Logo DBNL
Handschrift Hattem C 5 (2017)

Handschrift Hattem C 5

(2017)–Anoniem Hattemse handschrift–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

21. Grote collectie medische recepten

1sal nemen die wortel 2vander alant ende maken 3die te puluer / ende doen 4hoenich daer toe dat 5es goet ghenut den 6gheenen die een zeer 7hooft heeft ¶ Die 8ghescoert js3103 ¶ Dat 9sap vander alante / ende 10dat sap vanden rute 11te samen ghemenghet 12is goet ghedroncken 13den ghenen die gescoort 14is ¶ Vanden dooden kijn- 15de jnder moeder lichaem3104 16¶ Wat vrouwe dat 17mit kijnde gaet ende 18dat kijnt steruet in 19haren lichaem sij drinc- 20ke dat sap daer die 21alant in ghesoden is 22sij gheneset des doots 23kijnts ¶ Vanden ver- 24stopten buuc3105 ¶ Dat 25selue sap gedroncken 26maket den lichaem 27weec die verstopt is 28¶ Vanden seuen boom 29ende van sine virtuten3106 30S3107Euen boom3108 is 31hete ende droghe 32inden derden grade 33Ende wart hij ghestoten 34ende dicke ghedroncken 35mit wijne hij doet den 36vrouwen haer beken-

1nen Ende hij doet vrou- 2wen ghenezen die doot 3kijnt draghen ¶ Die 4seer zwindelt3109 ¶ Men 5sal nemen seuen boom 6ende sieden die in wine 7ende dwaen daer mede 8des gheens hooft in 9dat sap die dat hooft 10zeer is ende dicke zwin- 11delt ¶ Ende men sal 12nemen den seuen boom 13also ghesoden ende bijnden 14dat also op sijn hooft 15ende op sijn slaep dat 16doet hem ghenezen 17vanden euel dat es ghe- 18proeft ¶ Salue311019Salue diemen vanden 20seuenboem maect die 21is helpich weder alre- 22hande euel dat den 23mensche toe coemt van 24coude ¶ Van reyne- 25vane ende sine virtuten3111 26R3112Eynevane3113 is van 27heter nature ¶ 28Die wortel vanden rey- 29nevane js hulpich her- 30de zeer den ghenen die 31venijn ghenut hebben 32wart sij ghedroncken 33mit wijn ¶ Van wonden 34te reynen3114 ¶ Men sal 35nemen die bladen ende dat 36saet off die bloesemen

1vanden reynevane ende 2witte broot ende out roe- 3sel ende stotent te samen 4ende legghen dat in die 5wonde dat zuuertse 6wel ende doetse schiere 7helen ¶ Ieghen dat 8voet euel3115 ¶ Die wor- 9tel van reynevane ende 10van boom olie salue ge- 11maect helpt wel den 12ghenen die de voeten dic- 13ke zwellen ¶ Ieghen 14seer ooren3116 ¶ Men sal 15nemen die bladen vanden 163117 reynevane ende van rosen 17ende stotent te samen 183118 ende nemen dat sap wt 19ende ghietent in die zeere 20ooren ¶ Van sysembre3119 21¶ Yeghen den steen3120 22S3121ysembre3122 js van 23heter nature Die 24ghene die ziec 25zijn vanden steen drinc- 26ket hij die sysembre 27ghesoden off etet hijse 28raeu het verlicht hem 29sijn euele ¶ Yeghen 30sproeten3123 ¶ Aldus seg- 31gen die arsateren 32dat sisembre ghestoten 33ende op dat aensicht 34ghewreuen dat sproe- 35tich is zuuert wel 36dat aensicht vanden

1sproeten ¶ Van castorie3124 2C3125astorie is heet jn- 3den eersten grade 4ende droghe inden 5andere ¶ Yeghens dat 6grote euel3126 ¶ Die casto- 7rie ghestoten ende dat sap 8vander rute sijn goet 9ghedroncken teghen dat 10grote euel ¶ Die ver- 11gicht is ander tonghen3127 12¶ Wie ander tonghen 13vergicht js hij sal ne- 14men dat poluer vander 15castorie ende doent on- 16der sijn tonghe ende 17houdent soe langhe 18dattet hem seluen te 19breke dat helpt hem 20sere wel ¶ Yeghens 21de gicht3128 ¶ Men sal 22nemen castorie Salie 23ende Rute ende siedense 24te samen in wijn ende 25gheuen hem dat sap te 26drincken den ghenen 27die vergicht is dat 28sal hem harde helpe- 29lic wesen in wat tijden 30hij dat euel heeft 31¶ Yeghens letargia3129 32¶ Letargia dat is een 33harde vreselic euel 34Soe wie dat euel an 35coemt hij slaept soe 36vaste datten nyement

1wrecken en can Daer 2yeghen salmen nemen 3castorie mente ende 4rute ende sieden die te 5samen ende ghieten doer 6die nostren in dat 7houet des gheens die 8mitten euel is beuaen 9daer mede is meni- 10ghen gheholpen ¶ Ye- 11ghens de gicht3130 ¶ Dat 12es waer dat gheen 13cruut hulpeliker 14es is yeghen die gicht 15dan castorie ende salie 16¶ Van ment ende van 17hairre virtuten3131 18M3132Ente3133 is beyde heet 19ende drooghe inden 20anderen grade ¶ 21Soe dat mente nuttet 22sij doet hem verduwen 23alrehande spise Sij 24starket die maghe 25Ende helpt den ghenen 26die dicke willen spu- 27wen ¶ Yeghens die 28wormen3134 ¶ Wie die 29wormen inden lichaem 30heeft drincket hij 31dat sap vander mente 32sij gaen hem door dat 33js gheproeft ¶ Te- 34ghens verhardet soc 35jnden borsten3135 ¶ Wat vrou- 36wen die melc inder

1borsten verhart is sij 2sal nemen mente ende 3stotense ende bijndent op 4hairre mammen soe ver- 5gaet hoer dat seer al 6te hant ¶ Yeghens 7tantzweer3136 ¶ Wie 8de tanden zweeren die sal- 9men scriuen in sine 10wanghen dese woerden 11rex. pax. nox in filio 12dei ¶ Oec is dit wel 13goet teghen den tanden3137 14¶ Men sal nemen die 15wilde dijstel ende soeken 16bouen anden sade die 17wormekijn ende knoo- 18pense in enen nuwen 19doec ende houdense drie 20daghen soe salmen mit- 21ten de3138 seluen wormekijn 22roeren den seluen tant 23die daer zweert soe 24valt hij wt al te hant 25Men sal oec des hoeden 26datmen gheen anderen 27tant en roert die niet 28en zweert want hij 29valt wt all te hant 30¶ Ten gheboerte des 31kijnts3139 32A3140ls die boert wil 33totter herten soe 34salmen nemen bi- 35uoet ende poleye ende 36agrimonia / ende mille-

1folium ende astrite ende 2stotent te samen ende ne- 3men daer toe een luttel 4wijns Ende doent dan 5in enen pot ende setten 6opt vier ende latent te 7samen wallen alst ghe- 8wallen is soe salment 9off setten ende nemen dan 10castorie ende wriuent 11all te poluer alsmen 12den peper doet ende setten 13dan die pot weder opt 14vier ende latent echter 15all te samen wallen soe 16salment laten coelen 17ende gheuent also langhe 18drincken also langhe 19als die ziecheit waert 20Als dat dan gedaen 21is soe salmen die vrou- 22we brenghen op enen 23stoel ende selse om slaen 24mit hore mantel dat 25haer gheen wijnt toe 26en come / ende setten 27dan die pot metten 28crude al walheet on- 29der den stoel ende laten 30die lucht inden lichaem 31slaen daer nae coemt 32hore stonde alst met 33recht hebben soude. he- 34uet sij eerst meer dan 35sij mit recht soude heb-

1ben ende meer dan sij 2doghen mach ¶ Oec is 3die roden wijn goet 4daer teghen3141 ¶ Men 5sal nemen een cruut 6dat ondertreden hiet 7ende stotent wel zeer mit 8roden wine ende gheuent 9haer drincken warme 10soe ontstaet hoer ¶ 11Ten stonde3142 ¶ Als die 12vrouwe haer stonde 13ontstaet soe salmen 14matre ende biuoet ende 15kunne nemen ende stoten 16te samen ende sieden ende 17gheuen dat haer te 18drincken die hoer ston- 19de langhe ontstaen is 20¶ Ten stonde3143 ¶ Men 21sal nemen achte vate 22vol waters ende doen daer 23hoenich toe ende menghen 24al dat te samen ende 25doent cleysen doer enen 26doec ende sieden dat te 27samen soe langhe dattet 28scumet Alst dan wel 29ghescumet is soe sal- 30men dien scume of ne- 31men ende doen daer toe 32andere ses wateren3144 vaten 33waters ende siedent dan 34al te samen metten ho- 35nich also langhe went 36dat derdendeel versoden

