Logo DBNL
Handschrift Hattem C 5 (2017)

Handschrift Hattem C 5

(2017)–Anoniem Hattemse handschrift–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

14. Medisch handboek Avicenna Cap. 16

1A1727Vicenna seit dat de mensche es ge- 2maect van eerden ende dat hij es 3beset mit iiij humoren Dat es te 4verstaen heet ende cout droge 5ende versch ende dit sijn colera ende melan- 6colica sanguis ende fleuma Ende dair 7nae soe cureertmen het hete mitten 8coude ende het coude mitten heeten Ende 9dese vier humoren diese niet en kent 10hij en es gheen fisissien ¶ Die mensche 11die wil wesen ghesont ende verweeren 12wille die ziecheiden hij es hem schul- 13dich te doen purgeren ene weruen jnden 14jare / dat es te wetene jnden lentijn ende 15jnden heruest want dese twee tijden sijn 16wel ghetempert van hitten ende van couden 17¶ Ende het es te weten als die humoren 18ouer tallich of verrot werden Off als 19sij versmacht worden jn die aderen 20soe wert die mensche ziec ende hier omme 21soe sal die mensche hem voersien mit 22purgacien te nemene Ende mit latene 23ter aderen Ende al eist dat de mensche 24bet es mit iiij humoren het es te wetene 25dat elc mensche vanden enen vanden vieren 26humoren meest es ende dat es die meister 27schuldich te kennene in die orine ende 28inden puls ende jnt bloet dat die mensche 29laet ter adere Ende oec soe es hijt sculdich 30te wetene bider verwen vanden mensche 31ende vander hebbinghen vanden lichame ¶ 32Die complexie die heet ende versch is 33hare orine es root ende grof of dicke 34in die verwe root ende die substancie 35grof dat es die verscheide vander orine 36want die natuerlike hitte die verhittet 37het bloet mit haerre seden ende conforteert 38ende maectse root in die verwee ende 39die verscheide als grof Ende die grofheide

1maect orine turbel want het bloet es 2heet ende versch etcetera1728 Ende die complexie 3heet ende droghe die gheuet der orinen 4rootheide ende verwe ende subtijl in die 5verscheide want die hitte maect die 6orine root in die verwee / ende die root- 7heide maect die verscheide vander orinen 8subtijl ende dunne ende claer ¶ Soe wie 9dat meest es van coleren sine orine es 10herde ghelue in die verwee ende dunne 11ende claer in die verscheiden want colera 12rubea es heet ende droghe Ende die com- 13plexie die cout es ende versch die maect 14orine wit jn die verwe turbel in die 15verscheide want die coutheide die be- 16neemt der naturen hare hitte alse 17waerbi dat si het bloet niet ne zieden 18en mach noch volmaectelike verwen 19die orine mit haren ziedene ende sij 20bliuet wit of bleec ende die verschei- 21de turbel Want die fleumaticus hij 22es cout ende versch ¶ Ende die com- 23plexie cout ende droghe die maect die 24orine wit ende die verwe ende die verschei- 25de claer want bijder coutheide soe verliest 26die orine hare verwe Ende die droechei- 27de vander complexie maect die orine claer 28¶ Soe wie dat meest es van melanco- 29lien hij es cout ende droghe ende daer bij 30belet hij diere naturen hare vercierlichei- 31de ¶ Die heet ende droghe es sijn puls 32slaet dapperlike ende es veerdich / die 33slaghe sijn hart ende scarp hortende 34ende stekende ¶ Die heet es ende versch 35sijn puls slaet haestelike ende die adere 36es vol ende sij slaet sochte mit hoghen 37slaghen ende meru ¶ Die cout ende versch 38sijn die puls es traech met lettel sla- 39ghen ende die slagen sijn sochte ¶ Die cout 40es ende droghe sijn puls slaet traghelike

1ende hert mit scarpen slagen ¶ Die cole- 2ricus is als sine verwee es ghelu ende 3int aensichte magher ende haestich van 4sinnen Die sanguineus als hij es root 5int aensichte ende vol int aenschijn ende 6ront / ende ghestade van sinne Die fleuma- 7ticus als hij wit jnt aensichte es ende 8een lettel ront Die melancolicus als hij 9ghewerwet es bleec wel naer asschen ende 10hij es magher jnt aensichte ¶ Die heet 11ende droghe es sijn bloet es wel root ende 12claer Die heet ende versch es sijn bloet 13en es niet so root Die cout ende versch 14es sijn bloet es wit als vercout visch- 15sop Die cout ende droge es sijn bloet es 16dicke ende zwert ¶ Nv soe hebdi ge- 17hoert een deel vanden teykenen daermen 18die complexien vanden menschen bij bekennen 19mach Ende nv soe suldi weeten vander 20pijnen ende vander ruste Pine es ar- 21beit die verhittet ende droghet ende 22dair omme soe es manierlike pine goet 23den ghenen die cout ende versch sijn Ende 24ruste die coelt ende verscht ende dair omme 25soe helpt sij den coleren ¶ Die van natu- 26ren versch sijn corte slape es hem goet 27want waken dat droghet Ende die dro- 28ghe sijn langhe te slapen es hem goet 29Want langhe slapen die versschen30Pine ende arbeit helpt den ghenen die 31cout ende versch sijn Ende deert den ghe- 32nen die heet ende droghe sijn Ende ruste 33helpt den ghenen die heet ende droghe 34sijn Ende het deert den ghenen die cout sijn 35ende versch ¶ Ende baden helpt den ghe- 36nen die droghe sijn Ende het deert den 37ghenen die versch sijn ¶ Ende goyen 38dat helpt den ghenen die versch sijn op dat

1niet te vele ende1729 ware Ende sommighen deertet 2ja den ghenen die van colera sijn want 3het bringhet jn tijsike dat vanden men- 4sche die natuerlike verscheide verdro- 5ghet ¶ Ende men sal weeten dat alle 6toeuallen doen den mensche droghen Sonder 7allene bliscappe die maect den mensche 8versch ¶ Verbolghentheide ende toerne 9ende gramscappe die es goet den ghenen die 10meest van melancolien es Ende deert den 11ghenen die meest van coleren sijn ¶ Die 12locht vollet den ghenen die versch es Ende 13sij ydelt den ghuenen die droghe es ¶ 14Ende in anderen manieren so ydelt hem die 15mensche met latene ter adere ¶ Men 16sal weeten datmen iij aderen snijt inden 17arm Dat es te wetene die houet adere 18ende de1730 die hert adere / ende die leuer adere 19inden rechten arm / ende de melte adere 20inden slinken arm Die hooftaden1731 doet- 21men latene teghen alle die onghemaken 22vanden houede Ende die hert adere doetmen 23laten yegen die onghemaken vander middel 24vanden lichame Ende die leuer adere 25doetmen laten yegen die zweere vander leuere 26ende yegen alle die onghemaken die onder 27die nauelen1732 nauelen sijn ¶ Men sal 28weeten datmen oude lieden ende jonghe 29kijnderen mjn bloets sal laten dan an- 30deren lieden ¶ Ende men sal oec weeten 31datmen meest behoert te laten jnden 32lentijn ende jnden herwest dese1733 jn desen 33tween tijden sijn sij ghelike getempert 34van hitten ende van couden ¶ Men sal 35weeten datmen ghenen kijnderen bloet 36laten en sal onder xiiij jairen Maer 37bouen xiiij jairren soe machmen soe 38machmense1734 laten ter aderen op dat in hem

1lieden vele bloets es / ende die lentijn 2wel ghetempert zij Ende dan in hem 3dat bloet zeere vloyende es ende natuer- 4like soe eist noot van bloet te latene 5ende men salse dan bloet laten / ende alre 6meest jst dat hem passie of pine op 7coemt soe salmense ydelen van hairren 8bloede ¶ Ende oude lieden die hebben 9lxx jair ende die strack sijn van 10crachten ende bij ghewoenten pleghen 11te latene die salmen ydelen van hair- 12ren bloede ¶ Men sal oec weeten 13dat oude lieden ende jonghe kijnderen 14luttel bloets tot enen mael laten sal 15¶ Ende men sal weeten datmen den ghe- 16sonden lieden ende den ziecken lieden bloet 17trecken sal ieghen dat sij starc sijn 18ende yegen dat nature heyscht Het 19es ene ghemene regle datment 20wachten moet omme dat de mensche 21te zeere crancken mochte / ende omme 22dat hij jn onmacht vallen mochte 23ende dat hem sine herte mochte bezwi- 24ken ¶ Ende men sal weeten datmen 25altoos laten mach het en sij in alte 26heeten tijden Of in al te couden tijden 27Ende waert zake dattet noot ware 28in al te heeten tijden soe soudmen den 29mensche moeten doen in steden daert 30cout ware / ende men soude den vloer 31bestroden mit liesche ende mit riseren 32van wilghen ende die vensteren soudmen 33oec besteken mit wilghen riseren ende 34mit wijngaert bladen Ende dier ghelike 35men sal oec den vloer beghieten mit 36couden borne ¶ Ende waert oec te doene 37in alten couden tijden soe soudmen den men- 38sche doen in warmer stede ende biden

