Handschrift Hattem C 5

Regelnummers proza verbergen

15. Medicinale wateren / Brandewijn

[p. 343]

1O¹⁸⁵²M dat water ghedisteleert van 2cruden septijl es ende viertieus 3ende den sekeliers water es onbe- 4kender dan eneghe dinc Ende 5om dat alle watre ghelikere sijn jnt 6aenscauwen vanden oghen dan eeneghen 7andere saken Ende om dat ondersceeden 8ende kenlijcheit van watre allen oghen 9es verborghen te kennen gelijc den cruden 10soe treeken de meesters de souereine 11virtute vanden cruden wte met diste- 12leerne Ende wercken met den wateren 13want int siene van watre es quaet 14merc te slane / ende dat si daer mede 15wercken blijft den leeken best verborghen 16ende zeer verholen hier omme hebben si 17gheordineert dit tractaet van watren¹⁸⁵³
18Aqua aneti¹⁸⁵⁴
19A¹⁸⁵⁵qua aneti¹⁸⁵⁶ Dats water van dille 20ghedisteleert ende es van vele 21virtute ende goet te menegher 22sake Dit water maectmen aldus 23Neemt dat sop vanden dille alse hij 24bloyt ende legghet in witten wijn 25eysijn viertien¹⁸⁵⁷ daghe Ende dan so stamp- 26tene ende distileertene doer een roese 27clocke Dit water nuchteren ghedroncken 28es goet want het beneemt torsioene 29Ende bedwinghet walghen van spisen 30die jn de maghe vloyt Ende droghet alle 31loepende gate op dat van couden coemt 32¶ Ende des auonts ghedroncken beneemt

1852 O Lombarde, 4 regels hoog (1-4).

1853 OM dat water ghedisteleert van cruden septijl es ende viertieus ende den sekeliers water es onbekender dan eneghe dinc Ende om dat alle watre ghelikere sijn jnt aenscauwen vanden oghen dan eeneghen andere saken Ende om dat ondersceeden ende kenlijcheit van watre allen oghen es verborghen te kennen gelijc den cruden soe treeken de meesters de souereine virtute vanden cruden wte met disteleerne Ende wercken met den wateren want int siene van watre es quaet merc te slane / ende dat si daer mede wercken blijft den leeken best verborghen ende zeer verholen hier omme hebben si gheordineert dit tractaet van watren Rood onderstreept.

1854 Aqua aneti Met rode inkt geschreven. Genummerd 1 door een latere hand (gebruiksspoor).

1855 A Lombarde, 3 regels hoog (19-21).

1856 Aqua aneti Rood onderstreept.

1857 viertien Contemporaine doorhaling.

[p. 344]

1luxurie Ende crancket dezye Ende 2het es goet den vrouwen
3Aqua petrosa of calamentum¹⁸⁵⁸
4A¹⁸⁵⁹qua petrosa / of calamentum¹⁸⁶⁰ 5Dats water van calamentum 6Ende men maket ghelijc dat men 7roese water maect met der roes 8clocken ¶ Ende dit water es goet jeghen 9alle steeken van alle manieren van 10wormen ¶ Dit water ghedroncken 11doet keeren venijn al haddet jnden 12lichame ghescwlt eenen dach ende enen 13nacht ¶ Dit water ghedroncken neghen 14morghenstonden nuchteren gheneest 15die ghene die legghen in heeter sieckt 16sonder coerts die van melancolien 17coemt ¶ Ende het es goet jeghen 18laserie Ende jeghen pleckene die de 19vrouwen hebben die leggen in kijnder- 20bedde ¶ In die oren ghedropen verdri- 21uet worme in doren ¶ Ende si doot 22oec alle wormen in alle manieren van 23gaten ¶ Nuchteren ghedroncken dwinghet 24ende zuuert quade humoren vander borst 25Ende verwermt de nieren die vercout 26sijn ¶ Ende es goet teghen tgrawe water 27Ende conforteert de maghe ende die zijde 28ende alle de leeden
29Aqua cissaldonia¹⁸⁶¹
30A¹⁸⁶²qua cissaldonia¹⁸⁶³ Dats water van 31scelleworten Ende alsmen der 32water of maect soe neemtmen

1858 Aqua petrosa of calamentum Met rode inkt geschreven. Genummerd 2 door een latere hand (gebruiksspoor).

1859 A Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

1860 Aqua petrosa / of calamentum Rood onderstreept.

1861 Aqua cissaldonia Met rode inkt geschreven. Genummerd 3 door een latere hand (gebruiksspoor).

1862 A Lombarde, 3 regels hoog (30-32).

1863 Aqua cissaldonia Rood onderstreept.

[p. 345]

1dat cruut met allen wortel steel blou- 2me ende blat ende distilleertter water 3wte dat meneghen schonen virtuut 4doet binnen ende buten anden mensche 5¶ Het scarpt de zye vanden oghen ende 6zuuertse van quader vuylheden ende 7maectse droeghe ¶ Ende kanker of festel 8daer mede ghedweghen suuertse ende 9droechtse ¶ Ende es goet op scorftheden 10dat van couden coemt ¶ Ende het 11gheneest de scellen op die oghen ende 12op thoeft ¶ Nuchteren ghedroncken 13ontstopt de leuere ende de niere ende 14de blase Ende de matrice van hare 15vuylheden Ende van vercoutheden
16Aqua copretina¹⁸⁶⁴
17A¹⁸⁶⁵qua copretina¹⁸⁶⁶ Dats water van 18coperroot ende van anderen cor- 19resiue glas smout Ende dit water 20en sal nyemant nutten hij en sij grof 21van leden ende starck van complexien 22Dit water maectmen aldus Neemt 23ene onse van alune ende Semis onse coper- 24roets ende ij dragmen glas smout 25dat maelt ouer een wel cleene Ende 26dan doet in ene panne ende doeter in 27water ende settet alsoe langhe datmen 28mach lezen een magnificat ses war- 29uen altoes roerende Ende dan doet af 30ende latet staen al stille claren ende dan 31doet dat claere waterkijn af ende 32bestadet in glasine violen ¶ Dit water 33ghedroncken een glas vol nuchtere doet 34stappans keeren ter keele beyde fleume 35ende ghelue colere ende groene sonder

1864 Aqua copretina Met rode inkt geschreven. Genummerd 4 door een latere hand (gebruiksspoor).

1865 A Lombarde, 3 regels hoog (17-19).

1866 Aqua copretina Rood onderstreept.

[p. 346]

1spise Ende het gheneest den corts die 2van veruultheiden coemt Ende het heelt 3die veruulde maghe Ende kankere of 4festele of moermale of den wulf daer 5mede ghedwoeghen dat dat quade vleesch 6teenen sticke vte vallen ende doet dat 7gat droghen ¶ Ende jnden mont ghehouden 8gheneest dat mont euel ¶ Ende het doet 9droghen alle manieren van puusten
10Aqua dragantia¹⁸⁶⁷
11A¹⁸⁶⁸qua dragantia¹⁸⁶⁹ Dats sonderlinghe 12goet water Ende men maket aldus 13neemt dragantea met allen met 14de wortelen ende stamptse met olyen van 15oliuen Ende dan latet staen vier daghen 16ende dan doet te viere ende distilleerter 17water af ende doet in een steenen vat 18ende decket wel ¶ Dit water es goet 19yeghen alle manieren van serpents 20beten ¶ Ende ieghen verwoede honds bete 21¶ Ende op een euel dat jnden noese wast 22ende heet polipus jndien datmer het euel 23mede wascht ¶ Ende in de oren gedaen 24doet stappans gesitten de zweringhe 25¶ Ende cerutinge ende kanker of festel 26daer mede ghedwoghen suuertse ende 27droechtse / ende daer of gedroncken veriaecht 28alle venijn Ende dies nuchteren drinckt 29hij en mach binnen den daghe niet werden 30vergheuen ¶ Ende eens menschen aensicht 31daer mede ghewreuen suuert vlecken 32ende sproeten binnen vijftich daghen Ende 33het es goet ghedroncken yeghen torsioen 34Ende jeghen lanc euel Ende yegen een fijt 35Ende yeghen alle ghezwel

1867 Aqua dragantia Met rode inkt geschreven. Genummerd 5 door een latere hand (gebruiksspoor).

1868 A Lombarde, 3 regels hoog (11-13).

1869 Aqua dragantia Rood onderstreept.

[p. 347]

1Aqua sentaurea¹⁸⁷⁰
2A¹⁸⁷¹qua sentaurea¹⁸⁷² Dats water van 3sentorien / daermen schone vir- 4tute aen siet Ende men maket 5aldus / neemt genciane ende twee werf 6also vele sentaurea ende stamptse beede 7te gadere / ende dan legtse vijf daghe 8in wijn / ende dan soe distilleerter water 9vte met eenen cleenen viere ¶ Dit water 10nuchteren ghedroncken hoed den men- 11sche van alle ziecheden ¶ Ende het ghe- 12neest alle manieren van apostemen 13jnden lichame ¶ Ende ydelt de veruuylde 14maghe hoe limich datse es ¶ Ende 15het breect den steen jnde nieren ¶ Het 16doet scheyden die hertheit vander milten 17¶ Ende opilacien steecten vander leueren 18se scheetse ende sachtse ¶ Ende neghen 19morghenstonden gedroncken nuchteren 20doet comen menstrua Ende doet scheyden 21die vulheit vander moeder ¶ Ende het 22purgiert heete colere Ende gheneest 23den corts ¶ Ende droghet verrot bloet 24¶ Ende gheneest wonden jnden lichame 25¶ Ende claert doncker ooghen ¶ Ende 26sacht beten van allen manieren van 27venijne ¶ Ende yeghen verhoudene 28ziecheyt ist weert sijn ghewichte van 29goude
30Aqua camepiteos¹⁸⁷³
31A¹⁸⁷⁴qua camepiteos Dats water 32van keenpe Men maket aldus 33stoet keenpe met rijnschen 34wine ende latet la¹⁸⁷⁵ alsoe staen twee daghe 35ende dan soe distilleerter water af ¶ Dit

1870 Aqua sentaurea Met rode inkt geschreven. Genummerd 6 door een latere hand (gebruiksspoor).

1871 A Lombarde, 3 regels hoog (2-4).

1872 Aqua sentaurea Rood onderstreept.

1873 Aqua camepiteos Met rode inkt geschreven. Genummerd 7 door een latere hand (gebruiksspoor).

1874 A Lombarde, 3 regels hoog (31-33).

1875 la Contemporaine doorhaling.

[p. 348]

1water es precieuse medicine want 2het purgiert melancolie natuerlike 3ende onnatuerlike Ende daer na coleren 4Ende daer nae fleumen ¶ Ende het 5purgiert groeue humoeren ¶ Ende 6ontstopt de leuere Ende de matrice ¶ 7Ende gheneest die gheelsocht ¶ Ende 8die quaerteine binnen neghen daghen 9¶ Ende verlicht des menschen lichame 10van melancolien ¶ Ende alsmen daer 11mede wercken wille soe siedes een 12lettel met bedellium / ende alsoe gheuet 13drincken / mer allene soe en gheues 14niet want het soude in bringhen grooten 15pine eermen ghepurgeerde het es puer 16te machtich
17Aqua titinalorum¹⁸⁷⁶
18A¹⁸⁷⁷qua titinalorum¹⁸⁷⁸ / selke sceldent 19coecmammen / het wast gheerne 20in eeuene die magherlike ende 21dinne es ghestaen Titemallus es 22een cleene crudekijn ende alsment ontwee 23trect soe gheuet melc Ende dit crude- 24kijn draecht op elc telcerkijn drie 25zade ghelijc sporien ¶ Dus maectmen 26dit water / neemt cleene titimallum 27ende distilleerter water vte met der 28rose clocke ¶ Dit water es soe corresijf 29of soe putertiere datmer alrehande 30medicinen mede scerpen mach want 31vele lieden orborent ouer scameneye 32om dat soe scerp es ¶ En gheeft dit 33water nyemant te nutten ten sij eerst 34ghebreydelt aldus / ziedet mit masticke 35ende dan gheuet nuchteren te drincken 36het purgeert alsoe alse camepiteos doet

1876 Aqua titinalorum Met rode inkt geschreven. Genummerd 8 door een latere hand (gebruiksspoor). Lees: titmalorum.

1877 A Lombarde, 3 regels hoog (18-20).

1878 Aqua titinalorum Rood onderstreept. Lees: titmalorum.

[p. 349]

1Aqua capciarum ¹⁸⁷⁹
2A¹⁸⁸⁰qua capciarum of catapusiarum¹⁸⁸¹ 3Dat es water van sporien oec 4ghemaect mit distillacien ¶ Dit 5water nuchteren ghedroncken purgeert 6opwaert ende nederwaert Ende men sal 7de humore doen ripen eer ment gheeft 8want het purgeert sonderlinghe wel 9fleume ende limighe humoren jnde maghe 10¶ Ende es goet yeghen het lanc euel Ende 11ieghen arkentike ¶ Ende ieghen den daghe- 12liken corts die van fleumen coemt / off 13van groeue fleume of diere ghelike
14Aqua Caprifolij¹⁸⁸²
15A¹⁸⁸³qua caprifolij¹⁸⁸⁴ Dats water van 16weedewinden Dus suldijt maken 17neemt de bloumen van weedewinden 18ende stamptse / ende dan distilleerter water 19wt metter lodenre clocken ¶ Dit water 20es goet te vele saken beide buten ende binnen 21het vercoelt alle heete steden ¶ Ende het 22gheneest den gheenen die ontsteken es 23Of die verbernet of bescouwet es van 24viere ofte van watre ¶ Het doodet 25kanker festel moermelle ¶ Ende ghe- 26neest oec zeere veden Ende serpengo¹⁸⁸⁵ ende 27jpengo¹⁸⁸⁶ op datment daer mede dwaet 28Ende plaesters ende plaestre daer af ghe- 29maect ende daer op gheleit ¶ Ende het 30trect vorte beene vten wonden ¶ Ende 31het gheneest plecken ende sproeten jnt 32aensichte ende maket daer af claer ¶ Ende 33het gheneest kanker inden mont Ende 34suuert dat tantvleesch ende het mont 35euel ¶ Ende het claert de oghen ¶ Ende

1879 Aqua capciarum Met rode inkt geschreven. Genummerd 9 door een latere hand (gebruiksspoor).

1880 A Lombarde, 3 regels hoog, (2-4).

1881 Aqua capciarum of catapusiarum Rood onderstreept.

1882 Aqua Caprifolij Met rode inkt geschreven. Genummerd 10. door een latere hand (gebruiksspoor).

1883 A Lombarde, 3 regels hoog, (15-17).

1884 Aqua caprifolij Rood onderstreept.

1885 serpengo Vergelijk 'serpigo' (p. 354, r.18).

