De heilige boeken van het oude verbond. Deel 2. Het boek Josue. Het boek Rechters. Het boek Ruth. Het eerste en tweede boek der Koningen. Het derde en vierde boek der Koningen

[p. 789]

Caput IV.
Hoofdstuk IV.

Eliseüs vermenigvuldigt de olie eener arme weduwe (v. 1-7). Gastvrij ontvangen in het huis eener kinderlooze Sunamietische vrouw, belooft hij haar een zoon en wekt hem, als hij gestorven is, ten leven (v. 8-37). Hij maakt een pot met giftig moes onschadelijk (v, 38-41) en voedt honderd man met een weinig spijs (v. 42-44).

1. Mulier autem quaedam de uxoribus prophetarum clamabat ad Eliseum, dicens: Servus tuus vir meus mortuus est, et tu nosti quia servus tuus fuit timens Dominum: et ecce creditor venit ut tollat duos filios meos ad serviendum sibi.	1. Eene vrouw nu uit de vrouwen der profeten riep tot Eliseüs, zeggende: Uw dienstknecht, mijn man, is gestorven; en gij weet dat uw dienstknecht den Heer vreesde; en zie, de schuldeischer komt mijne twee kinderen halen om hem dienstbaar te zijn^1).
2. Cui dixit Eliseus: Quid vis ut faciam tibi? Dic mihi, quid habes in domo tua? At illa respondit: Non habeo ancilla tua quidquam in domo mea, nisi parum olei, quo ungar.	2. En Eliseüs zeide tot haar: Wat wilt gij, dat ik voor u doe? Zeg mij, wat hebt gij in uw huis? En zij antwoordde: Ik, uwe dienstmaagd, heb niets in mijn huis dan een weinig olie om mij te zalven.
3. Cui ait: Vade, pete mutuo ab omnibus vicinis vasa vacua non pauca.	3. En hij zeide tot haar: Ga heen, vraag van al uwe buren ledige vaten, niet weinige, te leen;
4. Et ingredere, et claude ostium tuum, cum intrinsecus fueris tu, et filii tui: et mitte inde in omnia vasa haec: et cum plena fuerint, tolles.	4. en ga binnen en sluit uwe deur, als gij met uwe kinderen in huis zijt; en giet daarvan^2) in al die vaten; en als zij vol zijn, zet ze dan weg.
5. Ivit itaque mulier, et clausit ostium super se, et super filios suos: illi offerebant vasa, et illa infundebat.	5. De vrouw ging dan heen en sloot de deur achter zich en achter hare kinderen; dezen reikten haar de vaten aan, en zij goot in.
6. Cumque plena fuissent vasa, dixit ad filium suum: Affer mihi adhuc vas. Et ille respondit: Non habeo. Stetitque oleum.	6. En toen de vaten vol waren, zeide zij tot haren zoon: Breng mij nog een vat. En hij antwoordde: Ik heb er geen meer. En de olie hield op.
7. Venit autem illa, et indicavit	7. Zij ging het dan verhalen aan

1) Zie voor dit recht van den schuldeischer Lev. XXV 39-41.

2) Van de olie uit uwe kruik, die wonderbaar vermenigvuldigd werd.

[p. 790]

homini Dei. Et ille, Vade, inquit, vende oleum, et redde creditori tuo: tu autem, et filii tui vivite de reliquo.	den man Gods. En hij zeide: Ga heen, verkoop de olie en voldoe uwen schuldeischer; en leeft, gij en uwe kinderen, van het overschot.
8. Facta est autem quaedam dies, et transibat Eliseus per Sunam: erat autem ibi mulier magna, quae tenuit eum ut comederet panem: cumque frequenter inde transiret, divertebat ad eam ut comederet panem.	8. Voorts gebeurde het op zekeren dag, dat Eliseüs door Sunam^3) ging; en er was daar eene aanzienlijke vrouw, die hem ophield om brood te eten^4); en daar hij dikwerf aldaar doortrok, nam hij bij haar zijn intrek om brood te eten.
9. Quae dixit ad virum suum: Animadverto quod vir Dei sanctus est iste, qui transit per nos frequenter.	9. En zij zeide tot haren man: Ik bemerk dat het een heilige man Gods is, die daar dikwerf bij ons doortrekt.
10. Faciamus ergo ei coenaculum parvum, et ponamus ei in eo lectulum, et mensam, et sellam, et candelabrum, ut cum venerit ad nos, maneat ibi.	10. Laten wij derhalve voor hem eene kleine bovenkamer^5) maken en daarin voor hem bed en tafel en stoel en luchter plaatsen, opdat hij, wanneer hij bij ons komt, daar verblijve.
11. Facta est ergo dies quaedam, et veniens divertit in coenaculum, et requievit ibi.	11. Het gebeurde dan op zekeren dag, dat hij kwam en zijn intrek nam in de bovenkamer en daar bleef rusten.
12. Dixitque ad Giezi puerum suum: Voca Sunamitidem istam. Qui cum vocasset eam, et illa stetisset coram eo,	12. En hij zeide tot zijnen dienstknecht Giëzi: Roep deze Sunamietische. En toen hij haar geroepen had, en zij vóór hem stond,
13. Dixit ad puerum suum: Loquere ad eam: Ecce, sedule in omnibus ministrasti nobis, quid vis ut faciam tibi? numquid habes negotium, et vis ut loquar regi, sive principi militiae? Quae respondit: In medio populi mei habito.	13. zeide hij tot zijnen dienstknecht^6): Zeg tot haar: Zie, gij hebt ons in alles zorgvuldig gediend; wat wilt gij, dat ik voor u doe? Hebt gij eenig belang, en wilt gij dat ik er met den koning of met den overste van het leger over spreek^7)! En zij antwoordde: Ik woon in het midden van mijn volk^8).
14. Et ait: Quid ergo vult ut fa-	14. En hij zeide: Wat wil zij dan,