1[...]3145 als dat gedaen is 2soe selment doen in 3enen pot Ende des mor- 4ghens vroe salmen 5enen lepel vol geuen 6te drincken den wiue 7die hoer stonde niet 8en heuet dan salmen 9hebben ghemalen peper 10een lettel in een lepel 11ende drincken dat mit den 12daghe Ende des vespertijt 13sal sij twee lepel vol 14drincken ende doent also 15langhe went haer bet 16wort ¶ Dit is vanden 17weyte ende sijn virtuten3146 18D3147Ie weyte heuet 19driehande wise 20doer die outheit 21ende doer die nvheyt 22want die langhe ghe- 23legen is die is droghe 24ende couder een lettel ¶ 25ende is hart te verduwen 26Die weyte die cort tijt 27gheleghen heeft na dien 28dat sij ghemayt is die 29is nat ende vlijmachtich 30ende hart te verduwen 31doer die natheit der 32eerden dat hi nv is ghe- 33wonnen Maer die niet 34vele out en is noch niet 35vele nuwe die is goet 36want hij voedet wel

1ende is licht te verduwen 2¶ Die weyt is heet 3inden eersten graed / dat 4broot dat daer off is 5ghebacken is een grade 6heter dan die weyte 7daert of is gebacken 8Die weyte is beter dan 9enich coern want hij 10gheliket der mensche- 11liker nature ¶ Die 12weyte heuet die doghet 13dat hij sacht ende zuuert 14want die daer of tysa- 15nium ghemaket alsmen 16vander gherste doet 17sacht ende zuuert die 18borst ende die longhen 19ende helpet den ghenen 20die hoesten ende bloet spu- 21wen ¶ Teghens een 22hart zwel3148 ¶ Dat meel 23vanden weite met oly 24ghesoden ende gebonden vp 25een hert zweer hij ver- 26gaet al te hant ¶ Te- 27ghens puysten3149 ¶ Is die 28weit oec ghemenget 29mit edic of mit honich 30ende wart te samen ghe- 31bonden op een pwstkine 32die jnt aensicht wassen 33die veruaren al te hant 34¶ Teghens seer mam- 35men3150 ¶ Men sal nemen 36dat meel van rute3151 ende

1rute ende siedent te samen 2in enen vate ende saluen 3dair mede die mammen 4daer dat soc in verhart 5is sij worden sacht ¶ 6Teghens seer scenen3152 7¶ Is dat meel ghetem- 8pert mit saet van billen 9ende dair of een plaester 10ghemaket ende ghebon- 11den op die schene die 12verseert js het doet dat 13daer gheen euel toe 14en mach vallen ¶ Ye- 15ghens honts beten3153 ¶ Men 16sal dat coern vanden 17weyte cauwen onder 18die tande ende bijndent 19op die zweeren de was- 20sen in die wonde die 21de dolle hont ghebeten 22heeft het trect wt dat 23fenijn dat daer binnen 24js ¶ Yeghen rudicheit3154 253155 ¶ Die ghene die de 26rude heeft hij sal nemen 27enen doec ende vouden3156 28wel dic te samen ende 29wriuen hem dair mede 30daer hem dat euel warret 31dan sal hij hem saluen 32metter oly vanden weyte 33ghemaket dat sacht ende 34heelt hem dat seer dat 35is gheproeft ¶ Vander 36gherste3157 ¶ Yegens hetten

1O3158ec maectmen 2vander ghersten 3tysanium aldus 4Men sal die gherste 5natten ende stoten soe lan- 6ghe dat de dop of gaet 7dan salmen nemen drie- 8waruen also veel waters 9als daer gherste js ende 10sieden dat te samen soe 11langhe dattet3159 sij euen 12dicke wert als dat 13gheclaert js ende ghe- 14wronghen doer enen 15doen3160 ende wel ghecoelt 16soe salment drincken 17gheuen den h3161 ghoenen 18die sucht hebben want 19het voel3162 wel den ziecken 20ende vercoelt sijne grote 21hetten ¶ Dit js3163 van- 22der dolke3164 23D3165Ie dolke die wast 24onder dat coern 25in groten heye ende 26jn onghetemperden tijden 27doer dat hij is ongans 28ende van scarper naturen 29Ende hij es goet totter 30aersadien ¶ Om kijnt 31te draghen3166 ¶ Die vrou- 32wen die kijnt willen 33dragen sij sallen nemen dat 34meel vander ghersten 35ende mirre ende wieroec

1ende leggen dat te samen op 2een lettel viers ende 3roken onder haer daer 4mede soe ontfaet sij te 5hant ¶ Yeghen rude3167 63168 ¶ Men sal nemen dat 7meel vander dolke ende 8menghent mit zwaue- 9le ende mit edic ende saluen 10daer mede den ghenen 11die de rude heeft het 12vergaet hem te hant 13¶ Yegen een veruuylde 14wonde3169 ¶ Men sal sieden 15dat meel vander dolke 16met rinde des radics 17ende dat legmen op die won- 18de die vervuylt is het 19zuuertse ende heeltse stap- 20hans ¶ Yeghens ane- 21beyen ¶ Waer dat meel 22vander dolke mit wijn 23ghesoden ende lijnsade ende 24met messe vanden ezel 25ende waer daer off een 26plaester ghemaect 27ende ghebonden op de ane- 28beyden sij veruaert te 29hant ¶ Tegens amborsticheit3170 30M3171Arobe es heet ende 31droghe inden anderen 32grade Men sal ne- 33men ende sieden te samen die 34bladen ende die wortel van- 35der marobie ende nemen 36dat sap ende siedent dan

1die liquerisse dat js 2herde goet gedroncken 3den ghenen die amborstich 4sijn ¶ Teghens donc- 5ker ooghen ¶ Men sal 6nemen dat sap vander 7marobie ende also veel 8wijns ende also veel ho- 9nichs ende menghen dat 10te samen ende gheuent te 11drincken den ghenen die 12de ooghen doncker sijn 13dat helpt hem ¶ Tegens 14de ghelu sucht3172 ¶ Men 15sal dat sap vander mora- 16bien ghieten in die noste- 17ren des gheens die de 18ghelue sucht heeft ende 19latent rinnen in dat hooft 20dat verlicht hem zijn euel 21¶ Teghens ziecte inde 22ooren3173 ¶ Wie soe ziec es 23in sijn ooren hij sal nemen 24dat sap vander morabien 25ende doen daer toe oly van 26rosen ghemaect ende ghieten 27dat in sijn ooren so sacht 28hem sijn euel ¶ Dat sap 29vander morabien salmen 30doen in een vat ende latent 31wel droghen totter sonnen 32Ende nuttent des wijnters 33alsmen des groens crwts 34niet en vijnt ¶ Tegens 35ziecte jn de lenden3174 ¶ Het 36es oec te weten dat de mo- 37rabie goet es den ghenen

1die an de lenden ziec zijn 2¶ Vander fyolen ende van 3hairre virtuten3175 4D3176Ie fyolen sijn cout 5ende nat inden eersten 6grade Soe wie 7soe zeer ghedroncken 8heeft dat hem sijn hooft 9zeer doet hij sal die fyo- 10le draghen in sij3177 sijnre 11hant ende ruken daer toe 12Off hij sal dair of maken 13enen hoet als hij dien 14draghet op sijn hooft 15soe vergaet hem die dronc- 16kenscap ende die hooft- 17zweer ¶ Teghens zwel- 18len van hetten3178 ¶ Men sal 19stoten die fyole ende doen 20daer toe een lettel edics 21ende maken daer off een 22plaester ende bijnden dat op 23dat let dat ghezwollen 24js het vergaet al te hant 25¶ Teghens ziecte ander 26milten3179 ¶ Oec salmen die 27wortel vander fiolen stoten 28ende doen daer toe een 29lettel edics ende gheuen dat 30te drincken den ghenen 31die ander milten ziec 32sijn Off men neme die 33selue wortel alzo ghe- 34stoten mit edic ende bijndent 35op die milte soe vergaet 36hem dat euel ¶ Tegens 37zeer ooghen van hetten3180