1886 jpengo Vergelijk 'inpetigo' (p. 354, r. 18).

[p. 350]

1het heelt ende verdrijft weeden in allen 2wonden ¶ Ende es sonderlinghe goet te 3vele saken van medicinen
4Aqua edraterrestris¹⁸⁸⁷
5A¹⁸⁸⁸qua edrateriestris^18891890 Dats water 6van dreecenen ghemaect met- 7ter clocken ¶ Dit water ghe- 8droncken es goet den gheenen die hooft- 9zweerre hebben want het sesseert 10de zweeringhe altehants¹⁸⁹¹ ¶ Ende hets 11goet ghedroncken jeghen het watere 12¶ Ende het ontstopt de leuere ende de 13milte ¶ Ende doet menstrua hebben ¶ Ende 14doet wel orine maken ¶ Ende es goet 15ten spenen / ende ter arketike ¶ Crau- 16we ende versche drope ghedweeghen 17met desen watre gheneset in drien 18daghen reynlike wel
19Aqua dauci¹⁸⁹²
20A¹⁸⁹³qua dauci¹⁸⁹⁴ Dats water van wilden 21pasternake Aldus maectment 22neemt dauci met allen metter 23wortelen ende dan stampt mit goeden 24wine / ende distilleerter water vte ¶ Dit 25water es goet te vele saken in surgien 26ende in medicinen het suuert alle ma- 27nieren van aposteumen ende van 28quaden gaten / alse kankere festele ende 29moermale die suuertse ende droechtse 30¶ Ende het doet wel orine maken ¶ Ende 31gheneest alle ziecheden comende van 32fleumen ¶ Ende doet ghelosen water 33beede dat witte ende dat grauwe ¶ 34Ende gheneest beten van quaden wormen 35Ende ist datment drinct vijftien 36daghen nuchteren het opent de ver-

1887 Aqua edraterrestris Met rode inkt geschreven. Genummerd 11 door een latere hand (gebruiksspoor).

1888 A Lombarde, 3 regels hoog (5-7).

1889 edrateriestris Lees: edraterrestris.

1890 Aqua edrateriestris Rood onderstreept.

1891 altehants Voor 'altehants' staat een doorgehaalde aanzet tot een onbekende letter.

1892 Aqua dauci Met rode inkt geschreven. Genummerd 12 door een latere hand (gebruiksspoor).

1893 A Lombarde, 3 regels hoog (20-22).

1894 Aqua dauci Rood onderstreept.

[p. 351]

1stoptheit vander leuere Ende vander 2milte Ende vander matricen ¶ Ende 3het doet breken ende scheyden de gra- 4uelle inde blase ende daer buyten
5Aqua Endiuie¹⁸⁹⁵
6A¹⁸⁹⁶qua endiuie¹⁸⁹⁷ Dats water van 7endiuien Ende men maket inder 8wise datmen water van rosen 9maect ¶ Dit water vercoelt alle 10heete steeden daerment aen doet 11Ende bluscht brant ¶ Dit water nuchte- 12ren ghedroncken es goet der maghe 13Ende orborlijc in menegher manieren 14want het ontstopt ende veriaecht de 15vorte humoren vte ¶ Ende gheneest 16den dagheliken corts ¶ Ende de gheel 17socht ¶ Ende sacht de opilacien vander 18leueren Ende vander milten Ende vander 19nieren Ende vander maghen
20Aqua filexis¹⁸⁹⁸
21A¹⁸⁹⁹qua felexis^19001901 Dats water van 22vaerne Men maket aldus 23neemt vaeren in sente johans 24auont te middesomere ende stamptene 25met eysine / ende dan soe latene alsoe 26staen neghen daghen ende dan soe 27distilleerter water af ¶ Dit water 28gheneest alle manieren van scorfthei- 29den ende van rudicheiden Ende mor- 30feam witte ende zwarte
31Aqua Ebulus¹⁹⁰²
32A¹⁹⁰³qua ebulus¹⁹⁰⁴ Dats water van 33edecke Men maket aldus neemt

1895 Aqua Endiuie Met rode inkt geschreven. Genummerd 13 door een latere hand (gebruiksspoor).

1896 A Lombarde, 3 regels hoog (6-8).

1897 Aqua endiuie Rood onderstreept.

1898 Aqua filexis Met rode inkt geschreven. Genummerd 14 door een latere hand (gebruiksspoor).

1899 A Lombarde, 3 regels hoog (21-23).

1900 felexis Boven de eerste e staat een i geschreven (dezelfde hand).

1901 Aqua felexis Rood onderstreept.

1902 Aqua Ebulus Met rode inkt geschreven. Genummerd 15 door een latere hand (gebruiksspoor).

1903 A Lombarde, 2 regels hoog (32-33).

1904 Aqua ebulus Rood onderstreept.

[p. 352]

1adec met al metter wortelen ende 2stamptene / ende distilleerter water 3af metter loodinre clocken ¶ Dit wa- 4ter es van vele virtuten medicinael 5want het purgiert al treckende fle- 6men opwaert ende nederwaert ¶ Ende 7het gheneest dagheliken corts Ende 8quade gheluheit ¶ Het es goet ieghen 9verstoptheit vander leuere Ende ieghen 10passie jnde zijde ¶ Ende purgiert het 11witte water ¶ Ghesalft van buten 12betert dat fleeresijn ende de arkentike 13Ende ghezwolne leede dat van couden 14coemt
15Aqua sambucij¹⁹⁰⁵
16A¹⁹⁰⁶qua sambucij¹⁹⁰⁷ Dats water van 17vliedre Als ghijt maken wilt 18soe neemt meest bloemen vanden 19vliedre ende stamptse / ende dan soe distil- 20leerter water vte ¶ Dit water ver- 21coelt alle verhitte steden / ende bluuscht 22steeden die ontsteken willen of ontsteken 23sijn van viere / of van messeliken euele 24¶ Het es goet ghedroncken ieghen alle 25maniere van watre ¶ Ende het ont- 26stopt de leuere ende de milte / ende die 27niere ¶ Ende gheneest dat lanc euel 28Ende den anderen dach corts ¶ Ende het 29purgiert principaellic fleume ende 30melancolie Ende het purgiert al neder- 31waert sonder grote pine / ende sonder 32eenighe vrese Ende het verlicht al des 33menschen lichame ¶ Ghesoden met 34castorie ende dat ghestreken op arkentike 35ofte op fledersijn sachtet Ende heelt 36oec wonden binnen ende buyten

1905 Aqua sambucij Met rode inkt geschreven. Genummerd 16 door een latere hand (gebruiksspoor).

1906 A Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1907 Aqua sambucij Rood onderstreept.

[p. 353]

1Aqua Iouis barba¹⁹⁰⁸
2A¹⁹⁰⁹qua jouis barba¹⁹¹⁰ Dats water van 3donresbare ghedistilleert ¶ Dit 4water blust den brant ist dat- 5ment drincket ende men de stede daer 6mede dwaet
7Aqua stringimen¹⁹¹¹
8A¹⁹¹²qua stringimen¹⁹¹³ Dats water van 9nasscheden Dus maectment 10Leest tussche twee onser vrou- 11wen daghen esoppe met den besien 12vander nasscheden ende distilleerter 13water vte ¶ Dit water bluscht brant 14ghelijc dat jouis barba doet ¶ Ende 15het wederslaet alle ghezwel om- 16trent wonden ¶ Ende het verslaet ve- 17nijn ¶ Ende het es goet ghedroncken 18jeghen opilacien vander leuere / ende 19vander milte Ende jeghen die gheluheit 20¶ Ende het doet zeere laxeren ¶ Het 21opent die verstoptheit vander blase 22¶ Ende men orbores vele in medicinen 23in colierien die ten oghen gaen
24Aqua calium¹⁹¹⁴
25A¹⁹¹⁵qua caulium¹⁹¹⁶ Dats water van 26rooden coolen ghedistilleert 27¶ Ende es goet op alle heete 28steden Ende op heete aposteumen¹⁹¹⁷ ende 29het wederslaetse ende doetse te niente 30gaen dicwijle ¶ Het gheneest wonden 31binnen ende buyten Et tmenisoen 32oec ist datment dicwijle drinct 33Aqua enula¹⁹¹⁸ 34A¹⁹¹⁹qua enula¹⁹²⁰ Dats water van

1908 Aqua Iouis barba Met rode inkt geschreven. Genummerd 17 door een latere hand (gebruiksspoor).

1909 A Lombarde, 3 regels hoog (2-4).

1910 Aqua jouis barba Rood onderstreept.

1911 Aqua stringimen Met rode inkt geschreven. Genummerd 18 door een latere hand (gebruiksspoor).

1912 A Lombarde, 3 regels hoog (8-10).

1913 Aqua stringimen Rood onderstreept.

1914 Aqua calium Met rode inkt geschreven. Genummerd 19 door een latere hand (gebruiksspoor). Lees: caulium.

1915 A Lombarde, 3 regels hoog (25-27).

1916 Aqua caulium Rood onderstreept.

1917 aposteumen De eerste e is bovengeschreven.

1918 Aqua enula Met rode inkt geschreven. Genummerd 20 door een latere hand (gebruiksspoor).

1919 A Lombarde, 2 regels hoog (33-34).

1920 Aqua enula Rood onderstreept.

[p. 354]

1ella compana Ende men maectet aldus 2neemt wortelen van enula compana 3ende ysope ende louendula / ende anijs ende 4venkelwortele / ende zaet van beuenellen 5ende recolissie elx euen vele dit stampt 6al te gader / ende dan legghet drie daghen 7in eysijn Ende dan distilleerter water 8vte ¶ Dit water es goet den ghenen 9die een quade borst hebben ¶ Ende hem die 10tysicke sijn ende die verdroecht sijn op 11dat sijs drincken neghen morghen stonden 12nuchteren Ende offer yement sijn hooft 13of zweert soe en laetes hem nyetmeer 14drincken / mer maect een plaester van 15wercke ende nettet in dit water ende 16plaestert hem daer mede de borst ¶ 17Dit water ghestreken op drope of op 18morfia Of op inpetigo of op serpigo 19Of op tsetre Of op salsum flema het 20doet al ghenezen ende op droghen mit 21schonen gronde
22Aqua pentafilonis¹⁹²¹
23A¹⁹²²qua pentafilonis¹⁹²³ Dats water 24ghedistilleert van quinque folien 25Ende het es consolidatijf het es 26doergaende water Ende het laxeert 27vter maten zeere Ende dwinghet ander 28medicinen soe dat si solueren moeten 29¶ Ende het blusset z¹⁹²⁴ zeere alle manieren 30van branden ¶ Ende het gheneest ende 31verdrijft alle manieren van ghezwelle 32¶ Ende het gheneest wonden nywee 33ende ouwe ¶ Ende suuert alle apostemen 34¶ Ende heelt zeere veeden ¶ Ende het 35doet alle versche euele droghen ende helen

1921 Aqua pentafilonis Met rode inkt geschreven. Genummerd 21 door een latere hand (gebruiksspoor).

1922 A Lombarde, 3 regels hoog (23-25).

1923 Aqua pentafilonis Rood onderstreept.

1924 z Contemporaine doorhaling (na vlekvorming).

