Hermans-Magazine. Jaargang 4

[p. 10]

Torbjørn Fjellang: ‘Bijna verloren Wim en ik elkaar toen uit het oog’
Dirk Baartse en Bob Polak

‘Torbjørn Fjellang, Finnmark 1961’
Foto 82 in: Koningin Eenoog

Willem Frederik Hermans maakte zijn studietocht in 1961 door Finnmarken samen met drie Noorse geologen. Torbjørn Fjellang, Harald Skålvoll en Per Akselsen inspireerden hem bij het beschrijven van de figuren Arne Jordal, Qvigstad en Mikkelsen. Fjellang op zijn beurt maakte in juli 1961 een van de meest gepubliceerde foto's van de schrijver.

In 1960 had Hermans (1921) Fjellang (1925) ontmoet in Stockholm op het xixth International Geographical Congress. Ze waren de enige deelnemers van hun land aan een excursie (van 22 tot 28 juli) die voorafging aan een symposium (van 28 juli tot 5 augustus) in Abisko in Zweden. Voor zover Fjellang zich kan herinneren deelden beiden een kamer bij alle evenementen van het congres; er waren ook nog excursies naar de Zweeds-Noorse grens en naar Narvik. Fjellang: ‘Nee, ik kende zijn wetenschappelijke werk niet, maar Wim vertelde me toen wel over zijn bezigheden als lector in Groningen. Later kreeg ik een exemplaar van Erosie.’

Na het congres logeerde Hermans nog enkele dagen bij Torbjørn en Berit Fjellang in Asker bij Oslo. Hermans maakte er foto's van de drie kinderen. Toen Hermans op bezoek ging bij Harald Grieg van uitgeverij Gyldendal in Oslo die de vertaling van De donkere kamer van Damokles voorbereidde, werd het de Noren duidelijk dat dr Hermans ook schrijver was.

Een jaar later logeerde de familie Fjellang in het huis van een oud-collega in Alta; Fjellang was van 1951 tot 1956 leraar aan het plaatselijke gymnasium geweest. Volgens afspraak voegde Hermans zich begin juli 1961 bij de Fjellangs.

‘Hij reisde van Oslo via Trondheim en Tromsø. We maakten toen van 8 juli tot 4 augustus drie tochten. De langste was van 8 tot 18 juli van Skoganvarre via het Lievnasjavrre-meer, de Vuorje en de Raevokløften naar Ravnastua en Assebakte, en vervolgens over het water naar Karasjok. Een afstand van ongeveer honderdvijftig kilometer. Per dag liepen we gemiddeld vijftien kilometer met zware bepakking: rugzakken, slaapzakken, tent, voedsel en instrumenten. Later liepen we nog vijf dagen in het Kautokeino-district en tot slot nog vier dagen in het Solovomi-gebied ten zuiden van Alta.’

In totaal legden zij tweehonderdzestig kilometer af.

Hun veldwerk concentreerde zich op glaciale afzettingen en glaciale erosie-verschijnselen. Doodijsgaten hebben, aldus Fjellang, inderdaad wel iets van meteorietinslagen. ‘De hypothese dat deze gaten het gevolg zijn van inslagen spreekt natuurlijk meer tot de verbeelding dan wanneer zij gewoonweg ontstaan zijn door het smelten van ijs.’

Hermans in de omgeving van Solovomi
Foto: Torbjørn Fjellang

Na hun drie tochten door Finnmarken reisde Hermans nog alleen verder: eerst vermoedelijk naar de Noordkaap en daarna via Bergen en het berg-

[p. 11]

achtige zuiden van Noorwegen naar Asker. Midden augustus kwam Hermans bij de Fjellangs aan.

Ook na 1961 hielden de Nederlandse fysisch-geograaf en de Noorse geoloog contact met elkaar. Vooral in de jaren zestig was de relatie innig. Fjellang bezocht de familie Hermans in 1964 toen hij op weg was naar het Geographical Congress in Londen. Op hun beurt kwamen Wim, Emmy en Ruprecht met Pasen 1966 op bezoek in Asker. Ruprecht deed er zijn eerste ski-pogingen, terwijl zijn ouders toekeken. Al in juli van dat jaar waren de Noren hier enkele dagen te gast. In de volgende jaren werden over en weer brieven en kaarten verstuurd.

