Hermans-Magazine. Jaargang 4

[p. 122]

Kleinigheden
Rob Delvigne

Raadsels (1)

De laatste vermaning/beschouwing uit Malle Hugo heet ‘Domme Hans’ en hekelt ‘een gewezen leraar Frans, nu als hoogleraar verbonden aan een professorale schriftelijke cursus Nederlandse Letteren te Heerlen’ die in Vrij Nederland van 27 januari 1990 iets doms had geschreven over ‘een roman die zijns inziens door een grote domoor was geschreven’. De omschrijving van de criticus doet denken aan Hans van den Bergh; fluks het personenregister geraadpleegd. Hermans is er niet vies van om de lezer op die manier een handje te helpen. Zo komt in de Boze Brieven van Bijkaart op pagina 247 professor Tamstra uit Onder professoren ter sprake, en in het register wordt onder Tamsma, Prof. Drs. R. keurig aan deze pagina gerefereerd. Maar in het register op Malle Hugo wordt bij Bergh, Hans van den niet naar de pagina's van ‘Domme Hans’ verwezen.

‘Helaas,’ denk je dus, ‘blijft een en ander raadselachtig omdat Hermans geen enkele nadere toelichting geeft en erop schijnt te rekenen dat de lezer oude kranten waarin meer staat over deze historie, zelf wel zal weten te vinden’. Want raadpleging van Vrij Nederland leert dat in het desbetreffende nummer Au pair besproken werd door - toch - Hans van den Bergh. Aan dit stukje in Malle Hugo gaat een bespreking vooraf van deel 23 van Multatuli's Volledige Werken. Hermans verwijt de tekstbezorgers (onder wie prof, dr H. van den Bergh) een tekort aan verklarende noten. Het hierboven gemaakte verwijt van raadselachtigheid ontleende ìk hier op mijn beurt zo goed als woordelijk aan, alleen verving ik ‘de uitgevers van de brieven en documenten’ door ‘Hermans’.

Het stukje ‘Domme Hans’ is gedateerd ‘september 1991’. Merkwaardig omdat het ontleend is aan een artikel in de nrc van 27 april 1990 en Hermans enkele bladzijden eerder (p. 306) de juiste datering weet.

Hermans' scheppend werk is door een ontwikkelde leek zonder (dit soort) problemen te lezen. Alhoewel - als je in hoofdstuk 24 van Nooit meer slapen leest over rebellen en soldaten die elkaar op San Domingo doodschieten en je wilt nazoeken waar dit eiland dan wel ligt, laten de atlassen je in de steek en moet je er maar van uitgaan dat Hermans Santo Domingo bedoelt, de hoofdstad van de Dominicaanse Republiek waar in 1965 een burgeroorlog woedde. Voornamelijk Hermans' essays echter bevatten veel raadselachtigs door verwijzingen naar zijn eigen zeer private actualiteit.

Raadsels (2)

Het lot van de schnabbelende schrijver is Hermans altijd ter harte gegaan. Alceste uit ‘Uitgever Oorwurm’ is zelfs bereid om zich ‘spiernaakt te laten fotograferen in een roetfabriek’ (De laatste roker, p. 154; geschreven december 1961). In Hollands Maandblad van januari 1963 (j-d 297) polemiseerde Hermans met Karel van het Reve over schrijverssubsidies. Deze Reve is te-

[p. 123]

gen: ook zonder leveren de schrijvers al veel kopij. Hermans: ‘Jawel. Voor advertenties van roetfabrieken e.d.’

Wie heeft Hermans hier op het oog? Bij een schrijver die bereid is zich spiernaakt te laten fotograferen, denken we onmiddellijk aan Adriaan Morriën, maar die exhibitioneerde zichzelf pas in 1975 voor het eerst naakt, met zijn dochters, achterop Lasterpraat. Hermans had een vooruitziende blik, want hij doelde hier inderdaad op Morriën. In een advertentiecampagne ‘Schrijvers en automatisering’ beschreef Morriën zijn bezoek aan een roetfabriek waar hij zich met een helm op liet fotograferen.

Adriaan Morriën (r.) in gesprek met bedrijfschef Verdonk van Ketjen-Carbon in de Botlek
Foto: Olof Veltman in de Haagse Post, 15 oktober 1960

Raadsels (3)

Op pagina 97 van de Mandarijnen wordt ene Prof. Dr. Anton Ligtevaart ten tonele gevoerd, voorzitter van het Letterkundig Vakverbond, die met de directie van enige grote kranten heeft gesproken over het lage honorarium voor recensies door letterkundigen. Van de directies kreeg Ligtevaart te horen dat dat de schuld van de schrijvers zelf is: ze zijn te weinig commercieel ingesteld. Hermans schrijft dan: ‘Ligtevaart heeft dit antwoord “doorgegeven” aan de leden van zijn vereniging, onder toevoeging van de verzekering “dat het bestuur ter zake diligent blijft.”’ En in een voetnoot bij dit stukje heeft hij het nogmaals over de ‘diligente voorzitter, Prof. Dr. N.A. Donkersloot’ (Mandarijnen, p. 114).

Om toen, in 1954, te begrijpen waarop gehint werd, moest je in 1952 lid geweest zijn van de Vereniging van Letterkundigen. De ruim driehonderd leden kregen in april 1952 bericht dat een voorgenomen spoedvergadering ‘ter bestudering van de omstandigheden die de culturele vrijheid belemmeren’ geen doorgang zou vinden. Maar, ‘het bestuur blijft terzake diligent’. Dat moet Hermans hebben gestoken: het proces om Ik heb altijd gelijk stond voor de deur, Van het Reve was een reisbeurs geweigerd, Podium in zijn voortbestaan bedreigd en de schrijversbond annuleerde een vergadering over deze verontrustende zaken. Hermans weigerde (weer) de contributie te betalen en spuide al zijn gal in een brief aan het bestuur van de Vereniging voor [sic] Letterkundigen. Deze brief van 8 juli 1952 is in 1985 door een roofdrukker gepubliceerd als Een steek, een degen en (vóóral) een jaargeld. Pas toen werd me duidelijk waar Hermans' sneer over het ‘diligente bestuur’ op sloeg.