[p. 355]

1Aqua portulate¹⁹²⁵
2A¹⁹²⁶qua portulate¹⁹²⁷ Dats water van 3porceleinen ghedistelleert Ende 4es zeere laxatijf ¶ Dit water 5nuchteren ghedroncken neghen daghe 6verlicht den mensche van allen cortsen 7Ende verlicht oec torsioen Ende rijpt 8de materie van binnen ende doetse 9scheyden van binnen nederwaert ¶ Ende 10men mach dit water orboren mit serope 11ouer dat cruut ¶ Ende men mach 12dit water nemen ouer pentafilioen 13want het doet alle dat selue werke
14Aqua bedegoris¹⁹²⁸
15A¹⁹²⁹qua bedegoris¹⁹³⁰ Dats water van 16eglentiere Ende men maket 17aldus / neemt de cnoppe vanden 18eglentiere inden mey ende stamptene 19mit eysijne / ende dan doet in een lodine 20clocke ende distilleerter water vte 21¶ Dit water nuchteren ghedroncken 22sterct de maghe ¶ Ende gheneest da- 23ghelixe corts ¶ Ende streemt dat me- 24nisoen ¶ Ende het heelt wonden binnen 25en buyten ¶ Ende gheneest beten van 26quaden gheuenijnden beesten Ende scorf- 27heit
28Aqua sparagi¹⁹³¹
29A¹⁹³²qua sparagi¹⁹³³ Dats water van 30spargen ghemaect / ofte van 31pes Columbina ¶ Dit water 32gheneest alle manieren van ghezwelle 33¶ Ende alle manieren van verscher

1925 Aqua portulate Met rode inkt geschreven. Genummerd 22 door een latere hand (gebruiksspoor).

1926 A Lombarde, 3 regels hoog (2-4).

1927 Aqua portulate Rood onderstreept.

1928 Aqua bedegoris Met rode inkt geschreven. Genummerd 23 door een latere hand (gebruiksspoor).

1929 A Lombarde, 3 regels hoog (15-17).

1930 Aqua bedegoris Rood onderstreept.

1931 Aqua sparagi Met rode inkt geschreven. Genummerd 24 door een latere hand (gebruiksspoor).

1932 A Lombarde, 3 regels hoog (29-31),

1933 Aqua sparagi Rood onderstreept.

[p. 356]

1quetsinghen buyten ende binnen ¶ Ende 2heelt wonden buyten ende binnen ¶ Ende 3het es goet op alle dinck dat ontsteken 4es ¶ Het heelt zeere oghen ende kankere 5ende festele Ende alle quade gate op dat 6si ghesuuert sijn van hairren quaden 7gronde ¶ Het heelt apostemen jnden 8lichame Ende opent den ganc van natu- 9ren soe dat alle humoren ripen Ende 10het doetse claerlike scheeden ¶ Ende 11men maect lettel cirope men doetse 12daer toe
13Aqua millilotum¹⁹³⁴
14A¹⁹³⁵qua millilotum¹⁹³⁶ Dats water 15van milliloten Men maket 16aldus neemt millilote ende 17stamptse met aysijne ende distilleerter 18¹⁹³⁷ water af ¶ Op dien dach dat sijt 19nuchteren drincken die quaden adem 20hebben soe en sal hare stinckende adem 21voer nyemant openbaren binnen dien 22daghe Mer haer adem sal rieken als 23een violette ¶ Ende ware yet onnuts 24in eenighe spise ende dade men vanden 25water in de spise se worde volmaecteli- 26ke goet ¶ Ende ware een mensche ghe- 27wont het soude hem ten wonde wt 28comen ende heelense ¶ Ende het es goet 29den oghen ¶ Ende den ghenen die cranc 30sijn van zinnen want het zuuert den 31sin van melancolien
32Aqua eufrasia¹⁹³⁸
33A¹⁹³⁹qua eufrasia¹⁹⁴⁰ Dats water van 34afrasien ghedistilleert ¶ Ende es

1934 Aqua millilotum Met rode inkt geschreven. Genummerd 25 door een latere hand (gebruiksspoor).

1935 A Lombarde, 3 regels hoog (14-16).

1936 Aqua millilotum Rood onderstreept.

1937 18 Tekstfragment in rechtermarge: 'nota' (gebruiksspoor).

1938 Aqua eufrasia Met rode inkt geschreven. Genummerd 26 door een latere hand (gebruiksspoor).

1939 A Lombarde, 2 regels hoog (33-34).

1940 Aqua eufrasia Rood onderstreept.

[p. 357]

1goet op alle heete onghemake vanden 2oghen want het coeltse ende droechtse 3ende suuertse ¶ Ende es goet der leuere 4die verhettet es ¶ Het es goet yeghen 5de gheel socht ¶ Ende het doet alle de 6selue wercken die water van ediuien 7doet
8Aqua Sindauwe¹⁹⁴¹
9¹⁹⁴² A¹⁹⁴³qua sindauwe¹⁹⁴⁴ quod dicitur aqua 10nature Dats gelijc den goude dat 11ghesmolten es Dit water van 12sindouwen maectmen aldus / leest sin- 13douwe voer de sonne ende stoetse ende 14distilleerter water wt ende houdet in 15glase hets van wonderliker virtute 16want wie dattet drinct hem lust 17alte hant dat spel van naturen ¶ 18Ende ware een mensche al tysike ende hi 19nuchteren droncke dit water alle daghe 20hi souder mede ghenesen ende al tot 21hem seluen comen op dat hi ve¹⁹⁴⁵ hem voert 22conste ghewachten des speels dat hem 23eerst maecte tysike want dit water 24es properlike ende grotelike ende zeere 25sustinerende de nature ¶ Ende het 26es goet den oghen ende der maghe ende 27der leuere Ende der milten Ende der nie- 28ren Ende der blasen ¶ Het sterct ende 29verwermt de leeden ende de nature soe 30zeere datter die coyen tuchtich aff 31werden zeerre dan van griseconten 32hier omme soe en salment nyemant 33gheuen hij en sij out ende al cout ¶

1941 Aqua Sindauwe Met rode inkt geschreven. Genummerd 27 door een latere hand (gebruiksspoor).

1942 9 Tekstfragment in rechtermarge: 'nota' (gebruiksspoor).

1943 A Lombarde, 3 regels hoog (9-11).

1944 Aqua sindauwe Rood onderstreept.

1945 ve Contemporaine doorhaling.

[p. 358]

1Aqua fumis terre¹⁹⁴⁶
2A¹⁹⁴⁷qua fumis terre¹⁹⁴⁸ Dats water ghe- 3distilleert van griseconten ¶ Ende 4es goet nuchteren ghedroncken 5yeghen alle manieren van dropen want 6hadde yement eenighe vuylheiden tusschen 7velle ende vleessche ende hi dit water dronc- 8ke die vuylicheit soude hem al vte 9slaen ende dan soudet ghenezen ¶ Het 10doet ghelosen vanden watre dat 11grijs es onder tijden een pijnte te gader 12ende onderwijlen oec een vierendeel te 13gader ¶ Ende het purgiert fleme beide 14wit ende groene Ende daer nae melan- 15colie natuerlike ende onnatuerlike ¶ 16Ende het es sonderlinghe goet ghedronc- 17ken den gheenen die in frenesien leg- 18ghen want het zuuert de zeeringhe 19die in de hersinen ligghen altoes vander 20welker zeerheden dat coemt de fre- 21nesie ¶ Dit water ghenut verhettet 22ende verwect sterkelike de nature 23men sals niet gheuen ghesonden lieden 24want het soude den ghesonden soe warm 25ende soe gheil maken dat hi hem cume 26in ghesontheiden soude connen ghehouden
27Aqua piganum¹⁹⁴⁹
28A¹⁹⁵⁰qua piganum¹⁹⁵¹ Dats water vanden 29bladeren van ruten ghedistilleert 30ende es van vele virtuten want 31somme doctoren segghen waert soe 32dat een mensche dit alle daghe droncke 33nuchteren sijn ghesichte soude werden

1946 Aqua fumis terre Met rode inkt geschreven. Genummerd 28 door een latere hand (gebruiksspoor).

1947 A Lombarde, 3 regels hoog (2-4).

1948 Aqua fumis terre Rood onderstreept.

1949 Aqua piganum Met rode inkt geschreven. Genummerd 29 door een latere hand (gebruiksspoor).

1950 A Lombarde, 3 regels hoog (28-30).

1951 Aqua piganum Rood onderstreept.

[p. 359]

1soe claer dat hi de sterren soude sien 2des daghes alsoe wel als des nachts 3¶ Ende doetmen dit water in die oghen 4het coeltse ende suuertse van hare 5limecheit ¶ Ende het gheneest beeten 6van quaden gheuenijnden wormen 7¶ Ende men macht nemen ter noot 8ouer triakele ¶ Ende het es sonderlin- 9ghe goet ghedroncken den gheenen die 10queelt ofte die langhe ghequalen heb- 11ben ¶ Ende die galike stom wert ende 12gheerne spreken soude ende niet en 13can ghespreken doet hem inden mont 14rute water ofte rute sap hi spreect 15te hant jndien vander ruten vuchtic- 16heit ter herten coemt ¶ Ende een doc- 17toer doet ons bekent dat die bose 18gheesten vlien ende haten dat water 19vander ruten ghelijc den ghewijden 20watere
21Aqua Saluia¹⁹⁵²
22A¹⁹⁵³qua saluia¹⁹⁵⁴ Dats water ghedis- 23tilleert van saelgen ¶ Die dit 24water nuchteren drinct hi 25en mach binnen dien daghe niet ver- 26hauwen van couden Ende arkentike 27noch fledersijn noch yechte dat van 28couden coemt en mach hem binnen 29dien daghe ghescaden ist datmen dit 30water drinct ende bestrijcter mede 31de voerseide euele sij sullen daer 32mede beteren op dat sij sijn van cou- 33der naturen ¶ Ende dit water ghedron- 34¹⁹⁵⁵ ken doet dat selue werke die eupa-

1952 Aqua Saluia Met rode inkt geschreven. Genummerd 30 door een latere hand (gebruiksspoor).

1953 A Lombarde, 3 regels hoog (22-24).

1954 Aqua saluia Rood onderstreept.

1955 34 Gebruiksspoor in ondermarge van onbeholpen hand: imitatie van 'mach binnen ... yechte dat' (r. 25-27).

[p. 360]

1torium doet
2Aqua saline¹⁹⁵⁶
3A¹⁹⁵⁷qua [...]¹⁹⁵⁸ Dats water 4van wilden salien ghedistilleert 5het es goet ghenut jeghen de 6zwaerheit vander leuere het doet 7scheyden hare hertheit ende opent 8hare verstoptheit ¶ Ende gheneest alle 9wonden oude ende nywe Ende het stelpt 10bloot vte soe wat steden dat coemt 11¶ Ende het gheneest den corts ende de 12quaerteyne ¶ Ende es goet jeghen ar- 13kentike Ende jeghen tfledersijn Ende 14ieghen quetsure binnen den lichame
15Aqua Camamilla¹⁹⁵⁹
16A¹⁹⁶⁰qua camamilla¹⁹⁶¹ Dats water van 17camamillen ghemaect vanden 18bloemen ende vanden bladeren Het 19es goet ghedroncken den gheenen die 20crancke herssenen hebben ¶ Ende het 21verdrijft op blasinghe vander nieren 22Ende gheneest de zweere vander leue- 23re Ende de gheelsocht ¶ Ende op quet- 24singhe ghewreuen doetse ghenesen
25Aqua Scabiosorum¹⁹⁶²
26A¹⁹⁶³qua scabiosorum¹⁹⁶⁴ Dats water ghe- 27maect van twee cruden dat 28een heet scabiosa Ende dat ander 29heet morsus diaboli de meeste Dit 30water maectmen aldus neemt beede 31dese crude euen vele ende distilleerter 32water vte ¶ Dit water ghedroncken

1956 Aqua saline Met rode inkt geschreven. Genummerd 31 door een latere hand (gebruiksspoor). Lees: saluie.

1957 A Lombarde, 3 regels hoog (3-5).

1958 [...] Open ruimte voor de naam van het medicinale water.

1959 Aqua Camamilla Met rode inkt geschreven. Genummerd 32 door een latere hand (gebruiksspoor).

1960 A Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1961 Aqua camamilla Rood onderstreept.

1962 Aqua Scabiosorum Met rode inkt geschreven. Genummerd 33 door een latere hand (gebruiksspoor).

1963 A Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

1964 Aqua scabiosorum Rood onderstreept.

[p. 361]

1neghen morghen stonden nuchteren ghe- 2neest wonden binnen ende buyten ende coemt 3ten gate vte ghelopen ¶ Het gheneest 4gheelsocht ¶ Ende hadde een mensche 5een aposteme binnen eenige rudecheit 6of scorfthede / of verhautheit ende dit 7water nuchteren droncke neghen mor- 8ghenstonden die aposteme ende alle ru- 9decheit soude binnen den neghen daghen 10wtwaert slaen ende wte breken ende 11ghenesen ¶ Ende laghe eeneghen 12mensche ghezwel tusschen vel ende vleesch 13ende hi dit water droncke het ghezwel 14soude wtwaert slaen ¶ Ende hadde 15een man sinen vede zeer ende ghezwollen 16droncke hi dit water ende baydine daer 17jnne hi zoude ghenesen hoe zeer hi 18ware al ware hi oec ontsteken
19Aqua iaceanigra¹⁹⁶⁵
20A¹⁹⁶⁶qua iaceanigra¹⁹⁶⁷ Dats water 21ghedistilleert van puerre mate- 22faloenen Ende selt¹⁹⁶⁸ nemen totter 23matefaloenen dat vierendeel van papen 24crude ende distilleert daer mede / welc 25ghij doet es goet ¶ Dit water es 26precieus ende goet in hem seluen 27want het verdrijft ghezwel in alle 28de leden van een lichame hem diet 29drinct ¶ Ende het gheneest esqui- 30nancie in de kele Ende de orghelgeuse¹⁹⁶⁹ 31Ende apostemen inden lichame ¶ Ende 32het gheneest wonden jnden lichame 33¶ Het gheneest alle onghemake die 34ontsteken sijn van ericipila ¶ Ende

1965 Aqua iaceanigra Met rode inkt geschreven. Genummerd 34 door een latere hand (gebruiksspoor).

1966 A Lombarde, 3 regels hoog (20-22).

1967 Aqua iaceanigra Rood onderstreept.

1968 selt Lees: selc? In de rechtermarge staat 'sommige' (dezelfde hand), met een verwijsteken dat ook boven 'selt' staat: het lijkt erop dat 'selt' hier vervangen moet worden door 'sommige'.

1969 orghelgeuse Transcriptie onzeker.

