Logo DBNL
Herbarijs (1965)

Herbarijs

(1965)–Anoniem Herbarijs–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

¶ Cuscute. Camomilla. Capillis veneris Centaurea. Consolida maior. Consolida minor. Canabus. Cauleos. Camedreos. Camepiteos. Cicuta. Catapusia Caprifolium. Crassula. Calamentis. Calamentum. Cyclamen. Celidonia. Calex viva. Coriander. Cerfolium. Conficerubea Cantabrum

[29]

Cuscute heeft misseleke cracht. Si es heet in den iersten graet. droge in .2. hets gelijc vlasse ende wast opt velt. ende in lijnsade onder ander vlas. Ende men saelt gadren metten bloemen. ende .2. jaer mach ment goet houden. Ende heeft cracht te purgeerne fleume ende melancolie. Ende gesoden in watere ende gedronken doet wel orine maken ¶ Tsaet purgiert limege humoren van fleumen die in de mage ende in die darme siin. Ja niet zere. ende dwinet met sire bitterheit ende met sire swaerheit. ende meest van heeter coleren. Het opent verstoptheit van milten. van leveren ende van gallen ende met sire swaerheit. ende met sire hartheit. so sterket die mage ende purgiert die adren van vortten humoren

[30]

CAmomilla of abec saet. es heet ende droge in den iersten graet. Ende heeft cracht te dissolveerne ende te sachtene. Beide cruut. bloemen ende worttele es al van ere cracht. Ende sijs moruwende ende dunnende ende sceedende ende gedronken. ende gesoden ende dwijf daer in geseten doet comen haer stonden ende sacht swaren arbeit. ende doet orine maken. ende brect den steen ende sachtet. Ende doet sceden opblasinge ende pine in de lanken ende in de siden. ende geneest die geel\sucht

ende pine van der leveren ¶ Ende dranc daer af gemaect ende gesoden met zeeme es goet jegen apostemen in die side ende bi der leveren die suvert al den lichame. Ende gecuwet in den mont geneest vule zetheringe in den mont. Ende olye daer af gemaect sacht quetsure ende weeheit van den artetyke

[31]

CApillis veneris. Galienus orcont dat getempert es tusscen heet ende cout. ende dit cruut wast an munstren ende an ouden maysieren. ende es cleine crudekiin gelijc vaerne ¶ Dyascorides seit dat goet gedronken es iegen die geelsucht. iegen melte. ende iegen die coude pisse. ende brect den steen Ende wederslaet gevenijnde humoren die van der magen vloyen ja met wine gedronken. Ende doet dwijf haer stonden hebben. ende sacht die pine vander borst. van leveren van longenen. ende suvertse van den gorssemen humoren die daer in siin ¶ Ende somege medicine seggen dat capillis veneris wech doet heete colere uter magen ende uten darmen. Ende geplaestert eist goet op clieren. ende op steden daer haer valt. Ende gesoden in watere ende thoeft daer met gedwagen suveret van den puusten. Ende hets beter grune dan droge Nochtan so machment drogen ende houden jegen alle dese ongemake

[32]

CEntaurea dats santorie. ende es heet ende droge in den .3. graet. ende selke seggen in den andren. Ende si es zere bitter. daer omme heet mense der aerden galle. Ende si es van .2. manieren. deen heet men die mindere. ende dander heet men die meerre of die groete ende dat es die beste. Ende men salse gadren alsi begint te bloyene ende hangense in die scaduwe ende latense drogen. Ende .1. jaer mach mense goet houden. ende alse mense vint bescreven in recepten. so sal men nemen die groete. Dese heeft cracht te verteerne die venine. ende te treckene ende te verteerne die humoren. Ende si es goet der melten enter leveren gemalen ende geminct met sukere. Ende doet wel orine maken gesoden in olye ende in wine ende geplaestert beneden den navele ¶ Jegen worme in de mage of in de darme. salmen geven santorie gepulvert met zeeme. Ende omme die ogen te claerne salmen drinken