1viere / ende men soude sluten alle die gaten 2dair coude in comen mochte ende also 3sijn drie daghen ¶ Ende als die meister 4yement late hij sal merken of dat 5bloet zwert vte springet of coemt 6Ende comet zwert vte soe salment 7laten lopen totte dattet root becoemt 8Ende eist dicke ende vet soe salment 9laten lopen al tot dattet dunne becoemt 10Ende eist waterachtich ende dunne soe 11salment oec laten lopen tot dattet 12dicke sij ¶ Sommighe lieden sijn die 13vallen in onmacht alsmense laet ter 14aderen / ende eist inden wijnter soe salmen 15hem dat aensichte1735 spaersen mit war- 16me water Ende eist inden somer soe 17salmen hem jnt aensichte spaersen 18cout water ¶ Die ghene die ghe- 19laten sijn die sullen eeten morru eyeren 20ghebraden / of berghen vleysch ende 21jonghe kiekene / of jonge hennen 22Ende licht terwen broot wel geheuen 23ende zuuer van zemelen Ende men sal 24drincken witten wijn die zochte es 25dat hij die maghe niet en quetse 26Ende lettel appelen salmen eten omme dat 27sij vallen jnden bodem vander maghen Ende 28men sal oec niet eten melc noch 29case noch gheenrehande olie en 30salmen eten want fleumen vergaderen 31dair of in de maghe dat doet wal- 32ghen ende keeren ende verdroecht die 33hersenen Ende men sal niet slapen 34op den eersten dach want dat slapen 35brenghet dat bloet ter ooghen ende 36bringhet toe qualicheit der herten 37Bloet laten dat claert den sin ende 38het verdriuet qualicheit ende het 39purgiert die maghe ende het doet

1verteren Ende het maket lichte stemme 2ende scarpt den sin ¶ Ende doet wel 3goyen Ende het maect lichtelike begeer- 4te Ende het maect lichten slaep Ende 5hout den mensche joncghelic Ende het 6werpt vreemde dinghen wtten sin- 7ne Ende het dient den langhen leue- 8ne ghesondichede Ende es te verstaene 9dat bloet laten meest ydelt van1736 ouer- 10tallighen bloede / nochtan salmen wee- 11ten dattet die adere1737 iij humoren purgiert 12ne ware specialike soe purgiert het 13bloet ¶ Als wij sien vette lieden ende 14root ende die grote brede aderen hebben 15ende die orine root es ende vet of dicke 16soe salmense jugieren te latene Ende 17alsmen yement siet die ghelue es 18int aensichte ende die dan harde puls 19ende starcke hebben ende die orine root 20es ende dunne soe salmen purgieren mit 21medecinen die colera purgieren Ende 22sietmen yement die jnt aensichte 23wit es ende een lettel ront ende die 24orine dan een lettel gheuerwet sij 25bleec off wit ende die puls traech ende 26niet dapper ende sachte slaende dien 27salmen purgieren mit medecinen die 28fleuma purgieren Ende eist datmen 29yement siet die jnt aensichte ghe- 30uerwet es als asschen off lelike ver- 31wee heeft gheliken lode wel na ende 32magher es ende die puls traech ende 33hart es dien salmen purgieren mit 34medecinen die melancolie purgieren 35Welc die medecine sijn ende hoe dat- 36mense geuen sal dat salmen hier 37nae horen inden boeke ¶ Nv so hebdi 38ghehoert hoe datmen gesonde lieden

1dienen sal Ende nv seldi horen hoe datmen 2ziecke lieden dienen sal ¶ Epilencia1738 3V1739anden groten onghemake dat- 4men heet epilencia Dat es 5een onghemac dair men 6of vallet ende es een vallen- 7de euel Ende sommighe lieden hebbent 8enen weruen binnen den jairre Ende 9sommige lieden hebbent enen weruen 10binnen der maent Ende sommighe 11lieden hebbent ene weruen binnen der 12weken Ende sommighe lieden hebbent 13ene weruen of ij weruen off iij wer- 14uen of iiij weruen of meer binnen 15den daghe ¶ Ende men mach oec 16weeten dattet sijn drie manieren 17van Epilencia ende aldus soe sijn 18drie manieren van dezen onghe- 19maken ¶ Die eerste specie es die 20puert wtten herssenen / ende sine pro- 21pere name es epilencia Ende dit 22sijn die teykenen van epilencia men 23ende1740 gheuoelt niet wtten actes1741 / ende 24het coemt mit groten couden ende mit 25beuinghe / ende men spartelt mit han- 26den ende mit voeten / ende men scumet 27metten monde Ende men sal weeten 28dat hairre diete moet wezen lichte 29spise ende verteerlic Als kiekene 30ende velt hoendere / ende limoghen / ende 31berghen vleysch dat jonc ende vet 32sij Ende lammeren vleysch / ende die doder 33vanden eye die helpt meest Ende die 34cullen vanden beer Ende die cullen vanden 35ram Haren dranc moet wesen witte 36wijn ende claer ende sochte ende niet starc 37Off het moet wezen claer borne Ende

1men moetse wachten van spisen die 2groue humoren van melancolien maken 3off doen wassen als van ossen vleysch ende 4van coyen vleysch Ende van gheeten / ende 5van hasen / ende van zoghen / ende van stir- 6rinen vleyssche ende dier ghelike Ende 7men salse oec houden van bonen ende van 8erweten ende van vitsen Ende van brode 9van desem Ende men salse oec wachten 10van cruden als van loke van enyone 11ende van poret looke / ende van roode colen 12Ende men salse wachten van gansen ve1742 13vleyssche / ende van allen voghelen die woe- 14nen in mee1743 meerschen ende in broeken 15ende in staende watere Ende men sal hem 16gheuen tetene smale vissche wt lopen- 17de watere ende die in riuieren woenen 18als smale snoeke ende baersen ende1744 ende 19lompen ende stekelinghe ende dier gheli- 20ke ¶ Ende men sal weeten dat die hoofden 21van allen dieren van allen beesten / ende 22van allen voghelen / ende van allen visschen 23die deren den ghenen diet groot onghe- 24mac hebben ¶ Ende men salse oec wach- 25ten van goyene / ende van badene Ende 26van gramscappen / ende van roepene / ende 27van scelden / ende van vastene / ende van grote 28hitten / ende van te vele couts Want die 29materie vergramt van allen desen ende 30sij brenghen des1745 den acoes1746 toe dat hij 31vallen moet ¶ Men sal nemen die le- 32uer van enen ezel ende die salmen braden 33ende dan salmense gheuen tetene ¶ Men 34sal oec sniden in sticken den wortel van- 35der pionie ende dan salmen die al versch 36bijnden in een doekelkijn dat salmen 37hanghen anden hals ende dat helpt den 38kijnderen meest ¶ Men sal oec nemen

