Hier beginnen sommige stichtige punten van onsen oelden zusteren

(7) Van zuster Lubbe Peters. († 1413)

Dese guede zuster Lubbe was seer vuerich inder vermanige⁸⁾, als si enige gebreke sach doen, die tegen onse guede gewoenten^d) we-

8) vermanige ook 45c; 125a oefnige; 125b meynige.

d) Zie over de gewoonten van het huis inl. § 3,7. Over den ijver der zusters voor de instandhouding der ‘guede gewoenten’ wordt in § 11 gesproken.

[p. 16]

ren, of anders dat tegen guede zeden was of tot vryheiden droech¹⁾. Het was ene vuerige, oprechte maget, ende was trouwe in den dingen, die oer bevoelen weren; [4d] want si plach die uutwendige dinge te verwaeren^a), soedat si veel dinge onder handen hadde, ende daer si veel onlede²⁾ mede hadde. Ende hieromme hadde si oer dicke te liden; want waervan dat sijt ondertijden nemen solde, daer si die dinge mede cofte, die noetdruftich weren, en wiste si ondertijden niet. Ende daertoe³⁾ waert si oec dicke veroetmodicht ende verspraken⁴⁾, als si een dinck voer dat beste gedaen hadde⁵⁾, recht of sijt quelke⁶⁾ gemaket hadde.

Dese selve zuster Lubbe Peters hadde enen brueder toe Wijndsom^b), ende hiete brueder Gerlacus^c). Ende dit was een alten hiligen, goddienstigen man, ende gaf hem soe wonderlike seer tot gehorsomheit ende tot enen stervenden leven, dat hi een volcomen exempel alre doechden was. Want tot [5 a] alsulker gestorvenheit ende versmaetheit sijnsselves was hi gecomen, dat hi segede: al gevoelde hi ene gemeyne mynne tot allen menschen, nochtan voelde hi een sonderlinge neygen totten genen, die hi wiste dat hem niet lief en hadden, ende die hem achtersprake, verdriet ende moyenisse⁷⁾ andeden^d). Doe dese brueder Gerlacus noch een clerck was, soe

1) dragen tot vrijheiden, aanleiding geven tot, uitloopen op verslapping van tucht; 128b wordt gesproken over verglydinge onser gueder gewoenten.

a) Zij was procuratersche, verg. 5d en inl. § 8. - ‘Uutwendich’ = het werkende leven betreffende, terwijl ‘inwendich’ op het schouwen ziet; verg. D 174, 270 en Ruusbroec V, 89: ‘een uutwendich werkende leven ende een inwendighe gheestelic leven.’ D 222 heet het van een zuster: ‘Ende sie liende hoer den wtwendigen dyngen, met sie gaf hoer geheel onsen lieven heren ende den inwendigen dingen.’

2) beslommering, drukte; hs. onle.

3) daarenboven.

4) berispt.

5) als zij iets zoo goed mogelijk gedaan had.

6) quelke (= qualike), slecht.

b) Het klooster der Augustijner reguliere kanonieken te Windesheim, waaraan Acquoy zijn bekende monographie wijdde, was een stichting der Broeders des Gemeenen Levens van 1387; zie Chron. Wind. 284, Chron. Mont. S. Agn. 153.

c) Gerlach Peters, 1378-1411; zie over hem Coll. Kerkhist. Arch. 4, p. 130; Chron. Wind. 114, 153, 156-164, 192, 193, 284, 300, 317, 324. Gerlach's ‘Soliloquium’ (laatste ed. J. Stange) werd ook in later eeuwen veel gelezen als stichtelijk boek. Een schets van zijn leven en een uitgave van zijn Mnl. geschriften bewerkte W. Moll, Gerlach Peters en zijn schriften, in Kerkhist. Arch. 2, p. 147-246.

7) onaangename bejegening, overlast.

d) Verg. uit den eersten en tweeden brief van Gerlacus aan Lubbe Peters: ‘ende pynt u een sonderlinghe mynlick neyghen des herten toe hebben tot den ghenen, die u onrecht, achtersprake, moeyenisse ende verdriet an doen’, en: ‘Wattan (uit: wat dan, hier: al) draghe ic ene ghemene mynne tot allen menschen, nochtant heb ic tot den ghenen, die my onrecht, achtersprake, verdriet ende moeynisse andoen, een sunderlinghe minlic neyghen des herten’; bij W. Moll, l. c., p. 207, 227.