1¶ Wie sijn ooghen seer 2sijn van groter hetten hij 3sal nemen die wortel 4vander fyole ende mirre 5ende soffraen ende stotent te 6samen ende bijndent op zijn 7ooghen des auonts als hij 8slapen gaet / dat vercoelt 9hem die hetten ende sacht 10hem sijn euel ¶ Vander 11vrouwen stonde3181 ¶ Die 12fyolen worden sij gedronc- 13ken mit wijn sij sijn goet 14den vrouwen als hem haer 15stonde aen gaet ¶ Tegens 16des kijnts hoest3182 ¶ Men 17sal die fyolen stoten ende 18gheuense te drincken 19mit raeuwen water den 20kijnde dat zeere hoest dat 21es hem goet ¶ Teghens 22hetten ende hooft zweer318323Men sal olye maken vader3184 24fyole alzoo alsmen van 25rosen pleghet ende smee- 26ren hem mitter olye soe ver- 27gaet hem die hette ende 28die hooft zweer ¶ Te- 29ghens wormen inden lichaem3185 30¶ Soe wie wormen 31inden lichaem heeft die 32drincke de olye vander 33fyolen off hij salue hem 34daer mede soe gaen sij 35hem doen3186 door dat js 36gheproeft ¶ Teghens3187

1verloren sprake van sla- 2ghen ¶ Als yement 3wert ghesleghen an thooft 4soe seere dat hij de spra- 5ke verliest soe salmen 6die fyole stoten ende ghe- 7uen hem een deel te drinc- 8ken mit wine Ende dan 9salmense bijnden onder sinen 10luchteren voet soe crighet 11hij weder sijn sprake 12¶ Teghens verstopte ho- 13uet3188 ¶ Die sijn hooft js 14bestopt hij sal nemen ho- 15nich ende scument wel 16totten viere / ende nemen 17des ghemalens pepers 18ende doent totten honich 19ende makent als een lac- 20tuarie ende etent dicke 21een lepel vol Ende dat 22salmen doen alle daghe 23meer ouer drie daghe 24of ouer vier dat zuuert 25wel het hooft dat binnen 26verstopt js dair nae sal- 27men wijn drincken 28¶ Teghens verstopte borst3189 29¶ Wie ouer sijn borst 30bestopt js hij sal nemen 31centaurea ende sieden- 32se in water ende drincken 33dat water daer sij in 34ghesoden js dat sal we- 35sen laeu Ende dat salmen 36driewaruen doen dat ru-

1met seer den borst ¶ Ye- 2ghens ghescut3190 3E3191en cruut js dat 4heet bukel dip- 5tamnus jn diet- 6sche gheheten wijtworte 7het js goet yeghen dat 8ghescoten js Soe salmen 9dit cruut nemen ende 10in wijne stoten ende ghe- 11uent te drincken de ghe- 12nen die ghewont js al 13te hant gaet dat yser 14wt die wonde ¶ Als 15een vrouwe in arbeyde 16gaet3192 ¶ Oec soe ist har- 17de goet wat wijf soe 18langhe in arbeyde gaet 19dan hore stonde js dan 20sal sij eten dat selue crwt 21dat kijnt wort te hant 22gheboren ¶ Om den ziec- 23ken te doen spreken319324Dit selue cruut js 25oec goet den ghenen die 26also ziec js dat hij 27niet spreken en mach 28hij sal dat cruut eten 29soe spreket hij al te hant 30¶ Om harde buyken te 31doen weken3194 ¶ Soe wien 32den buke hart js hij sal 33nemen die wortel der 34weghebreden ende stoten 35die ende doen daer toe 36zwinen smeer ende maken

1dair off een plaester 2ende legghen dat al warm 3opden lichaem soe sinket 4hem die buuc ¶ Yeghen 5dat heilige vier31956Wie dat heilige vier he- 7uet hij sal nemen een 8cruut dat hiet bukeyse 9fenogrecum ende men sal 10nemen lijnsaet ende 11billen saet ende maken 12daer of een plaester ende 13legghen dat daer hem dat 14vier ghebornt heeft 15¶ Die verbrant js3196 16S3197Oe wie verbrant 17js hij sal nemen 18popelen ende sie- 19dense met boter ende sto- 20tense mitten witte vanden 21eye ende legghen dat op die 22stede daer hij verbarnt js 23dat trect dat vier alga- 24der wt Als dit js ghe- 25daen soe salmen nemen 26paerden melc ende paerden 27tort ende al gader al groen 28ende sal dat sap wt wrin- 29ghen totter melc ende stri- 30kent op die hette die 31js verbarnt soe en wort 32daer gheen litteken33Teghens seer ooghen van 34stoten3198 ¶ Soe wie ouer 35die ooren ghestoten js dat 36hij niet horen en can

1hij sal nemen witte wijn 2ende doen daer toe boem 3olye ende ghieten dat des 4eersten daghes in die 5ooren dat hem niet en 6zweert / des anders da- 7ghes salment in die 8ooren doen daer hij niet 9mede horen en mach. 10Als dat ghedaen js 11soe salmen nemen huus- 12looc ende stoten dat ende 13nemen ende doent drie 14nachten in die ooren soe 15vergaettet hem ¶ Om 16warten of te doen319917Soe wie vele warten 18heeft anden handen of 19onder den ooghen die sal 20nemen die rode stekele 21die inden houte sijn ende 22legghense in een nu- 23we esken vat ende be- 24sprenghense met sout 25Als sij dan ghesmou- 26ten sijn soe salmen dan 27mitten seluen smoute 28die warten bestriken 29veel soe vergaet 30¶ Teghens het buuc 31euel3200 32E3201en cruut heet po- 33tentilla in dietsche 34hietet grensine 35dat js goet daer yegen 36soe wie dat buuc euel

1heeft datment brade 2anden smoute ende ghe- 3uent hem dat te eten diet 4buuc euel heeft ¶ Te- 5ghens de heilige bladere3202 6¶ Soe wie een heili- 7ghe blader heeft hij sal 8nemen onghelesschet 9calc ende sepe des salmen 10hebben all euen veel ende 11doen dat te samen soe sal- 12men dat leggen in die 13bruseme Ende nemen 14dan een haselnote scel- 15le ende vollense daer me- 16de ende legghense buyten 17op die blader ende la- 18tense ouer nacht daer 19op legghen des morgens 20vroe soe wertet open 21ende soe loopt daer wt 22dat ongans js ¶ Om 23bloet te verdriuen3203 24E3204en cruut is ende 25es gheheten gaman- 26dria die dat sap 27des crudes drincket dien 28helpet alsoe wel of hij 29bloet ghelaten hadde ¶ 30Yeghens naderen3205 ¶ In 31wat steden dat veel adde- 32ren sijn salmen des we- 33ders hoernen nemen ende 34scauen die mit enen 35messe in dat vier als 36die adderen dat ruken

1soe vallen sij in dat vier 2ende verbarnen hem seluen 3¶ Tegens steecten vanden 4naderen3206 ¶ Soe wie die 5naderen hebben gesteken 6die sal beuonel3207 drinc- 7ken soe coemt dat venijn 8wt ¶ Van anijs om 9spijse te verduwen3208 10A3209nijs3210 is hete ende dro- 11ghe inden derden 12grade Men sal ne- 13men euen veel wichten 14van anijs cost veen- 15coel saet masticx ende 16caniel ende wriuen die 17wel cleyne te samen 18Dat poluer helpt wel 19den ghenen die sijn spise 20niet wel verduwen en 21mach Ende die onghe- 22mac heuet inden lichaem 23of in de maghe van wijn- 24de ende die dicke nuchte- 25ren drincke mit wine 26het sal vergaen ¶ Om 27veel sokes te crighen3211 28¶ Een wijf die een 29kijnt voedet drinct sij 30of etet sij dat poluer 31vanden anijse dat meer- 32ret haer dat melc ¶ 33Yeghen amborsticheit3212 34D3213Ie mirre js heet 35ende droghe inden 36anderen grade Die

