Een boek vol fouten?
Ton Anbeek
‘“Ik kan beter door het dal [van de Rivo-elv] blijven lopen als ik het voetspoor naar Ramnastua vinden wil.”
Gek eigenlijk dat Hermans, die [...] zo'n keurige nauwgezette reisbeschrijving met drama aan de naoorlogse literatuur heeft toegevoegd, de naam van deze plaats onjuist heeft gehoord of gelezen; het moet zijn: Ravnastua.’
Herman Kattenberg in: Op Lemen Voeten 1988, nr. 2
Inmiddels heeft WFH ook deze fout verbeterd.
Vele malen heb ik Nooit meer slapen gelezen, soms in het verband van een leesclub of werkgroep. Dus mag ik wel beweren dat ik de roman goed ken. Ik weet dat het boek hét voorbeeld is van een klassieke roman zoals Hermans dat ideaal in zijn bekende essay omschreef. Er valt in de tekst inderdaad geen mus van het dak of het heeft een betekenis. En als er geen mussen of meteoren vallen, is dat juist ook van groot gewicht. Niettemin bleven er voor mij twee raadsels bestaan, die na al die interpretatieve arbeid onoplosbaar bleven.
[Het] eerste staat meteen op de eerste bladzij. Daar leest men dat Alfred de vorige dag zijn polshorloge ‘bij aankomst in Oslo een uur achteruit gezet’ heeft ‘op Noorse zomertijd’. Toen de roman verscheen, in 1966, kende Nederland nog geen zomertijd. Dat is waarschijnlijk de reden dat geen enkele criticus over dat zinnetje gevallen is. Het klopt namelijk niet, zoals wij nu allen weten: in de lente zet je je horloge een uur voor, in de herfst een uur achter. (Het blijft moeilijk, de krant drukt voor alle zekerheid een tekening af die laat zien wat je moet doen.) Waarom maakt de nauwkeurige Hermans deze fout? Niet om de onzorgvuldigheid van de groene geoloog Alfred aan te duiden, want het blijkt op dezelfde bladzij dat zijn horloge wel degelijk synchroon loopt.
Dat is één. Dan is er dat merkwaardige bordje aan het begin van hoofdstuk 45 (in de vijftiende en volgende drukken op p. 2[4]9 - alle rechtgeaarde neerlandici weten natuurlijk dat de tekst twee maal is herzien). ‘Trollhaugen’ staat daar. Nu heb ik een gidsje in handen waaruit duidelijk blijkt dat het ‘Troldhaugen’ moet zijn. Opnieuw kan het geen slordigheid van Alfred betekenen, want zijn gesprekspartner, de Amerikaanse Wilma (Flintstone) zegt: ‘Ik ben op weg naar Trollhaugen. Je weet wel, het huis van de beroemde componist Grieg.’ Waarom die misspelling?
Wat doe je in zo'n geval? Ik schreef een briefje aan de auteur, waarin ik hem meedeelde dat deze twee raadsels mij slapeloze nachten bezorgden.
Kort daarop kwam het antwoord uit Parijs. Hermans begint met te stellen dat Nooit meer slapen wel buitengewoon helder geschreven moet zijn, wanneer ‘minuscule vraagstukjes’ mij slapeloze nachten bezorgen. Hij bezit een foto van een bordje met ‘Trollhaugen’, maar geeft toe dat de schilder zich vergist kan hebben. Wat de zomertijd betreft, dat weet hij werkelijk niet meer. Het meest wonderlijk is echter de volgende alinea:
‘Maar laat ik u bekennen dat het boek vol fouten staat, die u gelukkig niet heeft gezien. Mijn latere boeken zijn veel beter.’
Een boek vol fouten! Laat deze bekentenis van de meester [hier] mijn bijdrage zijn [...].
Dit artikel werd speciaal geschreven voor: Een boek vol fouten (1992). Inmiddels heeft Willem Frederik Hermans de beide raadsels van Ton Anbeek in de roman opgehelderd.
Auteursrechtelijk beschermd