Handschrift Hattem C 5

Regelnummers proza verbergen

16. Medisch handboek

[p. 395]

[p. 396]

1¶ Van scuerftheide opt hooft²¹⁹⁴ 2S²¹⁹⁵Cuerftheide op het houet dat 3es het hooft scuerfde ¶ Dair 4sijn enige manieren diemen mach 5ghenezen Ende eenighe diemen niet en 6mach ghenezen dat sijn die de huut 7vanden hoofde hebben vaste ende bij een ant been²¹⁹⁶ 8staende die niet en mach riden 9Ende die haert zere ende werpt vele 10sculferen w²¹⁹⁷ die eten het haer ¶ 11Ende off ghij v wilt onderwijnden 12van scuerfden hoofden te ghenezene 13en begrijpt niet die aldus gedaen 14sijn want ter waerheit dese en mach- 15men niet ghenezenne ¶ Die aldus 16ghedaen sijn van tween manieren 17Die ene werpen wtte groot hair ende 18dat vele / ende dat²¹⁹⁸ heetmen stijnstox 19ende die huut es groet ne ware si- 20ne hout niet ant been ende sine es 21niet haert Een andere sijn die de huut 22hebben groet ende droghe met vele 23jeucten ende werpt wtte een lettele 24haers Ende die welke van dezen twee 25es soe moet ghij eerst het houet mo- 26ruwen met smeerne met botere ende 27dan soe moet ghij die stinstox trec- 28ken wtte / ende dair nae soe moet ghij 29ghenezen also v voerleert wert hier 30na ¶ Off moruwet met deser saluen 31Neemt wit ellebore op sap van docken 32die de blader lanc hebben ende scarp vo- 33ren dat eenige lieden heeten rode doc- 34ken in vlaemsche Ende in latijn heeten 35sij lapocidum acutum Dair of neme i 36onse / ende scip pec ene dragme²¹⁹⁹ dat es 37zwart pec / die carnelle van oker 38noten vj dragmen²²⁰⁰ dit stampt wel te gadere

2194 Van scuerftheide opt hooft Rood onderstreept.

2195 S Lombarde, 3 regels hoog (2-4), met representant in linkermarge.

2196 ende bij een ant been Contemporaine doorhaling; 'ant been' bovengeschreven.

2197 w Contemporaine doorhaling.

2198 dat Voor 'dat' staat een doorgehaalde aanzet tot h.

2199 dragme Voor het dragme-teken staat een doorgehaald onse-teken.

2200 dragmen Voor het dragme-teken staat een doorgehaalde aanzet tot een onbekende letter of teken.

[p. 397]

1ende maecter off een salue Ende of het 2es jnden wijntere soe maect van desen 3noten olie ende smeerter mede het hooft 4viij daghen off ix off meer of mjn 5Alse v dunct dats te doene es omme 6het hare wt te treckene Ende als v 7dunct dat morruwe ghenoech es 8soe trecket dat hair vte met worte- 9len met enen tangeskine of met 10enen anderen instrumente Ende wair dat 11ghijt hebt wt ghetrect soe smeert 12die stede weder mettet ghuene daert 13te voeren mede ghemoruut was Ende 14of dat haer wast weder soe dwaet 15het hooft met eenre scarper logen 16Ende als het hooft droge es so smeert 17met dezen dinghen twelke heet si- 18lotrum ende es ghemaect aldus Ne- 19met onghebluscht calc iiij onsen ende 20doetet spoelen in water / ende dair 21nae soe doetter jn operement ij 22dragmen ende doet al te gader sieden ende jn tey- 23ken dattet ghenoech ghesoden es soe 24steect jn gansen vederen ende dair nae 25soe trectse weder wtte gaet die 26plume lichtelike off vander vedere 27soe ist ghenoech ghesoden Ende hier 28mede soe smeret het hooft soe lange 29dat die huut bleeck es Ende dair 30dat hair wt es smeertmen het ho- 31uet soe langhe dat die stede niet 32root en si mer al wit ware Ende 33die wortelen vanden hare werden na- 34tuerlick ende niet hert dit es een 35teyken van ghenesene Ende wart dat 36hooft te drooghe dat es te verstaene dat 37die scoerfthede wert te droge bider

[p. 398]

1droghe nature soe doet in silotrum 2een lettel olien van oliuen dat silo- 3trum niet en vertere te zeere die vert- 4heide vanden houede ¶ Ende ist ene 5verssche scorftheide so smeert coenli- 6ke metten silotrone²²⁰¹ ende alsoet es ghe- 7maect sonder olie ¶ Die glose van- 8den vier meisters die leert aldus ende 9seit dat die scorftheide coemt me- 10nichwerf bij scolden vanden meisters 11Ende dat is om dat sij menich werf 12den ziecken plaesteren op het hooft leg- 13gen die welke sijn te heet ende te dro- 14ghe ende dair omme soe verteren sij die 15natuerlike verscheide vander huut 16ende maectse droghere dan si es schul- 17dich te sine bij naturen Ende dus soe 18wert sij hert bij roekeloesheiden vanden 19meisteren ende bij dat die meisters niet 20en weeten wat sij doen dat dicken 21wair is soe vallet dat haer wte ende 22en mach nummermeer weder wassen 23want die droghe plaesteren ende die hete 24hebben verteert die wacheide Ende die 25hitte vanden plaesteren heeft die huut 26verhart soe datter gheen haer wt 27en mach bidien want soe wair dat 28enich dinck wassen sal dair moet 29wesen ghetemperde hitte ende ghetem- 30perde wacheide Want daert is te hete 31daer verbernt het te zeere ende verdroghet 32Ende dairte²²⁰² te wack es dair verdrinc- 33ket te zeere bijder wacheide dierre te 34vele es ¶ Noch segghen die glosen 35dat alsmen een plaester laet leggen 36te langhe op een seer soe coemter 37oec off alsoet voerseit es ¶ Dese 38scoerftheide coemt onderwijlen van