1amborstich is hij sal ne- 2men vander mirren al- 3zo groot als twee bo- 4nen ende wriuen dat ende 5drincken dat mit wijn 6dat sacht hem sijn euel 7¶ Yeghens dat buuc 8euel3214 ¶ Dat selue doet 9oec verduwen den men- 10sche sijn spise ende helpt 11oec den ghenen die dat 12buuc euel hebben want 13het zuuert ende heelt 14hem die materie die 15scauen sijn vanden euel 16¶ Teghens quaden adem3215 17¶ Oec ist goet den ghe- 18nen die quade adem heb- 19ben coemtet hem vanden 20tant of vanden tantvleysch 21dan salmen die mirre 22stoten ende wriuen dair 23mede die tande ende dat 24tantvleysch dat beneemt 25hem den bosen rooc ¶ Om 26te maken claer stemme3216 27¶ Men sal die mirre 28wriuen ende legghen on- 29der die tonghe dat zu- 30uert die keel ende claert 31die stemme ¶ Yeghens gicht3217 32D3218Ie bakelaer js van 33heter ende drogher 34naturen Men sal 35nemen den bakelaer

1soe mense groenste 2mach ende wriuense 3wel cleyn ende doen dair 4toe boem olye ende sie- 5den dat te samen ende 6wringhent doer enen 7doec ende doent behou- 8den soe hetet oleum lau- 9rinum dat es goet ye- 10ghen de gicht Ende helpt 11wel den ghenen in 12wat leden die mensche 13siec is wort hem dat 14euel inden warf vanden 15been ¶ Teghens ve- 16nijn3219 ¶ Oec es de ba- 17kelaer goet den ghenen 18die vergheuen js ¶ 19Tegens venijnde beten3220 20R3221epenbloed is 21cruut datmen 22agro heet Ende 23wort dat mit wijn 24ghedroncken dat helpt 25den ghenen die verghe- 26uen is ende den ghenen 27die ghebeten js vanden 28serpent off een woe- 29dende hont ¶ Tegens 30hert zeer3222 ¶ Oec is sij 31goet den ghenen die 32ander herten ziec is 33¶ Teghens de geel zucht3223 34V3224erbena3225 js een cruut 35dat heet yserwort

1Ende js goet te menighen 2dinghen het helpt wel 3den ghenen die de ghelu 4sucht heeft drincket 5hijse dicke mit wijn 6¶ Teghens verghiffe- 7nisse3226 ¶ Dat selue js 8goet den ghenen die 9vergheuen js ¶ Yegen 10den terciaen3227 ¶ Die 11ghene die de terciaen 12heeft hij sal nemen 13drie wortel ende drie 14bladen vanden yserwort 15ende stotense te samen 16ende drinckense als hij 17dat euel heeft off eert 18hem an gaet ¶ Yeghen den 19terciaen3228 ¶ Die ghene 20die de terciaen heeft 21hij sal nemen vier wor- 22tel des cruuts ende salse 23stoten te samen ende drinc- 24kent mit water eer hem 25dat euel aen gaet dat 26heeft den menighen ghe- 273229 holpen ¶ Die weten 28wil van enen ziecken 29weder hij ghenezen sal 30off steruen hij sal dra- 31ghen dat cre3230 cruut in 32sijn hant ende gaen tot- 33ten ziecken ende vraghen 34hem hoe hij vaert ant- 35woert hij wel of des

1ghelijcs soe mach hij 2hebben hope sijns leuens 3Antwoert hij euel 4of des ghelijcs so mach 5hij anxt hebben sijns 6leuens ¶ Teghens den 7hooftzweer ¶ Die den 8hooftzweer heeft ma- 9ket hij een hoet vanden 10crude voernoemt ende 11settet op sijn hooft hem 12vergaet dat euel ¶ 13Teghens den steen323114Men sal nemen yserwort 15betonie ende gherwe al 16euen veel ende stotense te 17samen ende gheuense te 18drincken mit water 19den ghenen die den steen 20heeft dats hem harde 21goet ¶ Teghens het 22lanc euel3232 23D3233Ie rute3234 is heet 24ende droghe inden 25derden graet Men 26sal nemen edic ende also 27veel waters ende sieden 28die rute ende cleysent 29doer een doec dat zu- 30uert hem van die borst 31ende helpt wel den ghe- 32nen die de steken hebben 33onder de ribben Of die 34veel wijnts heeft inden 35lichaem ¶ Teghens

1zeer ooghen ¶ Soe wie 2die ooghen tranen hij sal 3nemen dat sap vanden 4rute ende also veel van- 5den veencoel ende alzoo 6veel honichs ende doen 7daer toe de galle vanden 8haen ende menghen dat 9te samen ende doen dat 10in die ooghen des auonts 11daer worden sij claer ende 12droghe of ¶ Dit is 13vanden vleysche3235 14D3236At hoen beyde 15wilt ende tam he- 16uet ganser vleysch 17dan enich vlieghende 18voghel Naest den hoene 19js die patrise best ¶ 20Die jonghe hoendre 21ende de patrise sijn beter 22dan de oude ¶ Alle die- 23ren mit vier voeten 24sijn ganser dan dat 25ander vleysch ¶ Dat 26harte ende dat vleysch 27vanden hoofde ende vander 28lendene dat voet wel 29den ghenen diet ver- 30duwen mach ¶ Die 31hoens leuer is goet 32ende bequamelike den 33maghe ¶ Die maghe 34maket cout quaet bloet 35ende sij is hart te verdu-

1wen ¶ Die tonghe js 2goet ende bequamelic 3wort sij mit peper ende 4mit edic begoten ¶ Die 5voeten sijn nutter totter 6aersaterie dan totter 7spijsen want sij sijn 8goet den ghenen die den 9bloet sucht heeft Off 10dat buuceuel Of den 11hoeste ¶ Dit js van- 12den visschen3237 13A3238lle grote visschen 14sijn van couder 15ende van natter natuer / 16die in rumen water 17vlieten die sijn beter 18dan die in stillen water 19vlieten ¶ Die in vuylen 20water vlieten die sijn 21ongans want sij ma- 22ken dicke bloet ende me- 23nichfoudighe ziecte 24¶ Die in claren water 25ende in rumen sijn daer 26die gront steenen is 27dat sijn die beste ¶ 28Die soute visschen 29sijn heet ende droghe 30ende sijn bequameliken 31den ghenen die van 32couder ende natter na- 33turen sijn ¶ Dit js 34vander melc3239 35A3240lrehande melc 36is van couder ende

1drogher naturen2Die suere melc is 3couder ende drogher van 4naturen dan die soete 5¶ Die gheyten melc 6js beter dan de scapen 7¶ Die scapen beter dan 8die coyen ¶ Die melc 9vander ezelinne is 10harde bequamelic den 11ghenen die amborstich 12sijn wort sij also heet 13ghedroncken als sij ghe- 14molken is ¶ Dit selue 15doet vrouwen melc die 16van ganser naturen 17sijn Dat is te weten 18dat de melc van allen 19ziecken dieren maket 20onghesont den ghenen 21diese dicke nutten22Teghens het buuc euel3241 23¶ Als die melc nuwe 24is ghemolken wort sij 25dan ghewelt in een 26yseren vat of in een 27steenen vat die es goet 28yeghens dat buuc euel 29Ende yeghens die bloet 30sucht3242 ¶ Die melc is 31beter inden somer dan 32in anderen tijden ¶ Alre- 33hande melc is quaet 34den ghenen die hersen- 35woedich sijn Ende den

1ghenen die den zucht 2of den rede heeft / off 3die den hooftzweer he- 4uet ¶ Vander marke3243 5D3244Ie marke die jnden 6tuynen wast die is 7heet ende droghe inden 8derden grade Sij be- 9stopt den lichaem vijnt 10sine ontlaten ende sine 11bestopts niet maer 12sij trect die ongans- 13heiden vanden lichame 14totten houede ende totter 15maghe Off diet groot 16euel hebben es sij goet 17ghenut ¶ Maer die 18marke miskoemt den 19vrouwen die mit kijnde 20gaen niet allene der 21moeder maer den kijnde 22dat wert ziec ¶ Ende 23die wortel vander mer- 24ke wort sij ghenuttet 25mit lactuarie soe 26wort sij te beter ¶ Dat 27saet vander marke is 28goet te menighen aer- 29saterien het helpt 30den ghenen die zeere 31hoesten off die verghe- 32uen sijn ¶ Maer an- 33der marke beyde saet 34ende wortel mescoemt den 35ghenen diet grote euel 36hebben ¶ Ende der vrouwen