3) In de vlakte van Jezrahel, een weinig ten noorden der stad van dien naam. Vgl. Jos. XIX 18 en noot 15 aldaar; I Reg. XXVIII 4.

4) Om bij haar te middagmalen.

5) Het Hebr. heeft letterlijk ‘eene muurbovenkamer’, d.w.z. eene gemetselde bovenkamer op het platte dak. Vgl. Deut. XXII noot 4 en de noot op Judic. III 20.

6) De profeet sprak niet rechtstreeks tot de vrouw, maar door bemiddeling van zijn dienstknecht, waarschijnlijk opdat zij te vrijmoediger haar verlangen zou kenbaar maken.

7) Hieruit blijkt, dat Eliseüs' invloed aan het hof in die dagen groot was. Vgl. XIII 14. De overste van het leger, was na den koning een der machtigste personen van het rijk.

8) De zin is waarschijnlijk: Ik leef in vrede, ook met mijn naaste, en heb aan niets gebrek; ik heb dus geen voorspraak aan het hof noodig.

[p. 791]

ciam ei? Dixitque Giezi: Ne quaeras: filium enim non habet, et vir ejus senex est.	dat ik voor haar doe? En Giëzi zeide: Vraag niet; zij toch heeft geen zoon, en haar man is oud^9).
15. Praecepit itaque ut vocaret eam: quae cum vocata fuisset, et stetisset ante ostium,	15. Hij gebood dan haar te roepen; en toen zij geroepen was en aan de deur stond^10),
16. Dixit ad eam: In tempore isto, et in hac eadem hora, si vita comes fuerit, habebis in utero filium. At illa respondit: Noli quaeso domine mi, vir Dei, noli mentiri ancillae tuae.	16. zeide hij tot haar: Op dezen tijd en op hetzelfde uur, indien het leven u gespaard wordt, zult gij een zoon in uwen schoot dragen^11). Maar zij antwoordde: Och neen, mijn heer, man Gods, belieg toch uwe dienstmaagd niet^12).
17. Et concepit mulier, et peperit filium in tempore, et in hora eadem, qua dixerat Eliseus.	17. En de vrouw werd zwanger en baarde een zoon op dien tijd en op hetzelfde uur^13), dat Eliseüs gezegd had.
18. Crevit autem puer. Et cum esset quaedam dies, et egressus isset ad patrem suum, ad messores,	18. De knaap nu groeide op. En toen hij op zekeren dag naar buiten gegaan was naar zijn vader, bij de maaiers,
19. Ait patri suo: Caput meum doleo, caput meum doleo. At ille dixit puero: Tolle, et duc eum ad matrem suam.	19. zeide hij tot zijn vader: Ach, mijn hoofd! Ach, mijn hoofd^14)! Toen zeide deze tot zijn dienstknecht: Neem hem op en breng hem naar zijne moeder.
20. Qui cum tulisset, et duxisset eum ad matrem suam, posuit eum illa super genua sua usque ad meridiem, et mortuus est.	20. En toen hij hem opgenomen en bij zijne moeder gebracht had, legde zij hem op hare knieën tot den middag, en hij stierf.
21. Ascendit autem, et collocavit eum super lectulum hominis Dei, et clausit ostium: et egressa,	21. Zij ging dan naar boven en legde hem op het bed van den man Gods^15) en sloot de deur; en zij ging naar buiten
22. Vocavit virum suum, et ait: Mitte mecum, obsecro, unum de pueris, et asinam, ut excurram usque ad hominem Dei, et revertar.	22. en riep haren man en zeide: Geef mij, bid ik, een van de dienstknechten en eene ezelin mede, dat ik ijlings naar den man Gods ga en dan terugkome.
23. Qui ait illi: Quam ob causam vadis ad eum? hodie non sunt	23. En hij zeide tot haar: Om wat reden gaat gij naar hem toe?

