Handschrift Hattem C 5

Regelnummers proza verbergen

12. Alfabetische 'Herbarius'

[p. 189]

1⁷⁹⁶ de ooghen⁷⁹⁷ ¶ Met opimelle gedronc- 2ken doet scheiden melc die in die 3mammen gadert of in die mammen clon- 4tert ¶ Ende mit pepere ende mit 5mirren ghedroncken doet een wijf 6hairre stonden hebben ¶ Ende mit he- 7ten water ghedroncken doet groue 8stemmen sochten ¶ Ende int gat van- 9den tande ghesteken sacht den tant- 10zweere ¶ Ende es goet gheplaestert 11op beeten van venijnden dieren 12Ende op beeten van verwoeden honden 13¶ Diascorides⁷⁹⁸ seit ouer asafetida 14machmen nemen serapinum dat es 15oec ene gomme ¶ Armoniacum⁷⁹⁹ 16A⁸⁰⁰rmoniacum⁸⁰¹ dat es ene gomme 17die es heet inden derden grade 18ende droghe jnden tweeden grade 19Ende doet mit sijnre cracht merru- 20wen ende scheyden ¶ Ende es goet yegen 21artetike in alle die leden die van 22fleumen off van limegher fleumen 23coemt ¶ Ende mit aysine ghemen- 24ghet ende op die milte gheplaestert 25doet stappans scheiden alle manieren 26van wormen ende dodet se ¶ Ende doet 27menstrua hebben ¶ Ende doet wel ori- 28ne maken ¶ Aposteumen die hert 29sijn ende clieren die wassen jn zenewen 30ende in articulen doet scheyden op dat- 31ment plaestert ¶ Anijs⁸⁰² 32A⁸⁰³Nisium⁸⁰⁴ Dat es anijs Ende es heet 33ende droghe jnden derden grade ¶ 34Ende sij dunnet groue humoren 35Ende wijnt Ende sceydet opblasinge 36⁸⁰⁵ ¶ Ende meert melc jnde wiuen

796 1 Gebruiksspoor in rechtermarge: 'nota'.

797 de ooghen De tekst begint midden in een zin. Het is (nog) niet duidelijk wat er ontbreekt.

798 Diascorides Rood onderstreept.

799 Armoniacum Rood onderstreept.

800 A Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

801 Armoniacum Rood onderstreept.

802 Anijs Rood onderstreept.

803 A Lombarde, 3 regels hoog (32-34), met representant in linkermarge.

804 ANisium Rood onderstreept.

805 36 Gebruiksspoor in ondermarge van onbeholpen hand: de letters van het alfabet (onvolledig).

[p. 190]

1¶ Ende weert lust van vrouwen ¶ 2Ende doet menstrua hebben ¶ Ende 3doet wel orine maken ¶ Ende doet 4zweeten ¶ Ende stopt den lichaem meest 5op datment grof neemt ¶ Ende 6stoppet humoren die ter conten lopen 7¶ Den roec te ontfaen ter nese 8es goet yeghen die reume Ende ye- 9ghen den hooftzweere die van groten 10wijnde comet ¶ Ghepuluert ende 11gheminghet mit olien van rosen ende 12jnde ooren ghedaen socht den hooft 13zweere die van steken ende van valne 14coemt ¶ Agnus castus⁸⁰⁶ 15A⁸⁰⁷gnus castus⁸⁰⁸ es heet ende droge 16inden derden grade ¶ Ende ver- 17bernet luxurie Ende verdro- 18ghet begheerte van goyene ¶ Ende 19es goet yeghen die herde verstopte mil- 20te Off leuere ¶ Ende yegen het water 21¶ Ende doet menstrua hebben ¶ Ende 22gheplaestert es goet yegen die hooft- 23zwere die van verscheiden coemt 24A⁸⁰⁹pium⁸¹⁰ dat es apie Si es heet 25mjn dan in drien graden Ende 26droghe in die tweeden grade 27Men vijndet jndie apoteke Ende⁸¹¹ 28es goet in colerien ghedaen want het 29⁸¹² gheneest die zenuwen vanden oghen Ende 30gheneest alle vuylheide die jnde ooghe 31es Ende gheneest vloyende vleysch der 32ooghen of lopen ende verteret ende sacht 33die zweere ¶ Ende stremmet bloede ter 34nese ¶ Die lieden die onghesonde oghen 35hebben ende smetten die ghenesetse op 36datment minghet mit een lettel vis- 37ceoleo ¶ Allium⁸¹³

806 Agnus castus Rood onderstreept.

807 A Lombarde, 3 regels hoog (15-17).

808 Agnus castus Rood onderstreept.

809 A Lombarde, 3 regels hoog (24-26).

810 Apium Rood onderstreept.

811 Ende Achter 'Ende' staat een doorgehaalde aanzet tot een onbekende letter.

812 29 Gebruiksspoor in linkermarge: 'nota'.

813 Allium Rood onderstreept.

[p. 191]

1A⁸¹⁴llium⁸¹⁵ Dat es looc Ende es twee 2manieren datment set Ende 3dat wilt wast ende is heet jnden 4middel vanden vierden grade ¶ Ende deert 5den ghenen die van heeter naturen sijn 6als coleriene Ende fleumatiken helptet 7Ende den ghenen die ghereet sijn ter 8ghichten ¶ Ende droecht die luxurie 9¶ Ende scheidet verstoptheit van groten 10wijnt ¶ Ypocras⁸¹⁶ seit looc doet wel 11orine maken Nochtan deeret den ooghen 12¶ Ende gheplaestert gheneest beten 13van wormen Ende beten van verwoeden 14honden Ende venijnden beesten ¶ Ende es 15goet yeghen alle zweere die van couthei- 16den coemt Ghelike triakel ¶ Som- 17mighe meisters heetent dorpers tria- 18kele ¶ Dyascorides⁸¹⁷ seit dat looc doet 19scheyden groten wijnt Ende ververscht 20den lichaem ¶ Ende helpt den ghenen 21die quaet water ghedroncken hebben 22¶ Ende gheplaestert op die stede dair 23grote humoren vergadert sijn scheidet- 24se ¶ Ende sacht den tantzweere die van 25couden coemt ¶ Ende dorst die van cou- 26den coemt slaetse jn die maghe ¶ Ende 27ghewreuen off gheplaestert op drope 28Morfeam Seitre Puusten Off wat⁸¹⁸ 29ende op wat stede datse sijn ghenesetse 30¶ Ende doet een wijff hare stonden 31hebben ¶ Ende verdriuet vter conten 32het net dair het kijnt in leit nader 33pinen op dattet wijff nader pinen dair 34jn sit met watere ghesoden ¶ Looc dat 35in bosschen wast es heeter ende drogher 36dan looc es dat op anderen steden wast 37¶ Biuoet⁸¹⁹

814 A Lombarde, 3 regels hoog (1-3).

815 Allium Rood onderstreept.

816 Ypocras Rood onderstreept.

817 Dyascorides Rood onderstreept.

818 Off wat Contemporaine doorhaling.

819 Biuoet Rood onderstreept.

[p. 192]

1A⁸²⁰rtemesia⁸²¹ Dat es biuoet Ende es 2heet ende droghe jnden tweeden 3grade ¶ Ende onstopt die le- 4denen ¶ Ende doet een wijff hare stonden 5hebben ¶ Ende es goet in bade yeghen 6coude ziecheiden Ende yeghen arte- 7tike gedroncken ¶ Ghesoden ende den 8doem ontfanghen ter nese es goet 9yeghen die reume jnt hooft ¶ Ende 10es goet yeghen alle vercoutheit jnde 11moeder ja ghedroncken ende dair in 12ghebadet totter nauele Ende den doem 13ontfangen jn die conte ¶ Biuoet⁸²² 14es goet den vrouwen die gheen kijnt 15en moeghen dra⁸²³ draghen om die 16grote versscheide die sij hebben jst 17datmense drincke mit wine off mit 18anderen dinghen die dair toe goet sijn 19¶ Biuoet doet den steen breken ¶ 20Ende ghemenghet met smoute doet 21zweeren scheiden ¶ Surkele⁸²⁴ 22A⁸²⁵cetosa⁸²⁶ Dat es surkele Si es 23cout ende droghe jnden eersten 24grade ¶ Ende wederslaet alle 25hitten ¶ Ende es goet gheplaestert 26op hete dat es ene maniere van cortse 27¶ Ende es goet op heete aposteumen 28¶ Ende stremmet menstrua jn die 29conte ghesteken van onder ¶ Ende 30es goet in allen couden saluen Ende 31in allen couden plaesteren op hitte te 32weerne ¶ Agremonie⁸²⁷ 33A⁸²⁸grimonia es heet ende droghe 34¶ Ende heelt wonden ¶ Ende es 35in wonden drancke ¶ Ende in 36fistele drancke ¶ Ende es goet die

820 A Lombarde, 3 regels hoog (1-3).

821 Artemesia Rood onderstreept.

822 Biuoet Rood onderstreept.

823 dra Contemporaine doorhaling.

824 Surkele Rood onderstreept.

825 A Lombarde, 3 regels hoog (22-24).

826 Acetosa Rood onderstreept.

827 Agremonie Rood onderstreept.

828 A Lombarde, 3 regels hoog (33-35).

[p. 193]

1wonden dair mede ghedwegen ¶ Ende 2es goet in canckere Ende in festele Ende 3in alle onzuuere gate ¶ Rode eerde⁸²⁹ 4B⁸³⁰olum armenicum⁸³¹ Dat es rode 5eerde Ende coemt vter armenien 6van ouer zee Ende es cout ende 7droghe jnden eersten grade ¶ Ende es 8goet yeghen alle manieren van me- 9nisoene ¶ Ende es goet op spenen 10die vloyen van bloede ¶ Ende heelt 11wonden jn die longhere ¶ Ende heelt 12te brokene bene ¶ Ende stremmet het 13bloet in wonden ¶ Galienus⁸³² seit 14Bolum en heelt niet het en sij ghe- 15droncken mit wine ¶ Gheplaestert 16ende ghesmeert op dat verbernt es 17van viere off van watere sachtet 18Ende cullen⁸³³ die hert sijn Hete apos- 19teumen Ende erispila ghenezet 20B⁸³⁴Orago⁸³⁵ dat es boraetse Ende 21es heet ende versch jnden eersten 22graet ¶ Ende purgiert hete 23coleren ¶ Ende heelt dat hert euel 24dat coemt van melancolien ¶ Ende ghe- 25menghet mit wine ende ghedroncken 26verblidet dat herte ¶ Dranck ghe- 27maect mit seme ende mit sukere ende 28dan ghedroncken es goet yeghen die 29borst Ende droghe longhene Ende die 30seerte ¶ Ende es goet yegen die coude 31milte ¶ Ende es goet yeghen quade toe- 32uallen vander herten ¶ Wilde bornaertse⁸³⁶ 33B⁸³⁷Vglossa⁸³⁸ dat es wilde bornaertse 34Si es en⁸³⁹ een goede dranc in 35wonden ¶ Ende doet dat selue dat 36dat boraetse doet ¶ Eglentier⁸⁴⁰ 37B⁸⁴¹Edegher dat es eglentier Ende 38es cout jnden eersten graet Ende

829 Rode eerde Rood onderstreept.

830 B Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

831 Bolum armenicum Rood onderstreept.

832 Galienus Rood onderstreept.

833 cullen Voor 'cullen' staat een doorgehaalde aanzet tot een onbekende letter.

834 B Lombarde, 3 regels hoog (20-22).

835 BOrago Rood onderstreept.

836 Wilde bornaertse Rood onderstreept.

837 B Lombarde, 3 regels hoog (33-35).

838 BVglossa Rood onderstreept.

839 en Contemporaine doorhaling.

840 Eglentier Rood onderstreept.

841 B Lombarde, 3 regels hoog (37-38 en in ondermarge).

[p. 194]

1es tusschen droghe ende verssche jnden 2tweeden grade ¶ Ende es goet die ma- 3ghe ende sachtse ¶ Ende es goet tegens 4daghelixe cortsen ¶ Ende socht beten 5van quaden wormen dair op geleit 6die wortelen ¶ Ende gheplaestert op 7die leden es goet tegens bloeden vanden 8lichaem ende starct die leden Ende ver- 9driuet humoren die dair wt vloyen 10¶ Ende mit drancke scheydet apos- 11teumen de versch sijn ¶ Ende den mont 12dair mede ghedweghen sochtet den 13tantzweere ¶ Die rijsen ende die scort- 14sen ende die bladeren ghenesen dat voer- 15seit is Ende sij sijn cout ende droghe 16jnden eersten grade ¶ Die bladeren met 17aysine ghestampen es goet op dro- 18pe Ende op puusten ende op wonden 19die gheneset al ¶ Ende anderhalf 20dragme vander scortsen ghedronc- 21ken mit wine gheneset humoren 22van fleumen ¶ Ghestampt ende 23ghetempert mit aysine ende ghe- 24smeert op morfeam ende dair op ghe- 25plaestert op die huut zuuert 26Gheplaestert op ghebroken be⁸⁴² be- 27ne gheneset mitter spoet ¶ Balseme⁸⁴³ 28B⁸⁴⁴alsamus⁸⁴⁵ es een boem ende 29wast in jndia alse lanc als 30een arme of corter Silobal- 31samum dat sijn die bladeren off het 32hout Carpobalsamum es die vrucht 33Apobalsamum dat es die vrucht 34of die balseme ¶ Balsame⁸⁴⁶ snijt- 35men jnden oust die heet die honts 36daghen ende soe snijtmen die rijsen dat 37dair dan vte loopt verschijnt als

842 be Contemporaine doorhaling.

843 Balseme Rood onderstreept.

844 B Lombarde, 3 regels hoog (28-30).

845 Balsamus Rood onderstreept.

846 Balsame Rood onderstreept.

[p. 195]

1offt melc ware van titimalus ¶ De- 2se boem staet in ene stede van egip- 3ten Die risen ende die verscheit be- 4sichtmen in medecinen Ende die verscheit 5es best Alle sijn sijn⁸⁴⁷ heet ende droge 6jnden tweeden grade ¶ Mer die olie 7es heeter dan die ander sijn ¶ Ende 8sij es goet yeghen doncker ooghen ¶ 9Ende yeghen vercoude conte ¶ Ende 10ghemenghet met olie ende met vasse⁸⁴⁸ 11wasse ende jnde conte ghedaen ver- 12drijft het dode kijnt wt den lichaem 13Ende het net dairt jn leit ¶ Ende 14doet wel orine maken ¶ Ende sochtet 15daghelixen hoeste ¶ Ende zochtet zwa- 16ren adem ¶ Carbobalsamum⁸⁴⁹ mit 17wine ghedroncken es goet yegen het 18fledersijn Ende yegen hoeste die van fleu- 19men coemt ¶ Ende yeghen artentike 20Ende yegen dat grote euel ¶ Ende yegen 21hooftzweere ¶ Ende yeghen die coude 22pisse soe helpet ¶ Beten van quade 23wormen gheneset ¶ Voer carpobal- 24samum machmen nemen silobalsa- 25mum ander halue dragme 26B⁸⁵⁰edellium⁸⁵¹ es ene gomme Sij es 27heet jnden tweeden grade Ende 28versch jnden eersten graet ¶ 29Het vechtet teghen menisoen dat van 30scarpen medecinen coemt als van sca- 31monien ende dier ghelijke ¶ Ende met 32scarpe medecinen te gheuen soe bedwinct- 33ment van quade te doene ¶ Ende 34heelt wonden ende aposteumen Ende es 35goet in allen plaesteren Ende in allen 36saluen die tot den wonden gaen ¶ Ende 37breect den steen ¶ Ende socht die

847 sijn Contemporaine doorhaling van de n.

848 vasse Contemporaine doorhaling.

849 Carbobalsamum Rood onderstreept.

850 B Lombarde, 3 regels hoog (26-28), met representant in linkermarge.

851 Bedellium Rood onderstreept.

[p. 196]

1hoeste ¶ Ghetempert mit aysine 2gheneest beten van quaden wormen 3¶ Gheminghet mit harst ende in 4wine ghesoden gheneset aposteu- 5men van cullen ter stont 6B⁸⁵²alaustia⁸⁵³ es cout ende droghe jn- 7den tweeden grade ¶ Ende strem⁸⁵⁴ 8bloet van wonden jnde dermen 9ende gheneset ¶ Ende vecht yeghen 10humoren die vloyen wtten lichame 11¶ Ende stopt den lichaem Ende me- 12nisoen ¶ Mit bloede ghetempert 13ende op wonden gheleit op dattet ghe- 14fleist es gheneset ter stont ¶ Ende 15dranc dair aff ghemaect ende den mont 16dair mede ghedwoghen doet drogen 17humoren die wtten tantvleyssche vloy- 18en Ende heelt die tanden die ziec zijn 19¶ Gheplaestert gheneest al dat ghe- 20spleten es ende ghescoert ¶ Bolum 21armenicum ende balaustia ghetempert 22mit wine heelt wonden alte zeere 23B⁸⁵⁵erberis⁸⁵⁶ Dat es een boem ende 24draecht vruchten als haghe doer- 25ne Ende es cout ende droghe jnden 26tweeden grade ¶ Ende stremmet dorst 27ende socht die van hitten coemt ¶ Ende 28starct die leuere Ende die maghe ¶ 29Ende gheplaestert coeltet heete apos- 30teumen Ende men mach dair ouer ne- 31men alse zware rosen 32B⁸⁵⁷itumen iudaitum⁸⁵⁸ es heet ende 33droghe Ende es eenrehande pec 34¶ Ende heelt zeere wonden / ende 35versmachtheit vander conten ghe- 36neset ¶ Ende es goet een fleumaticus

852 B Lombarde, 3 regels hoog (6-8), met representant in linkermarge.

853 Balaustia Rood onderstreept.

854 strem Lees: stremmet.