1die mit kijnde gaet 2¶ Van alrehande spisen3245 3D3246Ie case es onganse 4spise ende quaet te 5verduwen Soe hij groen- 6re soe hij beter is ¶ 7Die boter is wel ghe- 8tempert van hetten ende 9van natten Sij es herde 10goet den gheenen die inder 11borst ziec zijn ende ghe- 12nvt in honighe Sij 13is goet yeghen verghiffe- 14nisse ¶ Der hennen ende 15der partrisen eyer die 16zijn goet ende ganser ende 17beter dan eenigher an- 18der voghelen eyer ¶ 19Der gansen ende der 20enden eyer die sijn on- 21gans ende onbequamelike 22den ghenen die vanden 23steen ziec zijn ¶ Die den 24reede hebben en sullen gheen 25eyer eten ¶ Vanden honich3247 26D3248Ie honich js heet 27ende nat inden anderen 28grade Se es wel bequa- 29melike den ouden lieden 30ende den ghenen die van cou- 31der naturen zijn ¶ Maer 32se es ongans vele geghe- 33ten jonghe lieden ende den 34gheenen die van drogher

1ende heter naturen sijn 2Ten sij dat sijt nutten 3doer aersedien D3249Ie 4suker es ghelike den 5honich maer hij en is 6van zoe heter naturen 7niet ¶ Vanden goude3250 8D3251At gout is gheliker 9van naturen ghetem- 10pert dan eenich ander 11metal Het is van heter 12naturen in soe welken 13graed het is dat en vijn- 14den wij niet Slaetmen 15plate van goude ende gloeyt- 16se int vier et legghetse 17dan in wine / die wine 18es goet ghedroncken den 19ghenen die ziec zijn ander 20milten ¶ Die oec des 21gouds niet en heuet 22make platen van stale 23¶ Men sal dat goud vilen 24ende datter of ghevijlt 25wert dat salmen gheuen 26die lazarus wert Ende 27dien de maghe vercout 28is ¶ Men sal dat scwm 29vanden goude wriuen ende 30doent jn de ooghen want 31het gout is vander natu- 32ren dattet zuuert ende 33starket ¶ Vander peterceli3252 34D3253Ie peterceli js heet 35ende drooghe jnden 36anderen graed Ende sij

1helpt den ghenen die inder 2leueren of inden lancken 3ziec zijn Of die den 4steen hebben ¶ Drinct de 5vrouwe die kijnt draghet 6peterceli dat kijnt wort 7ghezuuert van menigher 8ongansicheden ¶ Vanden 9dooden kijnde jnder moeder 10lichame3254 ¶ Als dat van 11onghelucke coemt dat 12het kijnt binnen sijnre 13moeder lichaem doot 14blijft soe sal zij caneel 15drincken met warmen 16peterceli al te hant wort 17tkijnt gheboren ¶ Van 18senep3255 19D3256Ie senep is heet 20ende drooghe inden 21vierden grade Pictogo- 22ras3257 een zeer wijs man 23hij prijsten in sinen 24boeken voor enich cruut 25¶ Soe wie den senep 26eetet het zuuert hem dat 27hooft Ende scarpt hem 28den sin ¶ Senep is 29hulpelic den ghenen die 30den steen heeft / of coude 31pisse ¶ Senep zuuert 32oec wel den vrouwen 33als hem die stonde an 34coemt ¶ Yeghen slan- 35ghen3258 ¶ Men sal senep

1wriuen met edic ende 2legghen dat op die wonde 3die de slanghe of die 4naderen ghebeten heeft 5¶ Teghens anebeye3259 6¶ Men sal dat saet 7vanden senepe stoten 8met ouden roesel ende 9bijndent opten anebeye 10dit is goet het js dicke 11gheproeft ¶ Teghens 12het groote euel3260 ¶ Men 13sal den senepe metten 14bladen ende met de wortel 15barnen ende laten den rooke 16dien ontfaen die dat 17groote euel heuet ende 18doet hijt dicke hem min- 19dert sijn euel sonder 20twiuel ¶ Teghen den 21tantzweer3261 ¶ Men sal 22nemen beyde struke ende 23blade des seneps ende 24stotent te samen ende 25nemen dat sap wt ende 26latent dan dat ander 27drooghen te samen dat is 28goet ghenut ieghen den 29tantzweer ¶ Van 30comijn ende van zijn virtuut3262 31C3263Omijn3264 is heet ende 32drooghe inden ande- 33ren graet Hij verdu- 34wet wel allen dranc

1ende alle spijse daer hij 2mede wert ghenut ¶ 3Ende welker wijs dat hij 4wert ghenuttet soe ver- 5driuet hij den wijnt 6vten lichaem ¶ Te- 7ghen venijnde beten3265 ¶ Wort 8de comijn ghedroncken 9mit wine hij helpt den 10ghenen die de slanghen 11Of die naderen3266 Of douen- 12de hont Of eenich fel 13dier ghebeten heeft ¶ 143267 Teghens verghiffenis3268 15¶ Die hem des ontsiet 16datmen vergheuen zal 17hij sal nemen xx bla- 18deren vanden rute Twee 19vighen die ghedroghet 20sijn Ende twee haselnoten 21ende etense tsamen met 22een luttel souts nuch- 23teren soe en mach hij 24niet vergheuen werden 25des daghes vp dat hij 26dat heuet ghenut met 273269 comijn ¶ Die eet alle 28daghe die comijn jnt 29jaer soe en mach hem 30die verghiffenis niet 31scaden Dit es gheproeft 32¶ Yeghen venijn3270 33D3271Ie de bladeren name 34vanden Rute ende

1behenghe hem daer mede 2ende ate daer of soe en 3mach hem niet nosen 4dat venijn vanden bosen 5dieren ¶ Yeghen de leuer 6ende de milte3272 ¶ Men sal 7droghen de bladeren vanden 8rute ende maken daer of 9een poluer ende nemen 10comijn dat salmen doen 11in edic een dach ende 12een nacht / ende droghen- 13se dan in een yseren 14pan vpt vier ende wri- 15uense te poluer / dan 16salmen nemen ghewre- 17uen peper ende dat poluer 18vander ruten ende dat pol- 19uer vanden comijn al euen 20wechtich ende doen daer 21toe honich die lactua- 22rie helpet wel den 23ghenen die ander leuer 24of ander borst / of ander 25milten ziec zijn ¶ Vanden 26rosen ende van sijn virtuten3273 27D3274Ie rose is cout ende 28drooghe jnden eersten 29graet ¶ Die ziec is 30vanden heilighen vier 31die sal stoten die bladen 32vander rosen ende bijn- 33dense op dat seer dat 34sacht dat euel doet hijt 35dicke ¶ Oleum rosacum

1¶ Men sal nemen die 2bladen vanden rosen ende 3achtwerf also veel 4boem oly ende werken 5dat te samen in een gla- 6sen vat ende settent 7inder sonnen veertich 8daghen ende doent dan 9behouden dat heet oleum 10rosatum ¶ Teghens 11zeer leuer3275 12D3276Ie wortel vander 13zwerdeken is heet 14ende drooghe inden anderen 15grade ¶ Die wijn daer 16die wortel in ghesoden 17is die es goet ghedronc- 18ken den ghenen die de 19leuer of die longhen 20verhart is des hij den 21rede niet en heeft ¶ 22Teghens die ghele zucht3277 23¶ Men sal sieden die wor- 24tel in water ende cleysen 25dat doer enen doec Ende 26men salre mede sieden 27een saet dat jn latijn 28heet ciserubeum ende 29gheuen dat te nutten den 30gheenen die de ghele 31zucht heeft dats hem 32wonderlike goet ¶ 33Teghens seer ooghen met- 34ten vluse3278 ¶ Dat sap 35vander wortel ende

1vanden venecoele salmen 2al euen vele nemen ende 3doent jn een vat ende 4settent an die sonne 5een stonde Ende poluer 6van aloe / ende latent dan 7te samen wallen ende 8doent behouden in een 9coperen vat ende strikent 10met ene vedere in die 11ooghen die mitten vlien- 12se3279 sijn betoghen dat is 13harde hulpelic ¶ 14Om te vercoelen3280 ¶ Die 15bladeren vander zwar- 16dele worden sij groen 17ghestroyt opter vloer 18in heten weeder sij ver- 19coelen al dat huys ¶ 20Teghens dat heilighe 21vier3281 ¶ Ooc seitmen 22dat de wortel goet ghe- 23nut is jeghens dat 24heilighe vier 25¶ Van Betonie3282 26D3283Ie betonie is heet 27ende drooghe inden 28derden graet Ende si is 29wonderlike goet te 30menigher arsedien 31¶ Teghens seer ooghen3284 32¶ Soe wien die ooghen 33seer sijn hij sal nemen 34betonie die wortel daer 35of ende siedense mit wa-