2201 silotrone Oplossing afkorting onzeker; vergelijk r. 1-3 (psilotrum).

2202 dairte Contemporaine doorhaling van de e.

[p. 399]

1souter fleumen ende heeft hij grote 2joecte dair jn Ende dair of comen ve- 3le sculferinge ¶ Noch es dair ene 4die coemt van melancolien ende en 5joecken niet zoe zere omme die cout- 6heide vander materien ende die droechei- 7de Ende en waren die humoren niet ghe- 8nesen soe comen dair off puusten ende 9namelike vele etende ende niet pinende 10ende niet badende ende van diuerschen hu- 11moren Hier bij moghedij kennen den 12mensche van wat humoren dat hij 13sij alzoe ons bescrijft lancfranc Ende 14alsoe oerkont die oude meister ypocras 15galien Auicenna rasis²²⁰³ ende vele andere 16¶ Dit sijn van bloede heet sangwins 17die sijn wel gheuleyscht vet ende wel 18gheverwet root ende hij heeft die 19mont soete ende hij heeft puusten ende 20die root ende vol etters Vrine root 21ende dicke ende van jonghen jaren onder 22xxx ende spise die welke sijn voetsel 23es bij vsagen g²²⁰⁴ goet vleysch ende dies 24ghelike Ende drinct goeden wijn dit 25sijn alle teykene dat hij es van bloede 26¶ Ende die van colera sijn dat es 27die colerijc heetende sijn Dese sijn 28magher ende hebben grote handen ende 29ghevarwet rootachtich ende hebben 30lettel honghers ende lettel becoringe 31in hair spise ende die steden vanden puusten 32die sij hebben sijn ghelue / ende die puusten 33droghe ende herde sere dit es een tey- 34ken van coleren Ende sijn eenige die heb- 35ben den lichaem wit tepwt sonder ver- 36wen wit bleke clene aderen die menschen 37sijn zwaer ende hebben veel speekels 38ende dat tay ende hebben die orine wit

2203 ypocras galien Auicenna rasis Rood onderstreept.

2204 g Contemporaine doorhaling.

[p. 400]

1of bleec ende raeu ende dicke ende hebben 2dorst Ende spade hare spise verterende 3Ende die sere steden sijn wit off morru of 4sochte te tastene Ende vele verscheide 5hebben sij sonder hitte dat sijn allene 6teykenen vanden fleumatica ¶ Noch 7die melancolien die heeft den lichaem 8magher ende brunachtich Ende hare 9orine es brun bleec ende donne off 10onder zwerte verwee ende groenachtich 11ende dunne Ende hij eet wel ende sijn bloet 12es brunachtich ende dicachtich Ende 13dit is hem quaet gheten als coyen 14vleysch / gheeten vleysch colijn wermoes 15ende alle pot eten²²⁰⁵ van rode sade ghe- 16maect dit doet wassen rode coleren 17dat es melancolie Ende die sieke stede 18wert brunachtich ende rootachtich 19et²²⁰⁶ ende hertachtich Dit es teyken van 20melancolien Ende of die materie es van 21melancolien meer te merwe die stede 22ende die vischine die huut met dwa- 23ne met watere dair jnne ghesoden vio- 24letten bladeren totte die materie sij ghe- 25morwet ende die huut sij geverscht 26die ziecken voetmen met versschen 27voetsele als goet wederen vleysch ghe- 28soden kiekene roems wermoes mor- 29ruwe eyeren kerende melc metten 30gorte ende alle verssche spise zonder 31diere voerseit sijn die doen wassen 32melancolien ¶ Dit sijn die namen 33van diuersschen manieren van puusten 34die wassen opt hooft ende in anderen 35steden vanden lichame van menigher 36manieren ende misselike geformeert 37Dese heet meister gillebert²²⁰⁷ water 38bellen alsomen op het water mach sien

2205 pot eten Lees: poteten.

2206 et Contemporaine doorhaling.

2207 meister gillebert Rood onderstreept.