santorie met rose watere geminct. Ende tsap mingen met zeeme ende smeeren die ogen daer mede ¶ Wiltu haestelike .1. wonde heilen. so stampe die worttele ende legse optie wonde. Ende die worttele heeft macht te vele manieren. Na der smake essi scarp ende swaer. Ende een luttel zoetende haer scarpheide doet dwijf haer stonden hebben. Ende si verdrijft dat dode kint uten lichame. ende dat nette daert in leit. Ende met harer swaerheit heylt si wonden. ende stremmet bloet. Ende bi haer selven helpse den genen die higen ende hoesten. ende starct die lendenen. Ende tsop doet al tselve dat die wortel doet ¶ Dyascorides seit. vleesch gesneden in stucken. ende gesoden metter groter santorien het sal weder al verheilen tenen stucke. Ende die wortel van der cleinder santorien es orborlijxt ende helpt meest. Ende dranc daer af gemaect entie siden daer met bestreken sachtet dlanc evel dat van gorsemen humoren comt. ende doetse sceden. Ende helpt ie artetyke in die hanke in clisterien gesoden ende oec buten bestreken ¶ Tsap van santorien geminct met dranke claert donker ogen. Ende gedaen in wlva ledecht dat dode kint. ende doet menstrua hebben Ende es bequame der pinen van den zenuwen Ende geneest verstoptheit van leveren ende hertheit vander melten ¶ Ende onder s. dr. gedronken met wine verwarmt pine ende steecten ende wint in den lichame dat van gorsemen humoren comt. ende geneest beten van scorpionen. Ende dicke gedronken droget versch

bloet ¶ Galyenus seit ende oec orcont avicenna ende ysaac dat die cleine satorie goet es. Ende men orbert die blade ende die bloemen om datse .1. luttel purgieren. Ende si seggen dat si purgiert heete colere ende gorseme. ende meest in die lendenen ende in die darmen. Ende si sceedt verstopte levere. entie geelsucht. Ende helpt den andren dach corts die van gorsemen coleren comen. Entie pine in de siden ende in den lichame ende in darmen ende in lanken ledechse ute. ja dat van gorsemen humoren comt. Ende men nemet met andren medicinen ofte met dranke. Ende men siedet oec allene met wine. ende dan eist goet iegen dese vorseide siecheiden. Ende tsap gruene en sal men niet drinken. Mer gesoden den genen die medicine nemen of orboren .3. dr. in enen toge die men drinct. Ende .6. dr. in ene clisterie gesoden. Ende dit es haer leidinge omme die humoren te leidene. Ende oec sal men sieden tsap met zeeme ende gevens onder .s. dr. Ende in ene clisterie .4. dr. dits haer leidinge omme die humoren te purgierne

[33]

Consolida maior dats grote confilie. ende somege meesters seggen dat si heet es ende droge in den .2. graet. Ende sijs goet iegen vercoudde levere. ende ontstopt den lichame. Ende sijs goet binnen gedronken iegen quetssure

[34]

Consolida minor dats zelfheile. of brunelle. Ende sulc seggen datse heet es ende droge. Ende gedronken van binnen heilt si quetsure ende gescordheit. Ende si es goet in dranke die wonden heilen. ende iegen vercoudde levere. ende si es goet geplaestert opt gescoorde

[35]

CAnabus dats canep. ende es heet ende droge. Ende es goet in festel dranke Ende tsaet doet al tselve dat tcruut doet. Ende doet orine maken. ende doet haer wassen daert dicken met gedwegen es

[36]

CAuleos. dat siin coolen. ende siin cout ende droge in den iersten graet. ende maken droeve bloet. ende meerren melancolye Ende tsap gedronken moruwet den lichame ende doet wel orine maken. Maer tcruut es cout ende droge. daer omme stelpet den lichame.

[37]

CAnales dat siin rode coolen. Ende si siin goet geplaestert op heete apostemen ende wederslaen alle hitte van apostemen ende van zeeren veden. ende erisipila. ende si siin goet in wonden drake ende op wonden

[38]

CAmedreos es heet ende droge in den .3. graet. Ende dits van .2. manieren. camedreos ecle. ende camepiteos es cleine ende dandre es groet. Ende camedreos heeft cracht te suverne ende te verduwene. Ende si siin beide van ere cracht. Ende int ende van den lintere sal mense gadren alsi beginnen te bloyene. ende dan sal men die wortelen in die scaduwe doen ende latense drogen. ende .1. jaer mach mense goet houden. Ende si purgiert melancolye naturlike ende onnaturlike. Ende die gene die qualike orine mogen maken. ende siec hebben geweest in die levere ende in die lendenen entie de melte bestopt hebben. ende daer die orine dore liden soude. Siedet daer iegen camedreos in wine ende in olyen. ende buten plaesteret optie sieke steden.

