Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(15) Van zuster Lyzebeth vanden Damme. († 1421)

Dese guede zuster Lyzebeth^9)c) gaf oer tot alsulker sympelre gehorsomheit, dat si oer inden dingen bewees, die oer tegen weren, alsof¹⁰⁾ si oer mede¹¹⁾ hadden geweest. Want op een tijt waert oer

9) y met haaltjes.

c) Zie nog 115c.

10) de s is bovengeschreven.

11) iet es mi mede, het is mij aangenaam (het tegengestelde van tegen of contrary sijn); verg. 83a, der naturen mede sijn.

[p. 35]

wat bevalen dat oer recht contrary was, ende doe bewees si oer alsoe van buten, dat men niet gemercken en conde, dat si daer enige tegenheit in hadde. Si was sonderlinge oetmodich oersselves gebreke te mercken ende cleyne puntekens¹⁾ oetmodelike te beliën, ende plach²⁾ oetmodelike raets te vragen, hoedat si oer tegen oer gebreke ende quade toeneygelicheit mochte setten. Recht apen was si in oere bijcht, ende segede ongevensdelick, sonder bedectheit, soe waer [15a] dat hoer oer consciencie van wroegede³⁾. Het geviel, doe onse eerweerdige vader, her Iohan Brinckerinc, gestorven^a) was ende onse⁴⁾ weerdigen vader, her Iohan Hoef^b), weder in sijn stede gecomen was, dien wolde si van oetmodicheit al oer oelde leven verbichten, ende segede: ‘Ick hope, onse lieve Here hevet my mijn sunden vergeven, soedat ic daeromme niet anderwerve en bichte; mer opdat hi⁵⁾ weten sal wat armer, sundiger⁶⁾ mensche dat ic bijn, ende hieromme soe wil ic hem myne sunden noch eens beliën’.

Hier was ene jonge zuster, ende die hadde alte groete mynne totten oelden zusteren, ende sonderlinge tot zuster Elyzebeth vanden Damme; ende hieromme plach si alte geerne bi oer te wesen. Ende want dat zuster Lizebeth mercte, dat si soe geerne bi oer was, soe plach si sie van vrendelicheit cruypken⁷⁾ te heyten. [15b] Doe gevielt op een tijt dat oer oer gebreke gesecht weren voer die gemeyne zusteren^c); ende doe quam dese jonge⁸⁾ zuster bi oer, ende dier be-

1) hier op te vatten als kleine zedelijke tekortkomingen.

2) voor plach is pl (gevlekt) geschrapt.

3) alles waar haar geweten haar van beschuldigde; hoer boven den regel geschreven.

a) In 1419; zie inl. § 8.

4) voor onse is wi geschrapt.

b) Johannes Hoef, † 1432, was de derde rector van het huis; zie over hem: Chron. Wind. 46; An. I, 77; Chron. Mont. S. Agn. 176; Devote zusters 32; 16c, 25d, 32a, d, 37b, 42c, 43b, 44d, 117a.

5) nam. Johan Hoef.

6) hs. sundig'e.

7) aankruipstertje; verg. Friesch oankrúpe, zich dicht tegen iemand aanvlijen.

c) In de kloosters werd elke week kapittel gehouden, waarbij de schuldige door zichzelf of anderen aangeklaagd en door den overste vermaand werd; vandaar ons kapittelen. Kapittel houden is het vergaderen van de kloosterlingen in het algemeen, en vindt plaats in de kapittelkamer; verg. onze zegswijze: één of geen stem in het kapittel hebben. Wie beschuldigd werd in het kapittel der gebreken, moest nederknielen of zich nederwerpen (Chron. Wind. 144, D 114) en schuld belijden. De daarbij gebezigde formule, ook gebruikelijk bij het vermanen buiten het kapittel, luidde: ‘Het is myn schult, ic wil my gerne beteren.’ Op plastische wijze heeft Johannes Brugman in een zijner sermoenen (ed. A.W. Wybrands, A K G, 1, p. 221) het geestelijk voordeel tot uitdrukking gebracht, dat gelegen is in het ootmoedig belijden zijner tekortkomingen. Wie nederig het ‘mea culpa’ spreekt, grieft daarmede den duivel, voor wien de kapittelkamer de meest gehate plaats van het klooster is, en jaagt hem op de vlucht, gelijk de vreesachtige wegsnelt bij het zien van een getrokken zwaard. Wie vergiffenis vraagt, en in zijn ootmoed den vloer kust, slaat den duivel op den mond.