1ter totte dattet derden 2deel versoden is vanden 3water daer mede sal 4hij baden sijn ooghen Ende 5hij sal dan hebben ghe- 6stoten die groen bladen 7vander betonien ende bijn- 8dense vp sijn voerhooft 9ende vp die ooghen des 10als hij slapen gaet ¶ 11Teghens doncker ooghen3285 12¶ Soe wie die ooghen 13heuet doncker ende niet 14sien en mach hij sal 15nemen de bladeren vander 16betonien ende die bladeren 17vander rute euen veel 18wichtich ende stotense 19tsamen ende drinckense 20mit lauwen water ne- 21ghen daghen nuchteren 22dats herde goet als die 23ghene scrijft diet heeft 24gheprooft ¶ Teghens 25tranende ooghen328626Soe wie die ooghen 27dicke tranen hij sal eten 28die poluer vander beto- 29nien met alrehande 30spijse dat claert hem 31die ooghen ende droechtse 32vanden tranen ¶ Tegens 33het bloeden ter neeze328734Die ter neezen zeere bloet 35hij sal nemen een bon-

1dekijn vanden bladeren der 2betonien ende also vele 3souts als hij met drie 4vingheren nemen mach 5teffens wt enen vollen 6vate ende stoten dat te 7samen ende steken dat in 8de nosteren dat bloet 9ontstaet hem ¶ Tegen 10gheslagen wonden3288 ¶ Dat 11selue heelt wel een won- 12de die gheslaghen is 13wortet dair jnne ghe- 14leit ¶ Teghens ziecte 15jnder borsten Of die wal- 16ghet3289 ¶ Soe wien dat 17dicke walghet of te 18vele spuwet Of die 19ziec is inden borste hij 20sal stoten de bladeren 21vander betonie ende 22drinckense met lawen 23water ¶ Teghens 24ziecke leuer of milte3290 25¶ Men sal sieden die 26bladen vander betonie 27ende gheuen dat water 28te drincken den ghenen 29die ander leuere of 30ander milten ziec es 31¶ Teghens amborsticheit3291 32¶ Die bladen vander be- 33tonie sijn sij groen. of 34ghepoluert ende worden 35sij ghenut met honi-

1ghe sij maken den licham 2weec / ende sij helpen den 3ghenen die amborstich 4zijn ¶ Teghens daghe- 5licxen rede3292 ¶ Die den 6rede heeft daghelics 7hij sal nemen een ghe- 8wichte vander brede- 9weghen ende twee wich- 10te vander betonien ende 11stoten dat te samen ende 12drinckent met lawen 13water eer hem dat euel 14aen gaet ¶ Tegens 15venijn3293 ¶ Dat saet 16vander betonien is har- 17de goet ghedroncken 18met wijn ieghen alre- 19hande venijn Ende die 20dat saet niet en heeft 21hij nemen die bladen 22of die poluer dat daer 23van ghemaect js ¶ 24Yeghens venijnde beten3294 25¶ Die seker wil wezen 26daer hij gaet daer ve- 27le slanghen ende naderen 28sijn die belegghe hem 29metter betonie soe on- 30der3295 haerre gheen daer 31ouer gaen sij vechten 32onderlinghe ende ver- 33biten hem zeluen34Teghens de ghelue 35zuchte3296 ¶ Die bladen

1vander betonien worden 2sij ghestoten ende ghedron- 3ken met lauwen water 4sij helpen wel den ghenen 5die de ghele suchte heb- 6ben ¶ Om der vrou- 7wen stonde3297 ¶ Men sal 8ooc honich ende water 9te gader sieden ende doen 10daer toe bladeren van 11betonie die ghestoten 12sijn ende gheuen dat te 13drincken den vrouwen 14die hore stonden te spade 15comen ¶ Om starke 16maghe ende wel te ver- 17duwen3298 ¶ Men sal nemen 18de poluer die vanden 19bladen van betonien ghe- 20maect is also groot 21als een boen ende nutten 22dat naden eten want 23het starct de maghe 24ende doet wel verduwen 25¶ Teghens twater3299 26Ooc salmen die bladen 27vander betonien stoten 28ende wringhen dat sap 29doer enen doec ende ghe- 30uent te drincken den 31ghenen die dat water 32jnden lichaem heeft 33Ende en vijnt hij oec 34niet die groene blade

1hij neme dat poluer 2dan vanden bladen ghe- 3maect js ende drincke 4dat met wine ende doe 5daer wat honich toe 6het es veel beter ¶ 7Die ghescoert js3300 8¶ Soe wie ghescoert 9js hij sal honich ende 10water te gader sieden 11ende drincken dat water 12met den poluer vander 13betonie doet hij dat 14dicke het es hem herde 15goet ¶ Teghens seer 16ooren ende doefheit3301 17¶ Soe wie ziec es 18anden ooren off die niet 19horen en mach hij sal 20nemen dat sap vander 21betonien / ende olie van rosen 22ghemaect ende menghen 23dat te samen ende latent 24van zinen vingheren 25jn die ooren drupen dat 26betert hem sijn euel 27sonder twiuel ¶ Vanden 28steen3302 ¶ Soe wie van 29den steen becommert is 30hij sal dicke nutten 31die betonie dat scri- 32uet plurus3303 een wijs 33man ¶ Tegens arse- 34die3304 ¶ Soe wie betonie

1an hem draghet die en 2mach gheen bose arse- 3die noozen ¶ Inden oext 4salmen die bladen vander 5betonie winnen ende dro- 6ghen ende makense te 7poluer ende nvttense 8des wijnters alsmen 9die groene bladen niet 10en heeft ¶ Teghens 11lelike verwe3305 ¶ Oec 12scrijft plinius Soe 13wie in sijn aensichte 14lelike verwee heeft 15die nvt de betonie met 16wine doet hij dat dicke 17hij wint binnen corten 18tijden schone verwee 19¶ Teghens scorftheit3306 203307 D3308Ie scorft js op 21sijn hooft Hij sal 22nemen de bladen vander 23pople ende siedende3309 sie- 24dense in camerloghe 25ende doen daer toe sout 26ende bijnden dat op sijn 27hooft doet hij dat dic- 28ke soe valt hem dat 29vuyle haer wt ende hem 30wort dat hooft reyn 31ende gans ¶ Vanden 32bille ende hairre virtuut3310 33D3311Ie bille is heet ende 34drooghe jnden derden

1graet ende droghe jnden 2anderen graet Si es drie- 3rehande dat salmen 4anden sade kennen Die een 5draghet wit saet Die 6ander root Die derde 7zwart ¶ Die rode is 8goet totter arsadien 9Die witte is beter dan 10dat zwart Die zwar- 11te en mach nyement 12nutten sonder vrese sijns 13lijfs ¶ Teghens ghe- 14zwollen lit3312 ¶ Men sal 15nemen x bladen vander 16bille ende stotense ende 17doen daer toe ghersten 18meel ende water ende 19sieden dat te samen dat 20es herde goet op dat 21let dat ghezwollen es 22js dat euel van heter 23naturen ¶ Teghens 24wormen jnt oer331325Die wormen int oer 26heeft hij sal de bladen 27vander bille stoten ende 28nemen dat sap ende 29doent in sijn ooren 30soe steruen die wormen 31daer off ¶ Teghens 32tantzweer3314 ¶ Die den 33tantzweer heuet hij 34sal de wortel vander 35bille sieden in edic als

1dat wel ghesoden is 2soe salment doen vanden 3vier ende latent staen 4went laeu is soe sal 5hij nemen wijn edic 6also lawe ende houdent 7in sijn mont went 8hem dat euel vergaen 9is jst van heter natu- 10ren Mach hij bet cout 11dan heet ghedoghen 12soe es dat euel van cou- 13der naturen ¶ Teghen 14dicke spaden ooghen331515Men sal dat saet vander 16billen stoten dat sap is 17harde hulpelic den 18gheenen die den ooghen 19dicke spaden / bestriket 20hijse daer mede / dit is 21gheproeft ¶ Men sal 22oec dat saet stoten ende 23doen daer toe een luttel 24wijns ende maken daer 25of een plaester dat is 26wel goet den vrouwen 27die de mammen sijn ghe- 28zwollen wort daer vp 29ghebonden ¶ Teghens 30bloet te spuwen3316 ¶ Men 31sal nemen dat saet van- 32der billen also veel als 33xij gherst coern we- 34ghen ende alzoo veel