9) Vraag niet met welke gunst gij haar kunt believen. Klaarblijkelijk is er maar ééne gunst, die zij wenscht, te weten eenen zoon. En indien zij dien niet spoedig krijgt, is alle hoop voor haar verloren.

10) Aan de deur van Eliseüs' vertrek. Uit eerbied ging zij niet binnen.

11) Het Hebr. beteekent: op dezen tijd in het volgende jaar zult gij eenen zoon aan het hart drukken. Zie Gen. XVIII 10, 14 en noot 9 aldaar.

12) Zulk eene overmaat van geluk scheen haar onmogelijk. Vgl. Luc. XXIV 41.

13) Zie noot 11.

14) Waarschijnlijk kreeg de knaap een zonnesteek.

15) In het vast vertrouwen dat Eliseüs haar te hulp zal komen, vertrouwt zij hem als het ware haar zoon toe, door hem op zijn bed te leggen.

[p. 792]

Calendae, neque Sabbatum. Quae respondit: Vadam:	Het is heden geen nieuwemaansdag noch sabbat^16). En zij antwoordde: Ik ga^17).
24. Stravitque asinam, et praecepit puero: Mina, et propera, ne mihi moram facias in eundo: et hoc age quod praecipio tibi.	24. En zij zadelde de ezelin en gelastte den dienstknecht: Drijf voort en maak spoed, laat mij niet toeven bij het rijden; en doe datgene, wat ik u gelast.
25. Profecta est igitur, et venit ad virum Dei in montem Carmeli: cumque vidisset eam vir Dei econtra, ait ad Giezi puerum suum: Ecce Sunamitis illa. Supra II 25.	25. Zij ging dan op weg en kwam bij den man Gods, op den berg Karmel^18); en toen haar de man Gods zag aankomen, zeide hij tot zijnen dienstknecht Giëzi: Zie, daar is die Sunamietische!
26. Vade ergo in occursum ejus, et dic ei: Recte ne agitur circa te, et circa virum tuum, et circa filium tuum? Quae respondit: Recte.	26. Ga dan haar te gemoet en zeg tot haar: Gaat het wel met u en met uwen man en met uwen zoon? En zij antwoordde: Het gaat wel^19)!
27. Cumque venisset ad virum Dei in montem, apprehendit pedes ejus: et accessit Giezi ut amoveret eam. Et ait homo Dei: Dimitte illam: anima enim ejus in amaritudine est, et Dominus celavit a me, et non indicavit mihi.	27. En toen zij bij den man Gods, op den berg, gekomen was, greep zij zijne voeten; en Giëzi trad nader om haar te verwijderen^20). En de man Gods zeide: Laat haar begaan; want hare ziel is in bittere droefheid, en de Heer heeft het voor mij verborgen gehouden en het mij niet geopenbaard.
28. Quae dixit illi: Numquid petivi filium a domino meo? numquid non dixi tibi: Ne illudas me?	28. En zij zeide tot hem: Heb ik mijnen heer om een zoon gevraagd? heb ik u niet gezegd: Misleid mij niet^21)?
29. Et ille ait ad Giezi: Accinge lumbos tuos, et tolle baculum meum in manu tua, et vade. Si occurre-	29. En hij zeide tot Giëzi: Omgord uwe lendenen en neem mijn staf in uwe hand en ga heen^22). Komt u

16) Op deze dagen rustten de gewone bezigheden (Am. VIII 5) en vereenigde men zich tot godsdienstoefeningen. Zie voor de offers op de dagen der nieuwemaan Num. XXVIII 11-15. Waarschijnlijk bij gebrek aan priesters begaven zich de trouwe dienaren Gods van het Tienstammenrijk op de feestdagen en den sabbat naar een profeet om onderrichting en geestelijke hulp bij hem te vinden. Wellicht werden op die dagen in de profetenscholen godsdienstige bijeenkomsten gehouden.

