segede: het waer een exempel alre doechden ende een engels³⁾ mensche.

Het gheviel, doe men die sittene⁴⁾ makede, die noch in den bedehuys sijn, welke sittene ons gaf ende maken lyet Hermen van Delden, zuster Mette van Deldens vader, daer hiernae van gescreven is^a); ende want si dese guede man becostichde⁵⁾, soe liet hi sie maken nae synen sijnne, soedat si al wat corioes⁶⁾ schenen te wesen nae der [19b] armoeden, de hier doe was, soedat hem onse vader her Iohan Brinckerinck eens toesegede: ‘Hermen, laet daer voert een danshuys van maken’. Ende want dan zuster Stijnen alle ondoechden myshaegeden, soe wast oer oeck contrary, dat wi dese corioese sittene solden hebben⁷⁾; ende hieromme ghevielt eens, dat si daer wat tegen segede, daer onse vader bi was. Ende als hi dat hoerde, soe berichte hi sie al strackelick⁸⁾, dat si soe berichtelick weer, ende diergelijck, soedat si schemelick enwech genck. Ende doe si⁹⁾ henegegaen was, soedat sijs niet en hoerde, segede hi van oer tegen diegene, die daer bi weeren: ‘Ick hebbe Stijnen bestraffet, mer si heeft inder waerheit dat rechte voelen’.

Si was seer behuet oers mondes ende sonderlinge voer achterspraeke, of¹⁰⁾ daer yement in vermynret¹¹⁾ [19c] mochte worden. Ende dicwile plach si dit of deserghelick te seggen: Alsoe nouwe solde hem een mensche, sonderlinge een geestelic mensche, hueden voer achterspraec, dat hi alsoe veel niet seggen en solde, dat aen eens anders gebreke schene te gaen, dat hi segede: ‘Het weer slechtes een guet mensche, en dede dat of dat’; of, ‘het weer een guet mensche, mer si en is niet strack’¹²⁾; ende schene daer yoe¹³⁾ wat bi te brengen, daer men eens anders gebreke of crancheit uut mercken

1) verkeerdelijk, ten onrechte; verg. 44b.

2) met lichteren inkt bovengeschreven.

3) angelicus.

4) zitbanken.

a) Zie 34b en over Mette 126c.

5) voor becostichde is becosti (eind regel) geschrapt.

6) sierlijk; meermalen staat in G corioes tegenover oetmodich of verworpen en nadert dan in beteekenis tot opzichtig (verg. 57a, 60b; zie ook 135c).

7) hs. heb (eind regel) hebben.

8) streng.

9) na si is en geschrapt.

10) voor het geval dat, uit vrees dat.

11) enen vermynren, afbreuk doen aan iemands goeden naam; 129b enen mit achtertaele vermynren.

12) dat hij zelfs zooveel niet behoorde te zeggen als b.v.: ‘het zou stellig een goed mensch zijn, als zij dat of dat niet had’, of: ‘het was (anders wel) een goed mensch, maar zij is niet streng genoeg tegen zichzelf’.

13) steeds, in ieder geval.

[p. 45]

mochte. Ende als si dan aldus vol doechden was ende allen menschen een exempel alles guedes, soedat een ander guede zuster alsoe veel doechden van oer mercte, dat si anders gien boeck en behoefde dan oer hilige ende levendige exempel, als hiervoer geschreven is^a), soe waert si in gehorsomheit uutgesant toe Collen [19d] omme daer ene nye vergaderinge te helpen begynnen^b), ende daer bleef si ende¹⁾ was moder, hent dat si starf. Ende die geest segede, dat sij rusten solde van oeren arbeide, want oer guede werkesolden oer volghen^c).

a) Verg. 16a en de aant.

b) Zie over den ijver, waarmede Brinckerinck nieuwe vergaderingen stichtte: Biogr. A A U, 28, p. 26; Vita Ioannis Brinckerinck p. 342; en 81a. Blijkens de Vita p. 343 stelden de andere vergaderingen het op hoogen prijs, indien zij een moeder uit het Meester-Geertshuis of uit het klooster te Diepen veen konden krijgen. Zoo wilden eveneens andere broederhuizen gaarne een rector hebben uit het Fraterhuis te Zwolle, Jac. de Voecht 29.

1) boven den regel bijgeschreven.

c) Openb. 14:13.