[p. 17]

plach hem¹⁾ her Floerens^a), onse vader, dicke wat guets te seggen, ende hadden²⁾ alte geerne bekiert. Soe gevyelt op een tijt - op onser Vrouwen lichtmissendach^b) - dat Gerlacus onse lieve Vrouwe solde wesen^c) indie grote kercke^d), want het was een recht suverlick persoen³⁾. Doe calde hem her Floerens an, ende segede⁴⁾ hem wat guets, als hi altoes plach te doen. Ten lesten maecten si een⁵⁾ overdracht⁶⁾ mit malcanderen, als, [5b] weert zake dat⁷⁾ hi syne knyën buychde, als hi sijn kindekijn offerde, dat solde her Floerens een teiken wesen, dat hi dan onsen lieven Heren sijn reynicheit laefde. Ende doe her Floerens⁸⁾ mercte, dat hi op⁹⁾ sine knyën viel, doe hi sijn kindekijn offerde, waert¹⁰⁾ hi alsoe blide in onsen lieven Heren, dat hi in sijnen herten sanck: ‘Te, Deum, laudamus’^e). Hierna, doe dese brueder Gerlacus toe Wijndsom quam, gaf he¹¹⁾ hem wonderlike seer tot gehorsomheit ende tot allen doechden. Op een tijt waert hem geboeden, dat hi die peerde uuter weyde solde haelen. Ende want hij daer noch niet lange gewoent en hadde, soe en kanden hem noch die honde niet; ende hieromme soe blecten¹²⁾ si hem aen ende wolden hem biten¹³⁾. Doe genck hi nedersitten, ende sprac

1) aan den kant bijgeschreven.

a) Florentius Radewijns, 1350-1400, was de voornaamste leerling en de opvolger van Geert Groote. Zie over hem: J.H. Gerretsen, Florentius Radewijns. Nijm. [1891]. Hij wordt nog 91b genoemd.

2) had hem.

b) Purificatio Mariae, 2 Febr.

c) In het kerkelijk tooneelspel, dat aldaar plaats vond. Gerlacus scheen voor deze rol zeer geschikt, daar hij was ‘pulcher facie et decorus aspectu’, Chron. Wind. 156. - Zie over het kerkelijk tooneel: G. Kalff, Gesch. der Ned. Letterkunde, II, 300 vlg. Slechts enkele kerkelijke drama's zijn ons bewaard gebleven, o.a. De eerste bliscap van Maria, Die sevenste bliscap van Onser Vrouwen.

d) De groote of S. Lebuinus-kerk, aldus genoemd naar den heilige, aldaar begraven; verg. De oudste levensbeschrijving van Lebuinus, ed. M.J.A. Moltzer, A K G, N S 6, p. 234; Hor. Belg. X, 102, en over de kerk: Lindeborn 52; Oudh. v. Dev. I, 103, 106-108; Dumbar, Dev. I, 235, 410; Een bezoek aan een Ned. stad in de 14e eeuw, p. 76-80, 111. De overblijfselen van den oudsten bouw der kerk bespreekt J. Ph. Ver Loren, Lebuinus en zijn stichting. Zwolle 1885, p. 217-218, 298-300. - In den Ordinarius van het kapittel der Lebuinus-kerk wordt op O.V. Lichtmis een plechtige handeling beschreven (Dumbar, Dev. I, 280), terwijl in het reglement van de kapittelschool sprake is van een ‘ludus Purificationis’ (ib. I, 305). Dit spel zal het tooneelstuk zijn, waarop bovenstaande woorden doelen.

3) verg. het Latijn in noot c.

4) hs. segeden met geschrapte n.

5) voor een is ov geschrapt.

6) afspraak, overeenkomst.

7) namelijk, ingeval.

8) hs. floerns.

9) boven den regel geschreven.

10) de t is bijgeschreven.

e) Deze bekende Hymnus in honorem S. Trinitatis (aldus geheeten naar den inhoud), of Hymnus S. Ambrosii et Augustini (volgens de overlevering zou S. Ambrosius deze hymne bij den doop van S. Augustinus met hem gezongen hebben) begint: ‘Te, Deum, laudamus, Te, Dominum, confitemur.’ Afgedrukt is zij in Thesaurus hymnologicus, ed. Daniel, II, 276. - Korter vindt men dit bekeeringsverhaal van Gerlacus in Chron. Wind. 156.