[p. 401]

1die wilen alst reinghent of twerien²²⁰⁸ 2ne ware sijn si heit / soe heet hi die 3ziecheide spidecie ende sijn recht on- 4derwilen alst benetelt ware ¶ Onder- 5wijlen wassen puutkine²²⁰⁹ opt hooft 6hiere ende ghinder ende hare wassen dair 7wt als zwijnborstelen waren ende dese 8heten caries Ende nae die puusten bliuen 9cleyne gaetkine onderwilen wtten 10welken coemt linghene alse dicke 11als waire²²¹⁰ zeem ende dese heten raten 12ende onderwillen versschet die huut 13in menigher stede met scoerftheiden 14ende met grote joecten vanden welken 15comen vele sculferen ende dair wte soe 16comen onderwijlen drie grote hare of 17meer of mjn als zwinen borstelen ende 18dese heten tines Alse die huut es 19roode dat es van bloede ende esser vele 20hitten ende die huut es ghelue dat es 21van coleren Ende es sij brunachtich 22ende die sculferen sijn ghewarwet loot- 23achtich dat es van zwerter coleren 24Ende es se wit ende morru ende die versch- 25eide die dair vte coemt sy als olye 26dat es van fleumen ¶ Nv moeten 27wij gaen ter rechter cure ende weten 28onthouden dat ons voerleerd²²¹¹ is in 29scorftheiden van kijnderen Of diet 30niet en hebben ghesijn een jair die 31gheneest ten eersten dat ghi moghet 32mit dat hier achterwaert ghescreuen 33es in ouden lieden ende dierre in ver- 34oudert sijn soe kent die ziecheide also 35v voerleert is / ende purgiert eerst 36die humoren ¶ Of die scorftheide 37es van bloede die welke v es gheleert 38kennen soe digereert die materie met

2208 of twerien Woordscheiding onzeker.

2209 puutkine Lees: puustkine.

2210 waire Transcriptie onzeker (misplaatst afkortingsteken?)

2211 voerleerd Aansluitend aan 'voerleerd' staat een doorgehaalde i.

[p. 402]

1opisacra nemende smorghens iij le- 2pel vol off mjtof v²²¹² lepel vol war- 3mes bornes ghemenget te gadere ende 4dit soe drincke smorghens ende des 5auons alse vele Ende doetene bloet 6laten ter middelster aderen vanden ori- 7ne ende dair nae soe gheeft hem dat 8bloet dat es aldus ghemaect Neemt 9violetten ene onse prumen van damas 10xij sebesten xv vubbas xx dese doet 11sieden in iiij librae waters tot enen ponde 12ende dit sijet ende dair jn soe doet 13van dat in die cassia festula is i dragme 14tamarinden ende mannen elx i Semis onse 15dit doet te gader sieden ij walme of 16iij ende dair na sijet in twelke ghe- 17sijede doet i Semis onse nabens geluwer 18mirabolanen ghepuluert ende alse ghe- 19like ene dragme rebarbon smorgens tilike 20so warmet ende sijet et doeter jn i Semis 21onse suker rosaets ende dat gheeft hem 22drincken heeter dan laeu ende des 23anderen daghes sauons so bade soe dat 24hij zwete wel ende elx daghes soe drinc- 25ke syrope van grise tonge datmen 26heet in latijn sirupus de fumo terre 27ende waert dat die scorftheide ware van 28souter fleumen so digeriert sine ma- 29terie mit opimelle ende dair nae soe 30purgierttene met ij dragmen ende i Semis dragme ye- 31rafijn of hij hart es jnden lichame 32Ende of hij gaet ter cameren bij vsagen 33bedi²²¹³ dese medecine purgiert ver- 34bernende humoren Ende des derden daghes 35soe stoue ende zwetet wel dair jn ende 36dair nae soe dwaet sijn hooft mit

2212 off mjtof v Contemporaine correctie ('off iiij of v' is veranderd in 'mjt v').

2213 bedi Voor 'bedi' staat een doorgehaalde aanzet tot een onbekende letter.

[p. 403]

1souten borne jndien het zweert ende 2ondoet ende droghet Ende des anderen 3daghes soe doetene bloet laten in die 4middel adere / dit esmen schuldich te 5doene in verbernende humoren Ende dair 6nae soe morruwet het hooft mit bor- 7ne dair jn ghesoden papple es ende heims 8ende dan lecht dair op het voerseide cruut 9ende doet in die voerseide siedinge vers- 10sche botere het wert te beter dit doet 11dicke Het hooft aldus ghesmeert ende 12die ziecke vele ghebaet soe trect hem 13wt dat quade haer met enen tanghes- 14kine off dies g²²¹⁴ ghelike Off smeerte- 15ne metten voerseiden silotrum Ende waert 16dat hem thooft te heet ware off dade zeere 17zweringe soe smeertene met deser 18saluen Neemt olie van violetten 19ende van rosen ende ij doders van eyeren 20ende versch zwinen smout dat men- 21ghet te gadere ende smeertene dair me- 22de dit beneemt die zweringe ende 23die hette ende ghesmie dat dair na 24so coemt die droghende salue ¶ Ne- 25met mostertsaet ende scafisagri zaet 26dat maelt al te sticken ende maecter 27off cleyne puluer dat menghet met 28seme ende dair me soe smeert mer en 29laetter niet langhe op want het moch- 30den²²¹⁵ te den ziecken doen cortsen ¶ Noch 31een ander Neemt duuen stronte ghe- 32tempert mit wine ende mit aizine 33ende met seme wel slecht ¶ Ende dit 34selue es goet gheleit op te swollene 35voeten den ghenen dierre water in hebben 36¶ Noch een ander Neemt sepe ende 37leuende sulfer peper piretrum scafi- 38sagria quicseluer ghebluscht mit

2214 g Contemporaine doorhaling.