1mancoop saets ende 2gheuen dat te drincken 3met mede den ghenen 4die bloet spuwet dat 5helpt hem wael ¶ 6Om wel te slapen3317 7¶ Oec salmen die bla- 8den ende die wortel ende 9dat saet nemen ende 10siedent jn water te 11samen ende betten daer 12mede dine voeten dat 13voerhooft ende den slaep 14des ghenen die de zucht 15heuet ende niet slapen 16en mach ende dan salmen 17nemen allene dat saet 18vander bille ende stotent 19harde cleyn ende doen dair 20toe dat witte van enen 21rauwen ey ende wiues 22melke ende een lettel 23edics ende maken daer 24of een plaester beyde 25op de voeten ende dat voer- 26hooft ende vpten slaep 27dat doet den ziecken 28wel rusten ende slapen 29¶ Teghen tranende oo- 30ghen3318 ¶ Waer totten pa3319 31plaester wieroec ghe- 32daen wel cleyn ghe- 33wreuen ende waert ghe- 34bonden vp die ooghen

1die seere tranen sij droghen 2daer of sonder twiuel 3¶ Dats oec te weeten 4dat de wortel ende blade 5vander bille niet en 6salmen eten maer alle- 7ne dat saet als die ar- 8sedie wijset ¶ Dit 9is vander eemse Ende 10vanden buuc euel3320 11D3321Ie heemse is cout 12jnden eersten graet 13ende niet inden anderen 14Die dat buuc euel 15heeft ende gaet hem doer 16vleysch metten bloede 17ghemenghet dat is 18herde vreselic te zinen 19liue ¶ Ieghen dat euel 20salmen3322 nemen de wor- 21tel vander heemse ende 22siedense in wine ende 23gheuen hem den wijn te 24drincken dat heuet 25den menighen gheholpen 26¶ Teghens bloet te spu- 27wen3323 ¶ Den seluen wijn 28is goet ghedroncken 29den ghenen die bloet 30spuwet ¶ Yeghen den 31steen3324 ¶ Oec helpt hij 32den ghenen die den steen 33hebben ¶ Om wonden te 34ghenezen3325 ¶ Men sal den

1wortel sieden ende stoten 2ende doen daer toe honich 3ende bijnden dat op die 4wonde die qualike ghe- 5heelt js dat doetse wel 6ende satelic worden7Teghens dat verbrant of 8verbroyt is3326 ¶ Waer 9vander heemse salue 10ghemaect sij helpt den 11ghenen die verbroyt 12of verbrant js ¶ Om 13een zweer te doen doer 143327 breken3328 ¶ Men sal oec 15die wortel vander heem- 16se sieden ende doen daer 17toe out roesel ende stoten 18dat tsamen ende bijndent 19vp een zweer dat wor- 20det weec daer of ende 21breket doer ¶ Tegens 22het borst euel3329 23D3330Ie liquirisse is 24wel te maten van 25heeter ende van natter 26natuer ¶ Die wijn 27daerse in ghesoden is 28die es goet ghedroncken 29den ghenen die jn die 30borst of in die kele 31ziec zijn Of die zeere 32hoesten ¶ Die liqui- 33risse die van gheelen 34verwen js ende die niet

1herde cleyn noch herde 2grof en is die is goet 3Die binnen wt3331 of groen 4is de es selden goet ¶ 5Van sinte taurea3332 6A3333ls die herfst in 7gaet soe salmen 8die centaure winnen 9ende nemen dat sap ende 10doent in een becken 11ende latent droghen tot- 12ter sonnen ende doent 13behouden tot dien dat- 14mens behoeft ¶ Te- 15ghens die gheel socht3334 16D3335Ie scorfworte is 17heet ende drooghe 18jnden eersten graet ¶ 19Men sal de wortel van- 20der scorfwort ende die 21wortel vanden dille sto- 22ten te samen ende doen 23daer toe blancken wijn 24ende gheuen hem dat te 25drincken den ghenen die 26de gheel zucht heeft 27dat js hem harde goet 28¶ Teghens doncker ooghen3336 29¶ Men sal stoten die wor- 30tel vanden scorfworte 31ende nemen vanden sape 32twee eys doppen vol Ende 33soe veel claer honichs

1ende doen daer toe xl 2coern pepers ghewre- 3uen ende twee pennincs 4wichte aloe dat van 5zwerter verwen js 6ende sieden dat te samen 7wentet euen dic es 8Ende besteden dat in een 9coperen vat dat sach- 10tet ende claert herde wel 11die ooghen die seer sijn 12ende doncker wortet 13daer jn ghedaen ¶ 14Teghen d[...] hoeft3337 ende 15quade leuer3338 ¶ Aloe3339 16A3340loe js tweerehande 17die een is van brwn- 18re verwen als een leue- 19re Dander is van zwer- 20ter verwen ende ende3341 heeft 21zoo grote cracht niet 22¶ Aloe3342 zuuert wel 23dat hoeft ende de leuer 24Oec helpet wel den 25ghenen die metter 26seluer3343 sucht beuaen 27js ¶ Teghens ghesla- 28ghen wonden3344 ¶ Wort aloe 29ghepuluert ende ghe- 30daen in een wonde 31des gheens die ghe- 32slaghen js het zuuert 333345 ende heeltse wel ¶ Omme 34pillen te maken3346 ¶ Men

1sal aloe polueren ende 2stoten die blade vanden 3cole ende nemen dat sap 4ende nettense daer mede 5de aloe / ende dan salmen 6daer of maken pillu- 7las ende nemen daer of 8des auonts alsmen 9ghegheten heuet ¶ 10Teghens den hooft- 11zweer3347 ¶ Dat scriuet 12mater die wijse soe 13wie die pillulas dic- 14ke neemt ende heeft 15hij den hooftzweer 16hij vergaet hem ¶ Oec 17worden hem die ooghen 18gans ende claer daer 19off ¶ Teghens tra- 20nende ooghen3348 21D3349Ie wieroec js 22heet ende drooghe 23jnden vierden graet 24Den wieroec salmen 25wriuen ende doen daer 26toe een deel witte van 27eye of vrouwen melc 28dat js goet jnde ooghen 293350 die tranen ¶ Tegens 30bloedende aderen off won- 31den3351 ¶ Men sal nemen 32wieroec ende aloe ende 33daer toe dat wit vanden 34eye ende doent al te sa-

1men ende bijnden dat vp 2die aderen / of op die won- 3de die soe sere bloet 4datse nyement stempen 5en mach soe ontstaet 6dat bloet ¶ Ende maect 7van werc een plaester 8ende leit met de salue 9vp die wonde soe heelt 10zij ¶ Teghen bloet te 11spuwen3352 ¶ Men sal 12oec wieroec wel cleyn 13wriuen ende gheuent te 14nutten den ghenen die 15bloet spuwet want 16het js een goede arsa- 17die yeghen dat euel 18¶ Om de herssene335319Die roec vanden wieroec 20is goet der herssene 21want hij sterket bei- 22de sinne ende memorie 23D3354Ie muscate js 24heet ende drooghe 25inden anderen graet 26¶ Teghens ziecte vander 27maghe of vander leuere3355 28¶ Die inder maghe 29of inder leuer ziec is 30ende zijn spise niet en 31mach verduwen hij sal 32nu3356 nemen de muscate 33ende wriuense ende sie-

1dense in wijn ende drinc- 2ken den wijn soe ver- 3gaet hem sijn euel ¶ 4Teghens grote ziecte3357 5¶ Die selue wijn is 6goet ghedroncken ye- 7ghens grote ziecheit 8Oec js de roke vander 9muscaten gans ende be- 10quamelic ¶ Die mus- 11caten salmen kiesen na3358 12dien dat sij licht js 13ende zwaer van hoerre 14groot die zwaer sijn 15goet ghegeten 16D3359At hout van aloe 17vijntmen jn die 18vloet die wtten para- 19dise coemt ghelopen 20doer die woeste babi- 21lonie ¶ Dat hout aloe 22is heet ende droghe inden 23derden graet Hij star- 24ket den sin ende die 25cracht des menschen 26¶ Teghens vercoude ma- 27ghe ¶ Die ander herten 28ziec es / of die de ma- 29ghe is vercout / of die 30sine spise niet verdu- 31wen en mach hij sal 32sieden dat hout aloes 33in wijn ende drincken 34den wijn hem vergaet

