Hermans-Magazine. Jaargang 4

[p. 50]

Kleinigheden
Rob Delvigne

Condroz

In zijn dankwoord bij de bekroning met de Prijs der Nederlandse Letteren sprak Hermans in 1977 vele vriendelijke woorden over België (zie: Houten leeuwen). Hij noemde enkele voorvallen waaruit de ‘gastvrijheid, vriendelijkheid en belangstelling’ aldaar voor zijn persoon en werk moesten blijken, maar deed dat in soms zeer algemene bewoordingen.

Zo zei hij: ‘Ik heb, in verband met geheel andere dan letterkundige bezigheden, ooit medegewerkt aan een bodemkundig onderzoek in de Condroz en in de omgeving van Bastenaken. Een tijd, waaraan ik met het grootste genoegen terugdenk.’

Condroz - een verhaal uit Het sadistische universum heet ‘Een eenzaam plaatsje in de Condroz’. Condroz ligt dus in België. Het verhaal is gedateerd: 1952. Deed Hermans daar toen zijn fysisch-geografische werk? Ja, want bij zijn benoeming tot lector drukte het Jaarboek der Rijksuniversiteit Groningen (jrg. 1959) door Hermans zelf verstrekte personalia af: ‘In de zomer van 1952 was hij werkzaam bij de Belgische bodemkartering onder de auspiciën van het iwonl.’

Profeet of profiteur?

Nog een passage uit het dankwoord van de laureaat uit 1977: ‘Een door mij geschreven drama, dat in Nederland niet kon worden opgevoerd, is een zestal jaren geleden door een Vlaams gezelschap met groot succes te Brussel ten tonele gebracht.’ Als we ‘een zestal jaren’ mogen gelijkstellen met ‘zes jaar’, dan komen we uit op 1971. Inderdaad vond toen de wereldpremière plaats van ‘Dutch comfort’ door het Brusselse Kamertoneel. Daar ontmoette Jeroen Brouwers Hermans voor het eerst en in diens verslag van die avond in Het is niets (1993) komen we de precieze datum tegen: 16 september 1971.

Zo werd het vijftigste levensjaar van Hermans ingezet met de eerste opvoering van ‘Dutch comfort’ (en het verschijnen van Herinneringen van een engelbewaarder) maar de Haagse Post van 15 september 1971 bedierf de feestvreugde met het omslagverhaal ‘Vriend en vijand over W.F. Hermans’. Zo'n vijand was de hoogleraar fysische geografie aan de vu A.G. Wiggers die beweerde dat Hermans ‘in zijn vak niet actief’ was: ‘voor 90 procent leeft hij in zijn literaire wereld.’

Op hetzelfde moment leverde Hermans ammunitie voor Wiggers' stelling. Op 13 september liet hij de beheerder van het Geografisch Instituut weten dat hij op 16 en 17 september afwezig was ‘wegens de première van een toneelstuk in Brussel’. Het tentamen klimatologie moest daarom vervallen. Het hoofd van de Interne Diensten van de rug schreef Hermans op 17 september dat door diens handelwijze er onnodige kosten waren gemaakt voor zaalhuur. Hermans schreef terug dat hij de zeventiende september nooit als tentamendatum had vastgesteld en dus ook nooit had verzocht om een zaal te huren. In dezelfde brief deelde hij mee dat hij het desbetreffende tentamen op 24 september had afgenomen in een (gratis) universiteitszaaltje. Volgens Hermans had prof. dr R. Tamsma de zaal gehuurd, zonder dat Hermans hem dit verzocht had of hiervan iets wist. Het eerste

[p. 51]

is formeel juist, het tweede klopt niet. Op 6 augustus 1971 had Tamsma Hermans plaats en datum van het tentamen meegedeeld, per brief: de heren communiceerden alleen schriftelijk met elkaar.

‘Geen profeet is groot in eigen land’ concludeert Hermans uit het feit dat ‘Dutch comfort’ voor het eerst in het buitenland moest worden opgevoerd. In Groningen vonden studenten en docenten Hermans niet groot en ook geen profeet. Uiteindelijk zou de kritiek op Hermans' functioneren aan de universiteit nog in 1971 culmineren in Tweede-Kamervragen. Van jubeljaar tot gruweljaar.

Visser, Ed(uard)

Achterop Podium van februari - maart 1964 staat een foto van Ed Visser, vergezeld door een briefje van hem aan een ‘Zeergeleerde Heer’, aan wie hij ‘ingevolge uw telefonisch verzoek van 10 april’ enige personalia verschaft. ‘Uw snelle reactie heeft mij verbaasd en verheugd’, beëindigt Visser dit briefje. De aangeschreven persoon zal deel hebben uitgemaakt van de redactie van Podium. Die bestond toen uit Remco Campert, Gust Gils, W.F. Hermans, H.J.A. Hofland en J. Vrijman. De enige zeergeleerde heer in dit gezelschap is W.F. Hermans.

Eduard Visser debuteerde als Ed Visser in dit nummer van Podium (jrg. 18, nr. 5-6). In een interview in 't Kofschip lichtte hij dat in 1985 nader toe. ‘Op een keer wilde ik eindelijk voor eens en altijd weten of ik nu kon schrijven of niet. Als het goed was wilde ik het publiceren, als bleek dat ik niet kon schrijven zou ik er voorgoed mee ophouden. Ik was destijds een groot bewonderaar van Hermans - nu nog trouwens - en besloot hem een aantal van mijn verhalen op te sturen, zijn oordeel zou ik dan als bindend beschouwen. Tot mijn grote verbijstering kreeg ik twee dagen later een enthousiaste reactie van Hermans dat hij mijn werk zeer goed vond en dat hij het zou publiceren in “Podium”, waarvan hij toen redacteur was. De verhalen werden geplaatst en kort daarop kreeg ik vier aanbiedingen van uitgeverijen voor een debuutbundel, waaronder Meulenhoff en De Bezige Bij. Ik koos voor Meulenhoff omdat hij nu eenmaal de uitgever van “Podium” was en daarop verscheen mijn debuutbundel Twee handen van zwart.’

Collectie Delvigne

Eduard Visser was Hermans al te dankbaar. De oorspronkelijkheid van zijn debuut was volgens Kees Fens in zijn volgend werk verdwenen: ‘W.F. Hermans sprak in te veel verhalen mee’ (Literair lustrum I, p. 59).

In de bundel Verboden toegang (1989) betreurde Wilbert Smulders het dat Hermans zich niet met de volgende generatie schrijvers heeft bemoeid, een steun die Hermans zelf wel heeft gehad. Smulders vergeet dan dat Hermans Eduard Visser voor de Nederlandse literatuur ontdekt heeft.