2215 den Contemporaine doorhaling.

[p. 404]

1nuchtere mans spekele Elx euen vele 2ten ware vanden quicseluere dit heelt 3minst Dit menghet wel mit versschen 4zwinen smoute ende hier mede soe 5smeert wel het scoerfde hooft dit 6es goed mede te smeerene ¶ Noch 7een ander dat goet es yegen tmor- 8mael want het droghet zeere Neemt 9leuende calc ende operment elx euen vele 10ende dit puluert wel cleyne ende 11tempert mit sepen ende mit olie van 12oliuen ende smeerter mede het hooft 13want sij droghet herde zeere ¶ Noch 14een goede medechine die gheneest die 15scorfde ende tmormael ende alle coude 16drope Neemt litargirum ij dragmen dit 17puluert wel cleyne ende menghet 18mit olien van oliuen ende met eysele 19temperende in enen metalinen mor- 20tier wriuende / onderwilen dair jn 21doende dolye ende onderwijlen eysijl 22ende wriuet als een sause dat sij soe 23clene als enich dinc mach sijn ende 24also dunne als zeem ende alse slecht 25dese salue es goet alsoet voerseit 26es ¶ Noch neemt leuende calc ende 27operment dese puluert wel bede ende 28tempertse mit olyen ende met aysile 29alsoet voerseit es vander ander saluen 30dese gheneest scoerfde hoofden sonder 31hair wt te doen vallene ¶ Of ghij 32wilt maken ene rugghine huue het 33haer mede vte te doene valne of te 34treckene Soe neemt scip pec ende 35smeltet ende dan menghet dair jnne 36cleyne puluer van wyeroke ende van 37mastike ende zeem een lettel raeu ende

[p. 405]

1dit menghet al te hope ende dat smeert 2op een leder off cleet ende dat ghe- 3maect mit starcken lessen die niet 4breken en moghen ende dit legghet hem 5laeu op sijn hooft Ende alst dair op 6heeft ghelegen iij daghen oft iiij soe 7doettene staen op enen stoel ende maect 8ene starcke coerde vast aen enen 9starcken balken ende die maect vaste 10mitten lessen ende dan trect den stoel 11van onder sine voete dus sal die 12ziecke quite wesen van sinen stijnstop²²¹⁶ 13dit heet een ruggine huue ¶ Nv 14verstaet jnt ghenezen van scoerfden 15hoofden dit es die rechte cure jnt 16eerste die stede te morruwen alsoe v 17voer gheleert es dat es g²²¹⁷ dat ghij 18niet en legget opt hooft psilotrum 19want die wortelen vanden quaden ha- 20ren en souden dair niet mede wt gaen 21die stede en waer eerst ghemorruwet 22Ende waerse also ghemerwet es ende 23ghij wilt wercken mit rugginen 24huuen soe werct met dierre voerseit 25es off met deser ghemaect hier of 26ghespreet op een leder also v voer- 27leert es off op een cleet Nemet 28zwert pec ende hars ende torbentine 29ende dat smelt op een cranc vier soe 30dat wel gheminghet sij ende dit spreet 31also v voerleert js ende eerst soe cort 32het hair dattet sij enen dume lanc 33ende dan soe legget dair op also v 34voerleert js 35Ten zeeren veden²²¹⁸ 36A²²¹⁹ldus salmen maken een plaester 37ten zeeren veden als sij te zwollen 38sijn ende als sij ontsteken sijn Neemt 39tarwen bloemen iij onsen iij van eyeren

2216 stijnstop Lees: stijnstox.

2217 g Contemporaine doorhaling (g met aanzet tot h).

2218 Ten zeeren veden Met rode inkt geschreven.

2219 A Lombarde, 3 regels hoog (36-38), met representant in linkermarge.

[p. 406]

1olien van rosen ij onsen het sop van don- 2derbaerde ende aysijn dit tempert ouer 3een ende maecter of een plaester op wer- 4ke ende legget dair op Ten ware alst 5ontsteken es soe seldi eerst den vede be- 6striken omtrent den brant mitten defen- 7siue voerseit ende dair bouen dan dat 8plaester ende als dat zwerte wt es 9geuallen soe seldi dat gat drogen ende 10dwaen mit rose water ende mit aysine ghe- 11mengt Ende ghij selt nemen noch also 12vele rose waters dan aysijns Ende 13dair nae soe stroyet poeder dair jnne 14van cerusen van bolle van hermenien 15ende bloemen van arrenden²²²⁰ elx euen 16vele album rasis hier mede salt helen 17Ende bleef dair oec een stuc hangende 18vanden velle dat ouer het hooft vanden 19vede gaet soe snidet off behendelike 20met enen scherfe ende helet met vnguentum 21album rasis ende metten poedere voerseit 22¶ Yeghen die cullen die te zwollen 23sijn suldi nemen bloemen gestampt 24van bonen ende temperense mit aysine ende 25doen dat wallen tot euen slecht ende 26euen dicke sij Ende legghet dair op al 27so warm als hij ghedogen mach waert 28dat sij niet en ontzwollen Of dat sij 29hem oec smarten vander scarpheit 30vanden aysine soe seldi nemen iij onsen 31olien van rosen ende i onse was ende smel- 32tense te gadere ende saluen dair mede 33teerst die cullen al warm Ende dair 34bouen dat plaester voerseit 35Explicit²²²¹

2220 arrenden Transcriptie onzeker (arreuden?).

