Hermans-Magazine. Jaargang 4

[p. 57]

Brandel, Den Boef, De Booij...
Tom de Booij

Op pagina 38 van Nooit meer slapen lezen we: ‘De stewardess komt langs met een stapeltje kranten. Op goed geluk kies ik er een uit, blader erin.

Zonder het eigenlijk te willen, begin ik toch te lezen.

Prof. dr C.G. Egeler in: Algemeen Handelsblad, 3 oktober 1962

de nederlandse expeditie steunt op

sherpa-beroemdheden

Het is een brief over die Himalaya-expeditie, waar Brandel aan meedoet.’

Daarna volgt een weergave van het grootste deel van een artikel uit, zo blijkt uit een aantekening achterin de roman, het Algemeen Handelsblad van 3 oktober 1962. Hoewel Willem Frederik Hermans de auteur, prof. dr C.G. Egeler, niet noemt, geeft hij diens artikel vrijwel letterlijk weer. Op drie plaatsen voegt Hermans een uitroepteken toe en verder maakt hij de rol van sherpa Danu, de kok, belangrijker ten koste van Dorjee. Zo ligt in de roman niet Dorjee maar Danu als een waakhond voor de tent van zijn sahib te slapen.

Het belangrijkste verschil met het originele artikel is wel dat Hermans de naam De Booij vervangt door de gefingeerde naam Brandel, over wie de schrijver wel het een en ander heeft te zeggen. ‘Brandel is nooit een intieme vriend van mij geweest. Heel andere figuur dan ik. Branie’ et cetera (pp. 42 e.v.).

Wat is fictie, wat is werkelijkheid? zal de lezer mogelijk vragen.

Tom de Booij (links) samen met sherpa Wongdhi en Kees Egeler in het basiskamp Nilgiri, Nepal, september 1962 WFH in Nooit meer slapen (p. 44): ‘En waarom zou Brandel geen optimist zijn? Wongdhi de sherpa-sirdar is al onderweg met honderd dragers om zijn tandenborstel en zijn pyjama naar de top van de Nilgiri te brengen.’
Foto: Lionel Terray

Wat de werkelijkheid betreft: professor Egeler en ik -onder anderen wij stonden, dunkt me, model voor Brandel -waren indertijd verbonden aan het Geologisch Instituut van de Universiteit van Amsterdam. Samen hebben we drie geologische-alpinistische expedities ondernomen: in 1952 en 1956 naar de Andes in Peru en, inderdaad, in 1962 naar de Himalaya in Nepal. Hermans was toen als wetenschappelijk hoofdmedewerker verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ik kan me niet herinneren hem in die tijd te hebben ontmoet. Wel sprak ik hem in de beginjaren tachtig nog eens op Schiphol. Tijdens onze studie in het begin van de oorlog maakte ik Hermans

[p. 58]

slechts uit de verte mee; hij is twee jaar ouder dan ik. Egeler, zeven jaar ouder, studeerde al in de oorlog af. Nog enkele andere onderdelen in Hermans' beschrijving van Brandel komen overeen met de werkelijkheid. Zo klommen Egeler en ik inderdaad beiden al op jonge leeftijd met onze ouders in de Zwitserse Alpen.

Anders dan Brandel in Nooit meer slapen won Tom de Booij nooit ‘medaljes’ met langebaanwedstrijden op de schaats. Wel nam hij, zonder dat WFH dat waarschijnlijk weet, deel aan de Elfstedentocht: in 1947, 1954, 1963, 1985 en 1986. Hij reed de tocht uit in 1954, 1985 en 1986.
De Booij studeerde geologie en karteerde voor zijn proefschrift in 1947, 1948, 1949 en 1951 op Corsica. Hij was verder, opnieuw: anders dan Brandel, niet in 1960 op excursie naar het meer Rissajaurre in Zweeds Lapland.
Tom de Booij kan trouwens ook niet jodelen.

Maar dat we nooit dronken is grote fictie. In feite berusten de meeste eigenschappen die Hermans Brandel toedicht op zijn fantasie. Noch Egeler noch ik waren fanatieke motorrijders, om nog een ander voorbeeld te noemen.

De vraag wat fictie is en wat werkelijkheid in het geval Brandel doet terzake, want op 4 oktober 1982, twintig jaar na dato, schreef August Hans den Boef onder de titel ‘Onder geologen’ een artikel in nrc Handelsblad waarin hij Brandel en mij volledig over één kam scheerde. Den Boef betitelde mij, misschien niet geheel ten onrechte, als ‘een warhoofd, maar een volhouder’. Hij stelde echter verder dat Hermans in Nooit meer slapen de datum van het Handelsblad-artikel niet juist aanhaalde. Het had volgens hem 30 oktober in plaats van 3 oktober 1962 moeten zijn. Den Boef: ‘Zou het dan zestien jaar en zestien drukken lang verkeerd in de roman hebben gestaan?’ Maar Hermans had gelijk. Het artikel dateert van 3 oktober 1962.

Volgens August Hans den Boef had Hermans de bedoeling om mij in Nooit meer slapen te pakken te nemen. Op de Nilgiri in de Himalaya liep ik in 1962 een kleine longontsteking op, maar Hermans laat Brandel in zijn roman met bevroren voeten in een invalidenwagentje terugkeren. Den Boef: ‘Het zou een van de weinige wraakoefeningen van Hermans zijn die nooit buiten een kleine kring (in dit geval de Nederlandse geologen) is gekomen.’

Er volgde op 11 oktober 1982 een felle ingezonden brief vanuit Parijs in nrc Handelsblad. Hermans: ‘Deze doctorandus is bezig met een studie over mijn roman Nooit meer slapen te schrijven, ter gelegenheid waarvan hij me van tijd tot tijd per onbeleefde briefkaart de domste nadere toelichting denkt te kunnen vragen.’ Hermans ontkende dat de romanfiguur Brandel een portret van ‘de geoloog Dr Tom de Boo[ij]’ zou zijn. Voor een wraakoefening op mij was geen enkele aanleiding, de bevroren voeten van Brandel had Hermans ontleend aan het treurige lot van de Amerikaanse fotograaf en bergbeklimmer Barry Bishop, die hij in 1960 op een excursie in Zweden had leren kennen.

Den Boefs bewering dat Hermans mij te pakken had willen nemen werd door de schrijver getypeerd als ‘lasterlijke onzin’ die behalve aan het ‘onzorgvuldige karakter’ van Den Boef te wijten zou zijn aan het ‘kinderachtige peil van Nederlandse literaire doctorandussen, die zich niet kunnen voorstellen dat een roman door geheel of grotendeels denkbeeldige personages zou kunnen zijn bevolkt’.

Met deze stelling kan ik me geheel verenigen. Het staat de auteur van een roman nu eenmaal vrij om fictie en werkelijkheid door elkaar te halen. Volgens een Russische filosoof: ‘De waarheid is de optelsom van leugens!’