1zijn euel dat is geproeft 2¶ Teghens vercoude 3herssen3360 [...]3361 Oec es de 4wijn goet ghedroncken 5den ghenen die sijn hers- 6sen is vercout Ende 7isser gariofel daer 8toe het heeft de meer- 9re cracht ¶ Teghen 10den steen3362 ¶ Cost3363 11D3364Ie cost is tweere- 12hande die ene is 13van roder verwen ende 14js zwaer van bitteren 15smake Die ander en 16is niet bitter ende is 17licht van witter verwen 18Die rode js beter diese 19hebben ¶ Die cost is goet 20ghemenghet met 21wijn den ghenen die 22ziec zijn vanden steen 23¶ Tegens de milt ende de 24leuere3365 ¶ Die ander 25milte of ander leuere 26ziec zijn hij sal wri- 27uen den cost ende drinc- 28ken mit lauwen wijn 29¶ Tegens wormen336630Men sal den cost wri- 31uen ende menghen dat 32poluer mit honich 33dat es goet ghenut die 34de wormen heeft ¶ Te-3367

1ghens sproeten3368 ¶ Dat 2salue es goet den ghenen 3die sproetich sijn int 4aensicht bestriket hij 5die sproeten daer mede 6¶ Teghens ziecte inden 7lancken3369 ¶ Men sal ne- 8men den cost ende wriuen 9ende doen daer toe boem 10olie ee3370 ende een lettel 11wijns ende wellen dat 12te samen die salue js 13herde goet den ghenen 14die jnden lancken ziec 153371 zijn ¶ Om dicke 16haer ende vast3372 17D3373Ie gagel is cout 18inden eersten graet 19ende droghe inden anderen 20¶ Soe dicke zweet 21ende crancke daer of wert 22hij sal hem seluen saluen 23mitter olie diemen 24vander gagel maket 25¶ Ende dese olie doet 26enen mensche dat haer 27dicke werden ende vaste 28staen ¶ Die de olie 29van gaghele niet en 30hebbe hij neme de bla- 31den vanden gaghele ende 32siedetse in water ende 33dwa sijn hooft daer 34mede dat helpt wel

1Die olie is daer toe be- 2ter want sij heuet 3meer cracht ¶ Te- 4ghens het buuc euel3374 5¶ Dat saet vanden 6gaghelen is goet ghe- 7gheten den ghenen die 8vanden buuc euele 9ziec zijn ¶ Teghen 10den hoest3375 ¶ Het saet 11vanden gaghelen es oec 12goet ghegheten teghen 13den hoest ¶ Die niet 14slapen en mach3376 ¶ Die 15bladen vanden gaghele 16warden sij ghesoden in 17water ende wort daer 18mede ghebet het voer- 19hooft ende beyde die sla- 20pe. sijn hoeft ende beyde 21sijn voete des gheens 22die ziec is vander zucht 23dat hij niet slapen en 24mach het doet hem sla- 25pen ende rusten vanden 26euel ¶ Tegens de borst3377 27D3378Ie gansiane is 28heet ende droghe 29jnden derden graet ¶ 30Men sal nemen de gan- 31siane ende siedense in 32wijn ende latense daer 33in wezen enen nacht

1die wijn zuuert ende ru- 2met wel die borst Ende 3helpt oec den ghenen die 4de milt of den leuer 5verhert is ¶ Om 6zweeren te doen wt bre- 7ken ¶ Vander lelien3379 8D3380Ie lelie is cout 9ende nat inden eers- 10ten grade ¶ Worden 11de bladen vander lelien 12ghesoden ende ghestoten 13ende ghebonden op herde 14zweren zij worden weec 15ende breken daer of son- 16der seer ¶ Die verber- 17net js3381 ¶ Die wortel 18vander lelie ghesoden 19ende daer of salue ghe- 20maect dat helpt wel 21den ghenen die ghebar- 22net is ¶ Om claer 23aensicht3382 ¶ Die selue 24salue maect den lieden 25haer aensicht claer 26ende satelic ¶ Tegens 27verharde leuer3383 28D3384Ie lubesteke js 29droghe jnden an- 30deren graet Dat saet 31vander lubesteke sal- 32men doen totter arse- 33die ¶ Die wijn of dat

1water daer dat saet in 2ghesoden is3385 wort hij 3ghedroncken helpt 4wel den ghenen die de 5milte of de leuere 6verhart is ¶ Tegens 7wijnt of ziecte jnde 8maghe3386 ¶ Die ziec 9jnde maghe is of te 10veel wijnts of grote 11steecte jnden lichaem 12heeft hij sal nemen co- 13mijn ende dat saet vander 14lubesteke ende drinckent 15mit wijn dat doet hem 16vergaen dat euel ¶ 173387 Om bloet te stempen 18¶ Men sal stoten een 19crwt dat heet henne 20kers ende nemen dat sap 21ende netten daer jn 22een sijden doec ende ste- 23kense jn de nosteren 24des gheens die sere 25bloet dat stempt wel 26dat bloet dat is ghe- 27proeft ¶ Teghens 28bloet suchten3388 ¶ Wort 29hij ghewreeuen op een 30bloetsteen mit wijn 31of mit water dat daer 32of gaet dat js goet 33yeghens die bloet such- 34te wortet ghedroncken 35¶ Teghens ziecte

1vanden steen ¶ Oec seit- 2men dat de bloet steen 3es goet den ghenen 4die vanden steen ziec 5sijn draghen sijse ghe- 6bonden op den nauel 7dats hem goet ¶ Die 8bloet spuwen3389 ¶ Die 9bloet spuwet hij zal 10drincken dat sap van- 11der weghebrede mit 123390 reghenwater ¶ Die 13bloet spuwen3391 ¶ Men 14sal oec nemen xxx 15coernen pepers ende 16also vele betonien 17als ses coelsche pennin- 18ghen wegen ende wriuen 19dat te samen ende ghe- 20uent hem te drincken 21nuchteren met soete 22melc van gheyten dat 23salmen drie daghen 24doen ¶ Men sal hem 25drie daghen gheuen te 26nutten nuchteren in 27enen weeken eye mit 28wieroec wel cleyne 29ghepoluert ¶ Men sal 30oec nemen alant ende 31gherwe ende een cruut 32heet valeriane euen 33veel wichten ende stotent 34te samen ende gheuense hem

1te drincken nuchteren 2mit couden water ¶ 3Men sal nemen mastic 4ende soffraen ende herte 5vleder euen wichtich 6ende bernen dat te samen 7ende gheuen hem dat pol- 8uer te drincken nuch- 9teren mit couden water 10¶ Men sal oec nemen 11edic ende driewaruen 12alzo veel honichs ende 13sieden dat te samen dent 14half versoden js ende 15drinket hij dat drie 16daghe nuchteren het 17sacht hem dat euel ¶ 18Drincket hij oec 19v daghen nuchteren 20dat sap vanden crude 21datmen heet hennen 22kers met wine het 23helpt hem herde zeer 24teghen dat euel het is 25gheproeft ¶ Die her- 26sene die voete de mil- 27te vanden jonghen zwi- 28nen die sijn hem herde 29goet ghegeten ¶ Die 30dat euel heeft hij sal 31hem hoeden van zouter 32spijsen Ende sal oec niet 33roepen noch arbeiden

1noch vele wanderen 2¶ Die melc vanden 3gheite helpt hem wel 4ghenuttet dicke ¶ 5Hij en sal gheer3392 er- 6weten eten noch cout 7water drincken8Medecine jegen le- 9targia3393 10D3394Ie letargia is 11een vreselick 12euel Dat euel mach- 13men aldus bekennen 14diet heuet hij slaept 15zeer. Hij leghet op- 16waert ghekeert Die 17mont is open Sijn 18ooghen sijn hem beloken 19Die weken vanden ooren 20sijn hem cout Men sal 21hem bedden daert licht 22js Men sallen nemen 23bijden kinne of bijder 24noosen / of bijden ooren 25ende roepen an hem ende 26benemen hem den slaep 27soemen best mach ¶ 28Men sal te samen men- 29ghen edic ende sout 30ende wriuen daer mede 31sijn handen sijn voeten 32ende sijn beenen ¶ Men 33sal nemen witte sam-3395


Vorige Volgende