2221 Explicit Met rode inkt geschreven.

[p. 407]

1T²²²²eghen die rumpen jnden aensicht van 2enen jongelinc²²²³ Neemt gout bloe- 3men ende matelieuen ende maket 4dair af water alsmen van rosen doet 5ende wasschet dair mede v aensichte 6O²²²⁴M te maken een salue den brant 7mede te helen sonder letten²²²⁵ Ne- 8met oudt bier ende scapen roet 9ende ganssmout ende wit van spaengen 10dat werde gris ende een lettel bloemen 11van terwen ende siedet te samen ende alst 12ghesoden js soe settet vanden viere ende 13laettet coelen ende dair toe soe doe doder 14van eyeren ende dat roere wel te samen 15tot dattet cout js dit een²²²⁶ es een goede 16salue 17T²²²⁷eghen die rude inden steuen dat es 18jnde scaft vande manlicheit off 19in enich ander lit²²²⁸ Neem eppe 20ende scoen broot ende ouden wijn ende kuwet 21te gader ende legget op het zeer 22I²²²⁹Tem zweert di dijn vede soe dwaet 23hem jnt eerst jn wijn ende dair nae 24doe dair op puluer van meerre ende 25bestroit dair mede Voert soe neem 26out rosel ende doet int water ende laet 27dat sout wt wallen ende doet in een 28panne mit poreiden looc ende doet dair 29op al²²³⁰ heet Dit doe drie off vierwerf 30ende het sal ghenezen ¶ Item joket di 31dijn vede soe neem selue ende rute ende 32wijn ende stoettet al te gader ende bestrijct 33dair mede het sal vergaen 34T²²³¹eghen zeere vede²²³² Neem olie van oliuen 35ende huuslooc ende tarwen bloemen 36ende doderen van eyeren

2222 T Lombarde, 4 regels hoog (1-4).

2223 Teghen die rumpen jnden aensicht van enen jongelinc Rood onderstreept.

2224 O Lombarde, 3 regels hoog (6-8).

2225 OM te maken een salue den brant mede te helen sonder letten Rood onderstreept.

2226 een Contemporaine doorhaling.

2227 T Lombarde, 3 regels hoog (17-19).

2228 Teghen die rude inden steuen dat es jnde scaft vande manlicheit off in enich ander lit Rood onderstreept.

2229 I Lombarde, 2 regels hoog (22-23).

2230 al Voor 'al' staat een aanzet tot h.

2231 T Lombarde, 2 regels hoog (34-35).

2232 Teghen zeere vede Rood onderstreept.

[p. 408]

[p. 409]

1¶ Van frenesien²²³³ 2F²²³⁴renesis²²³⁵ Dat es frenesie ende 3het coemt van enen aposteumen 4die vore inden lise vanden hooft 5wast mit enen cortse diemen heet heete 6Dit sijn die teykenen die puls slaet 7zeere ende dapperlike ende die ziecke es starc 8van leden ende hij draeyet mitten hoofde 9ende mitten aensichte hier ende ghinder 10Ende die orine es bleec dat es een teyken 11dat de materie op ghetogen es van coloren 12voer int hooft Ende somtijt valt dat 13de orine es wel gheuerwet ¶ Dit sijn 14die wercken dair teghen Men sal doen 15laten die hooft adere op dat de cracht 16vanden ziecken ende die tijt vanden jaire 17oerloft / ende die outheit vanden ziecken 18Off men sal sniden die adere die leyt 19inden middel vanden hoofde Ende es dat 20sake dat die ziecke soe vele mach soe 21salmen nemen beuercul mandragoram 22ende latuwe zaet / ende beilde / ende apium 23van elx euen vele dit salmen plaesteren 24opt hooft / ende men sal opium nemen 25het derdendeel ende van elc vanden anderen 26die tweedeel ende dat salmen temperen 27mit aysine / off mit vrouwen melcke 28ende dan salmen dat plaesteren opt hooft 29Of men sal vanden seluen sieden in olien 30ende in bornen ende dair af salmen doen 31in die nese ende in die oren Ofmen sal 32nemen dese salue beuercul / ende serpil- 33lum ende apium / ende die hoofden vanden witten 34olizade dit salmen sieden in olie ende in 35borne ende dair na salmen dair of smeren 36in die nese ¶ Ende eist dat sake dat de 37ziecheide harde scarp es soe salmen ma- 38ken dit plaester Men sal nemen het sop 39van nachtscade / ende het sop van donder- 40baerde / ende vrouwen melc ende olie van