855 B Lombarde, 3 regels hoog (23-25), met representant in linkermarge.

856 Berberis Rood onderstreept.

857 B Lombarde, 3 regels hoog (32-34), met representant in linkermarge.

858 Bitumen iudaitum Rood onderstreept. Lees: iudaicum.

[p. 197]

1¶ Ende es goet yeghen pine van da- 2ghelixe coertse ¶ Ende es heet ende 3droghe jnden vierden grade 4B⁸⁵⁹orax⁸⁶⁰ es heet ende droghe jnden 5vierden grade ¶ Ende gheneset 6vuylle ooghen ¶ Ende dodet die 7wormen ¶ Ende sacht die zweere ¶ Ende 8es sorghelijc ¶ Ende sterflicheit 9brenghet jn Nochtan ist goet 10yegen ziecheit vander conten dat van 11couden coemt an die conte Betonie⁸⁶¹ 12B⁸⁶²etonica⁸⁶³ Dat es betonie Si 13es heet ende droghe jnden eersten 14grade ¶ Van betonie lan- 15ghen tijt ghedroncken claret die 16oghen Ende sachtse van humoren ¶ 17Ende starct het hooft ¶ Si es oec 18goet yeghen die hooftzweere ¶ Si 19es goet op hooft wonden Ende in plaes- 20teren die te wonden gaen ¶ Si es 21een goede drancke in wonden 22B⁸⁶⁴ismalua⁸⁶⁵ Dat es musemal- 23ue Si es heet ende versch jnden 24eersten grade ¶ Het sop ende 25die bladere ende die wortelen sijn 26goet in arbeit ¶ Si rijpt aposteu- 27men die niet scheiden en willen 28¶ Si ververscht die borst ¶ Ende 29es goet yegen droghe hoest ¶ Ende 30yegen droghe lippen Ende socht ghe- 31clouen lippen ¶ Dorghinghe⁸⁶⁶ 32B⁸⁶⁷ugla⁸⁶⁸ Dat es dorghinghe 33Si heelt wonden buyten ende 34binnen ¶ Si es goede drancke 35in wonden ¶ Si heelt aposteumen 36die zuuer sijn ¶ Si heelt quet-

859 B Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

860 Borax Rood onderstreept.

861 Betonie Met rode inkt geschreven.

862 B Lombarde, 3 regels hoog (12-14), met representant in linkermarge.

863 Betonica Rood onderstreept.

864 B Lombarde, 3 regels hoog (22-24), met representant in linkermarge.

865 Bismalua Rood onderstreept.

866 Dorghinghe Rood onderstreept.

867 B Lombarde, 3 regels hoog (32-34), met representant in linkermarge.

868 Bugla Rood onderstreept.

[p. 198]

1singhe binnen ¶ Si es goet in sal- 2uen Ende in plaesteren die wonden 3helen Lierworte⁸⁶⁹ 4B⁸⁷⁰ranca vrsina⁸⁷¹ Dat es lierwor- 5te⁸⁷² Si es heet ende versch jnden 6tweeden grade ¶ Ende es goet 7yeghen alle deeren vander borst ¶ Si 8es goet in cristerien⁸⁷³ yeghen droge licha- 9men ¶ Si maect harde aposteumen 10morru ende doet ripe corpenteren⁸⁷⁴ 11B⁸⁷⁵auonia⁸⁷⁶ Dat es corpetitas 12Ende men hetet oude rape Ende 13es heet ende droghe jnden tweeden 14grade ¶ Ende es goet yeghen drope ¶ 15Ende zuuert sproeten jnt aensichte 16¶ Ende mit aysijn ghemenghet eist 17goet yegen ceter Ende puusten Ende yegen 18scorftheit ¶ Ende zuuert die huut van 19vuylheiden ¶ Cuscute⁸⁷⁷ 20C⁸⁷⁸uscute⁸⁷⁹ heeft misselike cracht 21Ende es bitter ende es heet ende 22droghe jnden derden grade Ende 23wast in lijnsade Men orbe- 24ret het saet ¶ Ende het purgiert 25limeghe humoren van fleumen ende 26niet sere ja die in die maghe sijn 27Ende in die darmen mit sijnre bitter- 28heit ¶ Ende mit sijnre zwaerheit 29soe verdriuet groue humoren Ende 30meest van heeter coleren ¶ Verstopt- 31heit vander milten Ende vander leueren 32Ende vander gallen openet mit sijn- 33re zwaerheit ¶ Ende mit sijnre bit- 34terheit soe starctet die maghe ¶ 35Daderen ende die vaten purgiert van 36grouen vorten humoren 37Camomille⁸⁸⁰

869 Lierworte Met rode inkt geschreven. Lees: B(e)erworte?

870 B Lombarde, 3 regels hoog (4-6).

871 Branca vrsina Rood onderstreept.

872 lierworte Lees: b(e)erworte?

873 cristerien Lees: clisterien. Consequent gebruikte variant; overige gevallen niet geannoteerd.

874 corpenteren Waarschijnlijk de ongemarkeerde aankondiging van het volgende lemma.

875 B Lombarde, 3 regels hoog (11-13).

876 Bauonia Rood onderstreept.

877 Cuscute Rood onderstreept.

878 C Lombarde, 4 regels hoog (20-23), met representant in linkermarge.

879 Cuscute Rood onderstreept.

880 Camomille Contemporaine doorhaling.

[p. 199]

1⁸⁸¹

881 1 Tekstfragment in bovenmarge van blanco pagina, moeilijk leesbaar: '[...] no vis [...] loept daer'?

[p. 200]

1Camomille⁸⁸² 2C⁸⁸³amomille⁸⁸⁴ es heet ende dro- 3ghe jnden eersten graet ¶ 4Ende es merwende Ende dun- 5nende Ende scheidende die bloemen 6¶ Ende die bladeren ende die wor- 7telen sijn van eenre cracht off ghe- 8like van crachten ghedroncken ende 9ghesoden in borne ¶ Ende een 10wijff dair jn gheseten doet dat 11wijff hebben hairre stonden ¶ Ende 12sacht oec zwaren arbeit ¶ Ende 13doet wel orine maken ¶ Ende 14verdriuet den steen Ende die opbla- 15singhe ende zweringe jnden lancken

882 Camomille Met rode inkt geschreven.

883 C Lombarde, 3 regels hoog (2-4), met representant in linkermarge.

884 Camomille Rood onderstreept.

[p. 201]

1steen Ende opblasinghe Ende zwerin- 2ghe jnde lancken⁸⁸⁵ ¶ Ende sochtet in 3die sijde ¶ Ende doet scheyden ende 4gheneset die gheelzucht Ende die 5zwere vander leuere ¶ Dranc 6dair off ghemaect ende ghesoden met 7seme es goet yegen aposteme jnde 8side Ende vander leuere ende suuertse⁸⁸⁶ 9Ende zuuert alden lichame ¶ Ende 10ghekuwet jnden mont gheneset 11vloeieringhe ¶ Dolie van camo- 12milla socht quetsinghe ende wedom 13jnden mont ¶ Camomille purgiert 14die vaten van groeuen forcen humoren 15¶ Vander artetike 16C⁸⁸⁷assia fistula es tusschen heet 17ende cout ghetempert in een 18lettel versch ¶ Ende purgiert 19hete colere vander maghen ende vander 20darmen ¶ Ende morwet humoren 21ende doetse sceiden Ende men gheuetse 22in ziecheiden die van heeter coleren 23comen ¶ Ende blust scarpheide van 24bloede ¶ Ende es goet yegen die onghe- 25temperde leuere van hetten ¶ Ende 26yeghen den anderen dach corts ¶ Men 27gheuet in heten euelen omme den lich- 28aem mede te merwen die verdroecht 29es ¶ Men sal gheuen 1 Semis⁸⁸⁸ onse met 30wermen borne Off met anderen 31medechinen Ende bij hem seluen en sal- 32ment niet gheuen ¶ Ghegarga- 33rizeert indie kele gheneset aposte- 34men jndie kele diemen heet squinan- 35cia / mer men salt menghen met 36sope van nachtscaden

885 steen Ende opblasinghe Ende zweringhe jnde lancken Contemporaine doorhaling.

886 ende suuertse Contemporaine doorhaling.

887 C Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

888 Semis Voor 'Semis' staat een doorgehaalde inktvlek (uitgevlakt foutief teken?).

[p. 202]

1C⁸⁸⁹ardimonium⁸⁹⁰ es van ij manieren 2als groot ende cleyne Ende beyde 3sijnse heet drooghe jnden eersten 4graet Het meeste heeft minste 5hetten mer het ruket meest Ende 6es zwaerst Ende dair omme sterket 7die maghe Ende doet verteren met 8syrope rosaet ¶ Ende wederstat 9walghen ende keeren in die maghe 10dat van coleren coemt ¶ Ghedron- 11ken met sope van mentem⁸⁹¹ ende met 12mastic / ende met lignum aloes stremt 13het walgen ende karen dat van fleu- 14men coemt Ende meest metter scortsen 15d⁸⁹² ghedroncken die scortse stampt meest 16¶ Ende die cleyne conforteert meest 17die maghe ¶ Ende si droecht die 18verscheide vander borst ende vander 19kele ¶ Ende sine cracht heeft meest 20met te conforterene 21C⁸⁹³elcicam⁸⁹⁴ Galienus⁸⁹⁵ seit dattet 22die selue nature heeft ende 23die selue daet sonder dat canc- 24kere es ende sine daet Mer het doet 25bet vrine maken ¶ Soe wat dranc- 26ke dair off ghemaect es ende met 27alsene ende dat ghedroncken doet 28scheiden die wijnt vander maghen 29Ende vander leueren Ende vander milten 30¶ Ende met aisine⁸⁹⁶ verdriuet die 31gheelsucht ghedroncken⁸⁹⁷ ¶ Ende met 32aisine ghedroncken doet scheiden 33apostemen vander milten ¶ Ende ghe- 34neset quade beten vanden wormen Ende 35die zweren jndie niere ende vander 36blasen heeltet dicwijle ¶ Ende ghe-

889 C Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

890 Cardimonium Rood onderstreept.

891 mentem Lees: menten.

892 d Contemporaine doorhaling.

893 C Lombarde, 3 regels hoog (21-23), met representant in linkermarge.

894 Celcicam Rood onderstreept. Lees: Celticam?

895 Galienus Rood onderstreept.

896 met aisine Contemporaine doorhaling.

897 ghedroncken Contemporaine doorhaling.

[p. 203]

1droncken suuert die borst blase ende 2longhene Ende wonden ¶ Ende doet 3vrine maken ¶ Ende doet een wijff 4hare stonden hebben Ende es heet ende 5drooghe 6C⁸⁹⁸Apillus veneris⁸⁹⁹ Galienus⁹⁰⁰ 7oerkont dattet ghetempert 8es tusschen heet ende cout Ende 9staet in mostere⁹⁰¹ ende in oude masieren 10ende es een cleyne crudeken ghelike 11vaerwe ¶ Dyascorides⁹⁰² seit dattet 12goet es ghedroncken teghens die ghele- 13sucht Ende yegen de milte ¶ Ende 14yegen die coude pisse Ende breect den 15steen ¶ Dit cruut mit wine ghe- 16droncken doet vloyen⁹⁰³ gheuenijnde 17humoren die vander maghen vloyen 18weder slaet ¶ Ende doet die wiuen 19haer stonden hebben ¶ Ende socht die 20zweere vander borste Ende vander 21longhene ¶ Ende suuert grooue 22humoren die dair jn woenen ¶ 23Somme medechinen seggen dat ca- 24pillus veneris es goet gheplaestert 25op clieren ende op steden dair dat hair 26wt vallet ¶ Ende ghesoden met 27watere ende dat hooft dair mede ghe- 28dwoghen suuert die puusten opt 29hooft 30C⁹⁰⁴ubebe⁹⁰⁵ dat sijn cubeben ende sijn 31tusschen heet ende cout ghetem- 32pert Ende verblijt den sin 33Ende gheeft goede roke ten monde 34¶ Ende stopt die maghe van haren

898 C Lombarde, 3 regels hoog (6-8), met representant in linkermarge.

899 CApillus veneris Rood onderstreept.

900 Galienus Rood onderstreept.

901 mostere Lees: monstere?

902 Dyascorides Rood onderstreept.

903 doet vloyen Contemporaine doorhaling.

904 C Lombarde, 3 regels hoog (30-32), met representant in linkermarge.

905 Cubebe Rood onderstreept.

[p. 204]

1humoren Ende ontstopt ende opent die 2lendenen binnen ¶ Ende doet wel vri- 3ne maken ¶ Ende breect die steen in 4die niere 5C⁹⁰⁶Ipressus⁹⁰⁷ dat es een boem Sul- 6ke oerconden dat heet es jnden eers- 7te graet Ende drooge jnden twesten 8graet Ende heeft een lettel zwaringe 9¶ Die appelen ende die bladen orbertmen 10in medechinen ¶ Ende heelt nywe ghe- 11sneden wonden Ende darmen die ghescuert 12sijn ende in die culbalch gheuallen dair 13op gheplaestert heelt ende droocht⁹⁰⁸ ¶ 14Ende heelt ende droocht morwe leden 15van verstoptheiden / ende gheeft hem hart- 16heide ¶ Die bladen ghepuluert ende mit 17wine ghedroncken / ende mit mirre wacht 18diebla van⁹⁰⁹ die blase van quaden humoren 19ende scaerttse ¶ Ende gheneest die coude 20pisse die van couden coemt ¶ Ga- 21lienus⁹¹⁰ sach ghenezen enen erisipila 22dair mede ¶ Ende met aysine ende 23met ghersten mele ende met appelen 24van cipres ende mit wine ghedroncken 25doet die vloet van wonden vanden 26darmen ghenezen Ende wederstaet die 27humoren die dair wt vloyen ¶ Ghe- 28puluert ende in aysile gheleit ver- 29wet dat haer opt hooft ¶ Beri- 30gorus seit cypressus droecht wonden 31Ende wicht yegen die darmen die sin- 32ken jn die cullen van verscheide Ende 33ist datment niet en vijnt soe mach- 34men nemen also vele sarcocola ende 35malorum granatorum dens equinus 36C⁹¹¹Yperus⁹¹² es heet ende drooghe jnden

906 C Lombarde, 3 regels hoog (5-7).

907 CIpressus Rood onderstreept.

908 heelt ende droocht Contemporaine doorhaling.

909 diebla van Contemporaine doorhaling.

910 Galienus Rood onderstreept.

911 C Lombarde, 2 regels hoog (36 en in ondermarge).

912 CYperus Rood onderstreept.

[p. 205]

1twesten grade Ende es riekende ende sni- 2dende ende dinnende ende drooghende vloy- 3ende humoren ende meest in watere ¶ 4Ende breect den steen Ende doet vrine 5maken ¶ Ende starct die maghe ¶ 6Ende heelt puusten jnden mont ¶ Ende 7ghepuluert droghet wonden ter stont 8¶ Ende in die conte ghedaen ist goet 9yeghen vercoutheiden in die conte ¶ 10Ende dicwile ghedroncken doet dro- 11ghen verrot bloet 12C⁹¹³oralus⁹¹⁴ dat es corael ende es van 13tween manieren als wit ende root 14Ende es cout ende drooghe jnden 15twesten grade ¶ Ende es goet yeghen 16zwere jndie ooghen Ende yeghen doncker 17ooghen Ende yeghen plecken op die ooghen 18ende alle dese ghenezet jnde ooghen 19¶ Ende in colerien ghedaen ghepul- 20uert ende caude ghewreuen claert die 21ooghen ende heeltse vanden vuylen vleysche 22¶ Corael stremmet bloet vte jn wat 23stede dattet coemt ¶ Galienus⁹¹⁵ pro- 24et⁹¹⁶ ende hinct enen anden hals die zwere 25hadde jnden mont vander maghe ende 26hi ghenas ¶ Corael helpt zeere die 27maghe 28C⁹¹⁷alamus aromaticus⁹¹⁸ es subtijl ende 29heeft ghelue verwe Ende es hol 30ende breect lichtelike Ende heeft 31soeten roke Ende wast in jndien Ende in 32perssijn In india es het beste Ende es 33heet ende drooghe jnden twesten grade ¶ 34Ende es goet ghedroncken yeghen die zwere 35vander maghe ende vander leuere ¶ Ende 36warm gheplaestert gheneset aposte- 37men in die conte ¶ Ende doet menstrua 38hebben ¶ Den roeck te ontfangen es 39goet yeghen oude hoeste

913 C Lombarde, 3 regels hoog (12-14), met representant in linkermarge.

914 Coralus Rood onderstreept.

915 Galienus Rood onderstreept.

916 proet Lees: proeft.