1die galle vanden hase ende beuer cul 2ende wieroec ende mirre van elcx i dragme 3ende dit salmen wel stampen / ende dair nae 4salment wel temperen mit aysine wel 5dicke hier af salmen maken ronde din- 6ghen als hasel noten ende dair of salmen 7gheuen drincken ene dragme te male mit 8mulsa1747 dat es borne ende zeem te gader 9ghesoden / ende men sal nemen ix onsen borns 10ende i dragme zeems ende dat salmen totten der- 11dendeel versieden ¶ Ende men sal oec ge- 12uen opimille mit beuers cullen geminget 13¶ Ende men sal oec nemen mostaert 14zaet ende beuers cullen ende euforbium ende 15pertrec ende dit salmen temperen mit sope 16van rute Ende men sal doen sceeren het 17hooft ende dan salmen dit dair op leggen 18Ende men sal hem gheuen triacule Ende 19eerst die materie ripen mit opimelle 20durecitum1748 te drinckene ende dat es een 21dinc dat alsoe ghedaen is van dichei- 22den als oft ware dicke olie Ende dair na 23salmen purgieren die materie mit yera 24pigra of met benedicta datmen bach- 25ten jnden boeke vijnden sal D1749ie ander 26specie van desen onghemake dat heten 27die meisters catalemptia ende het 28beghinnet eerst in die been ende in 29die hande ende in die darme ¶ Ende 30dit sijn die teykenen Eer dat die acces 31coemt soe gheuoeltment mit ene 32cortse ende ghene scume soe en loopt 33hem wtten monde Ende men sal eten die sel- 34ue dinghen die inden groten ongemake 35bescreuen staen Ende in dit helpt laten 36meest Ende men sal den ziecken dicwijle 37sine voeten wriuen ende sine handen in 38lauwen borne D1750ie derde specie heet- 39men alialempcia ende het puert vter

1maghen Men sal hem gheuen opimelle 2mit drancke dair apie wortelen in ge- 3soden sijn Ende die wortele vanden venkele 4Ende wortelen van persine ende dier gelike 5Ende men purgere die materie na dien 6dat de orine toghet ¶ Vanden crampe1751 7S1752pasmus1753 Dat es die crampe ende 8es een ongemac datmen alsoe heet 9Ende die crampe es als die zene- 10wen worden op ghetogen teghen des men- 11schen wille Ende dit coemt van ydelheiden 12Ende somtijden van vortheiden Ende somtijt 13van couden alsmen zien mach inden wijnter 14dat enen mensche die handen alsoe ver- 15uriesen dat hij sine vingheren niet te 16gader leggen en mach soe zere sijn 17des menschen zenewen ontcrompen van 18coude Ende die lippen vanden monde die 19werden oec soe cout dat een mensche 20sijn woert niet gheformeren en mach 21soe sijn die zenewen ontcrompen van 22coude ¶ Dese specie coemt te hair 23seluen sonder helpe van meisters ¶ 24Ende spasmus coemt oec van ydelheiden 25Ende dit sijn die teykene Sulke tijt 26soe coemt het van naturen off van me- 27decinen dat die lichame vloyt Of het 28coemt van medecinen diemen te vele 29gheeft Off dat sij sijn te scarp Of 30het coemt van te vele te keerne te 31monde Off van te vele te bloedene 32so wanen dattet coemt Off het coemt 33van eenpaerlike coertse die van colera 34coemt Of van onghemaken die den 35lichame doen droghen ¶ Ende men sal 36weten jn soe wien dat dese punten lan- 37ghe ghedueren hij en mach niet ghe- 38nesen Ende eist dat sake dat die ziecheide 39nuwe sijn soe salmen die melc van enen

1wiue die een knapelen kijnt soghet 2doen melken op den sterde ende op den 3hals ende op den rugghe been all totten 4lendenen ende dat salmen wel wriuen 5in die huut want het veruerscht 6den lichame ja op datment dicwijle 7doet ¶ Een ander1754 Men sal nemen ve- 8nigriet ende lijnsaet ende sillium ende dan 9salmen dat wel cleyne stampen Ende 10dan salmen nemen die wortele vander 11musmalewe ende die salmen wel stampen 12ende dair nae salmense sieden ende dan soe 13salmen dair jn doen die ghestampte 14zaden Ende men sal die wortelen niet 15stampen eer dat sij ghesoden sijn Ende 16dair nae salmen dair toe doen ghersten 17meel ende olie ende dit salmen ligghen 18op den hals1755 een plaester van stoppen 19ende dit salmen leggen op den hals ende om- 20trent die kele ende all vanden halse 21tot op die lendenen / dit veruerscht 22den lichame ende die zenewen ¶ Ende 23men sal weten dat anden hals beghinnen 24die zenewen vanden lichame ¶ Ende 25 men mach oec doen een ander Men 26neme droghe wolle ende die salmen 27netten in laeuwen watere ende in olie ende 28dit salmen leggen op die zeere stede ¶ 29Ende is dat sake dat spasmus coemt 30van vervuyltheiden van bloede of van 31anderen humoren ¶ Ist van bloede soe sal- 32men die hertadere doen laten1756 mit 33een vlijmen Off men sal doen stellen 34bussen bachten ant hooft vanden halse 35ende men sal doen hicken mit eenre 36hic vlijmen ¶ Of men sal smeeren den 37hals ende het rugghebeen mit olien 38van ruten ¶ Eist dattet v1757 coemt vanden

1couden humoren soe salmen nemen oppopa- 2nac ende beuer cul ende assafecidat1758 ende 3serapinum ende ghingevere ende opium Ende 4men salt smeeren mit heeter saluen 5als met oragon of marciaton Ende 6men sal oec gheuen dia castorum1759 Ende 7eist dat ghij des niet en hebt soe 8salmen minghen beuer mit zeeme ende 9dat salmen hem gheuen ¶ Ydrops1760 10E1761nde men sal weeten dat een 11man die water in heeft die 121762 heetmen ydropicus Ende een 13wijf diet water in heeft die heetmen 14ydropica ¶ Men sal weeten datter 15iiij manieren sijn van watere Ende 16mit elken watere soe menghet hem wijnt 17¶ Water dat coemt bijder cracht van 18onuerteerlicheiden vander leuere ende het 19doet die leuere wellen Ende dit ghebrec 20of dese onuerteerlicheide coemt in die 21leuere van onghetempertheide van hitten 22off van couden in die leuere Ende die on- 23uerteerlicheit die van hitten coemt die 24bringhet in twee manieren van watere 25Ende het een dat heeten die meisters 26altitem1763 Ende het andere heeten die meis- 27ters tympanitem Altitem dat coemt 28van bloede ende heuet meer waters 29dan wijnts want alsmen op den licha- 30me slaet soe luydet als een pariseel 31van ledere dat half vol wijnts ware 32i barizeel Tympanitem dat es een 33water dat coemt van coleren ende het 34heuet meer van wijnde dan het doet 35van watere Ende alsmen duwet op den licha- 36me of tast mitten vinghere soe ludet 37als een tambure ende het heuet sine 38name achter die tambure want die

1tambure heet tympanitem Ende in dese 2twee wateren soe toghet hair de orine 3root Ende die buuck ghezwollen / ende oec 4sulke tijt die handen ende die armen ende 5die beenen Ende hare aensichte es magher 6te jugeren ter doot ¶ Ende het sijn noch 7twee andere wateren van onghetemperthei- 8den van coude in de leuere Ende het een 9heetmen lente flemantia Ende het ander 10heetmen yposacra1764 Ende lentosuma 11dat es een water dat van fleumen 12coemt ende het heeft meer waters 13dan wints Dit sijn die teykenen die 14orine es wit ende all die lichame es 15ghezwollen mit enen morwen gezwelle 16ende die sine vinghere dair in steect dair 17blijft een put jnden huut / ende alsmen 18den vingher of doet soe coemt de huut 19allene tot hair seluen altemet al soe- 20telike Ende hare diete moet wezen heet 21ende droghe ende verteerlic als hoendre 22ende kiekene / ende lammeren vleysch ghe- 23soden mit persine ende mit comine ende 24mit pepere Ende men sal drincken 25witten wijn ende claer / ende men sal eten 26zuuer broot ende wel ghebacken / ende 27haselnoten / ende amanderen Ende men en sal 28hem niet laten eten ghesouten vleysch 29noch ghesoutene visch want hem soude 30te meer dorsten / ende drincken es hem 31quaet / nochtan soe verteert het sout 32die verscheit vanden watere Men sal 33hem gheuen drincken pusoene aldus 34Men sal nemen die wortelen vanden venke- 35le / ende die wortelen vander apien / ende die 36wortelen vander persinen / ende die zaden sul- 37di oec nemen van desen drien cruden Ende 38men sal oec nemen sparagus ende