[39]

CAmepiteos es heet ende droge in den .3. graet. Ende verdrijft heffinge ende ventositeit der darmen. ende sceedet ende verdrijft grove humoren uten leden uter melten ende uter leveren Ende purgiert melancolye naturlike ende onnaturlike. Ende daer na colera ende fleuma. Ende sceedt ende dwinget gorseme humoren in de lendenen ende ontstopt die levere ende die

moeder. ende roept orine ende menstrua. ende geneest die geelsucht. ende es goet iegen den .4. dach corts. Ende ontstopt die melte ende alle die lede van melancolien. Ende men minget met andren medicinen. ende met dranke die melancolye purgiert. ende men scarpter met andre medicinen. Ende allene en nut ment niet. want het brinct in pine ende onmachtecheit in die leden

[40]

Cycuta dats sceerlinc. ende es heet ende droge in den .3. graet. Ende heeft cracht te treckene te verteerne ende te scedene die humoren. Men wercter nu niet met. want si es te zere gevenijnt. wilen dede mense in medicinen doen die menscheit starker was. Ende si heeft grote cracht in die wortele ende minder cracht in die bladere. Ende haer saet es cout ende droge ende iegen artetyke ende voet evel sal men die wortel stoten ¶ Ende tsap sal men doen in ruggen mele ende daer af backen .1. broot. ende dat salmen dan breken ende leggent al warm optie stede. dit salmen dicken doen. Ende si dunnet gorseme humoren ende lijmachtech. ende doet wel orine maken Ende doet sterven alle maniere van wormen Ende dranc daer af gemaect ende gedronken of daer met gedwegen die leden. doet sceden gor\semen

wint die in de huut es. Ende si geneest ende doet sceden pine in die zide ende lanc evel Ende geneest die borst entie longene van groven limegen humoren ¶ Ende cocte genomen .28. o. ende 8. lb waters ende gestampt ende gesoden tegadere met sachten viere. tote dat terdendeel versoden si. ende dit gedronken alle dage .40. dits goet jegen tgroet evel. Ende desen selven dranc gedronken enen wive die kint ontfaen heeft. dat kint soude hem keeren Dats teken dat men kint draget. Een ander es si salse weder keeren. want si en mach se niet onthouden die medicine daer af.

[41]

CAtapusia of sporie. of scitekeye. of roercruut hets al eens. Ende es heet ende droge in den .3. graet. Ende tsaet es alsoe groet alse peper. ende heeft march inne ende daer boven scorssen. ende dmarch es wit ende vet. Ende men mach tsaet goet houden .1. jaer of meer. Ende als ment in medicinen doet sal men die scorsse af doen. ende pellent scone. Het heeft macht te purgierne melancolie. ende die rode coleram. ende purgiert beide opwert ende nederwert ¶ Ende men maecter af oleum catapusiarum. die zere doet sciten aldus Men sal stoten vele sporien. ende dan winden in cool bladen. ende leggense onder heete colen ende latense wel braden. dan sal men dat uutperssen. ende dat wert olie. ende men saelt bestaden. Ende als ment orboren wille. so sal ment doen in des sieken spise ¶ Alse men den sieken wille doen walgen uter magen van quader fleumen in den crop. ende oec den gesonden. So salmen sporie wel stoten ende mingen met luttel olyen ende bindent opten crop vander magen. Of men sal sporie wel stoten ende drinken met wine. Sporie es goet jegen den dageliken rede ende iegen den terciaene. Maer om dat sporie macht heeft te scendene die mage entie darmen. daer omme moet men dus haer felheit nemen ¶ Men sal nemen sporie entie scorsse