917 C Lombarde, 3 regels hoog (28-30), met representant in linkermarge.

918 Calamus aromaticus Rood onderstreept.

[p. 206]

1C⁹¹⁹eruca⁹²⁰ dat es wit van spaengen 2Ende es cout ende drooghe inden 3twesten grade ¶ Ende heelt wonden 4Ende maect goet vleysch ¶ Ende ver- 5drijft vloyende vleysch ¶ Ghemenget 6met olyen van rosen es goet op puus- 7ten ende op heete wonden die zwellen 8¶ Ende in colerie ghemenghet ghe- 9neset plecken ende puusten jnde ooghen 10¶ Ceruse ende morru pec heelt won- 11den volmaectelike elx euen vele ghe- 12nomen 13⁹²¹ C⁹²²entaurea⁹²³ dat es sanctorie Ende es 14van tween manieren als groot ende 15cleyne Sulke segghen dattet es 16heet ende drooghe jnden twesten grade 17¶ Die wortel heeft macht van vele 18manieren naden smake Es si scarp ende 19heeft een lettel soetheiden soet⁹²⁴ doet die 20wiuen hare stonden hebben Ende verdrijft 21het dode kijnt vter conten ende het net 22daert jn leyt ¶ Ende stremmet bloet 23¶ Ende bij s⁹²⁵ hem seluen helpet den ghenen 24die altijt hoesten ¶ Ende starct die len- 25dene ¶ Het sop doet alle het selue dat 26die wortel doet ¶ Dyascorides seit 27dat centaurea ghesneden in sticken ende 28ghesoden met de grote sanctorie es or- 29baerliker ende helpt meer ¶ Ende ghe- 30plaestert heelt wonden ¶ Dranc dair 31of ghemaect ende die sijde dair mede 32bestreken socht die zwere Ende lanceuel 33van grouer couden humoren ¶ Ende doet 34scheiden arcetike⁹²⁶ ¶ Indie hancken 35helpet in cristerien ghesoden ende buyten 36ghesmeert met drancke ¶ Het sop 37claert doncker ooghen ¶ Ende in die 38conte ghedaen leydet dat dode kijnt

919 C Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

920 Ceruca Rood onderstreept.

921 13 Naast de lombarde staat een aandachtstreepje in de marge; in het vervolg van dit traktaat zijn dit soort streepjes veelvuldig aanwezig (verder niet geannoteerd): gebruikssporen?

922 C Lombarde, 3 regels hoog (13-15).

923 Centaurea Rood onderstreept.

924 soet Contemporaine doorhaling van de t.

925 s Contemporaine doorhaling.

926 arcetike Lees: artetike.

[p. 207]

1vter conten ¶ Ende doet menstrua hebben 2¶ Ende es bequame den zwere vanden 3zenewen Ende der verstoptheit vander 4leueren Ende hertheit vander milten 5gheplaestert ende ghedroncken ghenezet 6¶ Ghedroncken ander halue drag- 7me met wine ghenezet zwere ende 8steicten Ende wijnt jnden lichame dair 9yeghen gaet verwerct ja dat van groo- 10uen humoren coemt ¶ Ende ghenezet 11bete van scorpione ¶ Dicwile ghe- 12droncken droghet vort bloet ¶ Ga 13lienus⁹²⁷ oercont Ende mede auicenna⁹²⁸ Ende 14ysac⁹²⁹ seit het selue dat die cleyne 15centaurea nuttelike es Ende men be- 16sicht die bladen ende die bloemen Ende es 17een lettel purgierende ¶ Si seggen 18dat purgiert hete cole⁹³⁰ ende grooue ende 19meest jn die maghe / ende in die dar- 20men Ende verstopte leuere scheidet Ende 21die gheelsucht ¶ Ende helpt yegen 22den anderen dach corts van grouer co- 23leren ¶ Ende het leidet vten darmen de 24zwere inden lichaem / ende in die side / ende 25jn die lankene van groten humoren 26¶ Men salt nemen met anderen me- 27dechinen off met drancke ¶ Men 28siedet oec allene met wine dan ist 29goet yeghen alle ziecheden die voer ghe- 30noemt sijn ¶ Het groene sap en 31salmen niet drincken Mer ghesoden 32orberen de medechinen iij dragmen ghesoden 33in enen tooghe diement drinket Ende 34vj dragmen in ene cristerie ghesoden dat 35is hare ledinghe humoren te lende- 36ne ¶ Men mach oec het sap sieden ende 37ende⁹³¹ gheuens anderhalue dragme in een

927 Galienus Rood onderstreept.

928 auicenna Rood onderstreept.

929 ysac Rood onderstreept.

930 cole Lees: colere (ontbrekend afkortingsteken).

931 ende ende Lees: ende.

[p. 208]

1cristerie ende siet eerst iiij dragmen dit es 2hare ledinghe 3C⁹³²apparus⁹³³ es heet ende drooghe in 4die tweste grade Dappele / die 5blade ende dat saet / ende die wor- 6telen gaen al in medechinen / ende 7alle openen sij die milte / ende die le- 8uere Mer die wortele es scraest 9van allen ¶ Die wortele es goet 10der herder milten Ende sceydet groef- 11heit ja meest met aysine gedronc- 12ken / of met axiasacre⁹³⁴ ¶ Ende ledet 13grote groue humoren vte metter 14orinen / ende metten stronte Met⁹³⁵ seme 15ende met heten borne ghedroncken es 16goet yegen artetiken die van grouen 17humoren comen die scheidet ¶ Ghe- 18puluert ende ghetempert met aysi- 19ne ende ghesmeert ende gheplaestert 20op wit morfeam gheneset ¶ Het 21sop vanden bladen in die ooren ghe- 22dropen dodet die wormen die jn die 23ooren wassen ¶ Gheplaestert op 24clieren ende op herde aposteumen ghe- 25nesetse 26C⁹³⁶assia lignea⁹³⁷ es heet ende droghe 27jnden iij grade ¶ Ende starct die 28maghe / ende die leuere / ende alle 29die principalen leden ¶ Ende sceydet 30humoren Ende wint ende roupt orine 31ende menstrua ¶ Ghesoden ende een 32wijff dair jn gheseten starct die 33conte Ende opent hare verstoptheit 34¶ Ghemenget met medechinen die 35purgieren helpt die groue humoren 36vte werpen ¶ Met seme ghetempert 37ende gheplaestert gheneset versche

932 C Lombarde, 3 regels hoog (3-5), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

933 Capparus Rood onderstreept.

934 axiasacre Lees: oxisacre (met ablatief)?

935 Met Contemporaine correctie (m is veranderd in M).

936 C Lombarde, 3 regels hoog (26-28), met representant in linkermarge.

937 Cassia lignea Rood onderstreept.

[p. 209]

1aposteumen ¶ Groot confilie⁹³⁸ 2C⁹³⁹onsolida maior⁹⁴⁰ dat es grote con- 3filie Somme meisters seggen 4datse heet ende drooghe es inden 5twesten grade ¶ Sy es goet yegen 6coude leuere ¶ Si stopt den lich- 7aem ¶ Si es goet yegen quetsure 8ghedroncken 9C⁹⁴¹onsolida minor⁹⁴² dat es fo⁹⁴³ 10solfhele Sulke hetent bruij- 11nelle Sulke seggen dat sij heet 12ende drooghe is ¶ Ende gedroncken 13heelt sij van binnen die ghescoert 14es ¶ Het es een goede drancke in 15wonden Ende es goet yegen die vercoude 16leuere ¶ Si es goet gheplaestert 17op het ghescoerde ¶ Grote confilie 18stremmet bloet in wonden 19C⁹⁴⁴anabus⁹⁴⁵ dat es canep Ende es 20heet ende drooghe ¶ Ende es 21goet in fistelen haer drancke 22¶ Ende dat saet doet het selue dattet 23cruut doet ¶ Ende doet vrine maken 24¶ Daer mede ghewasschen doet dat 25haer wassen 26C⁹⁴⁶auales⁹⁴⁷ dat sijn rode colen Ende 27sij sijn cout ende drooghe jnden 28eersten graet ¶ Si sijn goet 29gheplaestert op heete aposteumen 30¶ Si wederslaen alle hitte ende 31hete erisipila op veden ¶ Ghedronc- 32ken sijn sij goet in wonden ende op 33wonden 34C⁹⁴⁸amepiteos⁹⁴⁹ es heet ende drooghe 35jnden derden grade ¶ Ende purgiert 36humoren van melancolie natuerli- 37ke⁹⁵⁰ ende onnatuerlike ende dair in colera

938 Groot confilie Rood onderstreept.

939 C Lombarde, 3 regels hoog (2-4), met representant in linkermarge.

940 Consolida maior Rood onderstreept.

941 C Lombarde, 3 regels hoog (9-11), met representant in linkermarge.

942 Consolida minor Rood onderstreept.

943 fo Contemporaine doorhaling.

944 C Lombarde, 3 regels hoog (19-21), met representant in linkermarge.

945 Canabus Rood onderstreept.

946 C Lombarde, 3 regels hoog (26-28), met representant in linkermarge.

947 Cauales Rood onderstreept.

948 C Lombarde, 3 regels hoog (34-36), met representant in linkermarge.

949 Camepiteos Rood onderstreept.

950 natuerlike Boven de laatste e staat een doorgehaalde tilde.

[p. 210]

1ende fleume ¶ Ende purgiert groue hu- 2moren Ende dinnet in die leden ¶ Ende 3ontstopt die leuere ende die conte Ende 4roupt orine Ende menstrua ¶ Ende 5gheneset die gheel sucht ¶ Ende es 6goet yegen den vierden dach corts ¶ Ende 7ontstopt die milte Ende alle die leden 8van melancolien ¶ Ende men menghet 9met anderen medechinen ¶ Ende allene 10en neemtmens nyet want het brin- 11ghet in onmachticheit ende pine 12C⁹⁵¹amedreos⁹⁵² es heet ende drooghe 13jnden derden grade ¶ Ende dinnet 14groue limeghe humoren ¶ Ende 15scheydet die hertheit vander milten 16¶ Ende opent van binnen verstoptheit 17vanden leden ¶ Ghedroncken ende ghe- 18plaestert doet wel orine maken Ende 19menstrua hebben ¶ Off een wijff 20sitte in drancke dair off 21C⁹⁵³initernum⁹⁵⁴ dat es comijn Ende is 22heet ende drooghe inden derden 23grade ¶ Ende scheydet wijnt 24ende die opblasinge vander maghen 25¶ Ende doet orine maken ¶ Ende es 26goet omtrent die coude maghe Ende 27die leuere / ghesoden in aysine ende 28dan gheroost / ende op den lichame ghe- 29leit droghet den lichaem dat volle 30versche humoren es die ter conten 31wt vallen Off in die conte⁹⁵⁵ ghe- 32steken in een sackelkijn all heet 33¶ Ende gheneset beten van wormen 34mit ouder olie ghesoden ¶ Ende in 35die conte ghesteken doet vloyen in 36die conte ¶ Gheblasen jn die nooze 37stremmet dat bloede ¶ Ende verdri- 38uet carbonculum

951 C Lombarde, 3 regels hoog (12-14), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

952 Camedreos Rood onderstreept.

953 C Lombarde, 3 regels hoog (21-23), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

954 Ciniternum Rood onderstreept.

955 conte Achter 'conte' staat een doorgehaalde aanzet tot een onbekende letter.

[p. 211]

1C⁹⁵⁶icuta⁹⁵⁷ dat es cocte Ende es heet 2ende drooghe jnden derden grade 3¶ Ende dinnet groue limeghe 4humoren ¶ Ende doet orine maken 5¶ Ende doet steruen alle manieren 6van wormen ¶ Ende es goet yeghen 7artetike die van humoren coemt die 8limich sijn ¶ Dranc dair of ghe- 9droncken off dair mede ghedweghen 10doet scheyden groue wijnt inden licha- 11me Ende ghepassie ende pine ¶ Ende 12lanc euel in die side doet scheiden 13¶ Ende gheneset die borst ende die 14longhere van grouer limigher fleu- 15men ¶ Ghenomen xxix onsen cocten 16ende ghesoden in viij librae bornes met 17zoeten viere tot dattet derdendeel ver- 18soden zij Ende dit xl daghen elx da- 19ghes ghedroncken es goet yeghen 20dat grote euel ¶ Dese dranc ghe- 21droncken van een wijff die een kijnt 22ontfangen heeft het kijnt sal hem 23keeren dair bij machmen weten dat 24een wijff kijnt draecht 25C⁹⁵⁸atapusia⁹⁵⁹ heetmen terut Ende 26het saet in vlaemsche Spo- 27rie Ende es heet ende drooghe 28jnden derden grade ¶ Het saet is alsoe 29groot als peper saet het heeft scort- 30sen Ende tmarech es wit ende heeft 31vetheide jn Ende men maecter off 32olium catapusiarum twelke sere 33doet sciten ¶ Het saet purgiert op- 34waert ende nederwaert met groter 35pinen ¶ Men sal wachten datmens 36niet gheuen en sal voer dat die hu- 37moren eerst ripe ghemaect sijn dat- 38mense lichtelic spuwen ende sciten

956 C Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge.

957 Cicuta Rood onderstreept.

958 C Lombarde, 3 regels hoog (25-27), met representant in linkermarge.

959 Catapusia Rood onderstreept.

[p. 212]

1mach ¶ Men salt nyement gheuen 2die de maghe cranc heeft Si moe- 3ten verkeren van pinen / met xv cor- 4nen machmen andere medechinen scarpen 5ghestampt ende dan ghemenghet 6Men macht oec gheuen bij hem seluen 7¶ Oec xv cornen salmen stampen 8ende temperen mit werne⁹⁶⁰ wermen 9wine off mit wermen borne ende 10dan siedent ende gheuent alsmen op 11staet Ende purgiert principalike 12fleumen ende limeghe humoren in die 13maghe / ende in die dermen ¶ Ende 14es goet yeghen passie in die side 15Ende yegen het lanc euel ¶ Ende yegen 16artetiken ¶ Ende yeghen daghelixe 17corts die van fleumen comen Off es 18ghelike glase fleume w⁹⁶¹ 19C⁹⁶²aprifolium⁹⁶³ dat es wedewijnde 20met roden beyeren Men seit se 21es droghe ende heet inden tweeden 22grade Ende zuuert ende opent ende starct 23¶ Het cruut met allen ghestampt 24ende gheplaestert droghet canckere 25ende fistele Ende alle vuylle aposteu- 26men gheneset ¶ Ende trect dat v⁹⁶⁴ 27vorte been wt den wonden Ende wt 28fistulen Ende wt gaten ¶ Ende doet 29wel orine maken ¶ Ende doet de wiuen 30hair stonden hebben ¶ Licium dat is 31het sap Men seit dattet heet is 32inden eersten graet Ende droge jnde ijten 33g⁹⁶⁵ grade ¶ Men perst het sap wter 34wedewinde ende latet droghen Ende 35men brenghet wt anderen rijken inde 36apoteken Ende men hetet licium ¶

960 werne Contemporaine doorhaling.

961 w Contemporaine doorhaling.

962 C Lombarde, 3 regels hoog (19-21).

963 Caprifolium Rood onderstreept.

964 v Contemporaine doorhaling.

965 g Contemporaine doorhaling (g met aanzet tot a).

[p. 213]

1Ende zuuert die sproeten jnt aensichte 2Ende puusten jnden mont ¶ Ende 3oudt tantvleysch ende vuylheit 4gheneset ¶ Ende claert die ooghen 5¶ Ende es goet yegen vuylheit ende 6verscheit inde ooghen ¶ Ende inde 7ooren ghedruupt trect die verscheit 8wtten ooren ¶ Ende droghet oec die 9humoren ter conten ja indie conte 10ghedaen ¶ Ghedroncken of 11met cristerien ghenomen verdri- 12uet die wormen jnden lichame Ende 13verbernet humoren ¶ Ende heelt won- 14den in die dermen die humore sniden 15¶ Dyascorides⁹⁶⁶ seit dat meerre 16cracht heuet tsap groene dan 17drooghe ¶ Men sal licium in die 18Colerien doen alsment in de oghen 19worpt 20C⁹⁶⁷assula ⁹⁶⁸Dat es orpijn Ende 21es van tween manieren als 22maior et minor / die grote 23ende die cleyne Die grote heetmen 24croene cruut ende smere worte 25Die smale heetmen heetmen⁹⁶⁹ bla- 26deloes Ende staet op ouden masieren 27Ende op oude huysen Ende staet als 28vergws croppen / als sij beghinnen 29te groeienne op wijngaert ende 30sijn bloisel vallet ¶ Sulke seggen 31datse beide coude ende droghe sijn ¶ 32Ende wederslaet alle hitten die stoppen 33die gaten vander huut ¶ Sij sijn 34goet op alle hitten Ende op erisipila 35Ende op alle hete aposteumen Ende op 36hete steden ¶ Sij sijn goet geplaestert 37op dat voerheit⁹⁷⁰ Ende anden slaep

966 Dyascorides Rood onderstreept.

967 C Lombarde, 3 regels hoog (20-22), met representant in linkermarge.

968 Cassula Rood onderstreept. Lees: Crassula.

969 heetmen heetmen Lees: heetmen.

970 voerheit Lees: voerhoe(f)t?