[p. 362]

1het gheneest mania dat es verwoet- 2heit van herssenen zoe zeere dat die 3sieke snaut ende bijt ende hij ghelaet 4ghelijc enen verwoeden hont ¶ Ende 5het doet dat selue werc an zeere veden 6dattet water van scabiosen doet Ende 7sommighe doctoren verbiedent te nuttene 8hem dies niet en heeft te doene want 9ypocras seit soe wie medicine nuttet 10sonder noet hij crancter sijne nature 11mede in eenigher manieren ¶ Het es 12goet ghedroncken yeghen die gheelsocht 13¶ Enen linnen doec in het water ghenet 14ende opt hooft gheleit dat zweert dat 15lesschet de hooft zweerre
16Aqua brionia¹⁹⁷⁰
17A¹⁹⁷¹qua brionia¹⁹⁷² Dats water van cor- 18pentase Men maket aldus neemt 19de brionie wortele ende blat ende 20¹⁹⁷³ maecter water aff ¶ Dit water nuchte- 21ren ghedroncken doet laxeren ¶ Het 22purgiert den lichaem van flemen ¶ 23Ende gheneest den corts ¶ Nuchterne 24ghedroncken beneemt squinancie in 25de kele Ende de orghelgousse¹⁹⁷⁴ Ende moer- 26male / ende alle manieren van quaden 27gaten van buten daer mede ghewas- 28schen dootse ende heeltse
29Aqua verbena¹⁹⁷⁵
30A¹⁹⁷⁶qua verbena¹⁹⁷⁷ Dats water van 31verbena ghedistilleert ¶ Ende 32het gheneest voervoets de 33hoeft zweerre ende beneemt tbloet 34te pissen Ende stelpt bloet in allen

1970 Aqua brionia Met rode inkt geschreven. Genummerd 35 door een latere hand (gebruiksspoor).

1971 A Lombarde, 3 regels hoog (17-19).

1972 Aqua brionia Rood onderstreept.

1973 20 Wijzend handje in linkermarge.

1974 orghelgousse Transcriptie onzeker.

1975 Aqua verbena Met rode inkt geschreven. Genummerd 36 door een latere hand (gebruiksspoor).

1976 A Lombarde, 3 regels hoog (30-32).

1977 Aqua verbena Rood onderstreept.

[p. 363]

1steden vanden lichame soe wanen 2dattet coemt ¶ Het doet wel orine 3maken ¶ Ende helpt der leueren ende 4der longhenen ende der milten ende der 5nieren ¶ Ende het gheneest wonden 6binnen ende buyten ¶ Ende apostemen 7Ende zeer oghen Ende kankere Ende feste- 8le Ende moermale Ende tsietre Ende 9clieren ende claporen Ende zeere veden 10Ende brant die verbrant es van viere 11ofte van watre bescout
12Aqua pinpenella¹⁹⁷⁸
13A¹⁹⁷⁹qua pinpenella¹⁹⁸⁰ Dats water 14van pinpenellen ghedistilleert 15¶ Ende es goet den oghen want 16het gheneest ende zuuert de oghen 17[...]¹⁹⁸¹ ende vanden scellen Ende vanden 18witten ende vanden brunen ¶ Ende het 19gheneest alle wonden nywe ende oude 20waer datsi sijn / ende het coemt ter 21wonden wte ¶ Ende het gheneest ghe- 22scoertheit dat niewe es Ende alle ma- 23nieren van quetssuren beede binnen 24ende buyten
25Aqua agrimonia¹⁹⁸²
26A¹⁹⁸³qua agrimonia¹⁹⁸⁴ Dats water 27van agrimonien ghemaect aldus 28stampt agrimonien met goeden 29aysijne ende dan distilleerter water wte 30¹⁹⁸⁵ ¶ Dit water ghestreken an blende oghen 31daer vellen op ghewassen sijn het doetse 32suuer werden de oghen vanden velle Ende 33van alle bedructheit Het doet alle 34¹⁹⁸⁶ vortheit ende belemmertheit vander zie

1978 Aqua pinpenella Met rode inkt geschreven. Genummerd 37 door een latere hand (gebruiksspoor).

1979 A Lombarde, 3 regels hoog (13-15).

1980 Aqua pinpenella Rood onderstreept.

1981 [...] Open ruimte: er lijkt een onderdeel van de opsomming te ontbreken.

1982 Aqua agrimonia Met rode inkt geschreven. Genummerd 38 door een latere hand (gebruiksspoor).

1983 A Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

1984 Aqua agrimonia Rood onderstreept.

1985 30 Wijzend handje in rechtermarge.

1986 34 Gebruiksspoor in ondermarge van onbeholpen hand: imitatie van 'Dit water ... blende' (r. 30).

[p. 364]

1ende maect de oghen reyne van mesqua- 2men die van buyten daer aen wassen 3moghen ¶ Ende dit water gheplaestert 4op wonden die te gheringe gheloken 5sijn ende qualic gheheelt het opentse we- 6der ende haeltse vul maechtelike ¶ Ende 7dier ghelike doet an allen quaden gaten 8kanker festel ende moermale
9Aqua osmonde¹⁹⁸⁷
10A¹⁹⁸⁸qua de osmonde¹⁹⁸⁹ Dats water van 11ossemonden die de witte tandekine 12heeft hier af water ghedistilleert 13gheneest wonden nywee ende ouwee Ende 14al dat andere wateren ende andere plaeste- 15ren ontfunct ist kanker jst festel off 16mormael / of apostemen het gheneset al 17¶ Ende ware een mensche niewinghe ghe- 18scoert ende hi dit water dronc nuchteren 19neghen morghen stonden hi ghenaser mede 20sonder snijden op dat ware in de niewin- 21ghe eer de boerde gheheelt ende ghesoemt 22waren ¶ Anders soe gheneset alle quets- 23sure niewe ende oude ¶ Salue ghemaect 24daer af es goet te vele saken
25Aqua Sukerreie¹⁹⁹⁰
26A¹⁹⁹¹qua sukerreie¹⁹⁹² Dats water van 27cicoreien ghedistilleert¹⁹⁹³ Ende es 28goet nuchteren ghedroncken 29want het doet scheeden alle mesquame 30die der leueren deeren mach / ghelijck 31dat endiuie water doet ¶ Ende het ghe- 32neest die gheel socht Ende den corts ¶ 33Ende het conforteert de maghe ende alle 34de leede ¶ Ende het doet alle die werken

1987 Aqua osmonde Met rode inkt geschreven. Genummerd 39 door een latere hand (gebruiksspoor).

1988 A Lombarde, 3 regels hoog (10-12).

1989 Aqua de osmonde Rood onderstreept.

1990 Aqua Sukerreie Met rode inkt geschreven. Genummerd 40 door een latere hand (gebruiksspoor).

1991 A Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

1992 Aqua sukerreie Rood onderstreept.

1993 ghedistilleert Voor 'ghedistilleert' staat een doorgehaalde aanzet tot d.

[p. 365]

1die dat endiui water doet
2Aqua Emoroydarum¹⁹⁹⁴
3A¹⁹⁹⁵qua emoroydarum¹⁹⁹⁶ Dats water 4ten spenen Ende es ghemaect 5van vele groenen cruuden Ende 6diet besoeket hij vijndet goet te vele 7saken Ende men maket aldus neemt 8assietrisie wortelen ende blat / ende 9louessche metter wortelen / ende wille 10vorte metter wortelen / ende speencruut 11ende wedewinde / ende hyst / ende baucia / 12ende centouria / ende hemst wortelen / ende 13gladie / ende looc / ende auerroene / ende 14alsine / ende celidonie / ende agrimonie / 15ende ypoquistidos / ende scabiosa / van elken 16soe doet euen vele te gadere / ende distil- 17leerter water wte ¶ Dit water ghe- 18daen op spenen ende daer aen geplaes- 19tert gheneest de speenen binnen¹⁹⁹⁷ 20viertien daghen
21Aqua Craurosorum¹⁹⁹⁸
22A¹⁹⁹⁹qua craurosorum²⁰⁰⁰ Dit es zwaer 23te vergaderne Ende men maket 24aldus neemt yuoer ofte scaue- 25linghe van yuoere Semis libra / ende sap van 26herba roberti vier librae / ende beuenelle 27drie librae Ende de bladere van agrimonien 28seuen librae / ende bladere van wedewinden 29neghen librae / ende sal gemma drie librae²⁰⁰¹ Semis libra 30Ende sal van portau potau²⁰⁰² twee onssen 31Ende aluun Semis libra De bladere salmen stam- 32pen / ende dan soe salmer de voerseide sape 33toe doen / ende de andere voerseide droghe 34commycturen salmen te hoope poederen

1994 Aqua Emoroydarum Met rode inkt geschreven. Genummerd 41 door een latere hand (gebruiksspoor).

1995 A Lombarde, 3 regels hoog (3-5).

1996 Aqua emoroydarum Rood onderstreept.

1997 binnen Gevolgd door een horizontale streep ter regeluitvulling.

1998 Aqua Craurosorum Met rode inkt geschreven. Genummerd 42 door een latere hand (gebruiksspoor).

1999 A Lombarde, 3 regels hoog (22-24).

2000 Aqua craurosorum Rood onderstreept.

2001 drie librae Contemporaine doorhaling.

2002 portau potau Contemporaine doorhaling. Transcriptie onzeker.

[p. 366]

1ende doenre toe drie librae aysijns / ende doent 2dan al te samen in een coperin vat 3vaste ghestopt ende latet alsoe daer in 4staen neghen daghen Ende daer nae soe 5doet in ene clocke ouer dat vier / ende 6doeter in spaens groene Semis libra of vijf 7onssen / ende soe distilleerter water wte 8ende houdet in glase Dit es sonderlin- 9ghe goet water want soe wat zeere 10datmer mede dwaet / ende een plaester 11vanden seluen daer op leit het ghene- 12set al jst kanker of festel / of mormael / 13off den wulf Ofte clieren / ofte noli 14me tangere²⁰⁰³ / of spenen off tseetre / of 15morfiam / dese voerseide euele doetse 16droghen ende ghenesen Ende het doet 17vte vallen alle manieren van quaden 18vleessche beede in wonden of in ande- 19ren steden
20Aqua saxifraga²⁰⁰⁴
21A²⁰⁰⁵qua saxyfraga Dats water 22van beuenellen Ende men maket 23aldus / neemt beuenelle metter 24wortelen ende distilleerter water wte 25¶ Die dit water nuchteren drincken 26alsoe langhe alse sijs drincken soe 27en sal hem gheene ziecheit toe comen 28¶ Het beneemt dwallinge vander 29herten Ende heelt den lichaem van qua- 30den humoren ¶ Ende breket den confor- 31meerden steen Ende doet scheeden den 32graueel Ende conforteert de maghe Ende 33sterct de herssenen Ende de leuere / ende 34de milte / ende de niere Ende doet wel ori- 35ne maken ¶ Dit water ghesoden met

2003 ofte noli me tangere Rood onderstreept.

2004 Aqua saxifraga Met rode inkt geschreven. Genummerd 43 door een latere hand (gebruiksspoor).

2005 A Lombarde, 3 regels hoog (21-23).

[p. 367]

1castorien ende ghedroncken gheneest de 2yechticheit binnen veertich daghen 3¶ Ende water van agrimonie doet 4oec alle dese voerseide werke
5Aqua pipenella²⁰⁰⁶
6A²⁰⁰⁷qua pipenella²⁰⁰⁸ Dats water 7ghedistilleert van morsus 8galine ¶ Dit water nuchteren 9ghedroncken gheneest alle wonden 10nyewe ende ouwe ¶ Ende doet alle die 11selue wercken die pinpenelle doet
12Aqua fraxini²⁰⁰⁹
13A²⁰¹⁰qua fraxini²⁰¹¹ Dats water ghe- 14maect vanden bladeren vanden 15esschen boeme Aldus maecment 16neemt bladeren vanden essche ende 17²⁰¹² stamptse met eyzijne Ende dan soe 18distilleerter water wte Dit water 19op morfia ende op tseetre / ende op 20drope ende op puuste doetse heelen 21¶ Ende het heelt zeere een tebroken 22been ¶ Ende het gheneest drope bouen 23allen saken ¶ Dit water ghedronc- 24ken purgiert fleme / ende alle fauten 25vander herten ende vander milten
26Aqua fragaria²⁰¹³
27A²⁰¹⁴qua fragaria²⁰¹⁵ Dats water van 28eerdbesi cruude / ghemaect aldus 29neemt eerdbesi cruut ende stamptet 30met goeden aysine Ende dan distilleerter 31water wte ¶ Dit water es goet op alle 32heete steden die verhettet sijn ¶ Ende 33het stempt dat menisoen ¶ Ende het 34rijpt alle heete zweeren daer op gheleit

2006 Aqua pipenella Met rode inkt geschreven. Genummerd 44 door een latere hand (gebruiksspoor).

2007 A Lombarde, 3 regels hoog (6-8).

2008 Aqua pipenella Rood onderstreept.

2009 Aqua fraxini Met rode inkt geschreven. Genummerd 45 door een latere hand (gebruiksspoor).

2010 A Lombarde, 3 regels hoog (13-15).

2011 Aqua fraxini Rood onderstreept.

2012 17 Wijzend handje in rechtermarge.