af doen. ende mastic .3. cornen ende malent ende leggent in cyroop vyolaet .1. nacht. Ende hier met sal men scarpen andere medicinen ¶ Ende men mach enen .3. cornen sporien saets sonder scorsse sieden met enen hoene. ende dat sal die sieke eten. ende tsop supen. Dat morwt zere den lichame ¶ Ende alse men sporien saet geven wille. so moet men wachten dat ment niet en geve. die humoren en siin tierst gerijpt. dat men lichtelic sciten of spuwen mach. Ende men saelt niemene geven die de mage cranc heeft. want si mochte verkeeren van pinen. Ende met .15. coornen mach men wel andre medicine scarpen gestoten ende daer in geminct. Ende men maecht oec geven bi hem selven .20. coornen gepelt ende gestoten ende geminct met warmen wine. Of met wermen borne. ende dan zien. ende geven drinken alse men opstaet. Ende si purgiert principale fleumen in die mage ende in die darmen ende limege humoren. ende es goet iegen die pine in die ziden. ende iegen lanc evel. ende iegen artetyke ende iegen dagelijxen rede die van fleumen comt

[42]

CAprifolium of wedewinde die draget rode besien. ende es heet. ende droge in den .2. graet. Ende si suvert ende trect ende opent. Ende dat cruut met allen gestoten dodet den canker ende den fistel. ende geneest alle vule gaten ende apostemen. Ende si trect vortte bene uten gaten ende uten wonden. ende uten fistelen. ende doet wel orine maken. ende dwijf haer stonden hebben. Ende tsop heet licium. Men seit dat heet es in den iersten graet. ende droge in de andren. Ende men persset tsap uter wedewinden. ende men latet drogen. ende men bringet uut andren landen in de specerien. Het suvert sproeten int ansichte ende puusten in den mont. ende tantvleesch ende claert die ogen. Ende es goet iegen drope. ende vulheit ende verscheit in die ogen. Ende in die oren gedrupt trect die verscheit uten oren. Ende so doetse oec die humoren die in de moeder vloyen ende droget. ja in wlva gedaen. Ende verdrijft die wormen in den lichame ia gedronken. of met clisterien genomen. Ende verdrijft verbernde humoren. Ende heilt wonden in de darmen die de humoren sniden. ¶ Dyascorides seit. dat tgroene sop meer crachts heeft dan tdroge. Ende als men licium in dogen werpt. salment in colirien doen

[43]

CRassula of orpijn es van .2. manieren groet ende cleine. Ende die groete scelt men orpiin. of crone cruut of roecelle of smerewortte. Entie cleine scelt men bladeloes. ende staet op husen ende op ouden maysieren. Ende steet oft ware verguus

crappen alst begint crommen op wiingarden ende siin bloysel vallet. Ende sulke seggen dat si beide cout ende droge siin in den .3. graet. Ende si wederslaen alle hitte ende stoppen die gate van der huut. Ende si es goet op alle heete eresipila. ende op heete drope ende op heete apostemen Ende si es goet geplaestert op dat voorehoeft ende opten slaep. Ende geminct met garstenen mele eist goet iegen heete hoeftswere. ende op heete levere. Ende si es goet in allen couden salven.

[44]

CAlamentis es van .3. manieren daer es .1. dat altoes wast in ripa fluminis ende in waterachtegen steden. Ende een ander in drogen steden van watere. Ende noch een ander dat men vint in droger steden op bergen. Ende om dat het wast in vele steden so hevet vele namen. Nochtan siin si alle heet ende droge in den .3. graet ¶ ypocras seit dat si bluscht lust van goyene. ende verhit luxurie datse bi crachte vloyen moet iegen wille. Na elke stede daert staet so hevet sinen name. Dat op bergen wast heet petrosa ende es gelijc den andren. Ende dat in effenen lande wast heet terrestris. Ende aquosa. dat in watere wast ¶ Petrosa es goet jegen beten van quaden wormen. Ende es goet gedronken iegen gevenijnden dranc. en het vecht daer iegen dat den lichame niet en deert. Ende in husen gesteken doet vlien quade wormen die crupen. Ende geplaestert optie beten van gevenijnden wormen trecket tfenijn ute. Ende geneest die geelsucht al sonder corts die van melancolien comt. ¶ Nem iegen die geelsucht .2. dr. gedronken alle dage. dat suvert. Ende terrestris es goet der moeder ¶ Dyascorides seit. ende galyenus. dat calamentis es goet iegen laserie. Ende si seggen datse suvert plecken ende rudecheit optie huut. ja groene in wine gesoden ende optie huut geplaestert Ende tsap in die oren gedaen. dodet die worme in die oren. Ende si dodet oec die worme in alle vule gaten daer si in siin. Ende gedronken. of in wlva gedaen doet menstrua hebben. ende doet wel orine maken. ende dwinet