11) he komt een enkele maal in dit hs. naast hi voor; verg. Gallée § 60.

12) aenblecken, aanblaffen.

13) voor biten staat p.

[p. 18]

totten honden ende segede: ‘Ick sal in gehorsomheit die peerde haelen; [5c] wildijs niet liden dat ict doe, soe gaet gi hene ende haelt sie.’ Ende rechtevoert¹⁾ gengen die honde, ende liepen hene ende haelden die peerde, ende dreven sie voer dat cloester^a). Onse vader her Iohan Brinckerinc hadde desen brueder Gerlacus omme sijns hiligen levens willen in alsulker weerdicheit, dat hi plach te seggen dat hem duchte, dat hi ene heele weke te bed voer²⁾, als hi sine mysse hoerde^b). Want alsoe ingekiert ende godformich was sijn leven ende wanderinge, dat mennich jaer na sijnre doot^c) sine voetstappen in Wijndsom luchteden³⁾. Ende want hi dan aldus uutnemende vuerich ende goddienstich was, soe hadde hi alte geerne gehad, dat oer zuster Lubbe gegeven hadde totten rechten doechden. Ende hieromme plach hi oer ondertijden wat schriften te sen[5d]den, daer hi oer in leerde, hoe dat si oer tot sterven ende lidsomheit geven solde^d), ende dat si oer niet alte seer⁴⁾ en solde uutstorten op die uutwendige onlede, die si onder handen hadde^e). Ende sonderlinge screef hi oer een alten suverliken epistele, daer hi oer in leerde, hoe dat si oer inder onlede hebben⁵⁾ ende regieren solde, die aldus begijnt: ‘Onsen lieven Heren stedelik⁶⁾ te offeren een vreedsom herte, etc.’^f).

1) aanstonds.

a) Reeds aanstonds bij zijn komst te Windesheim werd Gerlacus hoog gewaardeerd: Chron. Wind. 156. Verhalen als het bovenstaande, waarin dus de voortreffelijkheid van den kloosterling blijkt uit de gehoorzaamheid hem betoond door dieren, komen in stichtelijke geschriften, vooral in de monniksliteratuur zooveel voor, dat zij stereotiep zijn te noemen. Men vindt er een met betrekking tot Salome Sticken in D 15; verg. de volgende voorbeelden uit ruimeren kring: S. Athanasius, Vita S. Antonii, c. 50, in Opera, ed. Maurin. I, 2; Vitae Patrum VI, 2, No. 15; Rufinus, Hist. Monachorum in Aeg. (in Vitae Patrum II, c. 2) en Gr. tekst, ed. E. Preuschen, c. 4; Palladius, Hist. Lausiaca, ed. C. Butler, c. 18 (niet in alle mss.); Sulpicius Severus, Ep. 3, ed. C. Halm; Biënboec 344.

2) te bed (= beter) varen, zich gelukkig gevoelen, gesticht zijn; verg. 20 d.

b) Zoo verhaalt D 256 van een zuster te Diepenveen, die zulk een devotie bezat, ‘dat enen menschen te bet was, die by hoer was, ende myt hoer sprack’; verg. nog 20 d.

c) Waarschijnlijk in 1411; hij werd ingekleed in 1403 (Chron. Wind. 153), en stierf acht jaar later, ib. 164.

3) nog vele jaren na zijn dood werkte het voorbeeld van een vromen levenswandel door hem gegeven na.

d) Zie over zijn geschriften ib. 157.

4) voor seer is setten solde geschrapt.

e) ‘Alset tijt is toe lesen of toe beden, soo pint u juwe uutwendighe onlede uuter herten toe setten.’ Gerlach Peters, ed. W. Moll, l.c., p. 204.

5) hem hebben, zich gedragen.

6) stedelik (verg. gestadig), bestendig.

f) Blijkens deze aanvangswoorden is dit het geschrift door W. Moll (l.c., p. 202-214) uitgegeven als Eerste Brief aan Lubbe Peters, en zonder nadere aanwijzing door F.J. van Vree en J.F. Vregt naar een ander hs. met belangrijke wijzigingen in A A U, 10, p. 368-379.