2013 Aqua fragaria Met rode inkt geschreven. Genummerd 46 door een latere hand (gebruiksspoor).

2014 A Lombarde, 3 regels hoog (27-29).

2015 Aqua fragaria Rood onderstreept.

[p. 368]

1Aqua genciana²⁰¹⁶
2A²⁰¹⁷qua genciana²⁰¹⁸ Dats water van 3gencianen Aldus ghemaect 4neemt genciane metter wortelen 5ende distilleerter water af ¶ Dit water 6nuchteren ghedroncken verlanghet 7een mensche sijn leuen want het doet 8al dat selue dat beuenelle water 9doet Ende verbena ¶ Ende het doet den 10wiuen hairre stonden hebben ¶ Ende 11het beweert fenijn
12Aqua benedicta²⁰¹⁹
13A²⁰²⁰qua benedicta²⁰²¹ Dats water 14ghedistilleert van glorifilaten 15Ende es goet nuchteren ghedronc- 16ken want het purgiert fleme Ende 17het doet verteeren alle grooue spi- 18se ¶ Ende helpt der vercouder maghe 19¶ Ende verlicht de herssenen wel ¶ Ende 20es goet jeghen dat hert euel dat van 21flemen coemt ¶ Het heelt wonden 22apostemen / kanker / festel / ende moer- 23male ende coemt ten gaten wt ghelo- 24pen
25Aqua cardo benedictus²⁰²²
26A²⁰²³qua cardo bennedictus²⁰²⁴ Dats 27water van sinsune²⁰²⁵ ghedistil- 28leert ¶ Dit water es goet 29gheplaestert op alle heete steden 30Ende het doet varing het zweerre 31wte breken ofte vergaen te niente 32¶ Ende het gheneest wonden binnen ende 33buyten ¶ Ende apostemen binnen den

2016 Aqua genciana Met rode inkt geschreven. Genummerd 47 door een latere hand (gebruiksspoor).

2017 A Lombarde, 3 regels hoog (2-4).

2018 Aqua genciana Rood onderstreept.

2019 Aqua benedicta Met rode inkt geschreven. Genummerd 48 door een latere hand (gebruiksspoor).

2020 A Lombarde, 3 regels hoog (13-15).

2021 Aqua benedicta Rood onderstreept.

2022 Aqua cardo benedictus Met rode inkt geschreven. Genummerd 49 door een latere hand (gebruiksspoor).

2023 A Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

2024 Aqua cardo bennedictus Rood onderstreept.

2025 sinsune Transcriptie onzeker.

[p. 369]

1lichame / ende daer buyten Ende ware de 2aposteme binnen het soudse wtwaerd 3wt doen breken ¶ Ende ghauement 4te drincken een wiue die kijnt 5droeghe waerlic si soude te hant 6moeten braken Ende en droech se 7gheen kijnt soe en deeret hare 8niet
9Aqua pulegi aquatici²⁰²⁶
10A²⁰²⁷qua pulegi aquatici²⁰²⁸ Dats te 11segghen water van polioen 12ende sommeghe heetent dat groe- 13te polioen Ende sommeghe oec poleye 14in duutsche / neemt dese poleye ende 15distilleerter water wte ¶ Dit water 16es goet jn de oghen ghedaen want 17²⁰²⁹ het suuertse van alrehande vulheit 18Ende soe doet oec den lichame
19Aqua pulegi regale²⁰³⁰
20A²⁰³¹qua pulegi regale²⁰³² Dat es 21water ghemaect van polioene 22ende het wast op drooghe bar- 23me / selke hietent dat cleene polioen 24om dat minder es van roken ende 25van steele ende van blade dan dat 26polioen dwelke men heet poleye 27¶ Dit water van polioene nuchte- 28ren ghedroncken gheneest de hooft- 29zweere Ende verwarmt alle leeden 30Ende starct de maghe Ende scerpt dat 31ghesicht Ende gheneest dat menisoen
32Aqua procella²⁰³³
33A²⁰³⁴qua piocella²⁰³⁵ Dats water ghe- 34maect van piocella / dats dat

2026 Aqua pulegi aquatici Met rode inkt geschreven. Genummerd 50 door een latere hand (gebruiksspoor).

2027 A Lombarde, 3 regels hoog (10-12).

2028 Aqua pulegi aquatici Rood onderstreept.

2029 17 Aandachtstreepje in linkermarge.

2030 Aqua pulegi regale Met rode inkt geschreven. Genummerd 51 door een latere hand (gebruiksspoor).

2031 A Lombarde, 3 regels hoog (20-22).

2032 Aqua pulegi regale Rood onderstreept.

2033 Aqua procella Met rode inkt geschreven. Genummerd 52 door een latere hand (gebruiksspoor). Lees: piocella.

2034 A Lombarde, 2 regels hoog (33-34).

2035 Aqua piocella Rood onderstreept.

[p. 370]

1²⁰³⁶ crudekijn met den baerde ¶ Dit water 2nuchteren ghedroncken neghen daghe 3verlicht eenen ende verlost hem vanden 4witten watre Ende doet scheeden de 5humoren nederwaert ¶ Ende gheneest 6wonden dapperlike binnen ende buyten 7ende het coemt ter wonden wte ghelopen
8Aqua ysopus²⁰³⁷
9A²⁰³⁸qua ysopus²⁰³⁹ Dats water ghe- 10maect van ysopen aldus / neemt 11ysope als se bloyt ende distilleer- 12ter water wte ¶ Dit water nuchteren 13ghedronken neghen daghe dat claert 14ende suuert de borst van allen flemen 15Ende van allen droecheden ¶ Ende 16claert de oghen ende suuertse ¶ Ende 17conforteert de maghe ¶ Ende sterket 18dat herte ¶ Ende opent de weghen 19vander leuere / ende der milte Ende 20vanden nieren ¶ Ende doet vergaen epi- 21lencie van desen voerseiden gheeste- 22liken leden ¶ Ende ondoet de weeghen 23vander orinen ¶ Ende scheedet de 24grauele ¶ Ende gheneest wonden jn 25de longene
26Aqua amantilla²⁰⁴⁰
27A²⁰⁴¹qua amantilla²⁰⁴² Dat es water 28van valerianen aldus ghe- 29maect / neemt valeriane met 30allen metter wortelen / ende distilleer- 31ter water wt ¶ Dit water ghedronken 32doet ghenesen wonden ouwe ende 33nyewe / ende coemt ter wonden vte 34¶ Ende het gheneest apostemen jnden 35lichame / ende doetse wtwaert sceeden 36ende dan breken ¶ Ende gheneest dat

2036 1 Tekstfragment in linkermarge, moeilijk leesbaar: 'insane b me mento nemet'?

2037 Aqua ysopus Met rode inkt geschreven. Genummerd 53 door een latere hand (gebruiksspoor).

2038 A Lombarde, 3 regels hoog (9-11).

2039 Aqua ysopus Rood onderstreept.

2040 Aqua amantilla Met rode inkt geschreven. Genummerd 54 door een latere hand (gebruiksspoor).

2041 A Lombarde, 3 regels hoog (27-29).

2042 Aqua amantilla Rood onderstreept.

[p. 371]

1lanc euel Ende den lichaem van allen 2dropen ¶ Ende suuert de borst Ende de 3blase Ende de niere ¶ Ende doet wel ori- 4ne maken ¶ Ende het doet zeere wel 5met vrouwen wesen ¶ Ende ware 6dat sake dat man ende wijff qualike 7te gader waren ende si droncken van 8desen watere wt een nappe te gadere 9si worden te hant gheuriende
10Aqua tormentilla²⁰⁴³
11A²⁰⁴⁴qua tormentilla²⁰⁴⁵ Dats water 12ghedistilleert van cleenen du- 13uels beten dat de wortelen 14roet heeft / ende de bloemkine ghelu 15Dese tormentille soe neemt met 16wortele ende met blade / ende metter 17bloeme ende stampet al te gader ende 18dan soe distilleerter water wte 19¶ Dit water neghen daghen ghe- 20droncken gheneest dat witte ende dat 21brune Ende dat roede water ¶ Ende 22den herbrant op de oghen ¶ Ende 23claert het ghesicht bouen allen wate- 24ren ¶ Ende verlicht den lichame van 25menegher sake ¶ Het stelpt dat 26roede menisoen ¶ Ende gheneest de 27quarteine Ende den anderen daghe 28corts Ende den corts die alle daghe 29coemt op datment veertich daghen 30drinct ¶ Dit water ghedroncken 31gheneest wonden binnen ende buyten / ende 32coemt ter wonden wte ghelopen ende 33doetse alsoe ghenezen ¶ Soe doetse 34oec kanker / ende festele / ende mormale / 35ende tseetre / ende apostemen / ende zeere 36borsten ¶ Ende zeere veden Ende arken-

2043 Aqua tormentilla Met rode inkt geschreven. Genummerd 55 door een latere hand (gebruiksspoor).

2044 A Lombarde, 3 regels hoog (11-13).

2045 Aqua tormentilla Rood onderstreept.

[p. 372]

1tike die niet veroudert en es Ende 2spenen ¶ Ende conforteert de maghe 3ende starct de borst / ende de leuere Ende 4de milte Ende de niere Ende de condute 5vander orinen Ende van hare opila- 6cien ¶ Ende verlicht een mensche rechte 7van sijnre mesquamen ghelijc enen 8mensche die verlast es ende hem een 9ander te hulpen coemt diene ont- 10last
11Aqua bornaginis²⁰⁴⁶
12A²⁰⁴⁷qua bornaginis²⁰⁴⁸ Dats water 13van bornagen ghedistilleert 14Ende van bornagen bloemen ist 15best mochtmen der ghenouch ghe- 16crighen ¶ Dit bornage water es 17goet ghedroncken den gheenen die 18niet ter aderen en pleghen te laten 19Want het suuert den lichame van 20quaden vorten bloede Ende het ma- 21ket dat bloet goet Ende dat bloet 22dat quaet es dat suueret / ende het 23verhettet dat bloet dat te cout es 24¶ Ende het conforteert dat werck 25van naturen der minnen spel Ende 26conforteert de aderen ende de zeenu- 27wen ende alle de lede binnen ende buyten 28¶ Ende doet zeer laxeren nederwaert
29Aqua buglossa²⁰⁴⁹
30A²⁰⁵⁰qua buglossa²⁰⁵¹ Dats water ghe- 31distilleert van wilder borna- 32gen ¶ Ende het doet alle dat 33selue werke die dat water vander 34tammer bornagen doet Ende selke scel- 35dent vele glorieuser dat water van 36wilder²⁰⁵²

2046 Aqua bornaginis Met rode inkt geschreven. Genummerd 56 door een latere hand (gebruiksspoor).

2047 A Lombarde, 3 regels hoog (12-14).

2048 Aqua bornaginis Rood onderstreept.

2049 Aqua buglossa Met rode inkt geschreven. Genummerd 57 door een latere hand (gebruiksspoor).

2050 A Lombarde, 3 regels hoog (30-32).

2051 Aqua buglossa Rood onderstreept.

2052 wilder Contemperaine doorhaling.

[p. 373]

1wilder bornagen dan vander tammer 2bornagen
3Aqua venuscar²⁰⁵³
4A²⁰⁵⁴qua venuscar²⁰⁵⁵ Dats water ghe- 5distilleert van bloemen van 6amplompen ¶ Dit water es 7goet omme mede te dwane alle ma- 8nieren van quaden gaten / alse kankere 9fistele mormale / ende morfiam op 10datment daer mede dwaet eerment 11plaestert ¶ Ende alzo diere gheliken 12ghedaen jn de oghen het doetse dro- 13ghen ende gheneest wonderlike zeere 14met groter spoet ¶ Ende het verdrijft 15plecken jn dat aensichte
16Aqua peralicis²⁰⁵⁶
17A²⁰⁵⁷qua peralicis²⁰⁵⁸ Dats water van 18prumalaueris / aldus gemaect 19neemt prumalauheris blat 20ende bloeme ende distilleerter water 21vte ¶ Dit water nuchteren gedroncken 22drie daghen lanc gheneest de hoeft- 23zweerre die van couden coemt Ende 24de lendijn zweerre Ende lanc euel 25Ende alle ziecheit der zenuwen ende 26conforteert de arterien Ende het heelt 27wonden
28Aqua ypericon²⁰⁵⁹
29A²⁰⁶⁰qua ypericon²⁰⁶¹ Dats water ghe- 30distilleert van herba perfora- 31ta ¶ Dit water heelt wonden 32daermen toe siet ¶ Ende het suuert 33de aderen vander leueren Ende ont- 34stopt de milte ende de nieren ende doet

2053 Aqua venuscar Met rode inkt geschreven. Genummerd 58 door een latere hand (gebruiksspoor).

2054 A Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

2055 Aqua venuscar Rood onderstreept.

2056 Aqua peralicis Met rode inkt geschreven. Genummerd 59 door een latere hand (gebruiksspoor).

2057 A Lombarde, 3 regels hoog (17-19).

2058 Aqua peralicis Rood onderstreept.

2059 Aqua ypericon Met rode inkt geschreven. Genummerd 60 door een latere hand (gebruiksspoor).

2060 A Lombarde, 3 regels hoog (29-31).

2061 Aqua ypericon Rood onderstreept.

[p. 374]

1wel orine maken ¶ Ende het doet den 2wiuen hare stonden hebben ¶ Ende het es 3sonderlinghe goet op beten van ghe- 4venijnden dieren alse verwoede honds 5bete ¶ Ende verdrijft venijn ghelijc 6triaculen ¶ Ende de duuele vlienre off
7Aqua acetosa²⁰⁶²
8A²⁰⁶³qua acetosa²⁰⁶⁴ Dats water van sur- 9kelen / aldus ghemaect / neemt 10surkele ende stamptse met aysine 11ende distilleerter water wte ¶ Dit wa- 12ter nuchteren ghedroncken doet steruen 13de wormen inde darme ghelijc loeke 14¶ Ende lieden die sente cristoffels euel 15hebben of die ghewont sijn soe g²⁰⁶⁵ dat 16sij gheen loec en moeghen eten noch 17rieken drincken sij van desen watere 18het doot hem de wormen jnden lichame 19ghelijc loec nochtans soe en deerret 20niet den euele noch den wonden ¶ 21Dit water nuchteren ghedroncken doet 22een mensche ghelosen het brune water 23ende het roode water ¶ Ende het ghe- 24neest alle heete apostemen binnen ende 25buyten ¶ Ende het gheneest den corts die 26van hetten coemt
27Aqua prassium²⁰⁶⁶
28A²⁰⁶⁷qua prassium²⁰⁶⁸ Dats water 29ghedistilleert van rooder ma- 30robien ¶ Dit water nuchteren 31ghedroncken conforteert de maghe Ende 32de borst ende de longhene Ende de leue- 33re Ende de milte Ende de niere Ende de 34blase ¶ Ende het verdrijft zwel wtten 35leden Ende gheneest drope ¶ Ende

2062 Aqua acetosa Met rode inkt geschreven. Genummerd 61 door een latere hand (gebruiksspoor).

2063 A Lombarde, 3 regels hoog (8-10).

2064 Aqua acetosa Rood onderstreept.

2065 g Contemporaine doorhaling (g met aanzet tot h).