1daucus creticus / ende bollezaet ende 2geniver / ende anijs / ende sint jans cruut 3ende drie blat dat es clauere dit salmen 4stampen ende dan salment sieden mit wi- 5ne ende mit zeeme ende dit salmen 6den ziecken gheuen te drinckene want 7het rijpt die materie Ende dair nae 8salmen purgeren die humoren van fleu- 9men Ende men sal doen broum zaet 10int pusoen ende dat salmen drincken 11viij daghen al totter tijt dat de ma- 12terie ripe sij Ende eist dat sake dat 13nader purgacien dunne becoemt soe 14salmen hem gheuen tetene droghe la- 15tuarien dialacca ende dia rebarba- 16rum Ende men sal oec den ziecken stouen 17aldus Men sal nemen die blader vanden 18adecke dese salmen stampen ende sieden 19mit borne Ende hier nae salmen den 20ziecken oec baden in ghesouten watere 21off in zeewatere / ende men salt hem 22temperen wel van punten alsoe dattet 23noch te heet noch te cout en sij ¶ Ende 24men sal weeten dat water datmen heet 25yposarca dat heeft meer wijnts dan 26het doet waters tusschen vel ende vleysch 27ende het coemt van melancolien Ende 28het ghezwel vanden lichame dat es 29herder dan vant water dat van fleu- 30men coemt Ende die orine es meer1765 31gheuarwet dan die andere es Maer die 32ghewerken die dair toe gaen sijn alleens 33van desen ende vanden anderen ¶ Ende men 34sal weeten datmen in beide van dezen 35wateren eten mach ende orberen mach 36looc ende enyoen ende poret looc Ende het 37es goet in dese twee wateren peper ende 38kersse / ende louessche / ende beuenelle Ende 39men vijnt somme lieden die water willen

1hebben ghesteken jnden lichame 2¶ Van laserien1766 3E1767lefancia1768 Dat es een ziechei- 4de diemen heet lazarie Ende 5sij coemt van vorten bloede / ende 6het bloet heeft ontfanghen vortheit 7vanden vorten voetsele dair de mensche 8bij leeft Off dair hij mede geuoet 9sij ¶ Ende men sal weeten dat alle ma- 10niere van lazarie es beghin van vor- 11ten humoren van melancolien ¶ Ende men 12sal weeten dat lazarie es van vier 13manieren ouermids den vier humoren 14die gheminghet sijn mit melancolien 15binnen den aderen ¶ Die eerste specie 16coemt van bloede van melancolien 17ende men hetet elefancia na eenre 18beesten diemen heet oliuant hij es meer- 19re dan andere dieren Ende men sal we- 20ten dat dese lazarie es meerre dan 21die andere drie sijn ende leliker Ende 22oec es die ziecke aen te scouwen leli- 23ker van opsiene ¶ Die andere specie 24es van melancolien / ende gheminghet 25mit fleumen Ende men hetet tyria 26¶ Ende die derde specie es gheminget 27mit melancolien ende mit bloede Ende 28men hetet allopicia ¶ Ende die vierde 29specie es van melancolien ende sij es ghe- 30minghet met coleren Ende men hetet 31[...]1769 ¶ Elefancia ende tyria die 32seitmen dat comen van grouer mate- 33rien ¶ Ende men sal weeten dat die wer- 34ken alleens sijn in desen tween Ende dit 35sijn die teykene Die orine es wit 36ende groue ende claer in elefancia Ende 37in tyria es die orine dicke ende die 38huut es grof ende gheborbelt dat van 39coleren coemt Ende van bloede die huut

1van couder materien het en heuets 2niet Die ooghen sijn ront ende die wijn- 3brauwen vallen ende hairre vleysch 4es vet Ende al ghietmen borne op hair- 5re huut het en wart niet nat als 6off die huut ghesmeert ware mit olien 7Ende in die beene soe gheuoeltmen cre- 8uelinghe als of dair mieren in cro- 9pen dat heeten die lieden ameren1770 / ende 10alsoe gheuoeltmen in die been als off 11sij dair in staken Ende sommighe sijn 12die been ontslapen als off sijse niet 13en gheuoelden Ende sommighe soe ghe- 14uoelen sij ioecsel mit dropen Ende sommi- 15ghe gheuoelen sij ioecsel sonder drope 16Ende somme soe hebben sij rongen in die 17been die groot sijn ende die en genezen 18niet ¶ Ende men sal weeten datmen 19meest die teykenen verstaen mach 20ende mercken jnt aentsichte / ende an die 21handen ende an die voeten Ende an die dien 22Ende an die been Ende die huut es glen- 23sterende ende gletemende Ende si spreken 24doer hairren nese Ende sij gheuoelen 25ketelinghe onder die huut Ende hem 26dunct dat hem de zenewen roeren onder 27die huut Ende hairre nagle sij1771 rw 28Ende al ghietmen water op hairre huut 29het es staphans al droghe Ende sij 30spreken als off sij heesch waren omtrent 31die borst Ende hairre adem stinket Ende 32hare huut ende hare vleysch es vuyl 33ende het stinct Ende hare zweet mede 34Ende hare vleysch tusschen den vingheren 35es in gheuallen Ende all staecmense 36in die huut zij en soudens niet ge- 37uoelen Ende sommige all borntmense mit 38ene ysere sij en soudens niet ghe- 39uoelen alsoe zeere als die ghesonde lieden

1souden Ende dair omme soe seit albuca- 2sis dat hare lichaem ontslapen es 3ende ongheuoelich Ende lettel tranen 4of niet soe lopen vte haren Ende sij sijn 5nijdech Ende zweeren quade ede Ende 6die haren die in hairre wijnbrauwen 7staen die sijn cleyne ende verdeelwet 8Ende sij sijn gheerne gram Ende selden 9hebben sij coertse Ende hadde sij cortse 10het ware hem goet ende het ware hem 11die beste medecine Maer voerware 12die corts en mochte in hem niet lange 13ghedueren Sij begheren zere vele te 14goyene ende sij crancken oec zeere dair 15of Ende eist dat sake datmense laten 16doe ter aderen ende men dan hare bloet 17doet dwaen het sal bliken vleesch Ende 18hare stemme verwandelt grof ende 19zochte datmense qualike verstaen 20moghen ende sij spreken droghe Ende 21sij zijn traeghe ende zwaer beide / ende 22hem dunct dathem hare leden ontval- 23len Ende hare leden sijn hem ontslapen 24Ende sij beuoelen sommighe als off sij 25benetelt waren met netelen Ende 26al staecmense in die hielen mit 27eenre griffien sij soudens lettel 28gheuoelen Ende als hem die ooghen ront 29werden ende cleyne Ende die naghelen 30rw ende dicke Ende rudicheide aen 31die schene all waert echter datmense 32stake mit eenre naelden voren jnt 33been of bachten int lepkijn vanden 34ooren sij en soudens al niet geuoelen 35¶ Ende dit moet wezen hairre diete 36Sij sullen etene kiekene ende ionghe 37hoenre ende jonghe partrisen ende 38jonghe duuen / ende limogen ende diere

1ghelike Ende men moet weeten datmen- 2se wachten moet van alre spisen die 3melancolie voeden Also beuwijn 4vleysch ende vleysch van herten Ende 5vleysch van coyen Ende vleysch van bee- 6ren ende vleysch van buffelen dit sijn 7beesten dairmen mede eert het lant 8in lombaerdien Ende men moetse oec 9wachten van bucx vleissche ende van 10allen voghelen die jnt water ende in 11broeken woenen / ende van gansen want 12sij verhitten zere Ende van aenden want 13het maect vort bloet Ende men moetse 14wachten van bonen ende van erweten 15Ende van vitsen Ende van loke ende van 16enyoene ende van pepere ende poret 17loke / ende van rode colen ¶ Ende men 18sal weeten dat gheerne in hem ver- 19baert seter / ende singule Ende eist 20dat in hem wast seter of single 21die steden bliuen sonder hare ja op dat 22in steden van hare sij Ende waert also 23dat dair haer wiese het soude bli- 24uen cleine ende onsalich Ende eist dat 25de single of setere harde groot es 26ende vele beuanghen heeft vanden men- 27sche ende het langhe dueret ende alsoe 28breet is als een palme oft meer 29het beteykent alre naest lasarie 30¶ Een root aensichte ende opghe- 31blasen seit galienus dat strecket 32hem ter lazarien Ende drope alden 33lichame doere off in ene stede ende 34dan die drope droghe sij het es 35gheslachte van lazarien ¶ Men sal 36den ziecken tetene gheuen tweeweruen 37des daghes dat seit galienus want 38enen weruen dat ware te lettel Ende

