Hermans-Magazine. Jaargang 4

[p. 73]

Een jammeraar in Canada
Charles B. Timmer

In de oorlogsjaren heb ik W.F. Hermans leren kennen via de leraar en dichter Martin Premsela, Martin Permys. Hij was een prominente figuur in de vertaalwereld en Hermans kwam daar wel eens over de vloer. Dat was in de laatste oorlogsjaren, toen er in Amsterdam verschillende kleine kringen bestonden van schrijvers, dichters, intellectuelen die zo eens in de week bij elkaar kwamen en het tekort aan culturele manifestaties compenseerden door voordrachten, gesprekken, het houden van lezingen. Kleine kringen waren dat maar. Het leek een beetje op de cercles die in Rusland de basis vormden voor de cultuur onder het communisme. Bij de Premsela's was ook zo'n kringetje van mensen.

In '43-'44 woonde Wim Hermans nog bij zijn ouders. Een tijdlang kwam ik iedere dag bij hem thuis in de Helmersstraat. We zaten dan boven op zijn kamer, een zijkamertje. Soms moest er thee gedronken worden, bij iedere trede die we daarvoor moesten afdalen zakte niet alleen de moed maar ook de stemming. Temidden van dat pluche en die meubeltjes was er nou niet bepaald veel meer te beleven. Dan had zijn moeder waarschijnlijk gezegd: jullie moeten beneden thee komen drinken, wat voeren jullie boven eigenlijk uit. Ik was toen een jaar of achtendertig, vijftien jaar ouder dan hij. Het beeld van Hermans dat mij voor ogen staat uit die jaren is dat van iemand die een handkar voortduwt. Ook als je met hem op straat liep, letterlijk dus. Als je vraagt naar de inhoud van die handkar zeg ik ‘talent’. Vooral als hij ergens bezeten van raakte ging zijn lichaam naar voren en maakte hij duwende bewegingen. Hij manifesteerde zich in die tijd als dichter en ik schreef ook gedichten.

Ik heb de hele ontstaansperiode van Hermans' eerste werk meegemaakt. Ik heb nu nog een bundel gedichten van hem die hij zelf in de oorlogsjaren heeft gebonden, in elkaar gezet, zelf getypt, zelf gebrocheerd met een mooi portret van hem erin en een opdracht.

Toen ik in '46 weer naar Canada ging, ik was in die jaren papierhoutcontroleur in Canada, bleek daar al gauw dat ik een assistent nodig had om te helpen bij die verschepingen.

Charles Timmer op Newfoundland, Canada, 1939. WFH in ‘Afscheid van Canada’ in De laatste roker (1991): ‘... maar toch de efficiënte zakenman uithangen, op Newfoundland had hij al een hoed gekocht met extra brede rand.’
Foto uit: Vrij Nederland, 13 februari 1982

Op de mottopagina van een onuitgegeven bundel van Charles B. Timmer maakte WFH in 1948 deze voorstelling van een (droom)kolibri.
Uit: De tweede ronde, zomer 1982

In '48 twijfelde Hermans nog steeds, verder studeren of niet. Ik sprak hem vaak omdat hij toen bij mij een kamer had in de Botticellistraat. Jongen, zei ik, ga toch mee een keer, ik scharrel wel een job voor je op als assistent. Hij wist er natuurlijk geen bliksem van, maar dat konden we wel versieren. Ik haalde hem in Newfoundland van de vrachtboot.

We hebben samen veel autotochten gemaakt door Canada, maar ‘landschap’ maakte nooit indruk op Hermans. Een keer kwamen we bij een meer en ik zei, jongen, het ziet er hier goed uit, laten we gaan zwemmen. Toen was het alsof er een soort bevrij-

[p. 74]

ding over hem kwam. Mooie omgeving, prachtig weer en dan zo'n plons in het paradijs. Maar ja, dat duurde net zo lang tot hij zijn kleren weer aan had.

Het werk deden we zo'n beetje samen. Van zeven uur 's morgens tot acht uur 's avonds; 's winters, met sneeuwstormen, regen en kou is dat niet bepaald een aangename verpozing. Dat had hij ook gauw in de gaten. Maar hij was altijd iemand, in die jaren dan, die moeilijkheden gedeeltelijk zelf schiep en de wereld en het lot beschuldigde dat het een soort intrige tegen hem was.

We hadden het alleen druk als er een schip lag en daartussendoor had je soms twee weken, soms een maand, soms zes weken niets te doen.

In zo'n pauze zei Hermans opeens: ‘Ik wil wel eens een beetje van het land zien, er is toch weinig te doen, ik ga maar eens door Canada liften.’ Ik heb hem nog twee of drie rijlessen gegeven of hij heeft zelf twee autorijlessen genomen, ik geloof dat hij net wist hoe een auto vooruit- en achteruitging. Daarna is hij gaan liften naar Québec en in Québec heeft hij een auto gekocht voor honderd dollar. Met die auto is hij naar Toronto gegaan, een behoorlijk eind weg, drieduizend kilometer ver, en hij kon nauwelijks autorijden, maar hij heeft het toch gehaald.

Het volgende bericht kreeg ik toen weer van hem uit Toronto, een brief vol gejammer en geweeklaag. Liftend in Toronto aangekomen, had hij meteen een tweede- of zesdehands auto gekocht. In die drukke stad heeft hij toen op een brug een motorrijder aangereden. Gelukkig niet gewond, maar die motor was in puin en hij werd meteen door de Mounties in zijn kraag gegrepen. Auto geconfisqueerd en hij kreeg een soort huisarrest in het hotelletje waar hij woonde. Nou zijn ze daar nogal schappelijk en de mountain-police zei: u krijgt uw auto terug, zodra u ons uw rijbewijs kunt tonen, dus neemt u maar wat lessen. Toen is hij nog twee keer gezakt ook en toen heeft hij mij getelegrafeerd om geld. En hij schreef jammerbrieven, gewoon wanhoopsbrieven: ‘Stuur in Godsnaam geld, ik zit hier zonder. Ik krijg die auto niet terug en ik kan niet verder voor ik dat allemaal in orde heb gemaakt.’ Hij is ten slotte met de trein teruggekomen. Ik meen dat ik hem nog geld heb gestuurd.

Hermans had altijd iets van: dat moet mij nou weer overkomen. Precies zoals een notitie van Tsjechow. Er zit een landeigenaar op zijn balkon 's ochtends thee te drinken. Ieder ogenblik vangt hij een vlieg en gooit die in zijn thee. Alleen maar om te kunnen zeggen, verdomme, alweer een vlieg in mijn thee.

Maar als vriend was hij op een bepaalde manier bijzonder hartelijk. Later ging hij naar Parijs en toen bracht hij zonder dat ik iets gevraagd had boeken mee die ik hier niet kon krijgen.

Dit artikel stelden wij samen uit uitspraken van Charles B. Timmer in interviews in Maatstaf (1987, nummer 2), de Haagse Post (15 september 1971) en Vrij Nederland (19 februari 1977 en 13 februari 1982). (redactie)