2066 Aqua prassium Met rode inkt geschreven. Genummerd 62 door een latere hand (gebruiksspoor).

2067 A Lombarde, 3 regels hoog (28-30).

2068 Aqua prassium Rood onderstreept.

[p. 375]

1verlicht den mensche binnen ende buyten
2Aqua samorie²⁰⁶⁹
3A²⁰⁷⁰qua samorie²⁰⁷¹ Dats water ghe- 4distilleert van samorie sommige 5heetent de samorie lucide²⁰⁷² 6Neemt dit lucida voer de sonne ende 7distilleerter water af ¶ Dit water 8gheneest alle zeerheit vanden oghen 9het witte het brune / ende het roode Ende 10herbrant Ende blaeuwe oghen ¶ Ende 11wonden Ende apostemen inden lichame 12¶ Ende het purgiert sonderlinghe wel 13dat roode water ¶ Ende langhet dat leuen
14Aqua satirionis²⁰⁷³
15A²⁰⁷⁴qua satyrionis²⁰⁷⁵ Dats water ghe- 16distilleert van papen cullen ¶ 17Ende het gheneest die ghene die 18tysike sijn ¶ Ende het verwect luxurie 19ende maect groeten hitten van naturen 20ende doet wel met vrouwen sijn ¶ Ende 21gheneest de geluede ¶ Ende conforteert 22des menschen maghe
23Aqua palma christi²⁰⁷⁶
24A²⁰⁷⁷qua palma christi Dats water 25ghedistilleert van palma christi 26¶ Dit water nuchteren ghe- 27droncken gheneest alle manieren van 28ghezwelle binnen ende buyten ¶ Ende 29het sterct ende conforteert de leeden ende 30de zeenuwen Ende de arterien ¶ Ende 31artetike Ende fledersijn ¶ Ende alle ma- 32nieren van yechten ¶ Ende het meerret 33nature ghelijc satyrionis ¶ Ende ghe-

2069 Aqua samorie Met rode inkt geschreven. Genummerd 63 door een latere hand (gebruiksspoor).

2070 A Lombarde, 3 regels hoog (3-5).

2071 Aqua samorie Rood onderstreept.

2072 lucide Gevolgd door een horizontale streep ter regeluitvulling.

2073 Aqua satirionis Met rode inkt geschreven. Genummerd 64 door een latere hand (gebruiksspoor).

2074 A Lombarde, 3 regels hoog (15-17).

2075 Aqua satyrionis Rood onderstreept.

2076 Aqua palma christi Met rode inkt geschreven. Genummerd 65 door een latere hand (gebruiksspoor).

2077 A Lombarde, 3 regels hoog (24-26).

[p. 376]

1neest wonden oude ende nyewe binnen ende 2buyten
3Aqua cicute²⁰⁷⁸
4A²⁰⁷⁹qua cicute²⁰⁸⁰ Dats water ghedistil- 5leert van koechten ¶ Dit water 6alle daghe nuchteren ghedroncken 7es goet jeghen dat groet onghemac 8¶ Ende van buyten ghedweeghen eene 9stede daer wormen in sijn het doet de 10wormen steruen ¶ Ende het es goet ghedron- 11ken jeghen de quade lendinen Ende ieghen 12opilacien vander milten Ende vander nieren 13Ende yeghen persce vander orinen te ma- 14kene ¶ Ende waert soe datmen in dit wa- 15ter leide tarwee te weecke twee daghen 16ende twee nachten / ende dan leide voer die 17voghelen tetene die voghele dierre af 18aten souden soe dronckijn sijn datmense 19metter hant vaen soude ¶ Ende sommige 20seggen datmen de voghele aldus mach 21verdullen metten watre van oppen ghe- 22distilleert ¶ Ende sommighe segghen dat 23het water van rijderworten Of dat wa- 24ter van elebrons album jn tarwee 25gheweect doet ghelijc het voerseit es 26Ende die tarwee duuen ofte anderen vo- 27ghelen ghegeuen tetene doet te hant dat 28sise in hebben weder wte keeren ende 29dan machmense metter hant vaen 30want groete crancheit verbiet hem 31het vlieghen jn die tijt
32Aqua Consolida maioris²⁰⁸¹
33A²⁰⁸²qua consolida maioris²⁰⁸³ al he- 34²⁰⁸⁴ uet de name nae de grote

2078 Aqua cicute Met rode inkt geschreven. Genummerd 66 door een latere hand (gebruiksspoor).

2079 A Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

2080 Aqua cicute Rood onderstreept.

2081 Aqua Consolida maioris Met rode inkt geschreven. Genummerd 67 door een latere hand (gebruiksspoor).

2082 A Lombarde, 3 regels hoog (33-34 en in ondermarge).

2083 Aqua consolida maioris Rood onderstreept.

2084 34 Gebruiksspoor in ondermarge van onbeholpen hand: imitatie van 'jeghen ... onghemac' (r. 07).

[p. 377]

1ysoaude nochtan soe ist water ghe- 2distilleert van roeden bloumkine 3van metelieuen het gheneest alle 4wonden nyewe ende oude van binnen 5ende van buyten ¶ Ende alle saken die 6nyewelic ghequest sijn ¶ Ende het 7doet oec eene zeerede voervoets hu- 8den²⁰⁸⁵ wt doen ¶ Het heelt te broken 9beene Ende alre hande zeer ¶ Ende 10dat aensichte daer mede ghedwoegen 11ondoet de huudt Ende verdrijft de 12plecken Ende de sproeten Ende tseetre 13Ende de roode puusten int aensichte 14Ende oec in al andere steden
15Aqua consolida minoris²⁰⁸⁶
16A²⁰⁸⁷qua consolida maioris²⁰⁸⁸ Dats 17water ghedistilleert van ana- 18gallicum / men heetet oeck 19sinphicum²⁰⁸⁹ / het es de grote conferie 20die de roode bloemen draecht Men 21maect dit water vander wortelen 22ende vanden bloemen ¶ Dit water ghe- 23neest alle wonden binnen ende buyten 24nyewe ende oude ¶ Ende alle saken die 25nyeweliken ghequest sijn ¶ Het doet 26oec een zeer voervoets huuden 27ist datmen een plaester daer off 28maect ende daer op leit / mer men 29moeter mede vermaken twee werf 30des daghes
31Aqua de sigillo sancte marie²⁰⁹⁰
32A²⁰⁹¹qua sigillum sancte marie²⁰⁹² 33Dats water van onser vrouwen

2085 huden Contemporaine doorhaling.

2086 Aqua consolida minoris Met rode inkt geschreven. Genummerd 68 door een latere hand (gebruiksspoor).

2087 A Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

2088 Aqua consolida maioris Rood onderstreept. Lees: minoris.

2089 sinphicum Lees: sinphitum.

2090 Aqua de sigillo sancte marie Met rode inkt geschreven. Genummerd 69 door een latere hand (gebruiksspoor).

2091 A Lombarde, 3 regels hoog (32-33 en in ondermarge).

2092 Aqua sigillum sancte marie Rood onderstreept.

[p. 378]

1zeghele / aldus ghemaect / neemt de 2wortelen ende de bladeren elx euen 3vele ende distilleerter water vte ¶ Dit 4water es van vele virtuten / want 5ware een scicht in eens menschen 6lijff soe diepe datmens niet ghe- 7sien en conste Ende hi dit water dronc- 8ke ende netter in een plaester van 9werke ende leidse op die wonde het 10soude het yser wte trecken op dat 11weder keeren mochte ¶ Het ghe- 12neest alle wonden oude ende nyewe 13binnen ende buyten ¶ Ende het doet stel- 14pen alrehande onghemake alse kan- 15kere festele / moermale / harworme 16apostemen binnen ende buyten Ende alre- 17hande ghezwel Ende al dat van iunc- 18turen coemt ¶ Het maect een goede 19borst bouen allen wateren ¶ Ende 20het meerret zeere dat spel van na- 21turen ¶ Ende het veruerscht den 22ghenen die tysike sijn ¶ Ende ververscht 23den lichame van allen droecheiden 24¶ Ende stelpt dat roede menisoen ¶ 25Ende laghe een vrouwe in pinen van 26kijnde ende sij niet reliuereren en 27mochte droncke se van desen watere 28sij soude te hant bat hebben ¶ Des 29menschen aensichte daer mede ghe- 30wreuen doet af gaen de plecken 31Ende sproeten Ende het maect des men- 32schen aensichte glettende / ende claer 33ghelijc of ware gheblancket 34Aqua Rubrica²⁰⁹³

2093 Aqua Rubrica Met rode inkt geschreven.

[p. 379]

1²⁰⁹⁴ A²⁰⁹⁵qua rubrica²⁰⁹⁶ Dats water datmen 2maket van eenen cruude ende 3van anderen substancien van 4gommen Ende dit is root water / men 5maket aldus / neemt twee stopen 6vrinen of drie of vier nadien dat 7ghijs maken wilt die doet te viere 8ende doetse een lettel zieden Ende dan 9soe neemt dese crude scelle wortel 10ende eufrasie roesen sonne weruel 11alssene Ende stamptse alle te gadere 12Ende dan soe doetse metter orine in 13een rose clocke / ende distilleerter water 14wte / ende dan soe doet dit water weder 15te viere ende latet een vierendeel ver- 16sieden / ende dan soe doetter in alkenet- 17te of lake / ende scumet / ende met den 18eersten walle soe doet af / ende coellet 19sonder wt te brenghen ¶ Dit es goet 20water het gheneest dat witte dat 21brune ende dat roode water / ende scade 22mal ende scellen Ende drope inde oghen 23op datment mit eenre vederen in 24die oghen drupet des morghens ende 25des auonts Ende het gheneest oec lee- 26pe oghen ¶ Ende waert datmen eeneghe 27loepende steden daer mede dwoechde 28het suuertse ende droechtse ende ghe- 29neestse
30Aqua vue²⁰⁹⁷ passe²⁰⁹⁸
31A²⁰⁹⁹qua vuepasse^21002101 Dats water van 32onripen witten wijn besien 33aldus ghemaect / neemt onri- 34pe wijn besien van witten wijngaerde 35alse sij beghinnen te ripene soe stamptse

2094 1 In bovenmarge genummerd 70 door een latere hand (gebruiksspoor).

2095 A Lombarde, 3 regels hoog (1-3).

2096 Aqua rubrica Rood onderstreept.

2097 vue Transcriptie onzeker.

2098 Aqua vue passe Met rode inkt geschreven. Genummerd 71 door een latere hand (gebruiksspoor).

2099 A Lombarde, 3 regels hoog (31-33).

2100 vuepasse Transcriptie onzeker.

2101 Aqua vuepasse Rood onderstreept.

[p. 380]

1ende distilleerter water af ¶ Dit water 2es sonderlinghe goet ten zeeren dro- 3peghen oghen Ende ten quaden gaten 4Ende vuyle steden daer mede te dwane 5alse kankere festele moermale ende 6noli me tangere Ende den wulf Ende 7den fijt ¶ Ende het es sonderlinghe 8goet der quader veruuylder maghe 9Ende den nieren Ende der borst ¶ Ende 10zuuert de weghen vanden conduten 11¶ Ende maect de humoren ghereet 12te scheedene sonder ander pereparacie²¹⁰²
13Aqua fabearum²¹⁰³
14A²¹⁰⁴qua fabearum²¹⁰⁵ Dats water van 15boenen aldus ghemaect / neemt 16die bloemen vanden boenen alse 17si bloyen ende stoetse ontwe alsmen 18pleghet rosen te doen / ende distilleerter 19water af ¶ Met desen watre ghe- 20dwoeghen des menschen aensichte ver- 21drijft alle manieren van plecken 22Ende van sproeten Ende maect des 23menschen aensichte claer ende doet blenc- 24ken ghelijc oft ware gheblanckeet
25Aqua febri fuga²¹⁰⁶
26A²¹⁰⁷qua febri fuga²¹⁰⁸ Dats water ghe- 27distilleert van materne ¶ Dit 28water es sonderlinghe goet 29want soe wie diet nuchteren drinct 30elkes daghes die verlencter sijn 31leuen mede ¶ Ende diet hantier hi es 32versekert vander gaadoot ¶ Het es 33goet der veruuylder maghe ¶ Ende

2102 pereparacie Lees: preparacie.