1men sal scuwen spade te etene ¶ Ende 2dat van bloede coemt in die tijt dat 3de lazarie nuwe es soe machment 4ghenezen ¶ Ende yeghen die lazarie 5die van bloede coemt helpt meest dat 6menne doet laten ter aderen Ende dit zijn 7die teykenen Die orine es root ende 8vet Ende die verwe vanden aensichte 9es root Ende alle die lichame es root- 10achtich ¶ Ende van allen den specien 11vander lazarie soe sijn alle de werken 12alleens ende ghemene sonder dat bloet 13te laten dat helpt meest in die ma- 14terie van bloede ¶ Hoe datmen 15dese materie ende andere humoren sal 16ripen dat salmen horen hier na Ende 17hoe datmen purgieren sal ¶ Dit 18sijn die wercken van buyten Men sal 19nemen enen linen doeck ende dien sal- 20men netten in aysine / ende dan soe 21salmen inden doeck doen wijn steen 22ende dan salmen den doeck legghen 23onder vierighe asschen / ende dan sal- 24men dair op doen bernende colen 25Ende dit salmen laten liggen langhe 26oft ene wijle / ende dair nae salmen 27den wijn leggen in een glasijn vat iij 28daghen oft in een tynnen dattet niet 29en drencke / ende dit salmen striken 30op die stede dair die zeerheide es 31of op het rode int aensichte / ende 32dit salmen doen tweeweruen des 33daghes ofte drie weruen al tot dat 34het rode beghint te scuren Ende es 35dat sake dat die huut hert es ende 36dat sij niet scuren wille soe salmen

1dan nemen een scaers ende dair mede 2salmen sniden cruus wijs dore die 3huut ende dan soe salmen legghen 4die voerseide salue dair op soe dattet 5etter gheuet / ende dit salmen laten 6ligghen droghen ende open houden Ende 7eist sake dats te doene sij soe salment 8dwinghen mitter hant op dattet te 9bet sijn etter wt seinden soude ¶ 10Een ander1772 Men sal nemen comijn 11een deel / ende men sal nemen die twee- 12deel dat es noch alzoe veel cantari- 13des / ende dat salmen wel pulueren / ende 14dan salment menghen mitten witten 15vanden eye / ende dit es goet dair op 16gheplaestert het doet die rode huut 17of gaen vanden vleysschen Ende dan soe 18salmen die huut wel doen draghen 19ende etteren omme die lazarie vte te doen 20draghene / ende als dat etter wel wt 21ghetoghen es soe salmen die stede doen 22huden hier mede Men sal nemen 23wieroec ende mastic ende dat salmen 24wel pulueren ende dan salment tem- 25peren mit wederijn smoute ende 26dan salmen dit dair op liggen dit 27doet wel huden ¶ Een ander1773 Men 28sal nemen wieroec ende wormele 29van eyken houte ende dit salmen min- 30ghen jnt witte vanden eye / ende dan 31salment dair op liggen want dit 32doet die huut wassen / Ende spaens 33wit doet oec huden ¶ Ende men seit 34dat vngwentum fuscum oec doet huuden 35ende dattet zeere wel doet vleysch wassen 36¶ Ende es dat sake dat het aensichte 37zwellet vanden plaesteren die de huut

1doen scoren vanden humoren die dair toe 2trecken soe salmen nemen galle ende 3wieroec ende ghersten mele / die galle 4ende het wieroec dat salmen pulueren 5ende dan soe salment al menghen mitten 6witten vanden eye / ende dan salment 7dair op leggen ¶ Ende alsmen ruptorie 8wille leggen ende men die oogen wille 9bescermen datse niet en zwellen 10soe salmen nemen mastic ende wieroec 11ende dat salmen pulueren Ende spaens 12wit ghemenghet mitten witte vanden 13eye dit bescermt die ooghen ¶ Ende 14men sal weeten dat de witte salue 15oec goet es ghezwel mede te bedwin- 16ghene vanden aensichte Ende wilmen 17all het aensichte bedwinghen soe sal- 18men temperen simoleam1774 mit aysine 19dat es eerde die wt spaengen coemt 20ende dit salmen plaesteren twee wer- 21uen des daghes ¶ Ende eist dat noch 22in die ziecke sijn quade toe vallen 23soe dat al sijn aensichte root blijft 24ende die wijnbrauwen vallen / ende die 25nese verstopt / ende dan hare stemme heesch 26es / ende sij dan gheuoelen joecsel an 27al hairren lichame / ende meest in die 28been / ende hem qualike gheuoelen ende 29hare leden ontslapen ¶ Noch yeghen 30het roode aensichte1775 Men sal nemen 31die wortelen vander serpentinen / ende 32die wortelen van ouden rapen / ende dese 33salmen stampen / ende dan salmen dat nat 34duwen doer enen doeck mit twe stocken 35ende dan salmen dit sop doen in een eer- 36den scotele ende latent ghesitten / ende 37dan salmen het water datter bouen 381776 vloyt of puren ende doent in een

1ander vat / ende dat dair onder gesit 2salmen laten droghen / ende dan salmen 3nemen semen curulli1777 ende bittere aman- 4deren ende amidani1778 elx ij dragmen / ende ceruse 5dat es wit van spaengen ende nitri 1 6Semis onse ende van dat in die scotele gedro- 7ghet dair of salmen nemen iiij dragmen ende 8dit salmen pulueren / ende dair na soe 9salment menghen mitten sope dat vanden 10voerseide werdelen1779 bleef / ende dan sal- 11men dair toe menghen voerseiden aman- 12deren ende met honege ende mit rosen 13watere ende dat salmen temperen also 14dicke als het goet dunket ¶ Een 15plaester dat verdrijft root jnt aen- 16sichte Ende het maect oec den vrouwen 17een wit aensichte ende glinsterende 18ende men moet het bestriken aent aen- 19sichte des auons alsmen slapen gaet 20ende des morghens alsmen op staet 21Ende men moet eerst het aensichte 22dwaen hier mede Men sal nemen 23wit broot ende dat salmen dwaen in 24een lettel bornes ende dair mede sal- 25men het aensichte smeren want dit 26maect claer aansichte Ende es dat sake 27datmen dair mede een lettel olien men- 28ghet het doet het aensichte glensteren 29Ende die crumen van witten brode mit 30borne gheminget dat maket een scoen 31aensichte ja het aensichte dair me- 32de ghedweghen ¶ Een ander1780 Men 33sal doen bloet laten tusschen den braden 34vanden beene ende der hiele dat helpt 35zeere yeghen een root aensichte ¶ Dit 36doet haer wassen in wijnbrauwen musen 37stront ghemenghet mit seme ¶ Ende 381781 ghebornen been gheminghet mit seme

1doet tselue ¶ Ende also doet laudanum 2gheminghet mit seme ende mit aysine 3¶ Ende es die nese verstopt of op ghe- 4blasen dat van bloede coemt Off van 5fleumen Of van viscoser fleumen 6ende die nese verstopt es of aderen die 7in die nese sijn Man sal net1782 nemen 8muskeliaet ende beuer cul ende dat 9salmen minghen ende maken dair of pille- 10kine also cleyne als bonen ende die 11salmen steken in die nese ¶ Yeghen 12heessche stemme1783 Ende yegen groue stemme 13die en mach niet ghenesen op dat 14van lazarien coemt Nochtan salmen 15hebben diadragantum onder die tonge1784 16tonge ¶ Een andere maniere1785 Men sal 17nemen lijnsaet Ende penijt Ende aman- 18deren Ende zaet van pappelen Ende semen 19citrulli cuturbite1786 ij dragmen van elke Ende 20gomme van arabien Ende ricolissie elcx 21i dragme ende dit salmen temperen mit sope 22van poret loke Ende hier af salmen 23maken pillulen ende die salmen houden 24onder die tonghe ¶ Ende ieghen die 25ioecte1787 vijndi saluen ghenoech ghe- 26screuen dairmen van drope spreect 27van alden lichaem Nochtan sijn die 28voeten ende die been goet ghedweghen 29in borne mit solfere gheminghet 30¶ Ende men sal oec weeten dat die 31ontslapen sijn nauwelic of niet en 32moghen sij ghenezen dair of Nochtan 33salmense smeren mit arragon off 34met ongemente datmen heet marcia- 35ton Off mit olie van bayen Of met 36bernende watere Off mit olium benedictum 37of diere ghelike die heet sijn ¶ 381788 Men moet den ziecken wachten van voet