17) Naar het Hebr. antwoordde zij: ‘sjaloom’? eigenlijk ‘vrede’, de gewone groet, die hier beteekent: laat mij begaan. In de zekere verwachting dat Eliseüs haar helpen zal, wil zij haren man, die op het veld werkt, niet ongerust maken.

18) De gewone verblijfplaats van den profeet; vgl. II 25.

19) Het Hebr. heeft hier evenals aan het einde van v. 23: ‘sjaloom’, dat hier beteekent: stel u gerust. Een onbepaald antwoord van iemand, die zich niet wil laten ophouden. Zij verzwijgt voor den dienstknecht wat zij alleen den profeet wil openbaren.

20) Zij greep zijne voeten, hierdoor zijne hulp afsmeekend. Giëzi oordeelde dat zij aan den eerbied te kort bleef.

21) Als wilde zij zeggen: Heb ik u over kinderloosheid geklaagd en u om een zoon lastig gevallen? Heb ik u niet veeleer door mijn ongeloovigen twijfel tegengehouden (v. 16)? En zie, nu ben ik nog ongelukkiger dan toen ik eerst kinderloos was. De profeet begreep aanstonds wat zij wilde (v. 29).

22) Omgord uwe lendenen, zoodat het opgeschorte gewaad den vluggen tred niet belemmert. Mijn staf, het werktuig mijner profetische macht, evenals Moses' wonderstaf, Exod. XIV 16. Zie II 8, 14.

[p. 793]

rit tibi homo, non salutes eum: et si salutaverit te quispiam, non respondeas illi: et pones baculum meum super faciem pueri.	iemand te gemoet, groet hem niet; en als iemand u groet, beantwoord hem niet^23); en leg mijnen staf op het aangezicht van den knaap.
30. Porro mater pueri ait: Vivit Dominus, et vivit anima tua, non dimittam te. Surrexit ergo, et secutus est eam.	30. Maar de moeder van den knaap zeide: Zoo waar de Heer leeft en uwe ziel leeft, ik laat niet van u af^24). Hij maakte zich dan op en volgde haar.
31. Giezi autem praecesserat ante eos, et posuerat baculum super faciem pueri, et non erat vox, neque sensus: reversusque est in occursum ejus, et nuntiavit ei, dicens: Non surrexit puer.	31. Giëzi nu was voor hen uit gegaan en had den staf op het aangezicht van den knaap gelegd; en er kwam geen geluid noch gevoel^25); en hij keerde terug, hem te gemoet, en berichtte hem, zeggende: De knaap is niet opgestaan.
32. Ingressus est ergo Eliseus domum, et ecce puer mortuus jacebat in lectulo ejus:	32. Eliseüs kwam derhalve in het huis, en zie, de doode knaap was op zijn bed neergelegd;
33. Ingressusque clausit ostium super se, et super puerum: et oravit ad Dominum.	33. en hij ging binnen en sloot de deur achter zich en achter den knaap; en hij bad tot den Heer^26).
34. Et ascendit, et incubuit super puerum: posuitque os suum super os ejus, et oculos suos super oculos ejus, et manus suas super manus ejus: et incurvavit se super eum, et calefacta est caro pueri. III Reg. XVII 21; Act. XX 10.	34. En hij klom op (het bed) en ging boven op den knaap liggen; en zijnen mond legde hij op diens mond en zijne oogen op diens oogen en zijne handen op diens handen; en hij boog zich over hem henen, en het vleesch van den knaap werd warm.
35. At ille reversus, deambulavit in domo, semel huc atque illuc: et ascendit, et incubuit super eum: et oscitavit puer septies, aperuitque oculos.	35. En hij ging er af en wandelde door het huis, eenmaal op en neer; en hij klom er op en ging op hem liggen; en de knaap geeuwde^27) zevenmaal en opende de oogen.
36. At ille vocavit Giezi, et dixit ei: Voca Sunamitidem hanc. Quae vocata, ingressa est ad eum. Qui ait: Tolle filium tuum.	36. En hij riep Giëzi en zeide tot hem: Roep deze Sunamietische. En zij, geroepen zijnde, kwam bij hem binnen. En hij zeide: Neem uw kind.
37. Venit illa, et corruit ad pedes ejus, et adoravit super terram:	37. Zij kwam en viel aan zijne voeten en boog zich ter aarde ne-

23) Om geen tijd te verliezen. De Oostersche begroetingen waren zeer omslachtig; vgl. Luc. X 4.

24) De moeder is met die zending niet tevreden; de profeet moet zelf komen, anders blijft zij bij hem.

25) De knaap gaf geen teeken van leven.

26) Zie voor v. 33-37 het veel gelijkende wonder van Elias III Reg. XVII 19-23.