[p. 214]

1¶ Ghemenghet met ghersten mele 2sijn sij goet tegens hete houet zweere 3Ende op hete leuere ¶ Si es goet 4in allen couden saluen 5C⁹⁷¹olofonie⁹⁷² Dat es griex pec 6Ende es heete ende drooghe jnde 7tweste grade Ende es ene gomme 8ende riect ¶ Sij stremt dat bloet 9in wonden Ende heelt wonden ¶ Den 10roke ontfanghen in die Conte doet 11die wiuen hare stonden hebben ¶ Si es 12goet met allen plaesteren die ten won- 13den gaen ¶ Ende sij conformeert die 14wonden 15C⁹⁷³astoreum⁹⁷⁴ Dat es beuer cul Ende 16es heet ende drooghe ¶ Ende 17conforteert die zenuwen ¶ Ende 18doet die wiuen hare stonden hebben 19¶ Ende doet wel orine maken ¶ 20Ende starket den wech der luxurie 21¶ Ende es goet ghedroncken met wine 22yegen die artetike Ende die juchticheit 23Ende yeghen allen vercouden zenewen 24beide ghedroncken ende ghesmeert 25¶ Ende es goet yegen hooft zweere die 26van flumen coemt ¶ Ende es goet in 27allen vercouden ziecheiden die den zene- 28wen toe horen ¶ Ende es goet ghe- 29plaestert op die maghe yeghen die 30zweere vander maghen dat van fleu- 31men coemt ¶ Ende verwarmt die cou- 32de blase Ende die vercoude moeder oec 33mede 34C⁹⁷⁵alamentis⁹⁷⁶ sijn van drie ma- 35nieren Daer is een dat altoes 36wast in ripa fluminis ende 37in waterachtige steden Ende een ander 38in drogher stede van watere Ende

971 C Lombarde, 3 regels hoog (5-7), met representant in linkermarge.

972 Colofonie Rood onderstreept.

973 C Lombarde, 3 regels hoog (15-17), met representant in linkermarge.

974 Castoreum Rood onderstreept.

975 C Lombarde, 3 regels hoog (34-36).

976 Calamentis Rood onderstreept.

[p. 215]

1een ander datmen vijnt op berghen 2Ende om dattet wast in vele steden soe 3heeftet vele namen Nochtan sij⁹⁷⁷ alle 4heet jnden derden graden ¶ Yopocras⁹⁷⁸ 5seit dattet blust lust van goyene 6Ende verhittet alsoe luxurie dat sij 7bij crachten vele vloyen moet yeghen 8wille ¶ Dit cruut heeft sijn name 9na elker stede Dat op berghen wast 10dat heet petrosa ende is ghelike den 11anderen ED⁹⁷⁹ Ende dat in effenen landen 12wast heet cerestris⁹⁸⁰ Dat in water 13wast heet aquosa ¶ Petrosa is 14goet op beten van crupende wormen 15¶ Ende es goet ghedroncken yeghen 16venijnden dranc het vechter teghen 17dattet den lichaem niet en mach deeren 18¶ In husen ghesteken vlien quade 19crupende wormen of dinghen ¶ 20Gheplaestert op beten van venijnden 21wormen gheneset Ende trect dat ve- 22nijn vte ¶ Ende gheneest die gheel 23sucht sonder corts die van melanco- 24lien coemt ¶ Ende ghedroncke alle 25daghe ij dragmen gheneest die gheelsucht 26ende suuert se ¶ Teresteris es goet 27der conten ¶ Dyascorides ende galienus 28seggen dat Calamentis es goet yeghen 29lazarie ¶ Si seggen dat op die huut 30suuert plecken Ende rudicheit ¶ Ende 31groene in wine ghesoden doet steruen 32die wormen inde ooren Soe doet oec 33in alle vuyle gaten dair sij sijn ghe- 34droncken ¶ Ende in die conte ghedaen 35doet menstrua hebben ¶ Ende doet wel 36orine maken ¶ Ende dunnet ende zuuert 37groue limeghe humoren vander borst

977 sij Lees: sijn (ontbrekende tilde)?

978 Yopocras Rood onderstreept. Lees: Ypocras.

979 ED Contemporaine doorhaling (met enigszins atypische E).

980 cerestris Lees: terestris.

[p. 216]

1Ende in die longhene ¶ Ende verwarmt 2die coude nieren ¶ Ende vele boecken 3discorderen dat calament die maghe 4starct Ende suuert Ende doet verteren 5verstoptheiden Opeus⁹⁸¹ ende Spasmus 6Ende zwaren adem soe helpet ¶ Ende 7stremmet kaaren ende walghen ¶ Ende ghe- 8gheten met droghen fighen est goet ye⁹⁸² 9water ¶ Ende ene dragme gedroncken 10es goet yeghen ziecheiden off gheeseen⁹⁸³ 11dat van couden coemt ¶ Sommighe 12meisters seggen dat met scitene ende 13met orine maken purgiert mania 14dat van melancolien coemt ¶ Pe- 15trosa es starc Mer aquosa es starkere 16omme luxurie te droghene Petrosa 17wast op berghen Ende aqua⁹⁸⁴ in watere 18C⁹⁸⁵iclamen es heet ende drooghe jnden 19derden grade ¶ Ende gheneest beten 20van wormen ¶ Met wine ghe- 21droncken es goet yegen venijn ¶ Ghe- 22barnt ende ghetempert mit aisine ende 23gheleit op die lancke yegen pine van 24artetike ¶ Gheleit op die stede 25dairt haer valt daer heeltet Ende ont- 26hout dat haer wel Celidonia⁹⁸⁶ 27C⁹⁸⁷elidonia⁹⁸⁸ dat es scelworte Die 28⁹⁸⁹ wortele es binnen ende buyten ghe- 29lue ¶ Het sap es bitter in die 30smake Ende heeft zware roke ¶ Ende 31es heet ende drooghe jnden vierden grade 32¶ Het sap dat scarpt dat sien Ende 33groue ende limeghe humoren die jnde 34oghen sijn droghet ¶ Het sap es 35goet in canckere ende in fistele Ende 36suuertse ¶ Ende es goet op scorftheit 37die van couder materien coemt ¶

981 Opeus Transcriptie onzeker.

982 ye Lees: yegen?

983 gheeseen Lees: gheneest?

984 aqua Lees: aquosa.

985 C Lombarde, 3 regels hoog (18-20), met representant in linkermarge.

986 Celidonia Met rode inkt geschreven.

987 C Lombarde, 3 regels hoog (27-29), met representant in linkermarge.

988 Celidonia Rood onderstreept.

989 28 Gebruiksspoor in linkermarge: 'sceelwortelen'.

[p. 217]

1Ende ontlast die leuere ende die milte Ende 2die niere Die blase Ende die conte van 3vercoutheiden 4C⁹⁹⁰alx viua⁹⁹¹ Dat es levende calx dair 5noyt water op en quam Ende es 6heet ende drooghe inden vierden 7grade ¶ Ende es goet ghemenget mit 8olyen ende mit wasse op puusten Op 9aposteumen ¶ Calc gheneset oec 10nywe wonden ¶ Ende gheminghet mit 11dracobloede ende mit mastic euen vele 12men maecter gaten mede Ende met 13speu gheminghet 14C⁹⁹²alamia⁹⁹³ Dat es calemijn Ende es 15van drien manieren Men vijnt 16een jn jndia dat es een subtijl 17steen die vijntmen in ene zee van 18jndia die heet ripa maris Ende die is 19wit Men vijnt een ander in een ander 20zee van jndia dat es in antris ma- 21ris Ende die es groene ende heeft gaten 22Dair es noch een ander diemen vijnt 23jn affrica die es root Ende men maecter 24mede root coeper ghelue ende met scelt 25letoen ¶ Men orbert die groene ende 26die witte jn arsateren ¶ Het witte 27is best Ende stremmet dat bloet mit sijnre 28hetten ¶ Si es heet ende drooghe inden 29vierden grade ¶ Die tanden dair mede 30ghewreuen stremmet dat bloet Ende su- 31uert dat tantvleysch ¶ Ende doot den 32canckere inden tanden ende inden mont mit 33seme ghetempert Ende alle zeericheit 34die inden mont es ¶ Ende purgiert den 35mont ende dat tantvleysch van flumen 36¶ Ende zuuert fistele Ende canckere Ende 37wonden van vorten vleyssche Ende van 38vloyende vleissche ¶ Ende es goet

990 C Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

991 Calx viua Rood onderstreept.

992 C Lombarde, 3 regels hoog (14-16), met representant in linkermarge.

993 Calamia Rood onderstreept.

[p. 218]

1yeghen drope Ende puusten Ende op 2scorftheit Dragunten⁹⁹⁴ 3D⁹⁹⁵ragunten⁹⁹⁶ Dat es serpentine 4Ende js heet jnden derden grade 5¶ Het sap dair of gheminghet 6met olee⁹⁹⁷ olien ende in die ooren ghe- 7goten doet ghesitten die zwere ¶ Int 8sap allene wolle ghenet ende in de 9noese ghesteken verdrijft polipus 10dat is vleysch dat dair jnne wast 11¶ Ende met seme ghemenget betert 12den stanc jnde noese ¶ Die wor- 13telen Ende die wortelen van brionie 14ghemenget met seme Ende eerst ghe- 15puluert gheneset cancker ende 16wormale⁹⁹⁸ ¶ Dese wortele ghemenget 17mit diptamus es machtich yeghen 18juchticheide Ende yeghen artetike ¶ 19Ende yeghen verwoeden honts beten 20¶ Ende es goet yeghen tempeest 21vanden duuele Ende yeghen quade ghe- 22pensen ¶ Het sap vanden wortelen 23ghedroget met nascade ende met 24centaurea ghedroncken doet strem- 25men die galle vanden Coleren⁹⁹⁹ Ende¹⁰⁰⁰ 26ghewreuen met aysine int aen- 27sichte¹⁰⁰¹ ¶ Ende int aensichte gesmeert 28doet die sproeten of gaen Ende van 29anderen leden vaghet lazarie of ende 30ob¹⁰⁰² opblasinge ¶ Ende es goet ghe- 31wreuen op versschen wonden ¶ Ende 32ghesoden mit wine suuert van vele 33haers ¶ Ende gheneset torceoen 34vanden lichame Ende verberntheit 35¶ Ende breect den steen ¶ Ende gheneest 36scorftheit ¶ Ende het sap verdrijft 37hitte jnde ooghen ¶ Ende es goet

994 Dragunten Met rode inkt geschreven.

995 D Lombarde, 3 regels hoog (3-5), met representant in linkermarge.

996 Dragunten Rood onderstreept.

997 olee Contemporaine doorhaling.

998 wormale Lees: mormale.

999 Coleren Boven de tweede e staat een overbodige tilde.

1000 Ende Contemporaine doorhaling.

1001 int aensichte Contemporaine doorhaling.

1002 ob Contemporaine doorhaling.

[p. 219]

1yeghen allen beten van serpenten Ende van 2gheuenijnde dieren ¶ Ende es goet 3ghedroncken yegen den vijt inde blase 4mit wine ¶ Die wortel ghewreuen 5mit zwinen smoute es goet op ghe- 6broken benen ¶ Dragagantum¹⁰⁰³ es van 7iiij manieren Ende coemt een wt jn- 8dia dat wit is als sout Een ander 9coemt wt affrica / ende het puluer 10dair of es ghelue Ende coemt een ander 11wt vrancrijcke Ende coemt een ander 12wt cypers / dat is het beste Dese sijn 13alle cout jnden twesten grade Ende versch 14jnden eersten graet ¶ Si sijn goet 15in Colirien Ende yegen de ooghen Ende yegen 16die hoeste Ende yeghen die droge kele 17Ende yegen die longhere ¶ Ende claert de 18stemme ende starctse ¶ Ende es goet yegen 19die steken vander nieren Ende vander blasen 20d¹⁰⁰⁴ die comen van¹⁰⁰⁵ wonden dair humo- 21re off drope jn es ¶ Ende sacht die 22ruwe tonghe ¶ Ende scarpe drancke 23heelt die wonden vanden dermen ende vechter 24yeghen 25D¹⁰⁰⁶amni¹⁰⁰⁷ Dat es lauwerboem Ende 26es heet ende drooghe jnden derden 27grade ¶ Ende gheneset die zwere 28vander milten Ende vander leueren van 29coutheide ende van verscheide Ende hooft 30zwere van fleumen / ende¹⁰⁰⁸ ende van grouen 31wijnde dit gheneestet al ¶ Ende 32breect den steen Ende verteert dat 33walgen Nochtan deret der maghen 34¶ Die bladen gheplaestert op beten¹⁰⁰⁹ 35van quaden wormen gheneset ¶ Ende 36helpt die blase Ende der conte een 37wijff jnden dranck ghesteken ¶ Die 38sade dat sijn beyere si sijn heetter

1003 Dragagantum Lees: Dragantum.

1004 d Contemporaine doorhaling (na vlekvorming).

1005 van Contemporaine correctie ('vam' is veranderd in 'van').

1006 D Lombarde, 3 regels hoog (25-27), met representant in linkermarge.

1007 Damni Rood onderstreept; transcriptie onzeker.

1008 ende Contemporaine doorhaling (na vlekvorming).

1009 beten Voor 'beten' staat een doorgehaalde vlek (met aanzet tot onbekende letter).

[p. 220]

1dan die bladeren ¶ Ende gheminghet 2mit olien van rosen ende met wine 3ende in die ooren ghedropen gheneset 4donderinge ende zwere ende vulh¹⁰¹⁰ vuylheit 5vanden ooren ¶ Die wortel mit opi- 6melle ghedroncken socht die zwere 7vander leueren Tselue ontstopt die nie- 8re ende die blase Ende breect den steen 9¶ Damnialeon¹⁰¹¹ dat is olye van bayen 10si es zeere hittende ende opende Ende sij 11verdrijft pinen ende zweren in de ooren 12ende in alle beuende zenuwen ende in 13die artetike Ende die zwere dat van couden 14coemt trecket vte ¶ Drope puuste 15secer¹⁰¹² worme in die huut lusen scellen 16op stouet¹⁰¹³ steden dair hair valt alle 17dese zuuert ende gheneset ¶ Dese 18olie en salmen in nyement doen die 19van heeter naturen es Dyagridium¹⁰¹⁴ 20D¹⁰¹⁵yagridium¹⁰¹⁶ es heet ende drooghe 21inden derden grade Ende purgiert 22colera ende fleume Nochtan 23deret der maghe Pine ende anxte 24trecket vte Men en salt niet cleyne 25pulueren dattet an die maghe bli- 26ue hanghende want het soude die 27maghe wonden Ende oec menisoen in 28brenghen ¶ Ende ghetempert met 29aysine eist goet op morfeam daucus¹⁰¹⁷ 30D¹⁰¹⁸aucus crecieus^10191020 Dat es wilt 31pastenake Ende is¹⁰²¹ heet jnden 32derden grade Ende droghe jnde 33twesten grade ¶ Ende doet orine maken 34Ende menstrua hebben ¶ Ende aposteu- 35men die binnen wassen gheneset van 36fleumen ¶ Ende es goet yegen water 37¶ Ende gheneest beten van quaden wor-

1010 vulh Contemporaine doorhaling.

1011 Damnialeon Transcriptie onzeker.

1012 secer Lees: seter.

1013 stouet Lees: thouet?

1014 Dyagridium Met rode inkt geschreven.

1015 D Lombarde, 3 regels hoog (20-22), met representant in linkermarge.

1016 Dyagridium Rood onderstreept.

1017 daucus Met rode inkt geschreven.

1018 D Lombarde, 3 regels hoog (30-32), met representant in linkermarge.

1019 crecieus Lees: creticus.

1020 Daucus crecieus Rood onderstreept.

1021 is Voor 'is' staat een doorgehaalde aanzet tot h.

[p. 221]

1men ¶ Ende verstoptheit vander milten 2Vander niere Vander blase Vander 3leuere Vander conte dese openet ¶ 4Dranc dair off ghedroncken suuert 5die borst van grouen humoren ¶ Ende 6helpt oec den zwere ende torsioen vanden 7lichame ja ghemenget mit apisode 8ende ghedroncken es starkere 9D¹⁰²²iptamus¹⁰²³ Dat es peper worte 10Ende es heet ende drooghe jnden 11vierden grade ¶ Ende ghedronc- 12ken gheneset wonden die van groten 13g¹⁰²⁴ grouen humoren comen ¶ Ende es 14goet yegen venijn ghedroncken Ende op 15die blase gheplaestert gheneset van 16beten van venijnden dieren ¶ Ende in 17die Conte ghesteken doet dat dode 18kijnt lossen ende het net daert jn 19leit ¶ Ende doet oec leuende kijnderen 20wt comen ende het net dair na volgen 21¶ Ende doet wel orine maken ¶ Ende 22den wiuen menstrua hebben ¶ Ende men 23hetet peper worte 24E¹⁰²⁵ndiuia¹⁰²⁶ Dat es endiuie sy es 25beter Ende es gheseit cout ende 26droghe inden eersten graet ¶ 27¶ Ende sy conforteert die maghe 28Ende ontstopt die leuere ende opentse 29¶ Het sap ghesoden ende ghescwmt 30ende mit oxisacia¹⁰²⁷ ghedroncken sluut 31die worte humoren wte ¶ Ende ghe- 32neset daghelixen corts ¶ Ende ghe- 33menget mit venekel ende¹⁰²⁸ sope ende 34mit opisacia¹⁰²⁹ eist alte goet yegen 35coertse Ende yegen die leuere ¶ Ende 36yeghen die gheelsucht ¶ Ende yegen 37verstopte leuere ende milte ¶ Ende 38gheplaestert sochtet die hooftzwere

1022 D Lombarde, 3 regels hoog (9-11), met representant in linkermarge.

1023 Diptamus Rood onderstreept.

1024 g Contemporaine doorhaling (dichtgelopen g met aanzet tot r).