2233 Van frenesien Rood onderstreept.

2234 F Lombarde, 3 regels hoog (2-4), met representant in linkermarge.

2235 Frenesis Rood onderstreept.

[p. 410]

1rosen ende aysijn van elcx euen vele 2ende dair inne salmen dicwijle netten 3enen doeck ende dien doeck salmen leg- 4ghen omtrent het voerhooft ende om- 5trent den slaep Ende men sal den ziecken 6doen hicken mit eenre hicvliemen 7in die been sonder bussen Ende eist 8dat zake dat die ziecke heeft enen 9vasten lichame soe salmen hem gheuen 10ene clistiere ghemaect aldus van 11pappelen / ende van olien / ende van solfre ende 12van soute ¶ Ofmen sal hem drincken 13gheuen dranck van camarindis²²³⁶ / run 14van cassie fescula²²³⁷ ende van violetten 15¶ Ende men sal oec weeten dat die vo- 16re gheseide wercken goet sijn in heten 17tijden Ende ist in couden tijden soe salmen 18op het hooft plaesteren pappelen ende 19venigriet ende lijnsaet Dit salmen 20stampen ende dair na salment sieden in 21borne ende in olien ende in vrouwen melc 22ende dan salmen dat plaesteren opt hooft 23Ende men sal weeten dattet in alle fre- 24nesien goet es opt hooft gheleit die 25longhen van enen reude all heet ¶ Of 26men sal nemen ene hinne of enen ha- 27ne gheclouen ende dan salmen dat liggen 28opt voerhooft al heet ¶ Ende men sal 29eten coude dinghen ende versch als cru- 30men van brode ghewasschen in borne 31een weruen off ij off iij ¶ Ende men 32sal nemen latuwe / ende porculata²²³⁸ / ende 33tyseine ende men sal maken supene 34van grote ¶ Ende men sal weeten dat 35alle die in frenesien sijn datmen die 36sal doen legghen in huysen die doncker 37sijn / ende men sal maken hairre bedden 38in doncker steden Ende men en sal

2236 camarindis Lees: tamarindis.

2237 fescula Lees: festula.

2238 porculata Lees: portulaca.

[p. 411]

1voer hem lieden niet laten ghemene lie- 2den die vele clappen ende die menigher- 3hande redenen seggen ¶ Ende men sal 4hemlieden ghene vreemde dingen laten 5sien want het brinct grote verwoet- 6heit jnne ¶ Ende esmen zeere verwoet 7soe moetmen het vaste bijnden 8D²²³⁹Vla²²⁴⁰ Dat es een onghemac dat- 9men heet die hwf oft huug 10Ende weet dat die huuf zwellet 11somtijt / ende somtijt soe wert hij lan- 12ghere dant hem behoirt te sine ende dat 13deert den lieden harde zeere ¶ Ende 14seit galienus dat de huuf es een 15onghemac dair die herssenen mede 16zweeren van hairren vloeyenden humoren 17ende dan soe wert hij lanc ende²²⁴¹ hij 18zwelt / ende dat deert den lieden zeere 19¶ Yeghen dese zwellinghe sijn goet 20medecinen die drooghen aldus salmen 21pulueren sal costen / ende dan salment 22wriuen anden huuf ¶ Een andere 23Men sal nemen canele want dat 24hulpt zeere ¶ Ende men sal doen laten 25die hooft adere die onder de tonghe 26leit alsoe vele alst moghelic es te 27latene soe salmen dat bloet wt laten 28lopen Ende dair nae salmen brande ma- 29ken int opperste vanden hoofde tusschen 30den eersten camere vanden herssenen ende 31der middelster dair die naet voren 32gaet dwers vanden hoofde Ende men 33sal oec twee brande maken aenden arm 34want dese doen die materie droghen 35¶ Ende weet dat constantinus²²⁴² seit datmen 36mitten lichten ende mitten minsten wer- 37ken doen sal op datmen mach eer dat- 38men die branden maken sal of ander 39grote pine doen sal ¶ Ende galienus²²⁴³ seit

2239 D Lombarde, 3 regels hoog (8-10).

2240 DVla Lees: WVla (modern: uvula)? Geen representant.

2241 ende Voor 'ende' staat een doorgehaalde aanzet tot h.

2242 constantinus Rood onderstreept.

2243 galienus Rood onderstreept.