8) voor jonge is s (begin regel) geschrapt.

[p. 36]

lijde si doe oer gebreke, ende segede: ‘Nu sin my myne gebreke gesecht; hadde ghi gehoert, wat men my daer segede, soe solde ghi wal hoeren wat armer, traeger mensche dat ic bijn. Ende doe genck si oetmodelike sitten, ende segede deser jonger suster die alremeeste¹⁾ gebreke, die oer doe gesecht weren. Ende dit plach sij dicke te doene, dat si oerselven aldus tegen enen anderen veroetmodichde. Ende als dese jonge zuster dese gebreke van oer hoerde, soe lachde²⁾ si daer al heymelick omme, datt³⁾ zuster Lyzebeth niet en mercte; want si belyde oer soe cleyne puntekens, dat die jonge zuster niet en wiste dattet gebreke weren. Ende als oer zuster Lyzebeth aldus veroetmodichde, soe dachte die [15c] jonge weder: ‘Och, Here God, hadde ic⁴⁾ soeveel doechden als ghi hebbet, my solde daer wal an genuegen’⁵⁾.

In oeren clederen luchtede seer die oetmodicheit⁶⁾ ende oeck in al dat si gebructe, soe dattet vake seer snoede ende verworpen was. Ende nochtan en conde men sie daer ondertijden nouwe toe brengen, dat si wat nyes wolde hebben. Op een tijt⁷⁾ solde si ene nye hoyke⁸⁾ hebben, ende doe genck si tot moder Beerten ende segede: ‘In deser nyer hoyken sal ic synlicheit ende curioesheit⁹⁾ hebben. Wildi dat op u consciëncie nemen, soe wil ic sie geerne nemen.’ Ende doe moder Beerte dat hoerde, doe en wolde sijs op oer niet nemen, ende aldus soe en crech si die hoyke niet. Si hadde een oelt, graw hoysken, ende daer was si¹⁰⁾ alte wal mede te vreden. Ende si plach dicwile te seggen: ‘Mit deser hoyken gae ic vry als een keyser, want reegendet [15d] of snydet¹¹⁾, of wat weder dattet is, ic en hebbe giene becummeringe mit deser hoyken, die ic dicwile hebben solde, weert dat si beter weer’. Op een ander tijt solde si echter¹²⁾ ene beter hoyke hebben, ende dat verweerde si mit screyen. Seer gaf si oeren vlijt daertoe, dat si der zusteren doechden mochte mercken, ende wanden enen leerde si oetmodicheit, van den anderen gehorsomheit ende van enen anderen uutwendige goddienstige zeden. Ende al was si aldus nee-

1) voornaamste.

2) verg. ook strafde117d, belachde 135b.

3) dat het.

4) voor ic is s geschrapt.

5) daar zou ik ruimschoots mee tevreden zijn.

6) aan den kant bijgeschreven.

7) aan den kant bijgeschreven.

8) huik, kapmantel tot de voeten reikende.

9) curioesheit is ‘het vervuld zijn met de zorgvuldigheden der wereld, het niet tevreden zijn met het eenvoudige’ (Mnl. Wdb. III, 2220); curioesheit en synlicheit komen veel in verbinding met elkaar voor, men kan die woorden hier het best weergeven door; een gevoel van ijdel welbehagen; verg. ook de aant. bij curioes, 19a.

10) boven den regel bijgeschreven.

11) verg. ook vergevedet mij = vergeeft het mij (120a), eveneens met verzachting van consonant, en zie de aant. bij lachde, hierboven.