1025 E Lombarde, 3 regels hoog (24-26), met representant in linkermarge.

1026 Endiuia Rood onderstreept.

1027 oxisacia Lees: oxisacra.

1028 ende Contemporaine doorhaling.

1029 opisacia Lees: oxisacra.

[p. 222]

1Ende die zwere vander maghen confortiert 2¶ Ende ghemenghet mit ghersten 3meel ende met olyen van rosen ghe- 4neset hitte aposteumen Ende meest 5jnde ooghen ¶ Ende socht de zweere 6vander artetike die van hetten coemt 7E¹⁰³⁰upatorum¹⁰³¹ Dat es wilde salie 8Si es heet jnden eerste grade 9ende droghe jnden twesten grade 10¶ Ende dunnet ende zuuert die zwere 11vander leueren ende sochtet Ende schei- 12det hertheit Ende opent die verstopt- 13heit ¶ Die bladen ghestampt mit 14zwinen smoute es goet op quade 15pijnlike wonden ¶ Galienus¹⁰³² seit 16het gheneset daghelixen cortse 17Ende meest den vierden dach corts 18¶ Ende doet wel orine maken ¶ 19Ende es goet yeghen artetike 20E¹⁰³³maciten¹⁰³⁴ seit galienus es een 21lettel hettende ende dunnende 22¶ Ende zuuert die puusten 23vanden ooghen ende droechtse¹⁰³⁵ ¶ Ende 24sochtet die droecheit jnden hoeken 25vanden ooghen ende in die scedele ¶ 26Ende met wijfs melc ghetempert 27es goet yegen hete aposteumen inde 28ooghen Ende yegen hitte ende droecheit 29¶ Dyascorides seit dat oec es 30stoppende ¶ Ende es goet op apos- 31teumen jnde ooghen met witte vanden 32eye gheminghet Edera terrestre¹⁰³⁶ 33E¹⁰³⁷dera terrestre¹⁰³⁸ Dat es dresene 34of gondware Si¹⁰³⁹ es heet 35ende droghe ¶ Si es goet 36yeghen hooftzwere ¶ Ende yegen het

1030 E Lombarde, 3 regels hoog (7-9), met representant in linkermarge.

1031 Eupatorum Rood onderstreept. Lees: Eupatorium.

1032 Galienus Rood onderstreept.

1033 E Lombarde, 3 regels hoog (20-22), met representant in linkermarge.

1034 Emaciten Rood onderstreept. Lees: Ematiten.

1035 ende droechtse Contemporaine doorhaling.

1036 Edera terrestre Met rode inkt geschreven.

1037 E Lombarde, 3 regels hoog (33-35), met representant in linkermarge.

1038 Edera terrestre Rood onderstreept.

1039 Si Aansluitend aan 'Si' staat een doorgehaalde aanzet tot e.

[p. 223]

1water ¶ Ende ontstopt die leuere ende 2die milte ¶ Ende doet wel orine ma- 3ken ¶ Ende doet wel die wiuen haer 4stonden hebben ¶ Ende es goet yeghen 5artetike Esula¹⁰⁴⁰ 6E¹⁰⁴¹sula¹⁰⁴² Dat es esule Ende es ene 7specie van Cutimalus¹⁰⁴³ / die 8wortel es medechinael Ende es 9ghelike lijmiaria¹⁰⁴⁴ Ende heeft die 10scale root ¶ Ende es van tween ma- 11nieren grote ende cleyne ¶ Beide 12doen si sciten ¶ Men nemet die 13scortsen vanden wortelen ende men 14orbaertse mit anderen medechinen 15Ende men scarpter ander medechinen 16mede met een dragme die sciten doet Ende 17doet daerwaert lichtelic purgeren 18alsoe scamonia doet ¶ Ende pur- 19giert fleumen ende limighe humoren 20Ende in die maghe meest Ende inde 21dermen ¶ Men gheuet yegen de steecte 22jnde side Ende in de lancke ¶ Ende 23yeghen artetike ¶ Ende ieghen corts 24die alle daghe coemt ¶ Ende iegen 25alle ziecheit van fleumen Ende men 26sal laten die humoren ripen eermense 27gheeft ¶ Men salt oec gheuen op 28datmen wille allene mit wine 29een dragme of ij dragmen Die meeste die van 30parijs coemt die es de beste Ebulus¹⁰⁴⁵ 31E¹⁰⁴⁶bulus¹⁰⁴⁷ dat es adec Ende es heet 32jnden twesten grade Ende heeft die 33selue macht dat vlieder doet 34Sonder dat zeere doet sciten ¶ Die 35wortele es medechinael ¶ Ende het 36sap vander wortele purgiert alle

1040 Esula Met rode inkt geschreven.

1041 E Lombarde, 3 regels hoog (6-8), met representant in linkermarge.

1042 Esula Rood onderstreept.

1043 Cutimalus Lees: Tutimalus.

1044 lijmiaria Transcriptie onzeker.

1045 Ebulus Met rode inkt geschreven.

1046 E Lombarde, 3 regels hoog (31-33), met representant in linkermarge.

1047 Ebulus Rood onderstreept.

[p. 224]

1treckende fleumen Ende limeghe hu- 2moren doettet scheyden op waert ende 3nederwaert mit groter pinen Ende 4dairomme en salmens niet geuen 5het en sij dat die humoren eerst 6gherijpt sijn ¶ Men gheuet 7yeghen coertsen die alle daghen comen 8ende gaen ¶ Ende yegen den anderen 9dach corts die coemt van gheelder 10coleren ende van lichter ¶ Men ghe- 11uet yeghen verstoptheit vander le- 12ueren ¶ Ende yeghen die gheelzucht 13¶ Ende yeghen die passie jndie side 14ende in die lancken ¶ Ende purgiert 15alre best wit water dat van fleu- 16men coemt ¶ Men gheeftet oec 17mit anderen medechinen die sciten 18doen ¶ Of in oximelle laxsatus¹⁰⁴⁸ 19sconen ghemaect van bladen ist goet 20yegen het water ¶ Ende die bladen 21scone ghemaect es goet yeghen 22die leden Ende yegen quetsure Ende 23beuinge ¶ Ende voeten de zwellen van 24ziecheiden Men sal geuen enen haluen 25eydop vol ghesoden met ene toghe 26wijns / ende dair mede een lettel be- 27dellium ende mastic het sal genezen 28E¹⁰⁴⁹ufragia¹⁰⁵⁰ Es een smal crude- 29kijn ende wast enen spanne 30lanc Ende draghet witte bloe- 31mekine als munt Ende es cout jnden 32eersten grade ¶ Ende conforteert dooghen 33Dair omme ist goet gheminget mit 34anderen wateren diemen jndie ooghen 35doet ¶ Men maecter of water in 36rose clocken Ende coelt die ooghen Ende 37sachtse ¶ Ende es goet op hitte apos-

1048 laxsatus Oplossing afkorting onzeker.

1049 E Lombarde, 3 regels hoog (28-30).

1050 Eufragia Rood onderstreept.

[p. 225]

1teumen Ende op alle hitte ¶ Ende es 2goet yegen die hete leuere ¶ Ende 3yegen die gheelsucht ¶ Ende yegen 4die heete maghe het water dair of 5ghedroncken mit endiuien water 6E¹⁰⁵¹borus¹⁰⁵² Dat es yuoer ghesca- 7uet off ghewijlt ¶ Ende es 8goet yegen crancke herten ¶ Ende 9yegen die leuere Ende gheelsucht 10Ende sij sterct dat herte Enula campana¹⁰⁵³ 11E¹⁰⁵⁴Nula campana¹⁰⁵⁵ Dat es elne 12Si es heet jndie middel vanden 13derden grade Ende versch jnden 14eersten grade ¶ Ende gheneest die zwere 15jnde lendenen die van couden coemt 16Ende meest in die borst ¶ Ende ghene- 17set die borst ende die longene van gro- 18uen humoren ¶ Dranc dair of gesoden 19in seme gheneset alle dage hoeste 20Ende corten adem Ende opblasinge vanden 21lichame ¶ Enula es goet yeghen 22drope Ende es in alle drope salue 23¶ Die wortelen neemt men meest 24ghesoden in borne Ende dan gesmout 25mit ouden zwinen smoute soe es se 26goet op wormale¹⁰⁵⁶ Ende op canckere 27Ende op allen quaden gaten ende vuylle 28¶ Ende gheneset quetsure ende ghe- 29quetste zenuwen ¶ Ende doet die wor- 30men ¶ Ende helpt yegen artetike in 31die hancken ende in die leden ¶ Ende 32dicwile ghenomen maect hooftzwere 33E¹⁰⁵⁷lleborus albus¹⁰⁵⁸ Es heet ende 34droghe jnden derden grade Daer 35es een ander elleborus dat 36zwert es Het witte elleborus heet- 37men oestwaert scamponie ende

1051 E Lombarde, 3 regels hoog (6-8), met representant in linkermarge.

1052 Eborus Rood onderstreept.

1053 Enula campana Met rode inkt geschreven.

1054 E Lombarde, 3 regels hoog (11-13), met representant in linkermarge.

1055 ENula campana Rood onderstreept.

1056 wormale Lees: mormale.

1057 E Lombarde, 3 regels hoog (33-35), met representant in linkermarge.

1058 Elleborus albus Rood onderstreept.

[p. 226]

1wast op hoghen berghen die versch sijn 2Ende heeft bladeren als weghebrede 3maer sij sijn langher ende scarper Ende 4wast alsoe langhe als een cubitus of 5langher Die wortele heeft vele wor- 6telen Ende es medechinael Ende es wit 7Ende si es heet ende droge jnden derden grade 8¶ Si doet spuwen opwaert ende sciten 9nederwaert Ende zeere ende mit pinen ¶ 10Ende doet scheiden alle humoren die van 11wijnde comen ¶ Men gheuet yeghen 12ziecheit ende passie die coemt van lime- 13gher humoren als apoplexa¹⁰⁵⁹ ¶ Ende 14yegen dat grote euel ¶ Ende yegen arte- 15tike in die hancke Ende in die voeten 16Ende in alle die leden ¶ Ende yegen dat 17lanceuel ¶ Ende yegen zwere vanden 18lichame ¶ Ende het es herde quaet Ende 19men salts niet gheuen het en sij mit 20drancke dair jn ghesoden es venekel 21saet ende apisaet ¶ Men menghet oec 22in medechinen ¶ Men macht oec gheuen 23mit sape dair terwee in ghesoden es 24of gherste ¶ Ende deert mjn ghesoden 25dan in heeter substancie gegeuen ¶ 26Ende langhen tijt gheminghet ist beter 27dan versch Of cort gheminget ¶ Men 28salts niet gheuen het en sij dat die 29humoren eerst gherijpt sijn want 30het ware vrese ¶ Ende om datment 31gheeft mit sope dair tarwee offte 32gherste jn ghesoden es dat es om te 33wachtene van quaet doene ¶ Men 34mach gheuen ene dragme of een halue ende 35meer die starc sijn van onder ¶ In 36die conte ghedaen doet menstrua heb- 37ben ¶ Met mele ende met seme ghetem- 38pert doet steruen die muse die dair 39off eten ¶ Mit borne gheminghet ende

1059 apoplexa Lees: apoplexia.

[p. 227]

1die weghe dair mede bestreken doet ster- 2uen die vlieghen ¶ Gheminget mit 3aysile ende ghesmeert op die stede daert 4hair wt vallet dat gheneest ¶ Ende 5gheminghet mit coleren claertet doncker 6ooghen ¶ Ende es goet yegen scorftheit 7¶ Ende in allen saluen die behooren ter scorft- 8heit Elleborum nigrum¹⁰⁶⁰ 9E¹⁰⁶¹lleborum nigrum¹⁰⁶² Dat es zwert Ende 10es heet ende droghe jnden twesten 11grade ¶ Ende heeft cracht gheli- 12ke dat witte doet sonder dattet niet 13opwaert en doet spuwen ¶ Ende doet 14sciten nederwert ¶ Die wortel es 15zwert ¶ Men salt gheuen mit medeci- 16nen off mit drancke also men het witte 17gheeft ¶ Ende purgiert humoren van 18melancolien die natuerlic sijn Ende 19onnatuerlic humoren ¶ Men gheuet 20yegen quaerteine dats yegen den vierden 21dach corts ¶ Ende yegen mania ¶ Ende 22yegen vertigo ¶ Ende yegen die milte ¶ 23Ende yegen alle humoren van melancolien 24¶ Gheminghet mit medechinen sal- 25mens gheuen een dragme in drancke / ghe- 26minghet mit ij dragmen of met iij dragmen Ende 27alsoe salmen dat witte gheuen ¶ Het 28zwert elleborus es goet yegen etter 29ende iegen puusten Ende yegen drope ¶ Ende 30es goet ghesoden mit aysine Ende den 31mont dair mede ghedwogen yegen de 32tantzwere ¶ Gheminget met mele 33van bonen van lupinen Ende dair mede 34het aensichte ghedwoghen verdrijft 35die sproeten ¶ Sulke seggen dat dit 36water purgiert van onder steken ¶ Ende 37doet den wiuen hare stonden hebben Elacterum¹⁰⁶³ 38E¹⁰⁶⁴lacterum¹⁰⁶⁵ dat es ghemaect 39van sope van enen crude datmen

1060 Elleborum nigrum Met rode inkt geschreven.

1061 E Lombarde, 3 regels hoog (9-11), met representant in linkermarge.

1062 Elleborum nigrum Rood onderstreept.

1063 Elacterum Met rode inkt geschreven.

1064 E Lombarde, 3 regels hoog (38-39 en in ondermarge), met representant in linkermarge.

1065 Elacterum Rood onderstreept.

[p. 228]

1heet cucumeris agrestis ¶ Die wor- 2telen ende die bladen doen sciten ¶ Ende 3men leset in die honden daghen alst 4ripe es Ende dan soe perstment wte 5ende droghet yegen die sonne dattet 6wel na droghe es datmen coekelkine 7dair of formeren mach Ende men hetet 8electerium ¶ Ende dat doet spuwen 9opwart Ende sciten nederwart ¶ Ende 10men scarpter mede andere medechinen 11dattet sciten doet met ene dragme wien 12datment gheeft hij en salre niet 13op slapen ne elleborus oec want 14het ware grote vrese want het 15purgiert limeghe humoren die van 16fleumen comen ¶ Men gheuet yegen 17het grote euel ¶ Ende yegen pine jnde 18zijde Ende in die lancken als van groten 19zwere ¶ Ende es goet yeghen dagelicxen 20corts die van fleumen coemt ¶ Ende 21yeghen artetike in hancken ende in voeten 22¶ Men machs gheuen ij dragmen in dranc- 23ke om sine quaetheit te bedwingene 24¶ Ende purgiert het water ¶ Het 25sap vanden crude jnde ooren gedropen 26socht die zwere ¶ Olie dair af ver- 27hit ende es goet yeghen alle plecken 28jnt aensichte ¶ Ende yegen seitere ¶ 29Het sop¹⁰⁶⁶ gheminget met aysile es 30goet yegen morfea Ende yegen allen 31smetten die anden lichaem sijn 32E¹⁰⁶⁷uforbium¹⁰⁶⁸ es ene gomme Ende si 33es heet jnden vierden grade ¶ 34Si dunnet Ende es bernende ¶ 35Si doet sere sciten ¶ Haer verwe 36es ghelue ¶ Si purgiert fleumen

1066 sop Achter 'sop' staat een doorgehaalde letter (l of aanzet tot h).

1067 E Lombarde, 3 regels hoog (32-34).

1068 Euforbium Rood onderstreept.

[p. 229]

1ende limeghe humoren in die maghe Ende 2in die darmen Ende oec trectsise wt 3alle juncturen ¶ Si es sulc van 4naturen datse de maghe vant ende 5die derme Ende den vijt ¶ Ende doet 6in onmachten vallen ¶ Ende om ha- 7re scarpheit Ende om hare quaetheit 8Ende om allen quaden medechinen soe en 9machment niet gheuen dan met 10ene dragme ofte ij van anderen scarpen 11medechinen ¶ Euforbium in Colerien 12ghedaen es goet ende claert die ogh¹⁰⁶⁹ 13ooghen ¶ Ende ghetempert mit olien 14ende in die ooren ghedaen¹⁰⁷⁰ gedropen 15sochtet die zwere Ende doetse scheyden 16E¹⁰⁷¹sustum¹⁰⁷² Dat es verbernet coper 17Ende men vijndet inde apoteken 18Ende es heet ende droghe jnden 19vierden grade ¶ Ende suuert wonden 20¶ Ende verdriuet vuyl oude vleysch 21in wonden Ende vecht yegen quade won- 22den ¶ Ende ghetempert in colerien 23claert doncker ooghen Fu¹⁰⁷³ 24F¹⁰⁷⁴v¹⁰⁷⁵ Dat es valeriane Ende si 25heuet die selue nature die 26spica nardi heeft ¶ Si 27suuert die blase Ende die borst Ende 28wonden ¶ Si es heet jnden eersten 29grade Ende droghe jnden twesten grade 30¶ Ende si doet wel orine maken ¶ Ende 31den wiuen hare stonden hebben ¶ Si 32es goet yegen aposteumen die binnen in 33die side wassen ¶ Ende helpt in die 34conte ghesteken mit wollen ende ghetem- 35pert ¶ Ende ghedroncken ist goet yegen

1069 ogh Contemporaine doorhaling.