[p. 412]

1oec datmen alle ziecheiden mitter minster 2pinen wercken sal op dat die ziecheide 3mach ontbeiden eer datmen ten meesten 4vangen sal Ende es dat sake dat die ma- 5terie vanden hoofde es van couder ma- 6terien soe salmen garisieren²²⁴⁴ mit opimel- 7le ende mit aysine ende mit²²⁴⁵ laeuwen 8borne te gader gheminget Ende men 9sal nochtan wachten moeten van alle 10verssche dingen ¶ Dese plaester es 11goet yegen den huuf die ghezwollen 12es of lanc²²⁴⁶ Men sal nemen 13mastic ende was ende comijn ende keersen 14ende zwert pec dit salmen pulueren 15ende dan salment mit zeeme minghen 16ende mit aysine dit wert een plaester 17ende men salt achter aent hooft liggen 18ten eynde vanden halse recht in die 19nacke ¶ Een ander²²⁴⁷ Men sal nemen 20bayen ende wijnsteen ende leuende calc 21ende wieroec / ende aueroene ende comijn 22dit salmen pulueren ende dan salment 23temperen mit zeeme ende dan salment 24leggen daert voerseit es ¶ Ende weet 25dat dit selue goet es yegen het gescot 26int hooft ¶ Een ander²²⁴⁸ Men sal nemen 27pec ende wit harst ende mastic ende bo- 28lum ende wieroec ende colofonie dit sal- 29men oec plaesteren ¶ Ende ist dat sake 30dat die voergenoemde wercken niet 31en helpen soe salmen gaen ter ersate- 32rien dat is ter surgien ende men salt 33moeten sniden Nochtan seit auicenna dat 34vele passien comen vanden snidenne Die 35eerste passie dat es faute vander stemmen 36Ende die ander passie dat es bedruchei- 37de vander longheren / of dat si cout Ende 38dat derde dat es dorst sonder verdriuen

2244 garisieren Lees: gargarisieren.

2245 mit Voor 'mit' staat een doorgehaalde aanzet tot l.

2246 lanc Achter 'lanc' staat een grote doorgehaalde vlek (lijkt alleen vlek te zijn, zonder tekst).

2247 Een ander Rood onderstreept.

2248 Een ander Rood onderstreept.

[p. 413]

1Ende dat vierde es die maghe wert 2gheerne vander complexien van stoue ende 3van roeke die sij ontfanghet Ende 4die vijfte es dat meest snijt dat es 5coude vander locht datment niet ghe- 6doghen en mach Ende die seste es dat 7die locht vanden ziecken ongetempert 8es Ende die vije es dat den gheenen die- 9men den huuf snijt coude es dat hem 10steect in die borst al tot dat hij doot 11es Ende die viije passie es datmen 12het bloet spuwet datmen cume 13niet onthouden en mach Ende dair 14omme den huuf te snidene dat es gro- 15te vrese ¶ Ende dair omme seit yop²²⁴⁹ 16ypocras vanden huuen die gezwollen 17sijn die sijn sorghelic te snidene om 18dat etter datter na volghet of 19vloeyet van bloede ¶ Ende dair omme 20salmen mit anderen wercken toe gaen 21ende scuwen het snidene ¶ Ende es dat 22sake datmen den sniden niet ontgaen 23en mach ende die huuf hanghet al 24tot in die kele soe salmen dan sniden 25Ende voerwaer men moet weeten dat- 26men niet sniden sal men en moet 27eerst den lichame purgieren Ende dair 28af seit auicenna den huuf te snide- 29ne mit vollen lichame van humoren 30dat es grote vrese Ende eist sake dat 31die huuf es subtijl als die steert 32es van eenre mws ende lanc dat hij 33sit op die tonghe ende hij niet root 34en is noch zwert soe en es sniden 35ghene vrese Men sal dat²²⁵⁰ dan sniden 36of / dat langhere es dan die huuf es 37schuldich te sine van naturen mit enen 38instrumente ghemaect als een gote 39Ende ten eynde salt een gat sijn dair

2249 yop Contemporaine doorhaling.

2250 dat Contemporaine doorhaling.

[p. 414]

1die huuf doer hangen sal Ende een an- 2der plat yser salmen in die gote doen 3gaen of liggen dat scarp sal wezen 4ten eynde als een mes ende doer dat 5gat sal die mws hangen ende dat yser 6dat snijt dat salmen dan in scieten als 7ene stoc venstere ende dan salmen steeken 8duwende opt vat²²⁵¹ gat ende dan sal die 9huuf af vliegen Ende als hij af es soe 10salmen nemen mastic ende canele ende 11sal costum ende dit salmen pulueren ende 12dan salmen mit een instrumente wriuen 13aenden huuf ende sij²²⁵² sal sijn gemaect 14als een lepel / ende jnt lepelkijn sal 15puluer gheleit wezen ende dair me- 16de salmen doene aen wriuen salni- 17trum ende pertrec ende stafisagria die 18sijn oec goet ¶ Ende men sal weten dat 19die huuf zwellet van couder materien 20soe men mercken mach vander hoesten 21¶ Van beten van verwoeden honden²²⁵³ 22D²²⁵⁴ie hont es van complexie cout 23ende droghe ende domineert in 24melancolien Ende in hem vloyet 25nidicheide ende vertiecheide domineert 26jnden lichame alle die leden dore Ende 27dair bij soe moet vertighen bij crach- 28te al dat die verwonde²²⁵⁵ verwoeden hont 29bit Ende meest jnden lentijn ende inden 30herwest ¶ Ende dit sijn die teykenen 31vanden verwoeden hont alle andere honden 32die vlien van hem / ende hij scuwet 33honden die ghesont sijn Ende hij loopt 34als of hij droncken ware ende gapende 35Ende sijn ooghen sijn verkeert ende root- 36achtich Ende hij dwinghet sine ooren 37Ende sijn ooghen sijn altijt open Ende 38hij draghe sijn stert tusschen sijn been

2251 vat Contemporaine doorhaling.