27) Anderen vertalen het Hebr.: ‘niesde’.

[p. 794]

tulitque filium suum, et egressa est.	der; en zij nam haar kind en ging henen^28).
38. Et Eliseus reversus est in Galgala. Erat autem fames in terra, et filii prophetarum habitabant coram eo: dixitque uni de pueris suis: Pone ollam grandem, et coque pulmentum filiis prophetarum.	38. En Eliseüs keerde naar Galgala terug^29). Er was dan hongersnood in het land, en de profetenzonen woonden vóór hem^30); en hij zeide tot een zijner dienstknechten^31): Zet den grooten pot op, en kook moes voor de profetenzonen.
39. Et egressus est unus in agrum ut colligeret herbas agrestes: invenitque quasi vitem silvestrem, et collegit ex ea colocynthidas agri, et implevit pallium suum, et reversus concidit in ollam pulmenti: nesciebat enim quid esset.	39. En een ging naar buiten in het veld om wilde kruiden^32) in te zamelen; en hij vond een soort wilden wingerd en las daarvan wilde kolokwinten en vulde er zijn mantel mede^33); en teruggekeerd sneed hij ze in den pot met moes; want hij wist niet wat het was.
40. Infuderunt ergo sociis, ut comederent: cumque gustassent de coctione, clamaverunt, dicentes: Mors in olla vir Dei. Et non potuerunt comedere.	40. Zij schepten dan voor de genooten op om te eten; en zoodra zij van het moes geproefd hadden, riepen zij uit, zeggende: Man Gods, de dood in den pot^34)! En zij konden het niet eten.
41. At ille, Afferte, inquit, farinam. Cumque tulissent, misit in ollam, et ait: Infunde turbae, ut comedant. Et non fuit amplius quidquam amaritudinis in olla.	41. En hij zeide: Haalt wat meel. En toen zij het gehaald hadden, wierp hij het in den pot en zeide: Schep voor het volk op, dat zij eten. En er was niets geen bitterheid meer in den pot.
42. Vir autem quidam venit de Baalsalisa deferens viro Dei panes primitiarum, viginti panes hordeaceos, et frumentum novum in pera sua. At ille dixit: Da populo, ut comedat.	42. Eens kwam een man uit Baälsalisa^35) en bracht den man Gods brooden der eerstelingen, twintig gerstebrooden en nieuw graan in zijn reiszak^36). En deze zeide: Geef het aan het volk, dat het ete.
43. Responditque ei minister ejus: Quantum est hoc, ut apponam cen-	43. En zijn dienstknecht antwoordde hem: Wat is dat om aan hon-

28) Over deze vrouw wordt nog gesproken VIII 1-6.

29) Zie voor Galgala II noot 1.

30) Over dezen hongersnood wordt nog gesproken VIII 1. De profetenzonen woonden vóór hem, d.i. maakten met hem één gezin uit; Hebr.: ‘gingen vóór hem zitten’, als leerlingen vóór hunnen meester.

31) Hebr.: ‘tot zijnen dienstknecht’.

32) Hebr.: ‘groenten’.

33) Wilde wingerd is hier een soort klimplant, waaraan kolokwinten groeien, eene bolle, onbehaarde vrucht van de grootte eens citroens met zeer bitteren smaak. Maar het is niet zeker, welke plant en vrucht in den grondtekst bedoeld is.

34) De bittere smaak deed hen de spijze voor vergiftig houden. Kolokwinten zijn een zuiveringsmiddel en kunnen in groote hoeveelheid genomen ernstige verstoringen, zelfs den dood ten gevolge hebben.

35) Zie I Reg. IX 4 met de aanteekening.

36) De eerstelingen, voor de priesters bestemd (Num. XVIII 13), werden hier den profeet aangeboden, wellicht omdat er in Noord-Israël geen wettige priesters waren. Brood der eerstelingen is brood gebakken uit het nieuwe graan.

[p. 795]

tum viris? Rursum ille ait: Da populo, ut comedat: haec enim dicit Dominus: Comedent, et supererit.	derd man voor te zetten^37)? Andermaal zeide hij: Geef het aan het volk, dat het ete; want dit zegt de Heer: Zij zullen eten, en er zal overschieten.
44. Posuit itaque coram eis: qui comederunt, et superfuit juxta verbum Domini.	44. Hij zette het hun dan voor; en zij aten, en er schoot over, naar het woord des Heeren^38).

37) Vgl. Joan. VI 9.

38) Dit wonder doet denken aan de vermenigvuldiging der brooden door Christus, Matth. XIV 15-21.