1070 ghedaen Contemporaine doorhaling.

1071 E Lombarde, 3 regels hoog (16-18), met representant in linkermarge.

1072 Esustum Rood onderstreept. Lees: Es ustum.

1073 Fu Met rode inkt geschreven.

1074 F Lombarde, 3 regels hoog (24-26).

1075 Fv Rood onderstreept.

[p. 230]

1die pine in die side ¶ Ende yegen dat 2lanceuel ¶ Ende yegen die borst ¶ 3Ende es goet in allen wonden gedroncken 4F¹⁰⁷⁶Vme terre¹⁰⁷⁷ Dat es griseconte 5Ende es heet ende droghe jnden 6twesten grade ¶ Ende confortiert 7die maghe ¶ Ende gheneset lust van 8etene ¶ Ende doet orine maken ¶ Ende 9ontstopt die leuere ¶ Dicwijle ghe- 10droncken zuuert den lichame van allen 11dropen Ende van allen vuyllen puysten 12¶ Ende purgiert rode bernende Cole- 13ren ¶ Ende claert het bloet Ende meest 14opt datment neemt met mirabonis 15citrinis ¶ Ende die salue es goet in 16alle dropen Ende yegen alle rudicheit 17¶ Dyascorides seit Grise conte su- 18uert den lichame properlike van 19alle verrotten humoren Ende van allen 20verrotten bloede ¶ Ende doet den wiuen 21haer stonden hebben ¶ Ende suuert dro- 22pen van buyten 23F¹⁰⁷⁸olium¹⁰⁷⁹ dat sijn bladen van groffel 24naghelen Si sijn heet ende dro- 25ghe jnden twesten grade ¶ Ende 26si confortieren die maghe Ende die 27leuere ¶ Si doet wijnt scheiden 28Ende orine maken ¶ Si sijn goet ghe- 29plaestert op aposteumen jnde ooghen 30Ende doetse scheiden Alle dit selue doet 31celica 32F¹⁰⁸⁰uful¹⁰⁸¹ es ghevormet als een 33note musscate maer sij es 34meerre ¶ Si wassen jn jndia 35Si sijn cout ende droghe ¶ Sulke 36seggen dat vrucht van elken es Ende

1076 F Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

1077 FVme terre Rood onderstreept.

1078 F Lombarde, 3 regels hoog (23-25), met representant in linkermarge.

1079 Folium Rood onderstreept.

1080 F Lombarde, 3 regels hoog (32-34), met representant in linkermarge.

1081 Fuful Rood onderstreept.

[p. 231]

1dattet het selue doet dat galla doet 2¶ Ende conforteert ende heelt te bro- 3ken benen¹⁰⁸² leden ¶ Ende vercoelt hee- 4te aposteumen als erisipula 5F¹⁰⁸³los eris¹⁰⁸⁴ Dat es scilt verwee 6die groene es als spaens groen 7es droghe jnden derden grade ¶ 8Ende zuuert vloy ende vleysch in wonden 9¶ Ende claert die ooghen ¶ Ende snijt 10vleysch dat wast inde noese Of int 11tset ¶ Met wine ende mit seme ghe- 12neset troest Ende die zeere mont Ende 13vuylheit vander huych ¶ Ende suuert 14fistele Ende canckere Ende quade gaten 15¶ Ghemenghet met seme ghene- 16set quade bloet flos eris Dat es 17bloeme van copere als het groene 18datter an wast Yser¹⁰⁸⁵ 19F¹⁰⁸⁶errum¹⁰⁸⁷ Dat es yser ¶ Gloyende 20yser in borne dicwijle ghe- 21blust es goet yegen wonden 22jnde darmen die van humoren comen 23¶ Ende es goet gegeuen yegen aposteu- 24me in die milte Ende in die maghe 25¶ Ende dit selue doet het water dair 26die smeden hair messen of wapine 27in blusschen ¶ Ferrum¹⁰⁸⁸ godat¹⁰⁸⁹ es vijsel 28van ysere Off scellen die van yser 29springhen Ende es cout ende droghe 30jnden derden grade ¶ Somme meisters 31seggen dat purgiert dwinghende 32met zwaerheiden Ende purgiert 33Colera nigra dat es miracolie¹⁰⁹⁰ 34Ende heeft macht te stremmene ¶ 35Ende es goet den ghenen die spenen 36plegen te hebbene Ende die menstrua

1082 benen Contemporaine doorhaling.

1083 F Lombarde, 3 regels hoog (5-7), met representant in linkermarge.

1084 Flos eris Rood onderstreept.

1085 Yser Met rode inkt geschreven.

1086 F Lombarde, 3 regels hoog (19-21), met representant in linkermarge.

1087 Ferrum Rood onderstreept.

1088 Ferrum Rood onderstreept.

1089 Ferrum godat Lees: Ferrago dat.

1090 miracolie Lees: melancolie. Consequent gebruikte variant; overige gevallen niet geannoteerd.

[p. 232]

1vloyen ¶ Ende yeghen lelike verwe van 2miracolie ¶ Men gheuet met me- 3decinen Of met trifera serra senica¹⁰⁹¹ 4¶ Men gheuet oec in puluere ende 5soe wondet die darmen daer soe moet 6men mere mede gheuen die stoppen als 7rosen balausta Ende bi hem seluen en 8machments niet gheuen want het 9soude in bringhen groot menisoen 10Men mach nemen enen dragme ende 11ene halue ten meesten mit wine ge- 12tempert dies meer gaue het soude 13in brenghen die doot ¶ Ende ghemin- 14ghet mit wine soe starket die ze- 15newen Ende stremmet spenen die bloeden 16dair op gheleit ¶ Ende stremmet 17in die conte van onder steken ¶ Ende 18beneemt dat de wiuen ghene kijn- 19deren en moeghen draghen¹⁰⁹² ontfaen 20¶ Ende es goet mit aysine ghetem- 21pert op heete aposteumen Ende op 22spenen ¶ Ende es goet gheplaestert 23op heete artetike ¶ Ende es goet 24ghesmeert op steden dair hair vallet 25Ende op dropen ¶ Ende met aysine 26ghesoden ende in de ooren ghedropen 27all lauwe doet droghen humoren 28die wtten ooren vloyen Frayinus¹⁰⁹³ 29F¹⁰⁹⁴rayinus¹⁰⁹⁵ Dat es esschen boem 30¶ Die bladere mit aysine ghe- 31nesen wonden ja daer mede 32ghestampt Ende dropen Ende morfea 33Ende seter ¶ Ende zuuert alle dinc in 34die huut ¶ Ende helpt te brokene 35bene ¶ Die scortse ghedroncken 36anderhalf dragme purgiert die

1091 serra senica Lees: serrasenica.

1092 draghen Contemporaine doorhaling.

1093 Frayinus Met rode inkt geschreven. Lees: Fraxinus.

1094 F Lombarde, 3 regels hoog (29-31), met representant in linkermarge.

1095 Frayinus Rood onderstreept. Lees: Fraxinus.

[p. 233]

1humoren van fleumen ¶ Ende es goet ye- 2gen allen fauten van herder milte ¶ Som- 3mighe seggen dat heet ende droghe es 4F¹⁰⁹⁶ermetum¹⁰⁹⁷ dat es van doghe¹⁰⁹⁸ sponse 5Ende trect doere¹⁰⁹⁹ naelden been vten 6wonden ¶ Ende doet wel ripen herde 7aposteumen Ende brenghet wel te ettere 8¶ Tarwe¹¹⁰⁰ 9F¹¹⁰¹rumentum¹¹⁰² Dat es tarwe ¶ Gheso- 10den tarwe starct die leden Ende 11maect te brokene benen goet 12¶ Die blouwe zuuert wonden van qua- 13de gaten ¶ Mele van tarwe in borne 14ghesoden mit een lettel boteren ende ghe- 15plaestert doet ripen alle heete aposteumen 16al lauwe gheleit ende hoe heter hoe beter 17¶ Erdebeyen cruut¹¹⁰³ 18F¹¹⁰⁴ragaria¹¹⁰⁵ Dat es erdebeye cruut 19Ende es cout ende droghe jnden eers- 20ten grade ¶ Ende gheplaestert 21mit gherstine mele coelt op alle heete 22steden ¶ Causon¹¹⁰⁶ 23F¹¹⁰⁷eci¹¹⁰⁸ Dat es causon Ende es heet 24ende droghe jnden tweeden grade 25¶ Ende es goet op vercoude 26leden ¶ Ende es goet ghesoden ende den 27doen¹¹⁰⁹ te ontfanghen ter nesen ende ten 28monde yeghen den reume int hooft 29¶ Ende es oec goet gheplaestert opten 30lichame bouen ten ysebene ¶ Ende 31mit aueronen doet menstrua hebben 32¶ Ende mit biuoete in die conte ghe- 33steken es goet ¶ Ende es oec goet ghe- 34plaestert op vuylle quade gaten ¶ Ende 35es oec goet op coude artetike 36¶ Selue eite¹¹¹⁰ 37F¹¹¹¹lamulla¹¹¹² Dat es selue eite Ende 38es heet ende droghe jnden vierden

1096 F Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

1097 Fermetum Rood onderstreept. Lees: Fermentum.

1098 doghe Lees: deghe.

1099 doere Lees: doerne?

1100 Tarwe Rood onderstreept.

1101 F Lombarde, 3 regels hoog (9-11).

1102 Frumentum Rood onderstreept.

1103 Erdebeyen cruut Rood onderstreept.

1104 F Lombarde, 3 regels hoog (18-20), met representant in linkermarge.

1105 Fragaria Rood onderstreept.

1106 Causon Rood onderstreept.

1107 F Lombarde, 3 regels hoog (23-25), met representant in linkermarge.

1108 Feci Rood onderstreept.

1109 doen Lees: doem.

1110 Selue eite Rood onderstreept.

1111 F Lombarde, 3 regels hoog (37-38 en in ondermarge), met representant in linkermarge.

1112 Flamulla Rood onderstreept.

[p. 234]

1grade Ende staet in verschen diken Ende 2es benende¹¹¹³ ¶ Ende ghesoden ende ghe- 3plaestert op het hooft doet het hair 4wassen ¶ Ghestampt ende gheleit 5op den arm doet heffen bla¹¹¹⁴ bladeren 6binnen enen daghe ¶ Famulla¹¹¹⁵ ende 7coel blade ghesneden purgieren die hu- 8moren vanden ooghen Men bernent 9met famulla wair datmen wille 10in die liue ¶ Varen¹¹¹⁶ 11F¹¹¹⁷Ilex¹¹¹⁸ dat es varen Sommmige 12seggen dat het bloyet ende rijpt 13in sente jehans nachte baptis- 14te Sommighe meisters segghen dat 15het goet es yegen dat groet euel Ende 16es dicwijle gheprouuet Venigriet¹¹¹⁹ 17F¹¹²⁰Emigrecum¹¹²¹ Dat es venigriet 18Ende es heet ende versch ¶ Ende 19versschet die borst ¶ Ende es 20goet in hete borne gheleit Ende mit 21dien sope heeltmen droghe te cloue- 22ne lippen ¶ Ende es goet op coude 23ghezwelle Ende op coude artetike 24¶ Ende socht wedom in die leden 25¶ Ende soet ende doet ripen herde apos- 26teumen Ende doet wonden wel etteren 27¶ Ende ghesmeert opt hooft doet 28wel hair wassen ¶ Venekel¹¹²² 29F¹¹²³eniculus¹¹²⁴ Dat es venekel 30Ende es versch ende heet in die 31middel van enen graet Ende 32es droghe jnden tweeden grade ¶ Het 33sop heetmen maratrum Ende het cruut 34mach oec maratrum heten ¶ Het saet 35es heet ende droghe jnden tweeden gra- 36de Ende es heeter dan het cruut ¶ 37Ende conforteert die maghe Ende

1113 benende Lees: bernende.

1114 bla Contemporaine doorhaling (met dooreengeschreven a en l).

1115 Famulla Rood onderstreept.

1116 Varen Rood onderstreept.

1117 F Lombarde, 3 regels hoog (11-13), met representant in linkermarge.

1118 FIlex Rood onderstreept.

1119 Venigriet Met rode inkt geschreven.

1120 F Lombarde, 3 regels hoog (17-19), met representant in linkermarge.

1121 FEmigrecum Rood onderstreept.

1122 Venekel Rood onderstreept.

1123 F Lombarde, 3 regels hoog (29-31).

1124 Feniculus Rood onderstreept.

[p. 235]

1ontstopt die leuere Ende die niere Ende 2die blase opent ¶ Het sop ghesoden 3ende ghescumet es goet teghens daghe- 4lixen corts ¶ Ende doet wel orine 5maken ¶ Ende claert doncker ooghen 6¶ Het water van venes¹¹²⁵ venekel dat 7helpt in die ooghen ¶ Ende men voe- 8ghet in vele colerien ¶ Het saet dair 9of ontstopt die aderen vander leueren 10vander nieren Ende vander blasen ¶ Ende 11weert opblasinghe ende wijnt ¶ Ende 12breect den steen ¶ Gariofilate¹¹²⁶ 13G¹¹²⁷Ariofilate¹¹²⁸ es heet ende drooghe 14jnden tweeden grade ¶ Ende 15doet verteren groue spise ¶ Ende 16helpt der couder maghe ¶ Ende es 17goet yegen het grote euel Ende yeghen die 18leuere ¶ Ende es goet yeghen het hert 19euel dat van fleumen of van melancolien 20coemt ¶ Ende helpt wonden ¶ Ende es 21een goede drancke in wonden ¶ Die roke 22ontstopt die herssene ende die nese 23¶ Groffel nagle¹¹²⁹ 24G¹¹³⁰ariofili¹¹³¹ Dat sijn groffel nagle 25ende sij sijn heet ende drooghe jnden 26tweden grade ¶ Ende starcken die 27maghe ende die leuere Ende die leden binnen 28Ende conforteren ¶ Ende verteert die spise 29¶ Ene dragme ghedroncken mit coe melc 30bringhet in grote lust van goyene 31ende meert luxurie ¶ Breem¹¹³² 32G¹¹³³enesta¹¹³⁴ Dat es breem Ende es 33heet ende drooghe jnden tweeden 34grade ¶ Die scortse es goet 35vander wortelen yeghen die gheelsucht 36¶ Ende ontstopt die milte ¶ Ende doet 37wel orine maken ¶ Ende ontstopt die len-

1125 venes Contemporaine doorhaling.

1126 Gariofilate Rood onderstreept.

1127 G Lombarde, 3 regels hoog (13-15), met representant in linkermarge.

1128 GAriofilate Rood onderstreept.

1129 Groffel nagle Rood onderstreept.

1130 G Lombarde, 3 regels hoog (24-26), met representant in linkermarge.

1131 Gariofili Rood onderstreept.

1132 Breem Rood onderstreept.

1133 G Lombarde, 3 regels hoog (32-35), met representant in linkermarge.

1134 Genesta Rood onderstreept.

[p. 236]

1dine Ende die leuere ¶ Ende es goet yegen 2het water ¶ Gommi¹¹³⁵ 3G¹¹³⁶ummi¹¹³⁷ doet het selue dat dragantum 4doet ¶ Gommi es stoppende ende 5droghende ¶ Ende conforteert 6die maghe ¶ Ende stremt bloet ¶ Ende 7ghemenghet wi¹¹³⁸ mitten witte vanden 8eye eist goet op verbernende dinghen 9vanden viere off van watere ¶ Galla¹¹³⁹ 10G¹¹⁴⁰alla¹¹⁴¹ dat sijn vruchten van enen 11boeme Si sijn cout jnden tweeden 12grade ende droghe jnden eersten grade 13¶ Sij sijn van tween manieren 14als groet ende clene Die groet sijn ripe 15ende hebben gate Die cleyne onripe ende 16en hebben ghene gaten Ende stoppen meest 17ende sijn conste ¶ Die rijpe sijn root 18Die onripe brwn ¶ Galienus¹¹⁴² seit 19galla ghesoden in borne ende ghedaen 20in die conte die vte gaet doetse weder 21in gaen Ende set den darme jnne die 22vte gaet ende doetse weder jnne keeren 23¶ Ende droghet humoren die jn die 24conte vloyen ¶ Galla¹¹⁴³ verbernet ende 25ghepuluert es goet yegen het roode 26menisoen Ende yegen het ander ¶ Ende 27stremmet oec bloet in wonden In spe- 28nen In conten ende soe ware dattet es ¶ 29Ende es goet den ghenen die bloet pissen 30¶ Ende es goet ghepuluert ende in die 31nese gheblasen omme bloet te stremme- 32ne ¶ Ghedroncken iij dragmen mit wine 33off mit couden borne helpt wonden in 34die darmen die comen van menisoene 35¶ Ghepuluert ende ghetempert mit 36hoye vander gheet ende mit gommi ghe- 37neset gheclouene lippen ¶ Drancke 38ghemaect mit gallen die stoppen ende

1135 Gommi Rood onderstreept.

1136 G Lombarde, 3 regels hoog (3-5), met representant in linkermarge.

1137 Gummi Rood onderstreept.

1138 wi Contemporaine doorhaling ('wi' met aanzet tot t).