2252 sij Contemporaine doorhaling.

2253 Van beten van verwoeden honden Rood onderstreept.

2254 D Lombarde, 3 regels hoog (22-24), met representant in linkermarge.

2255 verwonde Contemporaine doorhaling.

[p. 415]

1als een wolf Ende hij sculet in die sca- 2duwe Ende hij vliet dair hij honden 3siet ¶ Die ghebeten es hij neme broot 4ende men wriue dair mede aen die bete 5ende aent bloet Ende men gheue dat 6dan enen hont es dat hij vliet ende 7hijt niet en etet soe was die hont 8verwoet diet beet Ende eist dat hijt 9etet soe en was die hont niet ver- 10woet diet beet ¶ Ende es die hont ver- 11woet diet beet soe coemen den ziecken 12quade toeuallen ane want hij es ver- 13uaerlike in sinen slape ende in sinen 14daden es hij veruaert ende ontziet 15hem Ende eist datmenne weder sta 16mit die zaken soe werden hem ontslape 17sine leden ende sij vresen hem vanden watere 18Ende hij wert heesch ende hem coemt 19beuinge toe Ende als dese manieren co- 20men jnden ziecken soe wat medecinen 21dat hij dair toe doet hij moet dair 22omme steruen Ende dair omme salmen 23dat voerwachten eer dat dese quade 24toeuallen inden mensche comen ende open- 25baren aldus Men sal nemen een gloyen- 26de yser ende dan salmen dat gat bernen 27dieper ende breder dan die bete es dat 28es het sekerste ¶ Men sal oec lieken 29stellen die venijn sughen ¶ Ende men sal 30oec leggen scarpe medecinen die de 31wonden doen wijden als looc ende mos- 32taert zaet / ende zout ende aysine ende 33enyoene ende elc bij hem of geminget 34Of men salt minghen mit aysine ende 35mit zeeme Ende men sal doen pur- 36geren mit medecinen die colera rubea 37doen purgeren ¶ Ende men sal gheuen 38te eten spisen die lichtelike verteeren 39Ende men sal oec geuen triakele met 40couden borne Ende men sal oec gheuen te

[p. 416]

1drinckene genciane mit wine want 2dat es oec goet ¶ Een ander Men 3sal nemen crauetsen v dragmen ende die 4salmen bernen ende genciane iij dragmen ende 5men sal dit te drinckene gheuen mit 6crauetsen die verbornet sijn / of mit 7borne dair crauetsen in ghesoden sijn 8¶ Ende dit es oec goet Men sal ne- 9men pulfer van crauetsen die ver- 10bornet sijn xv dragmen ende mirre iij dragmen ende 11sofferaen 1 dragme ende genciane ij dragmen ende 12wit peper i dragme dan salmen dit pulueren 13ende dan salmen dat te drinckene geuen 14onder iij dragmen te male met sope dair jn 15ghesoden sijn cravetsen ¶ Dit seit ga- 16lienus Men sal nemen serpentine ende 17aristologia longa van elx ij dragmen ende 18genciane viij dragmen ende peper ende oppo- 19panatum²²⁵⁶ elx i dragme dit salmen pulueren 20ende temperen mit zeeme ende dan te 21drincken gheuen onder iij dragmen te male 22mit warmen borne / ende dair na salmen 23tetene geuen noten ¶ Ende oec eist goet 24noten ghenomen ende die salmen wel 25stampen ende dair nae salmense leggen 26op die wonde dat es oec goet ¶ Ende 27sommighe meisters seggen dat die leuere 28van enen hont ghebraden ende dat den 29ziecken gheuen tetene dat es oec goet 30den ghenen die het water ontsien ende 31ghebeten sijn van verwoeden honden ¶ 32Ende oec eist goet dame²²⁵⁷ datmen op 33die wonde legghe ende dair mede dwaet 34mitten watere dairmen yser mede ghe- 35blust heeft ¶ Dit sijn goede medeci- 36nen op beten van verwoeden honden off 37ander beten die ghevenijnt sijn Men 38sal nemen licium ende oppopanacum ende 39enyoene ende zout / ende rute ende noten 40ende spunge / ende die bladere vanden vigebome

2256 oppopanatum Lees: oppopanacum.

2257 dame Contemporaine doorhaling.

[p. 417]

1ende mente ende diptamus ende serpentine 2ende aristologia longa ende dese salmen 3plaesteren elx bij hem seluen off meer off 4altemale / ende dan salmen dat temperen 5mit aysine of mit opimelle Ende dit 6plaester es oec goet op beten van men- 7schen ¶ Ende oec salmen nemen die beene 8vanden calue ende die salmen bornen ende 9pulueren ende temperen mit zeeme ende 10²²⁵⁸ dair nae salment dair op plaesteren

2258 10 Dit blad is afgesneden na r. 10.

[p. 418]