Ravnastua (Noorwegen), juli 1961
Foto: Torbjørn Fjellang

Torbjørn Fjellang bracht in 1961 verslag van zijn veldwerk met Hermans uit aan de Norges Geologisk Undersøkelse, de Noorse Geologische Dienst. Er bestonden toen al luchtfoto's van Finnmarken die zeer waardevol waren bij het interpreteren van de onderzoeksgegevens. Tot 1961 was Bjørn Føyn directeur van de NGU in Oslo. Toen er in 1961 een nieuwe organisatie kwam in Trondheim kreeg Harald Bjørlykke de leiding.
Al van 1951 tot 1956, toen Fjellang nog leraar was in Alta, zwierf hij vaak over de ‘vidda’. Hij begon het nog nauwelijks onderzochte gebied beetje bij beetje in kaart te brengen. Grondiger veldwerk vond plaats in de zomers van 1957 tot en met 1961. Het werk werd nooit voltooid omdat zijn baan in het onderwijs hem teveel in beslag nam.

Torbjørn Fjellang kwam in 1973 op het spoor van Nooit meer slapen via een Nederlandse studente die hij had ontmoet in Finland. Geïnspireerd door de roman maakte het meisje, een vroegere studente van de Groninger lector, een studie van het leven der Lappen. Fjellang las de Zweedse vertaling van Nooit meer slapen, Aldrig mera sova. Kennelijk had de schrijver verzuimd de vertaling die al van 1968 dateerde aan zijn vroegere metgezel te sturen.

De beschrijving van de tochten in 1961 kan nauwelijks grondiger zegt Fjellang - tot en met de bepakking en de muggen toe. Hij meent dat sommige dramatische gebeurtenissen in het boek werkelijk hadden kunnen plaatsvinden zoals het gebruik van het kompas toen Hermans en hij elkaar voor korte tijd in het ruige Finnmarken uit het oog dreigden te verliezen. Het kloofdal waar zij doorheen trokken had al evenzeer het decor voor een drama kunnen worden. ‘Ik mag blij zijn dat het niet echt gebeurd is!’

In een brief schreef Hermans Fjellang in 1974: ‘The story in the book is entirely fictitious - the characters are fifteen years younger than we were in 1961. Of course, I tried to sketch the surroundings as authentic as I could.’

Pas in maart 1978 hadden Torbjørn en Berit weer direct contact met de familie Hermans tijdens een bezoek van enkele dagen aan de Rue Théodule Ribot in Parijs. Uiteindelijk kreeg Fjellang in de zomer van 1992 van Hermans persoonlijk een exemplaar van Aldri sove mer, de net verschenen Noorse vertaling van Nooit meer slapen. De schrijver en zijn vrouw logeerden toen opnieuw in Asker.

Torbjørn Fjellang vertelt ons dat hij later dat jaar zijn vakantie doorbracht bij het gebied dat hij samen met Hermans onderzocht: ‘Wij hebben toen nog een advertentie gezet in een krant in Honningsvag waarin wij contact zochten met een meisje Inger-Marie dat in 1961 vijftien jaar oud was. Wim was indertijd na zijn tocht naar de Noordkaap nogal gecharmeerd geweest van haar. We hebben haar toen inderdaad opgespoord. Ze bleek zelfs bij ons in Asker te wonen! Toen we Wim op 1 september opbelden konden we hem als verjaarscadeau vertellen dat “het meisje van Honningsvag” bij ons in huis was. Wim schreeuwde het uit door de telefoon en sprak daarna nog een hele tijd met haar.’

Torbjørn Fjellang ging, zesenzestig jaar oud, in 1991 met pensioen. Hij studeert nu geschiedenis en hoopt deze maand voor een examen te slagen. (Wordt vervolgd.)