1139 Galla Rood onderstreept.

1140 G Lombarde, 3 regels hoog (10-12), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1141 Galla Rood onderstreept.

1142 Galienus Rood onderstreept.

1143 Galla Rood onderstreept.

[p. 237]

1droghen gallen helen ende doen wonden huden 2¶ Die bome ende hare scortse ende hair- 3re rijse sijn cout ende droghe jnde tweeden 4grade ¶ Genciane¹¹⁴⁴ 5G¹¹⁴⁵enciane¹¹⁴⁶ es heet ende droghe jnden 6derden grade ¶ Genciane¹¹⁴⁷ dun- 7net ende zuuert ¶ In die conte 8ghesteken of den doem ontfaen doet 9menstrua hebben Ende verdriuet het net 10dair het kijnt in leit ende verdriuet 11vter conten ¶ Ende ontstopt die milte 12Ende die leuere ¶ Ende gheneest beten 13van venijnden beesten ¶ Ende ghedronc- 14ken doet menstrua hebben Ende orine ma- 15ken ¶ Galbanum¹¹⁴⁸ 16G¹¹⁴⁹albanum¹¹⁵⁰ es ene gomme die zeere 17riect Si es heet ende droghe 18jnden derden grade ¶ Ende ghe- 19daen jn die conte Off int vier ghe- 20worpen ende den roec ontfanghen 21doet menstrua hebben ¶ Ende verdri- 22uet wt die conte het net dair dat dode 23kijnt in leit ¶ Ende zuuert wel puisten 24etcetera Gheplaestert mit mee radecken 25¶ Ende es goet yeghen die hoeste Ende 26zwaren adem ¶ Die roec te ontfan- 27ghen es goet yeghen dat grote euel Ende 28yeghen versmachtheiden vander moeder 29Ende gheneest verssche humoren vander 30borst ¶ Ende doet rusten die verscheit 31vanden groten euele ¶ Ende es goet op 32die tanden yeghen die tantzweere ¶ Ende 33ghedroncken mit wine verdriuet het 34dode kijnt vten lichaem ende al datter 35na volget Ende verlicht oec den arbeit 36¶ Galbanum¹¹⁵¹ doet ripen zweren Ende 37helpt wonden ¶ Ende es goet in plaesteren 38ende in saluen die ten wonde gaen ¶ Galigaen¹¹⁵²

1144 Genciane Rood onderstreept.

1145 G Lombarde, 3 regels hoog (5-7).

1146 Genciane Rood onderstreept.

1147 Genciane Rood onderstreept.

1148 Galbanum Rood onderstreept.

1149 G Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1150 Galbanum Rood onderstreept.

1151 Galbanum Rood onderstreept.

1152 Galigaen Rood onderstreept.

[p. 238]

1G¹¹⁵³allanga¹¹⁵⁴ Dat es galigaen Ende 2es heet ende droghe jnden derden 3grade ¶ Ende maect die maghe 4starc Ende doet wel verteren ¶ Ende 5doet scheiden wijnt ¶ Ende gheeft goe- 6de roke jnden mont ¶ Ende gheneest 7dat lanc euel Ende die pine jn die sijde 8¶ Ende verhit die niere ¶ Ende ghe- 9neest lust van goyene ¶ Alle dit 10selue doet Canele ¶ Hermodactili¹¹⁵⁵ 11H¹¹⁵⁶Ermodactili¹¹⁵⁷ dat sijn ronde 12witte wortelen Ende sij sijn heet 13ende droghe jnden derden grade ¶ 14Ende purgiert fleumen / ende limeghe 15humoren doet scheiden Ende trect humoren 16wt den wonden jnden leden die inde junc- 17turen besloten ligghen ¶ Ende men ghe- 18uet yeghen die hancke Ende yeghen 19het knye Yeghen die handen Yeghen 20die voete ¶ Ende men scarpter an- 21der latuarie mede ¶ Men gheues 22ij dragmen men salre mede gheuen mastic 23omme te dwinghen sine quaetheit 24want het soude anders grote pine ende 25zwere in die maghe doen ¶ Of men 26mach dair mede gheuen comijn ende 27ghinghevere ¶ Herba paralisis¹¹⁵⁸ 28H¹¹⁵⁹erba paralisis¹¹⁶⁰ es een cruut 29dat draghet ghelue bloemen 30Sommighe seggen dattet heet 31ende droghe is jnden tweeden grade ¶ Ra- 32sis seit dat van allen wercken ghelijc 33es ene crude datmen heet primula- 34ueris ende van allen wesenen Sonder al- 35lene dat primvlaueris¹¹⁶¹ mar ene 36bloeme en draghet die ghelue es 37Ende die ander draghet der vele ¶ Die

1153 G Lombarde, 3 regels hoog (1-3).

1154 Gallanga Rood onderstreept.

1155 Hermodactili Rood onderstreept.

1156 H Lombarde, 3 regels hoog (11-13), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1157 HErmodactili Rood onderstreept.

1158 Herba paralisis Rood onderstreept.

1159 H Lombarde, 3 regels hoog (28-30).

1160 Herba paralisis Rood onderstreept.

1161 primvlaueris Contemporaine correctie ('primu laueris' is veranderd in 'primvlaueris').

[p. 239]

1bloemen Ende die bladen Ende die wortelen 2Ende die scalen sijn van beyden een Ende 3hare cracht es heet ende droghe alleens 4¶ Ende es goet yeghen vercoude hooft 5zweere ¶ Ende es goet yeghen alle ziec- 6heit jnde zenewen Ende jn die sijden 7Ende in die aderen dat van vercouden 8ziecheiden coemt Dair omme eist goet 9 yeghen artetike Ende yeghen die ghich- 10ticheit ¶ Ende conforteert die zenewen 11¶ Sij sijn beyde heelende ¶ Dair 12omme sijn so¹¹⁶² sij goede drancke in won- 13den ¶ Violetten cruut¹¹⁶³ 14H¹¹⁶⁴erba violaria¹¹⁶⁵ Dat es violetten 15cruut Ende es cout jnden eersten 16grade Ende versch jnden tweeden 17grade ¶ Ende es goet yeghen heete 18hooftzweere gheplaestert ¶ Ende es goet 19in cristerien ¶ Ende es goet den ghenen 20die herde lichamen hebben dat van heeter 21colerien coemt ¶ Ende es goet in allen 22heeten euelen ¶ Ende es goet op allen hee- 23ten steden ¶ Ende es een goede drancke 24in wonden ¶ Die bloemen van violetten 25cruude heetmen violetten diemen vele 26orbaert in medechinen sij sijn cout jnt 27eynde vanden eersten grade Ende versch 28in die middel vanden tweeden grade ¶ 29Sommighe seggen dat sij meer cout- 30heiden hebben dan verscheiden ¶ Sij 31purgieren treckende Ende doen sciten 32met hairre vetheit / ende niet zere 33¶ Si purgeren colera rubea ¶ Si 34sijn goet yegen die onghetemperde le- 35uere van hitten ¶ Ende men neemtse 36mit medichinen Ende met drancke Ende 37mit syrape¹¹⁶⁶ ¶ Men gheeftse ghe-

1162 so Contemporaine doorhaling.

1163 Violetten cruut Rood onderstreept.

1164 H Lombarde, 3 regels hoog (14-16), met representant in linkermarge.

1165 Herba violaria Rood onderstreept.

1166 syrape Lees: syrope.

[p. 240]

1stampet mit sukere ¶ Ende es goet ye- 2ghen die verstopte leuere ¶ Ende yeghen 3die gheelsucht ¶ Ende gheneest hee- 4te coleren jnde maghe Ende socht die 5hitte ¶ Ende helpt yegen aposteumen 6van binnen diemen heet pleuresis 7¶ Ende maect den lichaem morru 8¶ Violetten¹¹⁶⁷ sijn goet ghenomen in 9heete euelen ¶ Violetten¹¹⁶⁸ gheroken 10mitter nese socht die hooftzweere 11die van heetter cortsen coemt ¶ Ende 12mit gherstinen mele gheplaestert 13eist goet op hete aposteumen ¶ Ende 14vanden bloemen maectmen syroop dat 15violaet heet Ende dat rijpt humoren 16van heeter coleren ¶ Ende ververscht 17den lichame ¶ Ende socht die hooft- 18zweere die van hitten coemt mit su- 19kere ghestampt Ende violetten doen 20het selue ¶ Vanden violetten maect- 21men olie alzo men van rosen doet 22Ende men heetse oleum violateum ¶ 23Ende ghesmeert sochtet den lichaem 24van hetten Ende meest vanden houede 25¶ Dese olie jnde nese ghedropen 26doet nyesen Ende doet slapen in hitten 27¶ Syroop violaet es goet yeghen 28droecheit vander kelen Ende vander borst 29of sukere violaet ¶ Oruael¹¹⁶⁹ 30H¹¹⁷⁰erba roberti¹¹⁷¹ Dat es oruael 31Sommighe seggen dattet heet ende 32droghe es ¶ Ende zuuert ende 33heelt ende droghet wonden Ende fistele 34Ende canckere Ende aposteumen Ende qua- 35de gate ¶ Ende es een goede dranck 36in wonden diemen drinct Ende es oec

1167 Violetten Rood onderstreept.

1168 Violetten Rood onderstreept.

1169 Oruael Rood onderstreept.

1170 H Lombarde, 3 regels hoog (30-32), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1171 Herba roberti Rood onderstreept.

[p. 241]

1goet van buyten dair mede ghedwegen 2¶ Matefeloene¹¹⁷² 3I¹¹⁷³acea nigra¹¹⁷⁴ Dat es mateffelloe- 4ne Ende jacea es van tween ma- 5nieren wit ende zwert Die wit- 6te heeten sommighe tremors of du- 7uels bete ¶ Ende beiden helen sij won- 8den buyten ende binnen ¶ Ende sij sijn een 9goede drancke¹¹⁷⁵ in wonden ¶ Ende sij sijn 10goet ghedroncken yeghens quetsure 11van binnen ende sij heelense ¶ Sij 12sijn oec goet ghedroncken den ghenen 13die ghescoert sijn ¶ Ende sijn oec goet 14den kijnderen in die nauele / ende ist een 15wijf inden lichame off jn die liesch 16¶ Matefeloene dat es iacea nigra 17¶ Ende duuels bete dat es alba dat 18es witte matefellone ¶ Yris¹¹⁷⁶ 19I¹¹⁷⁷ris purpur¹¹⁷⁸ Dat es een cruut 20ende wast als liesch in houen 21Ende heeft langhe breede bladeren 22Ende draghet bloemen die purpur 23root sijn Ende es droghe jnden derden 24grade ¶ Ende ontstopt die milte Ende 25die leuere ¶ Ende es goet yeghen dat 26witte water ¶ Men orboret die wor- 27telen om dat sij ontstoppen die lendenen 28¶ Ende sij doen een wijff hare stonden 29hebben ¶ Ende jn die conte ghedaen 30zuuertse van fleumen Ende verwarmt- 31se Ende socht die zweere vander conten 32¶ Yreos¹¹⁷⁹ 33I¹¹⁸⁰reos¹¹⁸¹ draghet ene witte bloeme 34Die blade sijn ghelike yris 35Ende es heet jnden tweeden grade 36Ende droghe jnden derden grade ¶ Ende

1172 Matefeloene Rood onderstreept.

1173 I Lombarde, 3 regels hoog (3-5), met representant in linkermarge.

1174 Iacea nigra Rood onderstreept.

1175 drancke Boven de e staat een doorgehaalde tilde.

1176 Yris Rood onderstreept.

1177 I Lombarde, 3 regels hoog (19-21), met representant y in linkermarge.

1178 Iris purpur Rood onderstreept.

1179 Yreos Rood onderstreept.

1180 I Lombarde, 3 regels hoog (33-35), met representant in linkermarge.

1181 Ireos Rood onderstreept.

[p. 242]

1es goet op vercoude zenewen van fleu- 2men Ende die alle daghe hoesten Ende dun- 3net die groue humoren vander borst 4¶ Ende es goet yeghen beten van quaden 5wormen mit aysine ghedroncken Ende 6yegen die coude leuere ¶ Ende yeghen die 7zwere vander conten ¶ Ende yegen spasmus 8dit sochtet al ende verdrijftet ¶ Ende 9alsment gheeft een wijf mit wijf¹¹⁸² 10wine drincken soe doettet het wijff 11hairre stonden hebben ¶ Ende jn die 12conte ghedaen verdriuet het dode 13kijnt wtten lichaem Ende het net dair 14het kijnt in leit Nochtan deeret 15der maghen dat seit galienus ¶ Ende 16mit warmen borne ghedroncken sochtet 17die zweere vanden lichaem Ende heelt 18wonden ghesoden in olyen van rosen 19¶ Die puluer dair of zuuert wel 20wonden Ende maect goet vleysch ¶ 21Ydroleum¹¹⁸³ dat es olye ghemaect dair 22of Ende es goet yeghen die zweere vanden 23zenewen die van fleumen coemt ¶ 24Ende es goet yegen die zweere vander conte 25Ende opentse Ende verhitse ¶ Ende scheit 26aposteumen jn die conte ¶ Ende in die 27ooren ghedropen sochtet die zweere die van 28couden coemt ¶ Beilde¹¹⁸⁴ 29I¹¹⁸⁵vsquiamus¹¹⁸⁶ Dat es beilde Ende 30es van twee manieren als wit 31ende zwert Die witte es goet in 32medechinen Vander zwerter salmen 33wachten want sij bringhet in die 34doot ¶ Iusquiamus¹¹⁸⁷ es cout ende droge 35jnden vierden grade ¶ Sommige seggen 36inden derden grade ¶ Ende ghedroncken 37mit melliciatem¹¹⁸⁸ stremmet bloet Ende

1182 wijf Contemporaine doorhaling.

1183 Ydroleum Rood onderstreept.

1184 Beilde Rood onderstreept.

1185 I Lombarde, 3 regels hoog (29-31).

1186 Ivsquiamus Rood onderstreept.

1187 Iusquiamus Rood onderstreept.

1188 melliciatem Lees: mellicratum?

[p. 243]

1doet slapen ¶ Ende jnden tant ghedaen soch- 2tet die tantzwere ¶ Ende vercout alle 3heete steden ¶ Ende bluscht erisipula 4¶ Ende ghemenget mit colerien ghene- 5set aposteumen Ende ghezwel jnde oogen 6Ende heetheide ¶ Ypericus¹¹⁸⁹ 7I^11901191pericus¹¹⁹² Dat es sente jehans 8cruut Ende es heet ende drooghe 9jnden derden grade ¶ Ende heelt 10wonden haestelike ¶ Ende es een goede 11dranck in wonden ¶ Ende zuuert die 12aderen vander leueren ¶ Ende ontstopt 13die milte Ende die leuere Ende die niere 14¶ Ende doet wel orine maken ¶ Ende 15doet wel een wijff hairre stonden hebben 16¶ Ende gheneest oude zweeren ¶ Ende 17ghesoden ende een wijff mitter conte dair 18in gheseten ontpluuct Ende suuert 19die ooren vander conte Ende verwarmtse 20¶ Geniuer¹¹⁹³ 21I¹¹⁹⁴uniperus¹¹⁹⁵ Dat es geniver Ende 22es heet ende drooghe jnden tweeden 23grade ¶ Ende doet der herder 24maghen verteeren ¶ Ende es goet yegen 25wijnt jndie maghe ende in die der- 26men ¶ Ende doet wel orine maken 27¶ Ende es goet yeghen dat witte water 28¶ Ende es goet yeghen alle ziecheiden 29die van fleumen comen ¶ Iasincti¹¹⁹⁶ 30I¹¹⁹⁷asincti¹¹⁹⁸ sijn van drien manieren 31Die roode heetmen garnate¹¹⁹⁹ gar- 32nate ghelu ende veneti Die gar- 33naten sijn die beste ¶ Men legghet 34die garnate jn gloyende viere ende 35men blase soe men meest mach ende 36soe hij meer gloyet soe hij rooder 37wert heeft hij oec zwerte plecken 38die gaen wech ende hij wert claer

1189 Ypericus Rood onderstreept.

1190 I Half onder de lombarde staat een (aanzet tot een) onbekende letter.

1191 I Lombarde, 3 regels hoog (7-9), met representant in linkermarge.

1192 Ipericus Rood onderstreept.

1193 Geniuer Rood onderstreept.

1194 I Lombarde, 3 regels hoog (21-23), met representant in linkermarge.

1195 Iuniperus Rood onderstreept.

1196 Iasincti Rood onderstreept.

1197 I Lombarde, 3 regels hoog (30-32), met representant in linkermarge.

1198 Iasincti Rood onderstreept.

1199 garnate Contemporaine doorhaling.