ende suvert grove limege humoren vander borst ende vander longenen. ende verwarmt die coude nieren ¶ Ende vele boeke concorderen dat calamentis die mage starct. ende suvert verstoptheit ende opent spasmus ende swaren adem Si helpt ende stremmet walginge ende keeren Ende geeten met drogen vigen eist goet iegen twater. Ende ene .dr. gedronken es goet iegen sicken. ende geneest dat van couden comt. Ende somege meesters seggen. dat met scitene ende metter orinen purgiert mania dat van melancolyen comt. Ende petrosa dat es starc. ende aquosa dat es starkere ende luxurie te drogene

[45]

CAlamentum of nepita of ackermente. het es heet ende droge in den .2. graet ende si es beter groene dan droge. ende alsi bloyt sal mense gadren. Een iaer geduert si goet diese hanct in de scaduwe. Ende si heeft cracht te solveerne ende te verteerne die humoren. Ende iegen oude hoeste die van coude comt sal men drinken wiin daer si in gesoden es. ende daer es goet in rosiin of droge figen Ende men machse oec geven gemalen met enen moruwen eye te supene ¶ Jegen die coutheit der magen enter darmen salse die sieke altoes nutten in siin spise ende in sinen dranke ¶ Men vint menegerande mente. het es ene tamme ende wast in der liede hove. die verwarmt

te maten ende conforteert. Ende dandere heet men stastrum. ende dese heeft die meerre cracht te verwarmene. Ende ene andere vint men die heeft lange bladere. entie heet men roemsce mente. entie verdrijft aldus meest ende verduwet ¶ Maer dierste tamme mente doet men in medicinen. want dese es zere goet in medicinen. diese droecht in die scaduwe. so hout mense .1. jaer goet. Ende den genen dien den mont stinct ende iegen quaet tantvleesch sal men mente zieden in aysine. ende den mont daer met zere wasscen ende dat tantvleesch. ende daer na wriven met droger menten gepulvert. Ende dese mente doet men in sausen want si esser goet toe. Si maect goeden appetijt den genen die qualike eeten mogen. Ende diese giet in die oren. so doot si die wormen. Ende si es goet den lasersen. Ende jegen den huuf in die kele salmen ackermente sieden met rosen in asine. dit sal die sieke houden ende ruschen in sinen mont ende in sine kele. Ende dan sal hi gereet hebben gemalen ackermente ende rosen. ende doent liggen in den huuf. Ende si es goet te vele dingen ¶ Jegen tantswere salmen hofmente zieden in wine entie tanden ende dat tantvleesch daer met wriven het sal genesen ¶ Jegen venijn nem pulver van droger menten ende gevet drinken in wine. Ende tpulver es goet der quader magen. ende doet wel verduwen spise

[46]

Cyclamen. es heet endet droge in den .3. graet ende sulke seggen in den .4. graet. ende men heetet suinebroet. of erdappel. die meeste siin die beste. Ende in den herfst sal mense gadren. ende in .4. stucken sniden. ende dan hangen met enen drade in die scaduwe Hi heeft grote cracht al droge. ende groene noch meerre ¶ Ende iegen die spenen die niet en leken maer scoren van buten. so sal men tsap tempern met asine elcs even vele. ende daer met die spenen bestriken dit sachtet zere. Ende om datse hier int lant niet en wassen noch en comen. so laticker af te sprekene. Nochtan mach mense .4. jaer goet houden. Ic soude wanen dat dit siin ertnoten diere vele wast benorden brugge Ende gebernt ende getempert met asine. eist goet op hanken iegen die pine van der artetike. ende geleit optie stede daer haer vallet onthoudet.