1couden Ende men sal hem doen maken lammi- 2ne vellen ¶ Van morfea1789 3M1790orfea es ene smette die coemt 4in die huut van vorten voetse- 5le Ende dair die plecke staet in 6die huut dat es lazarie jnt vleysch 7In allen manieren als voeren ghescreuen 8staet1791 etcetera ¶ Gutta rosacea1792 9G1793utta rosacea1794 Dat es die rose 10jnt aensichte Ende es een onge- 11mac datmen heet die rose Ende 12hij heuet oec mede puuysten jnt aen- 13sichte ¶ Men sal nemen meel van tice- 14ren1795 ende dat salmen menghen in zwinen 15smoute Ende men sal dair toe doen sop 16van ouden rapen ende dair mede salmen 17smeeren des auons Ende men salt des 18morghens wel off wasschen mit laeu- 19wen borne dair een lettel crumen 20in gheminghet sijn van witten brode 21¶ Een ander1796 Men sal nemen verssche 22case ende die salmen minghen mit aysine 23ende dan salment dair op striken24Een ander1797 Men sal nemen sop van 25langher paerdeken ende dat salmen 26minghen mit zwinen smoute ende 27mit rogghen mele ende dan salment 28legghen op die puysten ¶ Een ander 29men sal nemen loot ende dat salmen doen 30smelten in enen yseren panne ende roerent 31altijt mit enen stocke vander woedebin- 32den die de rode besien draghen al tot 33dattet loot all tot asschen becomen 34wert / ende dan salmen dat worpen 35in enen mortier ende malen wel cley- 36ne Ende dair nae salment budelen doer 37enen butel ende dat in die mortier 38bliuet dat machmen weder opt vier 39setten ende versmeltent wilmen Ende

1emmer salment roeren mitten stocke soe 2dat hij verberne tasschen / ende die as- 3schen salmen ontfangen ende houden want 4sij ontfangen cracht vanden stocke Ende 5men sal oec sticken vanden woedebin- 6de werpen int loot ende laten die verber- 7nen tot asschen ¶ Dit es goet in puusten 8In kankere In festele Ende in setere Ende 9in vele andere dinghen ¶ Een ander1798 10Men sal nemen borax ende peper ende 11dit salmen pulueren Ende dan salment 12menghen mit sope van enyoene ende 13mit seme dat wel ghescumet es 14Ende dit es goet op puysten die zwert 15sijn / ende op sproeten die jnt aensichte 16risen ¶ Een ander1799 Men sal nemen 17een root coolblat ende dair in salmen 18wijnden wijnsteen ende dit salmen netten 19in aysine Ende dair nae salment wijnden 20in stoppen die in aysine ghenet sijn 21ende dan salmen dat liggen eenen langhen 22tijt in bernende asschen / ende dair nae 23salment wriuen / ende dan salment oec 24disteleren doer een pipe / die verschei- 25de die1800 dair wt coemt die heet aleum 26tortarum Ende dit es goet yeghen zwerte 27puysten int aensichte Ende yegen sproeten 28Ende het es goet yegen die roode puysten1801 29¶ Ende dit es goet yegen die rode puysten 30Men sal nemen campher i dragme borax 31ij dragmen ende roden ciceren iiij dragmen dese salmen 32pulueren ende dair nae salmense mingen 33met rode zeme ende dan salmen dair 34of maken coeken / ende dit salmen besteden 35ende houden / alsmen wille soe salmen 36dair of nemen Ende men salt minghen 37mit sope van enyoene ende mit roden 38zeme dat ghescumet es soe dattet

1versch sij ende mit desen salmen het aensich- 2te smeeren alsmen slapen gaet Ende des 3morghens salment dwaen mit laeuwen 4borne / ende dair nae salment drogen mit 5een linen doeke dat helpt zeere ¶ Dit 6zuuert ende maect dunne huut1802 Men 7sal nemen wit vanden eye ende dat sal- 8men temperen mit heeten watere ende mit 9roden zeme ende men salre in menghen 10ene maniere van zoute datmen heet 11sal nitrum dit salmen pulueren ende dan 12salment menghen in die andere / ende hier 13mede salmen smeeren daers te doene 14sij ¶ Ende dese dinghen maken het aen- 15sichte wit1803 Men sal nemen crumen 16van witten brode ende die salmen liggen 17in borne ende dair mede salmen het aen- 18sichte dwaen Ende dair nae salment 19dwaen mit warmen borne dair jn ghe- 20soden es gruus want dit water zuuert 21¶ Een ander1804 Men sal het aensichte 22smeeren mit witten vanden eye ende dan 23salment laten droghen Ende dair nae 24salt sijn ghedweghen mit watere dair 25amanderen in ghetempert sijn / ende men 26salre toe doen het bloet van eenre hen- 27nen / ende dat moet wesen een lettel / ende 28dair nae salment af vaghen / ende men 29salre dit op doen Men sal nemen was 30ende colofonie ende galbanum ende dit sal- 31men smelten opt vier ende alst gesmol- 32ten is soe salmen dit puluer dair jn 33doen Men sal nemen mastic ende wie- 34roec ende gomme van arabien dit salmen 35wel minghen ouer een ende dan salmen 36dat op een leder leggen Ende voerwaer 37men moet wachten dattet in die ooghen 38niet en come noch an die wijnbrauwen

1Dit maect die huut dunne ende het doet 2die vuylheit of Ende het maect het aen- 3sichte claer ende glensterende 4¶ Teghen seter ende single1805 5S1806erpigo1807 es een onghemac dat- 6men heet seter Ende inpigo dat 7heetmen single Ende weet dat 8dese twee onghemaken comen van heetter 9materien ende sij sijn bernende ende zeere 10gheuerwet ¶ Nochtan salmen weten 11dat tusschen setere ende single es verscheit- 12heide1808 verschedenhede Setere1809 wandelt 13van eenre stede op die andere ende gaet 14voerwaert / ende bij wijlen achterwaert 15ende het bedruct die steden omtrent Sin- 16gle1810 es van grouer materien ende en es 17niet soe root gheuerwet ende gaet 18meer al omme die stede ende omme vander 19eender zijden ter andere ende besittet 20Dese twee specien sijn vanden gheslachte 21van lazarien ende van morfea anders 22dat morfea es van couder materien 23Ende setre1811 ende single1812 comen van heetter 24materien die alte heet es want die 25stede vander setre ende vander single 26es bernende mit joecsele ende rw 27Men sal eerst doen bloet laten ter adere 28ende es dat sake dattet onghemac te 29out sij ende het hem te vele steden ver- 30baert ane den lichaem het en ghe- 31neest nummermeer ¶ Dus salmen 32van buyten wercken op die stede Men 33sal nemen die wortelen vander scaerper 34paerdeken ende die salmen stampen mit 35starcken aysine soe dattet noch te dic- 36ke noch te dunne en sij ende dan sal- 37ment dair op leggen ¶ Een ander1813 38Men sal nemen witte salue ende dair

1in salmen mer1814 minghen merwe zeepe 2soe dats die ziecke niet en weet dit 3gheeftmen of doetmen omme te ghenezen 4serpipo1815 off inpigo ¶ Een ander1816 5Men sal nemen out z1817 zwinen smout 6ende terbentine ende dair toe salmen 7doen quicseluer ende het sop vander 8scarper paercelen dit doet genesen 9¶ Men sal oec zieden zwinen smout 10mitten sope vander scaerper paerdeken 11tot dat die sopen versoden sijn dan salment 12vanden viere doen / ende dair nae salmen 13dair jnne menghen terbentine Dit es 14goet yeghen single ende yegen morfea 15ende yegen setere ja yeghen het witte ende 16het rode ende het zwerte ¶ Een ander1818 17Men sal nemen smout vander gans 18Ende het sop vander apien ende dan sal- 19ment zieden tot dattet sop versoden 20zij / ende dair nae salmen nemen mele 21van wieroeke ende wit zeem een let- 22tel ende dat salmen menghen metten 23gansen smoute / ende men salre toe doen 24terwen bloeme een lettel ende die sal- 25men wel dair in menghen Dit es sonder- 26linghe goet yegen setere ¶ Een ander 27maniere1819 Men sal nemen die scaerpe 28paerte / ende grise conde / ende scabiosie 29dese salmen stampen ende dan salmen 30dair op ghieten starcken ayzijn ende 31men salt alsoe laten staen iiij daghen 32Opten vijften dach salmen doen te vie- 33re zwinen smout ende men salre toe 34doen die voerseiden cruden ende dat sal- 35men sieden tot dat die aysijn versoden 36zij / ende dair nae salment persen doer 37enen doeck Dit es goede salue yegen 38 alle drope Ende yeghen seter Ende