2103 Aqua fabearum Met rode inkt geschreven. Genummerd 72 door een latere hand (gebruiksspoor).

2104 A Lombarde, 3 regels hoog (14-16).

2105 Aqua fabearum Rood onderstreept.

2106 Aqua febri fuga Met rode inkt geschreven. Genummerd 73 door een latere hand (gebruiksspoor).

2107 A Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

2108 Aqua febri fuga Rood onderstreept.

[p. 381]

1beneemt die walghinghen vander 2herten Ende conforteert de herssenen 3Ende maect goeden sin Ende scarpt 4het ghesicht ¶ Ende doet scheeden 5groeuen wijnt ¶ Ende maket goeden 6adem ¶ Ende gheneest de gheelsocht 7¶ Ende doet ghesitten de oprijsinge 8vander moeder ¶ Ende doet den wiuen 9hare stonden hebben ¶ Ende beneemt 10de zweringhe vander lendenen ¶ 11Ende gheneest het lanc euel
12Aqua tanesie²¹⁰⁹
13A²¹¹⁰qua tanesie²¹¹¹ Dats water van 14reinvanen aldus ghemaect 15neemt reinvane alse hij 16bloyt ende distilleerter water af ¶ 17Dit water nuchteren ghedroncken 18doet steruen alle manieren van wor- 19men in de maghe Ende in de darme 20Ofte si comen al leuenden onder of 21bouen wte ¶ Ende het conforteert de 22maghe / ende de lendenen Ende de leuere 23Ende de milte Ende de nieren ¶ Ende opent 24de weghen vander orinen ¶ Ende doet 25scheeden groeten wijnt
26Aqua lapacium acuta ²¹¹²
27A²¹¹³qua lapacium acuta²¹¹⁴ Dats water 28ghemaect van roeder paerdeken 29aldus / neemt de wortelen ende 30stamptse met goeden eysine / ende 31dan soe distilleerter water af ¶ Dit 32water nuchteren ghedroncken doet ghe- 33nesen alle manieren van dropen ende

2109 Aqua tanesie Met rode inkt geschreven. Genummerd 74 door een latere hand (gebruiksspoor).

2110 A Lombarde, 3 regels hoog (13-15).

2111 Aqua tanesie Rood onderstreept.

2112 Aqua lapacium acuta Met rode inkt geschreven. Genummerd 75 door een latere hand (gebruiksspoor).

2113 A Lombarde, 3 regels hoog (27-29).

2114 Aqua lapacium acuta Rood onderstreept.

[p. 382]

1doetse wtwaert slaen Ende dwaet 2mer drope mede soe gheneestse Ende 3es goet ghedroncken Ende gheplaestert 4op apostemen ende tseetre / ende singele 5ende mormael Ende morfiam wit ende 6zwart Ende clieren / ende scroufelen ghe- 7neset alle
8Aqua sauina²¹¹⁵
9A²¹¹⁶qua sauina²¹¹⁷ Dats water gemaect 10vanden scoppen van sauelboemen 11¶ Dit water nuchteren ghe- 12droncken coelt natuerlike hitte Ende 13sesseert begheerte ende lust van luxurien 14¶ Ende het doet den wiuen hare stonden 15hebben ¶ Vrouwen die kijnt draghen 16ist verbode want het verderft dat 17kijnt jnder moeder lichame Ende 18doet het kijnt scheeden in watere 19ende in bloede eer daer der edelre 20zielen beelde in coemt ¶ Ende het es 21goet yeghen het fledersijn Ende yeghen 22arkentike ¶ Ende vercoelt alle heete 23steden
24Aqua Raphani²¹¹⁸
25A²¹¹⁹qua raphani²¹²⁰ Dats water ghe- 26maect van merradec aldus 27neemt de wortele ende de bladere 28jnden mey ende distilleerter water af 29¶ Dit water nuchteren gedroncken 30purgiert fleme vter maghe Ende 31suuertse van alre veruolte Ende doet 32ripen alle humoren / ende doetse schee- 33den ¶ Ende doot alle manieren van wor- 34men inden lichame ende daer buyten

2115 Aqua sauina Met rode inkt geschreven. Genummerd 76 door een latere hand (gebruiksspoor).

2116 A Lombarde, 3 regels hoog (9-11).

2117 Aqua sauina Rood onderstreept.

2118 Aqua Raphani Met rode inkt geschreven. Genummerd 78 door een latere hand (gebruiksspoor). Nummer 77 is overgeslagen.

2119 A Lombarde, 3 regels hoog (25-27).

2120 Aqua raphani Rood onderstreept.

[p. 383]

1¶ Ende verdrijft cnaghinge jnden 2lichame ¶ Ende weert alle venijn 3¶ Ende gheneest hem die den adem 4hebben alte cort ¶ Ende sterct de borst 5ende de leuere / ende de milte ende de 6niere ¶ Ende conforteert het herte 7¶ Ende het gheneest morfia ende 8tseetre ¶ Ende beeten van quaden ghe- 9venijnden dieren op datment met 10desen watere dwaet
11Aqua Betonica²¹²¹
12A²¹²²qua betonica²¹²³ Dats water 13van betonien aldus gemaect 14neemt betonie als sy bloyt 15ende distilleerter water af ¶ Die 16dit water nuchteren drinct enen 17toghe hij en mach binnen dien da- 18ghe niet droncken werden van wijne 19soe zeere conforteert de herssenen 20¶ Ende het sterct de maghe Ende ghe- 21neestse van alre veruoltheit ¶ Ende 22verlicht alle des menschen leden ¶ Dat 23voerhoeft daer mede ghedwoeghen 24gheneest de hooftzweere ¶ Ende in 25de oghen ghedaen suuertse ende 26coeltse ende droechtse / ende gheneestse 27van misseliker mesquamen ¶ Ende 28heelt wonden nywe ende oude binnen 29ende buyten / ende coemt ter wonden 30wte ¶ Ende coelt alle manieren van 31heeten coertsen
32Aqua yrundina²¹²⁴
33A²¹²⁵qua yrundinia²¹²⁶ Dats water 34ghemaect van suualuwen

2121 Aqua Betonica Met rode inkt geschreven. Genummerd 79 door een latere hand (gebruiksspoor).

2122 A Lombarde, 3 regels hoog (12-14).

2123 Aqua betonica Rood onderstreept.

2124 Aqua yrundina Met rode inkt geschreven. Genummerd 80 door een latere hand (gebruiksspoor).

2125 A Lombarde, 3 regels hoog (32-34).

2126 Aqua yrundinia Rood onderstreept.

[p. 384]

1aldus / neemt zwaluwen ende ber- 2rentse te puluere / ende menghet 3dat puluer met castorien ende 4met een luttel aysijns / ende doet 5dan in eene clocke ende distilleerter 6water wte ¶ Dit water es goet 7nuchteren ghedroncken veertich 8daghe jeghen morbum caducum 9van soe wat manieren dat sijn 10mach Ende men moet nuchteren 11drincken veertich daghen / ende daer 12nae en openbaert het hem nemmermere 13¶ Ende het verdrijft alsoe frene- 14sie ¶ Ende die tysike waer al en 15droncke hijs mer vier daghe het 16soude hem ghenesen ¶ Het es goet 17den herssenen / ende der maghen Ende der 18borst Ende der zeenuwen ¶ Het 19graeft wte de wortelen vander 20herten ¶ Ende het meert de nature 21¶ Ende verwarmt die vercout sijn 22¶ Ende vercoelt die verhettet sijn van 23naturen ¶ Dit water met ysopen 24nuchteren ghedroncken verdrijft 25dat witte water Ende den dagheliken 26reede ¶ Ende het sacht de borstzweer- 27re ende de hooftzweerre ¶ Ende het 28doet wel slapen ¶ Ende wel eten 29Ende wel spise verteeren Ende wel 30orine maken ¶ Ende wel ter came- 31ren gaen ¶ Ende het doet haer wte 32vallen soe waer datmen wille op 33datmen de stede bestrijct met desen 34watere ¶ Ende het doet vrouwen 35hebben hare stonden ¶ Maer alle

[p. 385]

1doctoren verbieden dit water te drin- 2kene vrouwen die kijnt draghen
3Aqua lasida²¹²⁷
4A²¹²⁸qua lasida²¹²⁹ maectmen aldus 5neemt sauelboem ysope gla- 6die / ende aueroene van elx euen 7vele Ende stampet al te gadere / ende 8dan soe doet in een clocke ende distil- 9leerter water wte ¶ Dit water 10ghedroncken twee werf des daghes 11verdrijft dat witte water Ende dat 12roode ¶ Ende gheneest dat roode me- 13nisoen Ende dat witte ¶ Ende doet 14de vrouwen bloyen die verdroghet 15sijn op dat haer nature niet al 16vercout en es Maer alle vrouwen 17die kijnt draghen dien es dit water 18verboden te nuttene ¶ Het suuert 19de maghe van quaden humoren 20¶ Ende sacht alrehande buuck euel 21daer op gheplaestert ¶ Ende soe wie 22dattet nuchteren drinct het hout 23hem den lichame ghesont in dien 24daghe ¶ Dit water drie morghen- 25stonden nuchteren ghedroncken met 26castorien ghesoden gheneest dat 27fledersijn in drien daghen
28Aqua de albucium²¹³⁰
29A²¹³¹qua de albucium²¹³² / maectmen 30aldus / neemt een mol ende 31berntse te puluere Ende dan 32soe neemt celidonien / Ende sulfer 33van elx euen vele / ende stampet alle 34drie te gader / ende dan doet in een

2127 Aqua lasida Met rode inkt geschreven. Genummerd 81 door een latere hand (gebruiksspoor).

2128 A Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

2129 Aqua lasida Rood onderstreept.

2130 Aqua de albucium Met rode inkt geschreven. Genummerd 82 door een latere hand (gebruiksspoor).

2131 A Lombarde, 3 regels hoog (29-31).

2132 Aqua de albucium Rood onderstreept.

[p. 386]

1clocke ende distilleerter water af 2¶ Dit water es van sulker na- 3turen dierre een zwerte beeste 4mede dwoeghe sij soude binnen 5neghen daghen wit werden ¶ Dit 6water gheminghet met wasse 7ende met aloe verdrijft alrehande 8drope op datmense daer mede 9dwaet ¶ Noli me tangere²¹³³ ende 10scorftheit op thoeft ende gotroese 11Ende dat wilde vier / alle dese din- 12ghen daer mede ghedwoeghen 13ende gheplaestert het doetse ghe- 14nesen ¶ Dit water gheminghet 15met aloe / ende met calumie ende 16op den wolf gheleit tweewerf 17des daghes / ende telker werf ghe- 18dwoeghen met den watere ghe- 19neestene ¶ Dit water es medici- 20nael van buyten mede te werke- 21ne / maer binnen en doghet niet 22mede te werkene
23Aqua petrosilium vel aqua 24consomatium²¹³⁴
25A²¹³⁵qua petrosilium vel aqua 26consomatium²¹³⁶ Dats water 27ghedistilleert van poeder 28scellen ¶ Dit water nuchteren 29ghedroncken doet wel eten / ende 30wel spijse verteeren ¶ Ende doet 31scheeden wijnt vter maghe ¶ Ende 32het es goet ghedroncken yeghen 33den graueel ¶ Dit water ghesoden 34met sukere es goet ghedroncken 35yeghen de hoeste Ende jeghen de

2133 Noli me tangere Rood onderstreept.

2134 Aqua petrosilium vel aqua consomatium Met rode inkt geschreven. Genummerd 83 door een latere hand (gebruiksspoor).

2135 A Lombarde, 3 regels hoog (25-27).

2136 Aqua petrosilium vel aqua consomatium Rood onderstreept.

[p. 387]

1quade borst ¶ Ende zuuert alle quade 2humoren
3Aqua duplicacia²¹³⁷
4A²¹³⁸qua duplicacia maectmen 5aldus / neemt eppe saet ende 6wit makepin zaet / ende 7suker ende kanele van elx euen 8vele / ende dat ghepoedert / ende dan 9daer toe ghedaen aqua petrosili- 10um Ende alsoe dan met allen ghe- 11daen in een clocke / ende water 12daer af ghedistilleert ¶ Dit wa- 13ter alle daghe nuchteren ghedronc- 14ken smorghens cout / ende des auonts 15alsoe heet alsmen dat ghedoghen 16mach es gherechte medicine je- 17ghen de borst ¶ Ende het doet wel 18slapen / ende wel rusten Ende ontcom- 19mert de borst van quaden humoren 20¶ Aqua duplicacium met castorien 21ghedroncken wel heet es goet 22jeghen de yechte op datse niet 23verstormt en es in de leede ¶ 24Ende het maket alle des menschen 25leeden licht ende g²¹³⁹ ghesont ¶ 26Ende conforteert de herssene 27ende het hoeft
28Aqua Saluia²¹⁴⁰
29A²¹⁴¹qua saluia²¹⁴² maectmen aldus 30neemt saelge ende polioen 31elx euen vele te gader ghe- 32daen in eene clocke / ende water 33daer af ghedistilleert ¶ Dit water 34verlanghet het leuen want een

2137 Aqua duplicacia Met rode inkt geschreven. Genummerd 84 door een latere hand (gebruiksspoor).

2138 A Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

2139 g Contemporaine doorhaling (dichtgelopen g met aanzet tot h).

2140 Aqua Saluia Met rode inkt geschreven. Genummerd 85 door een latere hand (gebruiksspoor).

2141 A Lombarde, 3 regels hoog (29-31).

2142 Aqua saluia Rood onderstreept.

[p. 388]

1mensche en mochte nemmermeer 2sijn soe vercout droncke hi dit 3water nuchteren ghesoden met casto- 4rien hij en soude verwarmen ende 5ghenesen ¶ Dit water nuchteren 6ghedroncken alle daghen verdrijft 7de gheelsochte Ende de masel socht 8Ende de lancsocht Ende alrehande 9buuck euel Ende drope ende rudecheit 10Ende iuchtecheit Ende maect goet 11bloet ende goede verwee jnt aensichte 12¶ Ende doet vergaen den kinck- 13hoest binnen tween daghen twee- 14werf des daghes ghedroncken
15Aqua comperati²¹⁴³
16A²¹⁴⁴qua comperati²¹⁴⁵ maectmen aldus 17neemt dese neghen voerseide 18wateren ende doetse al te hope 19van elken euen vele / ende dan soe 20doetter jnne rebarbere / ende ghinge- 21bere / ende castorie / ende suker Ende dan 22soe siet dit al ouer hoep tot op dat 23derdendeel dit es medicine bouen allen 24medicinen
25Aqua fenikeli²¹⁴⁶
26A²¹⁴⁷qua fenikeli²¹⁴⁸ Dats water van 27venkele ghemaect aldus / neemt 28venkel wortel ende blat ende 29distilleerter water wte ¶ Dit water 30es sonderlinghe goet ten zeeren 31oghen Ende es goet ghedroncken 32om de quade humore mede re rijpe- 33ne beede apostemen ende bladeren die 34wassen anden lichamen binnen²¹⁴⁹

2143 Aqua comperati Met rode inkt geschreven. Genummerd 86 door een latere hand (gebruiksspoor).

2144 A Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

2145 Aqua comperati Rood onderstreept.

2146 Aqua fenikeli Met rode inkt geschreven. Genummerd 87 door een latere hand (gebruiksspoor).

2147 A Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

2148 Aqua fenikeli Rood onderstreept.

2149 binnen Het is (nog) niet zeker of de tekst op p. 389 hierop aansluit.

