Hermans-Magazine. Jaargang 4

[p. 18]

Kleinigheden
Rob Delvigne

Lapland

De integere beroepshistoricus Emile Henssen beweert in een artikel in Het Oog in 't Zeil (januari 1992, p. 3) dat de fysisch-geograaf Hermans in 1961 een symposium in Abisko (Zweden) bezocht en in 1962 de bekende tocht door Finnmarken maakte. Hij volgt hier Hermans zelf na, die in een lezing over (zijn) ‘Fysisch-geografische werkzaamheden’ deze jaartallen gebruikte (ibidem p. 12).

In 1986 wist Hermans wel beter. De foto's in Koningin Eenoog die hij in Finnmarken maakte, dateert hij op 1961 (foto's 82, 83, 94, 99, 110) en een foto in Stockholm gemaakt op 1960 (foto 134).

Een voordehandliggende bron over het symposium in Abisko is het Tijdschrift van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. In jaargang 1960 is een verslag te vinden van ‘Het Internationaal Geografisch Congres te Stockholm 1960’ door twee van de deelnemende hoogleraren: J.P. Bakker en H.J. Keuning. Op pagina 364 staat over Hermans: ‘Evenzo nam Hermans deel aan een symposium te Abisko over glaciale morfologie en periglaciale processen alsmede aan een daaraan voorafgaande excursie door Noord-Zweden.’ Uit die contreien, om precies te zijn vanuit Narn, stuurde Hermans op 1 augustus 1960 een ansichtkaart van de middernachtszon naar uitgever Van Oorschot met de tekst: ‘Een oord om een nieuwe roman te schrijven, maar vandaag geen tijd.’

Het jaar daarop, in 1961, ging Hermans naar Lapland, zoals Fons Rademakers moest ervaren bij het schrijven van het scenario naar De donkere kamer van Damocles: ‘We hebben in vrede en vriendschap een hele tijd prettig aan het scenario gewerkt; toen ging hij (voor zijn geologie) anderhalve maand naar Noorwegen. Bij zijn terugkeer stuurde hij me een scenario dat ik niet goed vond’ (met name vond Rademakers het te omvangrijk; vergelijk mijn artikel ‘Als twee druppels water?’ in De Revisor, december 1974, p. 14).

Hermans heeft schrijverschap en wetenschap altijd trachten te combineren - ook tijdens zijn barre tocht door Lapland. Wij weten nu onder welke bagage Alfred Issendorf gebukt ging: in zijn ransel bevond zich een vuistdik filmscenario.

Als...

Over ‘Glaciale verschijnselen in Lapland en Finnmarken’ hield Hermans op 22 maart 1965 een voordracht in Amsterdam (Tijdschrift van het knag 1965, p. 294). De voordracht is nooit tot een wetenschappelijk artikel omgewerkt, onder andere omdat Hermans geen Noorse luchtfoto's mocht gebruiken. Het jaar daarop (Henssen beweert, op eigen gezag deze keer, in 1965) verscheen Nooit meer slapen, de literaire vrucht van de tocht door Lapland en Finnmarken. Als Hermans niet in zijn wetenschappelijk verslag van de expeditie was gefrustreerd, was er nooit een literair verslag in de vorm van Nooit meer slapen geweest.

[p. 19]

Op 29 februari 1960 meldde Hermans aan het secretariaat van het knag dat hij het Internationaal Geografisch Congres niet zou kunnen bezoeken. Op het allerlaatste moment ging hij toch mee. Als hij niet naar Abisko was gegaan, had hij Torbjørn Fjellang niet leren kennen. Met hem heeft hij toen het plan gemaakt om het jaar daarop samen door Lapland te trekken.

In 1959 vond er een Nederlandse expeditie naar het Sterrengebergte in Nieuw-Guinea plaats. Hermans had graag aan die tocht deelgenomen, maar zijn antipapisme was de roomse expeditieleider L.D. Brongersma onwelgevallig naar Hermans' zeggen (interview met J. van Tijn uit 1966, Scheppend nihilisme, p. 99). ‘Terwijl ik misschien een heel interessant boek over die expeditie had kunnen schrijven. [...] Nu raakt die expeditie in de vergetelheid, niemand heeft er iets blijvends over geschreven [Hermans vergeet het boek van Brongersma zelf: Het witte hart van Nieuw-Guinea, 1960; rd]. En laten we nu eens zeggen dat ik er een niet-wetenschappelijk boek, maar een roman over had geschreven.’

Collectie Fjellang

Ja, stel je dat eens voor. Een iets andere loop van de geschiedenis en Nooit meer slapen had zich niet aan de Noordpool maar aan de evenaar afgespeeld, niet onder de Lappen maar tussen de Papoea's. Alleen de muggen zouden een constante plaag zijn geweest.

Lucius

Op basis van de voordracht van Hermans voor het lectoraat fysische geografie in 1958 vermeldt Henssen een bespreking van Hermans' dissertatie in Archives jaargang 1955 (o.c., p. 9). Zo'n beknopte vermelding heeft in deze vorm geen zin: hoe moet je een tijdschrift vinden dat Tijdschrift heet? Na enige naspeuringen blijkt de recensie verschenen te zijn in Archives [de l'] Institut Grand-Ducal de Luxembourg. Dan wordt je moeite beloond: de (lovende) recensie is geschreven door M. Lucius, en die naam kennen we uit de literatuur over Nooit meer slapen. Hij stond model voor Nummedal.

Nummedal lijkt een overtrokken idee te hebben van wat wetenschap is: ‘Wetenschap is de titanische poging van het menselijk intellect zich uit zijn kosmische isolement te verlossen door te begrijpen.’ (Nooit meer slapen, p. 11) Toch staat deze opvatting niet zo ver af van die van Hermans. In zijn oratie bij de aanvaarding van het lectoraat stelde hij: ‘In wezen houdt de fysische geografie zich niet bezig met het oplossen van praktische problemen, maar met het ontsluieren van grote raadsels. De fysisch geograaf wil de allesoverkoepelende samenhang begrijpen tussen alle aardkundige feiten.’ (Het zonale beginsel in de geografie, 1958, p. 15). Hermans vond Lucius een groot geleerde. En zo zal hij ook over Nummedal gedacht hebben.