1yeghen alle rudicheide ¶ Ende het es 2goet op puysten vanden aensichte Men 3salt smeeren tijtlijke ende spade / ende 4men salt dwaen mitten sope vander 5griserconte ende mit warmen watere 6¶ Ende men sal weeten datmen den 7ziecken wachten moet van spijsen die 8alte zeere ghesouten es Ende van alte hee- 9te dinghen want dese maken het bloet 10zwert ende verberrent ¶ Men sal 11weeten dat bussen gheset onder den 12kin zeere helpen yeghen die puysten int 13aensichte Ende men sal eerst die ma- 14terie doen ripen ende dair nae salmense 15purgieren mit dinghen die [...]1820 16bloet purgeren Ende men sal oec doen 17sniden die adere die es bouen der nese 18Ende die adere die ten ooghen bringen 19tranen ¶ Ende men sal weeten dat alle 20die wercken die ten setere behoren 21dat sij goet sijn ten aensichte Ende 22yeghen die lazarie Ende yegen alle dro- 23pen Ende yeghen salsum fleume ¶ Men 24sal oec nemen ene tanghe mit tween 25bladen ende doer beide de bladen sal een gat 26wezen / ende dan salmen nemen het vel 27ende het vleysch ende men salre dore 28stekene een dicke elsene ende daer doer 29salmen een snoer trecken also men 30ene paerde doen soude Ende dit salmen 31langhe draghen want het sonderlin- 32ghe goet yegen die ooghen is ende yegen 33die puystkine jnt aensichte ¶ Ende 34men sal weeten dat pusoene gemaect 35van griseconte / ende van boragen / ende 36van brionien es sonderlinghe goet in 37in1821 allen vorten bloede ende in bernende 38Men sal nemen het sop van aristologia

1longa ende het sop vander scaerper paer- 2deken ende dit salmen altoos drincken 3¶ Van dropen1822 4V1823an dropen1824 wil ic een deel bescri- 5uen In dropen ende in joecsele 6eist dat die sake of die materie 7niere1825 coemt van bloede soe salmen 8doen laten ter aderen Ende es de materie 9van anderen humoren soe salmen die ma- 10terie purgeren Ende hier nae salmen 11baden maken ende men sal doen jnt 12bat aueroene ende alsene ende rute 13ende enula campana / ende santorie Of 14men sal maken een bat dairmen sout 15in doen sal ende1826 solfer Men sal oec 16stouen mit elne campana ende mit scaer- 17per paerdeke ende witte marobie ende 18santorie / ende brede docken bladen die 19clessen draghen hier mede salmense 20oec baden Ende naden badene salmen smee- 21ren met witter saluen Ende men moetse 22menghen mit deser saluen Men sal oec 23nemen die wortelen vander paerdeke 24iiij onsen ende elne campane i onse dit salmen 25stampen ende dan salmen dair op ghie- 26ten aysijn ende latent alsoe staen viij 27daghen / ende dan salmen dat sieden mit 28zwinen smoute all tot dat die sopen 29versoden sijn / ende dan salmen dat persen 30doer enen doeck Dit es goede salue te- 31ghen alrehande drope Ende sij es goet 32gheminget in i onse witter saluen ende 33ij onsen van deser saluen voerseit ¶ Die 34meisters seggen dat alre hande drope 35coemt van salsum fleuma dair jnne 36helpt zeere dese salue Men sal nemen 37calc ende dair op salmen ghieten borne 38ende dan salment wel roeren alsoe 39langhe dattet calc wel ghescheeden

1sij ende dan salmen dat vuyle water aff 2ghieten in een ander vat ende latent 3staen claren ende datter onder gheson- 4ken es salmen werpen in ene mortier 5ende dan salmen dair toe doen een let- 6tel vanden claren watere ouer wat wi- 7len Ende alst dicke ghenoech sij soe 8salmen dair jnne doen quicseluer ghe- 9noech off also vele alsmen wille Ende 10men moet wachten datment niet 11en smeert an vlecken aposteumen 12an dyen noch an benen want dair 13mochte ander onghemac of comen 14¶ Ende dit es oec goet men sal nemen 15esschen hout ende dat salmen cappen in 16cleynen stucken Maer het hout moet 17out wezen ende droghe Ende men sal 18enen pot setten altemale jnde eerden 19ende dair op salmen oec setten enen 20anderen met vele gaetkine ende 21dien pot salmen legghen al vol vandien 22houte1827 van dien houte / ende men sallen 23bouen decken wel vaste soe datter gheen 24doomt noch wasem wt en gae / ende 25men stoppet met leeme ende mit peert 26torten1828 toorten Ende all omtrent den op- 27persten pot salmen een groot vier ma- 28ken ende staerc ende dat wtten houte lo- 29pen sal dat wert olie / ende so dat hout 30drogher es so die olie beter es Dese 31olie es goet yeghen alle drope Ende 32aldus machmen maken olie van alre- 33hande houte ¶ Tegen die quade doot1829 34M1830alum mortuum1831 Dat es een on- 35ghemac datmen beste bekent 36die het been heeft Ende het 37sijn grote zwerte puysten inde beenen 38hier ende ghens / ende alsmense af trect 39soe sijn het gate die vuyl etter geuen

1ende waterachtich ende die beene sijn dicke 2in vele lieden / ende die materie coemt 3van melancolien / ende het vleysch jn 4die gaten es vuyl zwert ende root 5Men sal die materien doen ripen ende 6purgieren mitten seluen dat totter 7melancolien behoert Ende men sal 8dit onghemac niet vermaken op 9mesdaghen noch op gheen feest da- 10ghen1832 ¶ Ende yegen die ioecte salmen 11nemen die middelste scorsse vanden 12vliedere ende dan salment sieden in olien 13ende dair nae salment perssen doer enen 14doeck ende werpen die scortse wech dan 15salmen nemen mastic ende wieroec ende 16bayen ende mirre ende dit salmen pul- 17ueren ende dan salment menghen in die 18olie / ende weet dat mirre node pul- 19uert ende dair omme salment in die aysi- 20ne te weken leggen ¶ Een ander1833 Men 21sal nemen litargirum ende dat salmen 22wel cleyne pulueren ende dan salmen 23dair toe doen ouer wat wijlen olie 24ende ouer wat wijlen aysine ende dair 25nae spaens wit Dit es goede salue / 261834 In die wercken van scorfden hoofden 27soe vijntmen ghenoech bescreuen ten 28wercken van malum mortuum ende 29yegen tonghemac dair off Ende men 30salt niet vermaken op feest daghen 31als voren gheseit es noch op sonnenda- 32ge Ende hij en sal sine voeten niet dwaen 33Ende hij moet hem wachten van alre 34spijsen die quaet es yeghen den cancker 35Ende hij sal dicwijle bloet doen laten 36die leuer adere ende die milte 37adere ¶ Vanden steene1835

1D1836Ie steen wast selke tijt in die 21837 niere Ende selke tijt in die len- 3dinen Ende selke tijt wast hij 4in die blase Ende als die steen in die 5niere wast soe gheuoeltmen in die 6lendenen / ende men pist mit groter pinen 7Ende in die orine vloeten corpuskelen 8ghelike haren / ende somtijt sietmen 9roet sant inden bodem vander orinen ghe- 10lijc stuckelkine van roden teghelen 11¶ Ende als die steen in die blase wast 12soe gheuoeltmen zweeren ende bijtsel 13omtrent tysebeen ende joecsel omtrent 14den hals vanden vede soe dat hem een 15mensche scrabben wille Ende somtijt siet- 16men wit sant jnden bodem vander orinen 17datmen heet grauele Ende somtijt sietmen 18gruus in die orine Dus salment 19moghen ghenezen Men sal nemen 20groffels naghelen ende antofali ende ga- 21ligaen ende sicadarum sicarum ende gre- 22mil ende melanopiperes ende perssijn 23zaet / ende seminis asperagi / ende lo- 24uessche / of het zaet van beuenellen 25van elcx 1 onse ende dit salmen pulueren 26ende dan salment gheuen drincken Ende 27bloet vanden vos es oec goet ¶ Ofmen 28sal nemen bloet vanden buc ende dat 29salmen droghen / ende dair nae salment 30pulueren / ende dan salment op sine spi- 31se stroyen / off men salt hem geuen te 32drincken ¶ Een ander1838 Men sal nemen 33die wortelen vander apien / ende die wor- 34telen van persine / ende die wortele van 35venkele / ende zaet van macedonien / ende 36gemil1839 zaet / ende polipodium / ende quers- 37ini / ende agariti / ende seminis cucu- 38meris van elcx iij dragmen Ende dit salmen 39doen in een bat / ende dair jn salmen