[p. 389]

1¶ Ende vercoelt zeere den gheenen 2die legghen in heeten ziecheeden
3Aqua arnaglossa²¹⁵⁰
4A²¹⁵¹qua arnaglossa²¹⁵² Dats water 5ghemaect van wegebreede 6neemtse ende dwaetse scone 7ende dan soe sietse in eysijn een 8lettel / ende dan soe distilleerter 9water wt ¶ Dit water es goet 10omme wonden ouwee ende nywee 11mede te zuueren / ende te droeghene 12¶ Ende es goet op alle verhitte ste- 13den / ende op dat verbernt es ¶ Ende 14es goet ghedroncken jeghen alle 15manieren van menisoene ¶ Ende 16het conforteert de leuere ¶ Ende 17gheneest wonden jn de longhene 18¶ Ende es goet jeghen beten van 19ghevenijnden dieren ¶ Ende suuert 20de moeder die vloyt van menstrua
21Aqua abrotanum²¹⁵³
22A²¹⁵⁴qua abrotanum²¹⁵⁵ Dats water 23ghemaect van aueroenen 24aldus / neemt aueroene ende 25stamptse met een lettel aysijns 26ende dan soe distilleerter water wt 27¶ Die dit water alle daghe nuchte- 28ren drinct alle ziecheit sal van 29hem vlien ¶ Het es goet yeghen 30alle vercoutheit ¶ Ende gheneest 31de coude pissee ¶ Het verslaet aposte- 32men ¶ Ende het breect den steen ¶ 33Ende doet menstrua hebben binnen

2150 Aqua arnaglossa Met rode inkt geschreven. Genummerd 88 door een latere hand (gebruiksspoor).

2151 A Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

2152 Aqua arnaglossa Rood onderstreept.

2153 Aqua abrotanum Met rode inkt geschreven. Genummerd 89 door een latere hand (gebruiksspoor).

2154 A Lombarde, 3 regels hoog (22-24).

2155 Aqua abrotanum Rood onderstreept.

[p. 390]

1viertien daghen ¶ Ende ontsluut 2de gheslotene moeder ¶ Ende doot 3alle manieren van wormen ¶ Het 4sap ofte het water vander aue- 5roenen ghesoden met castorien 6es goet yeghen de yechte ¶ Ende 7de wijn rute aldus ghedaen doet 8alle de selue werke
9Aqua absincium²¹⁵⁶
10A²¹⁵⁷qua absincium²¹⁵⁸ Dats water 11van alssenen / ghemaect aldus 12leest alssene inden meye 13ende stamptse met een luttel wijns 14ende laetse daer jn legghen enen 15dach ende enen nacht / ende dan soe 16distilleerter water wt ende houdet 17in tynnen vate ¶ Dit water nuch- 18teren ghedroncken doet scheeden 19de humoren die welke die sijn in 20de iuncturen ¶ Ende purgiert de 21maghe van heeten coleren ¶ 22Ende ontstopt de leuere ¶ Ende 23gheneest die gheelsocht ¶ Ende 24doet spise wel verteeren ¶ Ende 25doet wel orine maken ¶ Ende 26in de oghen ghedaen claertse 27van messeliker mesquame 28ende sterctse ¶ Ende quade zeerheit 29ofte vuyle puysten daer mede 30ghedwoeghen gheneestse ¶ Ende 31doot alle manieren van wormen 32inden lichame ¶ Ende dadement 33eenen in sijne ore diere wor-

2156 Aqua absincium Met rode inkt geschreven. Genummerd 90 door een latere hand (gebruiksspoor).

2157 A Lombarde, 3 regels hoog (10-12).

2158 Aqua absincium Rood onderstreept.

[p. 391]

1men in hadde sij souden vte comen leuen- 2de ofte doot ¶ Ende verdrijft ghezwel 3an die kaken
4Aqua salix²¹⁵⁹
5A²¹⁶⁰qua salix Dats water van wil- 6gen bloemen Aldus ghemaect 7Neemt bloemen vander wilgen 8ende bloemen van witten doerne / ende ven- 9kel elcx euen vele te gader ende distil- 10leerter water wtte ¶ Dit water es 11goet yeghen brant ¶ Ende yeghen alle 12verhitte zeerheit vanden ooghen
13Aqua samburi²¹⁶¹
14A²¹⁶²qua samburi Dats water 15van vliendre / ende dat es zeere 16coelende / ende men maket aldus 17Neemt vlienderen bloemen ende 18stamptse ende maecter off watre / het 19es goet gedaen daert verhittet es 20ende ontsteken / of ontsteken wille van viere 21ofte van watre ofte van eenighen 22eeuele ¶ Ende het is goet ghedroncken 23yeghen alle manieren van wateren 24¶ Ende het ontstopt de leuere / ende 25de milte / ende de niere ¶ Ende het ghe- 26neest dat lanceuele ¶ Ende den ande- 27ren dach corts ¶ Ende het purgiert 28principalike fleumen Ende melanco- 29lie ¶ Ende het purgiert al nederwert 30sonder grote pijne ende sonder eenighe 31vrese ¶ Ende het verlicht alle des men- 32schen lichame ¶ Ende ghesoden met cas- 33torien ende dat ghestreken op artetiken 34ofte op fledersine het betert ¶ Ende

2159 Aqua salix Met rode inkt geschreven. Genummerd 91 door een latere hand (gebruiksspoor).

2160 A Lombarde, 3 regels hoog (5-7).

2161 Aqua samburi Met rode inkt geschreven. Genummerd 92 door een latere hand (gebruiksspoor).

2162 A Lombarde, 4 regels hoog (14-17).

[p. 392]

1ghesoden met castorien²¹⁶³ het heelt wonden 2buyten ende binnen Van seuen wateren²¹⁶⁴ 3A²¹⁶⁵qua philosophonium²¹⁶⁶ A²¹⁶⁷qua dulce 4dina oculorum A²¹⁶⁸qua petralis A²¹⁶⁹qua 5yrondinea A²¹⁷⁰qua lazida A²¹⁷¹qua de 6albacumi²¹⁷² A²¹⁷³qua consummacium A²¹⁷⁴qua 7duplicacium A²¹⁷⁵qua saluia Men sal 8van elcx vanden neghen wateren euen 9vele nemen / ende men salse sieden te ga- 10dere met castorien / ende met rebarbren 11ende met sukere / ende met singebraes soe 12langhe dattet derdendeel versoden sij 13ende dan doettet of ende doet in een gla- 14sen vat Dit es gherechtige medicine 15yeghen allen euelen die noit ghe- 16worden noch waren / ende diemen met 17ghene medicine ghenezen en mach ende 18dat van binnen es te werkene daer 19toe salment drincken Ende dat van 20buyten te werkene es salmen dat euel 21dair mede wasschen / ende plaesteren 22maken ende nochtans drincken Experimentum²¹⁷⁶ 23N²¹⁷⁷V hoert een natuerlic experi- 24ment van watere dwelke dat 25seinde aristotiles der coninghinnen 26calisteris van amosonia om de schoen- 27hede vander verwen Ende om dat hij 28niet en wilde datse worde verteert 29²¹⁷⁸ van eenighe ziecheit totte hare doot 30¶ Nv verstaet des waters name wel- 31ke heet Electrum²¹⁷⁹ / dats te verstane 32eenen vercorenne dranc Ende in sommi- 33ghen boeken hetet aqua vite / dit es te 34verstane een leuende watre Ende 35men maket aldus Men neemt noten 36musschaten het ghewichte van drie gro- 37ten tornoisen / ende alsoe vele gingebers

2163 ghesoden met castorien Contemporaine doorhaling.

2164 Van seuen wateren Met rode inkt geschreven.

2165 A Lombarde, 2 regels hoog (3-4).

2166 philosophonium Lees: philosophorum.

2167 A Lombarde, 1 regel hoog (3).

2168 A Lombarde, 1 regel hoog (4).

2169 A Lombarde, 1 regel hoog (4).

2170 A Lombarde, 1 regel hoog (5).

2171 A Lombarde, 1 regel hoog (5).

2172 albacumi Lees: albacium.

2173 A Lombarde, 1 regel hoog (6).

2174 A Lombarde, 1 regel hoog (6).

2175 A Lombarde, 1 regel hoog (7).

2176 Experimentum Met rode inkt geschreven.

2177 N Lombarde, 3 regels hoog (23-25).

2178 29 Gebruiksspoor in linkermarge van dezelfde hand als p. 116: 'Recipe muscaten genber galigaen gryn paradis garoffelnagel caneel cardemomo zeduwarie' (naast r. 29-37 en in ondermarge).

2179 Electrum Rood onderstreept.

[p. 393]

1ende galigaes / ende greinen de paradise / 2ende alsoe vele gheroffels nagelen / ende 3caneelen / ende cardimonium / ende zedewa- 4ren Ende hier af salmen maken een poe- 5der / ende hier toe salmen doen neghen- 6waruen also vele leuens waters het 7welke datmen maket van pueren wi- 8ne met distillacien ende anders niet 9Dit doetmen distilleren te gadere in 10enen alenbic ghelijc dat ghij dat le- 11uende watre daet met cleenen viere 12ende ontfaettet in een viole glasijn ende 13stoptse wel / dit es het leuende watre 14ende volmaect heettet het water des 15leuens / Want soe wie diet hantiert 16hij leeft sonder quale Ende aristotiles²¹⁸⁰ / 17ende ypocras²¹⁸¹ / ende galienes²¹⁸² / ende yperman- 18nus²¹⁸³ / ende lanffrancus²¹⁸⁴ / ende rogerus²¹⁸⁵ / ende 19heinricus²¹⁸⁶ / ende auecennus²¹⁸⁷ / ende rasis²¹⁸⁸ die 20meesters waren jnder natueren seg- 21ghen dat dit water pleecht te ma- 22kene een natuerlic wijsdom van zin- 23nen / ende es zeere orberlic des menschen 24lichame ¶ Nv verstaet sine cracht 25ende sine macht ¶ Het es goet yegen 26de hooftzweer Ende yeghen den rwm 27¶ Ende yegen de fleumen ¶ Ende yeghen 28quade vlammen die jnt aensichte op- 29waerts slaen van opilencie ¶ Ende 30yeghen alrehande ziecheide vanden hoofde 31¶ Ende het es goet yeghen het mont 32euele ¶ Ende yeghen den kankere ¶ 33Ende yeghen die tantzweere ¶ Ende ye- 34ghen den hartvanck²¹⁸⁹ ¶ Ende yegen droeui- 35ghe herten want het maectse blide ¶ 36Ende yeghen bedructene herten het²¹⁹⁰ want 37het maectse ontlast ¶ Ende yeghen

2180 aristotiles Rood onderstreept.

2181 ypocras Rood onderstreept.

2182 galienes Rood onderstreept.

2183 ypermannus Rood onderstreept.

2184 lanffrancus Rood onderstreept.

2185 rogerus Rood onderstreept.

2186 heinricus Rood onderstreept.

2187 auecennus Rood onderstreept.

2188 rasis Rood onderstreept.

2189 den hartvanck Door een andere hand ingevuld in de open ruimte (gebruiksspoor). Er lijkt een verwijsteken (?) te staan door de r van 'hartvanck'.

2190 het Contemporaine doorhaling.

[p. 394]

1die quellende herten het gheneestse 2¶ Ende yeghen allen apostemen die mo- 3ghen comen jnt hoeft off jndie kele²¹⁹¹ 4¶ Ende het es goet der maghe / ende 5betert de quade humoren ¶ Ende 6het es goet yeghen de coortse ¶ Ende 7yeghen alrehande ziecheiden die comen 8wtter maghen ¶ Ende het es goet der 9bremen die wast tusschen der milten 10ende der leueren ¶ Ende yeghen torsioen 11¶ Ende yeghen het lanceuele ¶ Ende 12yeghen den festele ¶ Ende ieghen beuin- 13ghe van leden ¶ Ende yeghen zeenu- 14wen die vercrompen sijn ¶ Ende yegen 15allen quaden festelen ende gaten ¶ Ende 16yeghen alrehande stanc die comen 17mach wt des menschen lichame ¶ 18Ende yeghen alrehande wormen ¶ Ende 19es goet den ooghen ¶ Ende het maect 20crancken wijn goet ist datment 21dair jnne doet want dairmen een 22vat wijns verliesen soude van quaethei- 23den dair wart die wyn. mede behouden²¹⁹² 24wel dair mede ¶ Ende dit water heet 25secundum balsamum / ghelike dat bal- 26same es bouen alle specien dat hooft 27soe es dit water bouen allen wateren 28¶ Ende dit water gheeft lanc leuen 29ende ghesonde ¶ Ooc es dit water 30goet yeghen een euele datmen heet²¹⁹³

2191 jnt hoeft off jndie kele Door een andere hand ingevuld in de open ruimte (gebruiksspoor).

2192 quaetheiden dair wart die wyn. mede behouden Het fragment 'quaetheiden ... wyn.' is door een andere hand ingevuld in de open ruimte (gebruiksspoor). Deze hand veranderde ook 'men behoudet' in 'mede behouden'.

2193 heet De tekst eindigt midden in een zin. Ook de volgende bladzijde is blanco.