12) andermaal.

[p. 37]

rich¹⁾ geestelick guet te vergaderen ende dat schriën oers herten te vervullen²⁾, nochtan plach si van oetmodicheit te seggen: ‘Hadden die zusteren enighe gebreke - wanttet menschen sin - die solde ic wal mercken; ende daer solde ic wal toe geneyget wesen die nae te volgen, mer oer doechden sijn my alte hoege.’ Sij plach éénre zuster doech[16a]den ende zeeden sonderlinge aen te mercken, ende daer oeren vlijt toe te geven, hoedat si oer doechden ende vuerige wanderinge nae mochte volgen, ende plach dicwile te seggen: ‘Alsoe lange als ic dese heilige ziele hebbe ende oer wanderinge sien mach, soe en behoeve ic gien boeck^a). Want uut oeren exempel ende heiliger wanderinge mach ic lesen, al dat my tot mynre salicheit noet is.’ Ende alst die zuster niet en hoerde, soe plach si sie al vrendelick oeren rabbelarijs^b) te heyten. Want alsoe lange als si dese devote zuster bi oer hadde, soe en hadde si medallen gien boeck. Ende dese guede zuster, daer si aldus veel doechden van mercte, die heyt Stijne van Kalker, daer hiernae van gescreven is. Dese zuster Stijne van Kalker^c) waert in ghehorsomheit toe Collen^d) gesant in ene nye vergaederinghe^e), [16b]ende daer bleef si moder tot oere doot toe. Ende als dan zuster Lyzebeth aldus oeren rabbelarijs quyt was, soe creech si daernae³⁾ een cleyne boexken, dat weren die hondert artikelen^f)

1) ijverig.

2) het luide roepen, het sterke verlangen van het gemoed (naar geestelijk voedsel) te bevredigen; hetzelfde beeld 84 a.

a) Zie de aant. bij 59a.

b) Rabbelarijs, hier en 16b; gew. rapiarijs, Lat. rapiarius = excerptenboek, bep. boekje met goede punten, stichtelijke gezegden door de devoten ontleend aan hun lectuur of hun overpeinzingen of die van anderen; zie Chron. Wind. 188, 197, 202. Voorbeelden zijn de rapiaria van Florentius Radewijns en Geert Groote in A A U, 10, p. 427-472; en van Lubbert ten Bosch, ib. p. 473-497, en in bloemlezing bij Thomasa Kempis, Opera p. 833-835; van Johan Kessel, ib. p, 847-850, waarbij men vergelijke An. I, 38, 46, 51.

c) Zie over haar 17d.

d) Volgens den brief van Willem Vornken (bij Acquoy, Wind. III, 243) lag dit zusterhuis aan de S. Gereonsstraat. Zie over het huis Groot Nazareth der Augustijner nonnen in de S. Gereonsstraat te Keulen: A. Gellenius, De admiranda, sacra et civili magnitudine Coloniae Agr. Col. Agr. 1645. p. 559.

e) Vergadering, d.i. vereeniging van devoten, waarvan de leden niet door een kloostergelofte gebonden zijn; hier speciaal zusterhuis.

3) nae bovengeschreven en een n geschrapt.

f) Bedoeld worden Heinrich Suso's Honderd beschouwingen van Christus’ lijden, welke het derde deel uitmaken van zijn Büchlein der Ewigen Weisheit, ed. K. Bihlmeyer, p. 314v. Zie over de Mnl. vert. van die honderd devote overpeinzingen: H.U. Meyboom, Suso's Honderd artikelen in Ned., in A K G, 1, p. 173-207, waar een van die vert. is afgedrukt. Over het veelvuldig gebruik en de vele hss. handelt W. Moll, Geert Groote's Dietsche vest., in Verh. K. Ac. Wet. afd. Lett. 13, p. 28.