1sitten totten lendenen Ende dan salmen 2hoghen lichten ende duwen den steen dat hij 3vallen mach in die blase wtten croppe 4vander blasen van onder tysebeen anden 5hals vanden vede soe datmenne vallen 6doet jnt ydele vander blasen ¶ Dit 7sijn heeten medecinen die den steen breken 8Voerwaere alte heet en es niet goet want 9die grote hitte trect die humoren te ga- 10dere ende die steen wast te meer ende 11hij meerret meer dan hij mindert 12¶ Dese sijn snidende aueroene ende 13bedellium ende ciperus ende bayen ende ven- 14kelzaet ende ameos ende scolopendria 15ende het sop van ciceren / ende lignum epeni 16ende niteum1840 en squillen / ende wilde sauie 17ende beuenelle / ende zeem ende sout ende 18vitsen / ende gremilzaet ende zaet mar- 19cedonien ¶ Ende diemen in latine 20vijnt soe waer dattet es die salmen 21soeken in die specerien ende wat dat- 22mense wel pulueren mach wilmen 23ende stroyen op sijn spijse ¶ Ende oec 24machmen wel dranck dair of ma- 25ken op datmen wille ¶ Ende es dat sa- 26ke dat die steen soe groot es datmen 27niet ghesceyden en mach soel1841 soe sal- 28men sniden ¶ Nv willic v die 29wercken bescriuen van vier meisters 30ja wercken die starck sijn 31H1842et eerste datmen sal doen yegen 32den steen ende yeghen die grauele 33Men sal gheuen te drincken 34mit lauwen water opimel simplex 35ende dan salmen hier nae nemen die 36wortele vander apie ende het saet / ende 37persijn wortele ende het zaet / ende anijs 38dit salmen sieden mit borne / ende dan 39salment gheuen drincken dit rijpt

1die materie Ende hier nae salmen pur- 2geren die materie mit benedicta Ende 3hier na salmen baden alsoet behoert dat 4es aldus Men sal nemen pappele ende 5die bladere van violetten crude ende paerds 6hoeue ende bereworte / ende die wortelen 7vanden musemaluwen dit salmen 8sieden ende werpen in een cupe Ende 9dair nae salmen den ziecken baden Ende 10hier nae salmen laten die leuer adere 11onder tancluwijn binnen den voete 12mit eenre vlijmen Ende hier na sal- 13men nemen nitei1843 ende dat salmen ber- 14nen op een gloyende teeghele / dit 15salmen pulueren Ende dair na salment 16gheuen te drincken mit laeuwen wine 17want het doet breken den steen ¶ Ende 18soe doet oec het bloet vanden bocke dat 19snijt alre meest den steen ¶ Men sal 20oec nemen wilde kersse ende die sal- 21men stampen ende dair nae salmense 22gheuen drincken mit wine dat breect 23oec den steen ¶ Men sal nemen ge- 24niuer besien ende persijn zaet ende 25peper dit salmen pulueren ende dair 26nae salment eten altoos op sine spi- 27se gestroyt Off men salt geuen te 28drinckene in drancke dit doet bre- 29ken den steen ¶ Ende galienus1844 seit 30dat in die passie vanden steene coemt 31een onghemac datmen heet stran- 32guria Ende dat es datmen mit pinen 33pist Of datmen al dropende pist 34Dair teghen salmen laten die adere 35die leit onder tantluwijn1845 vanden 36voete binnen / ende dat doet orine maken 37Men sal oec nemen siccadis dat 38sijn crekelen of crekels / ende die ker- 39nellen vanden kers steenen Ende het sap

1van persine ende gremil ende beuenelle 2dit salmen menghen mit wine ende dan 3salment plaesteren op tysebeen ende al 4om den vede dit doet orine maken ¶ 5Een ander1846 Men sal nemen die wortelen 6vanden poretloke / ende die wortelen vander 7apie dese salmen sieden in wine Ende 8dair nae salmense stampen in enen mor- 9tier ende dan salment fruten in een 10panne mit boteren die versch zij ende 11sonder sout Ende dit salmen plaesteren 12all heet tusschen die cullen ende den sette 13ende op tysebeen / ende al omme den vede 14ende dit salmen laten liggen al tot dat 15die plaestre droghe zij Ende eist dats 16te doene sij soe salmen die plaestre 17verniewen ¶ Dese latuarien sal- 18men altoos gheuen in die passie ende in 19alle die passien van orinen Dit sijn se 20Electuarium ducis ende litontripon 21ende iustinum1847 ende foli antropos ende dit 22salmen gheuen drincken mit drancke 23die daer voren staen vanden zaden off 24vanden wortelen Ende machmen hebben 25electuarium soe en salmen die andere lac- 26tuarien niet nemen ¶ Ende eist sake 27dat dese dinghen niet en hulpen soe 28moetmen sniden ja die steen die groot 29sijn Maer die wercken vore die helpen 30meest inden grauele Ende in die faute 31van orinen te makene Of den gheenen die 32qualike orine maken moghen ¶ Ende 33men sal weeten dattet vrese es oude 34lieden te snidene vanden steene want die 35wonde en machmen cume of niet 36ghenezen ¶ Ende men moet oec weeten 37eer datmen die kijnderen ofte oude lieden 38sal sniden datmense moet setten in een 39bat ende laten die stede weyken Ende eist

1een kijnt ofte een deel oudere soe sal- 2men een starc man dat kijnt setten 3op beide sine knien metten lendenen 4ende men sal den man slaen enen 5doeck om den hals ende een onder des1848 6dien onder des kijnts beene die on- 7der die hamen sal gaen / ende men sallen 8oec bijnden omme des mans hals ende 9dan sal die man mit elker hant een 10been houwen Die meister sal knielen 11op sine knien ende hij sal leggen een 12dicke plaester onder die nauele ende 13dan sal hij setten sijn vier vingheren 14al ghestrect op die plaesteren ende dan 15sal hij den lichame duwen wtter 16maten zeere soe dat die steen sciete 17inden crop vander blasen Ende vander 18hant die twee voerste vingheren sal 19hij steken int set alsoe diepe als hij 20mach ende tast hij dair dat morruwe 21es soe eist die vijt soe en sal hij niet 22sniden Maer s1849 hij sallen steken opwert 23Ende tast hijt hart soe eist een steen 24soe sal hijt driuen bouen mitter hant 25ende metten ij vingheren inden crop vander 26blasen soe men naest mach den vede 27Ende dan salmen den steen vast houden 28metten ij vingheren ende dat hij niet 29en mach keeren Ende dan salmen ne- 30men een sceers Ende dan salmen opden 31steen sniden een wonde lanx niet 32meerre dan die steen wt comen mach 33om dat sij saen soude ghenezen Ende 34dan salmen nemen enen holen lepel 35ende men sal dair vaten den steen met- 36ten lepele ende dan salmen den steen wt 37trecken Ende dair nae salmen tarwen 38bloemen werpen in die wonde Ende dan 39salmen daer leggen droghe stoppen Ende 40dan salmen den ziecken in sijn ruste

1leggen ende men en sal niet sijn erre verre 2ende1850 al loopt die orine ter wonden wte 3iiij daghen ofte v want die wonde sal 4wel ghenezen Ende dit is die fijc dair 5soe salmen den ziecken doen orberen din- 6ghen die morru sijn ende die zweeren 7Ende men sal hem maken baden van watere 8dat stoppende es ende helende als water 9dair in ghesode es rute ende alsene 10ende rein water etcetera1851


Vorige Volgende