[47]

CElidonia dats scelleworte. ende es heet ende droge in den .3. graet. ende sulke seggen in den .4. Ende men vinter van .2. manieren. dene hetet Indicum ende heeft gelu wortele. ende es die beste. Ende dandere vint men in vele steden. entie en es niet also goet Maer dene leit men vore dandere. Ende alse mense vint gescreven in recepten. so sal men nemen die wortele. Ende men houtse goet .1. jaer. Ende si heeft cracht te solveerne ende te verteerne ende uut te treckene die quade humoren. ende iegen dien tantswere van couden saken. salmen dese wortel stoten ende leggen opten tant diere sweert ¶ Die thoeft vervult heeft van quaden couden humoren. hi stote die wortele wel ende ziedse in wine ende dan houde sinen mont over dien pot ende ontfae den wasem in sine kele. entie pot sal boven nauwe siin. Ende daer na sal hi tsop gargariseren in die kele ende in den mont op ende neder ¶ Omme vrouwen te doen comen haer saken entie baermoeder te suverne. Nem scelleworte ende siedse in watere. entie vrouwe gae daer over sitten. ende ontfa dien doem beneden ¶ Jegen den fistel. salmen die wortel pulveren ende mingent met logen. ende netten daer in die wieken ende stekense in dat gat ¶ Scellewort es goet iegen den huuf in die kele die van couder materien comt. ende ydelt. eist dat mense siedt in wine. ende men den wiin houde in den mont. Scellewort in wine gesoden es goet geplaestert opt lanc evel. Scelleworte in aysine gesoden es goet opten canker. Ende scel. met zeeme gesoden es goet opten fistel. ¶ Tsap van scelworten dat scarpt die zie. ende droget grove limege humoren die in die

ogen siin. Ende tsop es goet op scorftheit dat van couder materien comt. Ende ontstopt die levere entie niere. die blase. die melte. ende wlva die van couder materien comt ende purgiert melancolye

[48]

COriander es heet ende droge in den .2. graet. ende siin saet doetmen in medicinen. ende siin cruut stinct sere. Ende men houdet tsaet .2. jaer goet. Het heeft cracht zere te dwingene. ende conforteert die mage. Ende

als ment doet in .1. sackelkiin ende dat siedet in wine. ende legget warm opten crop vander magen. dit doet uter magen walgen

[49]

CErfolium. dats kervel. en es heet in den (andren graet) .3. graet ende droge in den .2. Tsap van kervele met lauwer werssen gedronken. doet wel orine maken. ende suvert die moeder. ende sacht die zereheit der leveren enter melten gedronken ende geplaestert dus sachtet crempinge van den lichame die comen van gorssemen winde ¶ Ende kervel gedronken

met aysine dodet die worme. ende benemt spuwen. ende stopt den lichten lichame. Ende es goet iegen canker ende fistel. Ende ware oec iemen die onsachte hadde in sine side. ende tsap dronke. of tcruut daer op bonde het soude helpen ¶ Ende die oec dicken coude an quame dronke tsap met wine hi soude verwarmen Ende doet oec orine maken ende dwijf haer stonden hebben gedronken. ende verdrijft geswil.

[50]

COnficerubea. ende storax rubea. es heet ende droge. Ende heeft cracht te conforteerne die humoren ende te verteerne ende te heylene. Ende .30. jaer mach mense goet houden.

[51]

CAntabrum. dats tarwen gruus. Ende es getempert heet ende droge. Ende es goet gedaen in warmen watere. ende dan geperst dore .1. linen cleet. Ende dit sap of dit water es utermaten wac. daer omme eist goet gedronken die de borst droge hebben ¶ Die bitinge of cnaginge heeft in de mage of in die darme of omtrent den navel. ende met pinen maect orine. ende steecten hebben omtreent die borst. So salmen gruus sieden in subtilen witten wine die suver es. ende men saelt tevoren temperen niet te dicke no te dunne. ende men saelt laten sieden lange. ende dan plaesteren op enen doec. ende leggent opt ongemac. ende optie zeerheit. Ende men sal die plaestere dicke vernuwen Ende dese plaestere es goet geleit optie sieke mage die vercoudt es. ende iegen die ventositeyt ¶ Ende met deser selver plaesteren cureerde platearius enen man die hadde so grote steecten onder die mammen. dat hi hem niet en mochte op rechten ¶ Jegen die coude hoeste of die siec es in die lendenen. of die swernisse hebben binnen ane die rebben. So siede tarwe ende garste Annota. ende tcaf sal men af blasen ende men saelt sieden in watere gestampt iersten. Ende dan doet van den viere ende latet staen claren. ende daer na salmen dat clare af doen ende daer in salmen doen tarwen gruus ende roerent. ende zient. Ende dan sal ment warm drinken.


Vorige Volgende