[p. 38]

ende die comendacie^a) voer die doeden. Ende dit weren al oer boeke, die si hadde in al oeren leven. Dese neerige bye, die aldus eens anders doechden¹⁾ oer eygen maecte, ommedat si sie alsoe vlijtelike in enen anderen mijnde ende nae oeren vermoeghen vuerichlike pijnde nae te volgen, was selven willich ende bereit tot allen oetmodigen, swaeren werke. Si plach oer werck mit stilheiden te doen sonder veel woerden, ende dicwile plach si oer herte mit corten gebedekens op te richten tot onsen lieven Heren. Ende hieromme en hadde si niet veel toeneygelicheit van buten te callen of te vraegen nae dijngen, die oer gien noet en waeren te weten [16c]. Si plach oer sonderlinge in oeren gebede te oeffenen inden leven ende inder passiën ons lieven Heren. Ende als si ten heiligen Sacramente solde gaen of geweest hadde, soe was si soe sonderlinge devoet ende ingekiert, dat si oer getijde^b) niet wal uut en conde gebrengen^c). Ende onse weerdige vader, her Iohan Hoef, geboet oer in gehorsomheit, dat si voer die ontfangenisse oer pryme solde²⁾ lesen, welke gehorsomheit oer veel suere³⁾ waert te vervullen, dan of si groeten ende swaeren arbeit gedaen solde hebben; want het was voerwaer een alten devoten ende ingekierden mensche tot Gode, die in gienen dingen en scheen genuechte te hebben dan in dien, die ewich weren. Wanneer si ten heiligen Sacramente solde gaen, ende oeck als si daer geweest hadde, plach si oer sonderlinge [16d] tot swijgen te geven. Op een tijt stont si bij den putte ende solde water putten, ende het was op enen hoechtijdesavent^d), ende doe quam die voerscreven jonge zuster tot oer ende sprac oer toe. Doe segede si uut volheit oers geestes: ‘Och,

a) Comendacie, Lat. commendatio, gebed voor een stervende of gestorvene (Stellwagen 20). Dergelijke gebeden waren in de M.E. zoowel in hs. als in druk in omloop. Over de ‘Ars moriendi’ handelt de aant. bij 118c; over het bidden voor stervenden, ook in andere vergaderingen, de aant. bij 75c.

1) voor doechden staat doech (eind regel).

b) Onder de getijden heeft men te verstaan de zeven kanonieke uren van den dag en de gebeden daarbij verricht. Het gebruik grondt zich op de volgende Bijbelplaatsen: Dan. 6:11; Act. 2:15, 3:1, 10:9; Ps. 118 (119):62, 164. De getijden vangen aan met de metten, die 's morgens vroeg gelezen wordt. Men vindt de kanonieke uren opgesomd in het citaat bij De Vooys 306: ‘Als die noen ghesonghen was vanden ommesitters, nae corter tijt worden daer ghesonghen die ander ghetiden als vesper, compleet, metten, prime, tercie, sexte.’ Zie nog de voorlichting van Johan Kessel tot het juist houden der getijden: Thomas a Kempis, Vita Ioannis Cacabi § 21, Opera p. 849; Biogr. A A U, 29, p. 23-26.

c) Ook Margaretha Ebner werd door de innerlijke gratie in haar gebed gehinderd: Offenbarungen, ed. Ph. Strauch, p. 29, 31.

2) na solde is solde geschrapt.

3) uit suerere, zuurder.

d) De ‘hoechtydesavent’ is de avond en bij uitbreiding de dag voorafgaande aan een hoog feest.

[p. 39]

zuster, hoe sulle wi ons beteren? Ick wil my noch, of Godwilt¹⁾, beteren ende mitten begynnende^a) wil ics nu begynnen.’ Al oer wanderinge ende zeden van buten die weren soe goddienstich ende ingekiert, alsof oer rijcke van deser werlt niet geweest en hadde^b).

1) indien God (het wil).

a) Versta: met degenen, die pas tot de devotie gekomen waren, wilde zij weer opnieuw beginnen, d.w.z. even vurig als een pas aangekomene. Dezelfde gedachte 26b, 29c, 136b, D 29.

b) Joh. 18:36.