[p. 244]

1Die ghelue soude bederuen jnt vier 2Veneti is cout Die ghelue noch heet 3noch cout mer es tusschen beyden ghe- 4tempert ¶ Alle drie conforteeren sij 5dat es starcken ¶ Sij verbliden den sin 6van verdroefheiden ¶ Sij stremmen 7bloet ¶ Aristotiles¹²⁰⁰ seit garnate ghe- 8houden anden hals of an die hant ghe- 9dreghen off an enich let ist dat hem 10vreemde ghepeinsen an comen sij en 11moghen hem niet deeren ¶ Aristotiles¹²⁰¹ 12seit dat sij alle heet ende drooghe sijn 13¶ Sommighe seggen Dat garnate heet 14es ende droghe Veneti cout Ende die ghe- 15lue tusschen heet ende cout ¶ Ysope¹²⁰² 16I¹²⁰³sopus¹²⁰⁴ dat es ysope Si es tus- 17schen heet ende drooghe jnden derden 18grade ¶ Ysope droghe fighen 19Rute Seem te samen ghesoden ende 20ghedroncken es goet yegen heete apos- 21teumen in die longhene ¶ Ende yegen 22zwaren adem ¶ Ende yegen dampte 23¶ Ende yegen oude hoeste ¶ Ende zuuert 24groue humoren vander borst ¶ Ende mit 25seme ysope ghedroncken doodet die wor- 26men ¶ Ysope¹²⁰⁵ ghesoden mit wine ende 27die mont dair mede ghedweghen 28sacht die tantzweere ¶ Ysope¹²⁰⁶ ghesoden 29ende den doem ontfaen in die ooren 30sacht die wijnt ende die zweren 31¶ Kebuli¹²⁰⁷ 32K¹²⁰⁸ebuli¹²⁰⁹ wast in jndia Ende es 33cout ende drooghe jnden eersten gra- 34de ¶ Ende purgiert miracolie 35¶ Men gheuet den ghenen die den 36vierden dach corts hebben Ende die dat 37hert euel hebben Ende die in onmacht 38dicwijle vallen van miracolien ¶ Ende

1200 Aristotiles Rood onderstreept.

1201 Aristotiles Rood onderstreept.

1202 Ysope Rood onderstreept.

1203 I Lombarde, 3 regels hoog (16-18), met representant y in linkermarge (deels afgesneden).

1204 Isopus Rood onderstreept.

1205 Ysope Rood onderstreept.

1206 Ysope Rood onderstreept.

1207 Kebuli Rood onderstreept.

1208 K Lombarde, 3 regels hoog (32-34), met representant in linkermarge.

1209 Kebuli Rood onderstreept.

[p. 245]

1conforteert die maghe Ende droghet 2die verscheit vander maghen ¶ Ende 3claert die ooghen ¶ Ende es goet den ghe- 4nen die spenen hebben ¶ Karabe¹²¹⁰ 5K¹²¹¹arabe¹²¹² es cout ende droghe jnden 6eersten grade ¶ Ende iij scrupelen ghe- 7droncken stremmet bloet wair dat 8coemt ¶ Ende ghedroncken mit wine 9es goet yeghen rode ooghen ¶ Ende yegen 10dat hert euel ¶ Ende yeghen humoren 11die wtter maghen jnt hooft trecken 12ende vanden houede omme die borst ende omme 13dat herte ¶ Sommighe meesters seg- 14ghen dattet goet es yegen strangura¹²¹³ 15¶ Laureola¹²¹⁴ 16L¹²¹⁵aureola¹²¹⁶ es heet ende droghe jnt 17eynde vanden tweeden grade Ende 18het saet dat hiet coconidium 19Sij hebben beide ene cracht het cruut 20ende het saet Maer het saet purgiert 21meest Ende purgiert fleumen ende li- 22meghe humoren wtten juncturen Ende 23dair omme gheeftment yeghen arten- 24tike ende es goet dair tegen ¶ Die bladen 25ghestampt mit seme es goet yegen 26drope Ende op seter ¶ Ende gheneest ende 27zuuert vuylle wonden ¶ Alsmen 28purgieren wille binnen soe en salmens 29allene niet gheuen maer mit anderen 30medechinen Ende men sal gheuen 1 dragme ten 31meesten ¶ Ricolissie¹²¹⁷ 32L¹²¹⁸iquirissie¹²¹⁹ Dat es ricolissie 33Ende es ghetempert heet ende 34versch Ende es een lettel soete 35¶ Ende es goet yeghen die hoeste Ende 36veruerscht die kele Ende die borst 37¶ Ende verslaet dorst als Ricolissie is 38ontwee gheslegen ende ghesoden in borne

1210 Karabe Rood onderstreept.

1211 K Lombarde, 3 regels hoog (5-7), met representant in linkermarge.

1212 Karabe Rood onderstreept.

1213 strangura Lees: stranguria.

1214 Laureola Rood onderstreept.

1215 L Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1216 Laureola Rood onderstreept.

1217 Ricolissie Rood onderstreept.

1218 L Lombarde, 3 regels hoog (32-34).

1219 Liquirissie Rood onderstreept.

[p. 246]

1Ende dan wtten borne ghenomen ende 2het sop wtte gheperst Ende dat sop ghe- 3droghet dat heetmen het sop van ri- 4colissien Ende ververscht alre best 5die kele Ende die borst ¶ Ende coelt die 6maghe die verbernt van hitten 7¶ Honts tonghe¹²²⁰ 8L¹²²¹ingua canis¹²²² Dat es honts 9tonghe Ende es heet ende versch 10jnden eersten grade ¶ Ende pro- 11perlike soe starcket goyen Ende meer- 12ret luxurie ¶ Lupinus¹²²³ 13L¹²²⁴upinus¹²²⁵ es heet ende droghe inden 14derden grade Ende lupini dat 15sijn manieren van bonen ende 16wassen ouer berch ¶ Si purgeren 17rode colere ¶ Sij sijn goet yeghen 18zwere vander leuere ¶ Si purgieren 19water ende wasschen het lichame 20¶ Het sop ghedroncken vanden 21crude doet seere sciten Ende opent 22verstopheit ghesoden metten sope 23vander leuere ¶ Ende gheneest apos- 24teumen die van bloede comen ¶ Ende 25gheneest die gheelsucht ¶ Ende 26veruerscht den lichame ¶ Ende 27verblust hitte ¶ Ende gheplaestert 28op die milte gheneest die zweere 29mitter spoet ¶ Ende ghedropen jn 30die ooren zuuertse van allen vuylhei- 31den ¶ Ende doet het selue jn die nese 32¶ Ghetempert mit olien van 33rosen vercoelt die stede die verhittet 34es ¶ Lignum aloes¹²²⁶ 35L¹²²⁷ignum aloes¹²²⁸ Es een hout ende 36wast in sommighen steden jn jn- 37dia Ende es van twee manieren

1220 Honts tonghe Rood onderstreept.

1221 L Lombarde, 3 regels hoog (8-10), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1222 Lingua canis Rood onderstreept.

1223 Lupinus Rood onderstreept.

1224 L Lombarde, 3 regels hoog (13-15).

1225 Lupinus Rood onderstreept.

1226 Lignum aloes Rood onderstreept.

1227 L Lombarde 3 regels hoog (35-37), met representant in linkermarge.

1228 Lignum aloes Rood onderstreept.

[p. 247]

1Een datmen heet gomme dat es het beste 2Het ander dat heetmen Cumat Dat 3derde Sanne Alle sijn sij heet ende 4droghe jnden tweeden grade Ende confor- 5teren die herssenen Ende zuueren die leden 6binnen ¶ Ende scheyden meest wijnt vander 7maghen Ende openen die verstoptheiden ¶ Ende 8stopt den lichame ¶ Lignum aloes¹²²⁹ vecht 9yegen orine die vloyt dat van couden 10coemt Ende bij fauten vander blasen ¶ Lolium¹²³⁰ 11L¹²³¹Olium¹²³² es heet ende drooghe jnden 12derden grade Ende dunnet groue 13humoren ¶ Ende es goet yeghen 14water dat coemt van verstoptheiden vander 15leuere Ende vander milte Ende vander galle 16¶ Ende ghedroncken doet steruen alle 17manieren van gallen inden lichaem noch- 18tan soe maect het hooft zwere Ende 19deert der maghen ¶ Scume van goude¹²³³ 20L¹²³⁴itargium¹²³⁵ dat sijn scume van gou- 21de Of van zeluere Sommige wa- 22nen dat tusschen heet ende cout es 23¶ Dyascorides¹²³⁶ seit dattet es 24stoppende ende veruollet alle die leden 25mit goeden vleyssche die ghehoelt zijn 26¶ Ende es oec goet yegen vloyende vleysch 27Ende es goet yegen drope Ende yeghen 28vul¹²³⁷ vuylheit jn de dyen Ende in die 29benen ¶ Ende gheneest allen wonden ende 30alle puysten ¶ Ghesoden in olye ghe- 31neest jn wat puysten dattet is gheneest 32¶ Ende ghesmeert dair mede dat 33hooft ende den rugghe dodet die lusen 34¶ Ghedweghen litar¹²³⁸ litargirum wer- 35ket bet danne niet ghedwegen ¶ Lacca¹²³⁹ 36L¹²⁴⁰acca¹²⁴¹ es heet ende droghe jnden 37tweeden grade Ende opent verstoptheit

1229 Lignum aloes Rood onderstreept.

1230 Lolium Rood onderstreept.

1231 L Lombarde, 3 regels hoog (11-13), met representant in linkermarge.

1232 LOlium Rood onderstreept.

1233 Scume van goude Rood onderstreept.

1234 L Lombarde, 4 regels hoog (20-23).

1235 Litargium Rood onderstreept. Lees: litargirum.

1236 Dyascorides Rood onderstreept.

1237 vul Contemporaine doorhaling.

1238 litar Contemporaine doorhaling.

1239 Lacca Rood onderstreept.

1240 L Lombarde, 2 regels hoog (36-37), met representant in linkermarge.

1241 Lacca Rood onderstreept.

[p. 248]

1vander leuere ¶ Ende conforteert ¶ Ende 2es goet yeghen die gheel sucht ¶ Ende 3werct oec best ghedwegen dan niet 4ghedweegen ¶ Lapis lasuli¹²⁴² 5L¹²⁴³apis lasuli¹²⁴⁴ Dat ee¹²⁴⁵ es een steen 6die es cout ende droghe jnden ijten 7grade ¶ Ende purgiert dwin- 8ghinge natuerlike miracolie ¶ Ende 9men gheuet gheerne den ghenen die 10in onmacht vallen van humoren van 11miracolien ¶ Ende yeghen het hert euel 12¶ Ende yeghen den vierden dach corts 13¶ Ende properlike purgiert miraco- 14lie ghedwegen ende ghedroncken doet ke- 15ren sonder pine ¶ Louessche¹²⁴⁶ 16L¹²⁴⁷Euisticum¹²⁴⁸ Dat es louessche Ende 17es heet ende droghe jnden derden 18grade ¶ Ende doet spise verteren 19¶ Ende opent verstoptheit van couden 20humoren ¶ Ende verscheiden vander leuere 21¶ Ende socht die zwere vander maghen 22Ende verdrijft wijnt ende opblasinge 23Ende rammelinghe van torceoen ¶ Ende 24doet wel orine maken ¶ Ende doet men- 25strua hebben ¶ Wilt vlas¹²⁴⁹ 26L¹²⁵⁰Imaria¹²⁵¹ Dat es wilt vlas Ende 27es heet ende droghe ¶ Ende ont- 28stopt die milte Ende die leuere Ende 29die niere ¶ Ende doet wel orine ma- 30ken ¶ Ende es goet yeghen die vercoude 31conte ¶ Ende es goet yeghen die gheel 32sucht ¶ Ende es goet gheplaestert 33mit aysine op artentike Ende socht 34dwedom ¶ Roy¹²⁵² 35L¹²⁵³Entigines aque¹²⁵⁴ Dat es roy dat 36op het water vliet Ende es cout 37ende droghe ¶ Ende es goet op 38heete aposteumen Ende op alle heete

1242 Lapis lasuli Rood onderstreept.

1243 L Lombarde, 3 regels hoog (5-7), met representant in linkermarge.

1244 Lapis lasuli Rood onderstreept.

1245 ee Contemporaine doorhaling.

1246 Louessche Rood onderstreept.

1247 L Lombarde, 3 regels hoog (16-18), met representant in linkermarge.

1248 LEuisticum Rood onderstreept.

1249 Wilt vlas Rood onderstreept.

1250 L Lombarde, 3 regels hoog (26-28), met representant in linkermarge.

1251 LImaria Rood onderstreept.

1252 Roy Rood onderstreept.

1253 L Lombarde, 3 regels hoog (35-37).

1254 LEntigines aque Rood onderstreept. Boven de tweede e staat een overbodige tilde.

[p. 249]

1steden want het verslaet hitte ¶ Docke¹²⁵⁵ 2L¹²⁵⁶appa¹²⁵⁷ inversa Dat es boter docke 3Si es heet ende droghe ¶ Si es 4goet yeghen drope Ende seitter 5Ende yeghen puysten Ende rudichede 6¶ Latuwe¹²⁵⁸ 7L¹²⁵⁹actuca¹²⁶⁰ Dat es latuwe Si es 8cout ende es goet ghenomen yegen 9heete ziecheiden ¶ Si vercoelt 10den lichame ¶ Si es goet op heete 11aposteumen ¶ Si es goet gheplaestert 12op den slaep yegen heete hooftzweere 13Ende alle hete steden coeltet ¶ Paerte¹²⁶¹ 14L¹²⁶²apacium¹²⁶³ acutum Dat es paerte 15Si es heet ende droghe jnden ijten 16grade ¶ Si ontstopt die coude 17milte Ende rijpt humoren vander milten 18¶ Si es goet yeghen drope Of puys- 19ten Off seitter Of morfea Ende yeghen 20scorftheit ¶ Ronde paerte¹²⁶⁴ 21L¹²⁶⁵apacium¹²⁶⁶ Dat es ronde paerte 22diemen heet docke Si warct 23alle dat selue dat de scarpe paer- 24te doet die voren staen ¶ Lelye¹²⁶⁷ 25L¹²⁶⁸ilium¹²⁶⁹ dat es lelie Ende es goet 26om coude zweeren te doene ripe- 27ne jst datmense siedet mit smou- 28te ofte mit olyen ende legghetse dair 29op ¶ Ende es goet yegen die couke Ende 30yeghen alrehande zweren ¶ Die wor- 31telen vander lelien es goet ghedro- 32ghet ende puluer dair of ghemaect Ende 33dat salmen temperen mit rose water 34ende latent dan weder droghen Aldus 35salmen doen iij daghen ofte iiij ende dan 36salment striken op het aensichte dat sal 37het aensicht schoen maken 38¹²⁷⁰ ¶ Mirabolani¹²⁷¹

1255 Docke Rood onderstreept.

1256 L Lombarde, 3 regels hoog (2-4).

1257 Lappa Rood onderstreept.

1258 Latuwe Rood onderstreept.

1259 L Lombarde, 3 regels hoog (7-9).

1260 Lactuca Rood onderstreept.

1261 Paerte Rood onderstreept.

1262 L Lombarde, 3 regels hoog (14-16).

1263 Lapacium Rood onderstreept.

1264 Ronde paerte Rood onderstreept.

1265 L Lombarde, 3 regels hoog (21-23), met representant in linkermarge.

1266 Lapacium Rood onderstreept.

1267 Lelye Rood onderstreept.

1268 L Lombarde, 3 regels hoog (25-27), met representant in linkermarge.

1269 Lilium Rood onderstreept.

1270 38 Gebruiksspoor in ondermarge van onbeholpen hand: imitatie van 'jst datmense ... zweren' (r. 27-30).

1271 Mirabolani Rood onderstreept.

[p. 250]

1M¹²⁷²Irabolani¹²⁷³ sijn van vijf ma- 2nieren Citrinus Kebulus Bel- 3liricus Emblicus Ende sijn vruch- 4ten van vele bloemen sij sijn gomach- 5tich ende bij hairre gomachticheit doen 6sij scijten Sij sijn alle cout ende droghe 7Sommighe seggen dat mirabolani 8citrini cout es jnden eersten grade ende 9droghe jnden tweeden grade Alle pur- 10gieren sij Mirabolani citrini purgiert 11meest vanden anderen Ende purgiert pro- 12perlike ende es hete colere dat es rode colere 13Ende men gheuet yegen die gheelsucht 14Ende yeghen den anderen dach corts Ende 15 yeghen verstopheit vander leuere van 16onghetemperde hitte ¶ Ende purgiert 17oec die maghe Ende die dermen Ende 18men gheuet mit verscheiden mit dranc- 19ke Off mit sope vander grise conte 20Off mit hoye ¶ Men puluert ende 21men leitet des auons in weke ende 22des morghens soe pre¹²⁷⁴ perstment 23dore enen doeke ende drinket het sop 24¶ Men salt niet sieden want sine 25gommicheit soude metten dome off 26met walmen vte draghen ende het sou- 27de verliesen sine cracht ¶ Danindi¹²⁷⁵ 28es cout ende droghe Ende purgiert spoe- 29delike alse citrinus doet Ende purgiert 30rode colere maer niet alsoe spoedelike 31als citrinus doet ¶ Sommighe meisters 32seggen dat citrini et indi beide sijn 33van enen bome maer dat citrini es 34onripe als men leest Ende jndi dat es 35ripe ende droghe jnden eersten grade ¶ 36Beide conforteren sij die maghe Ende ver- 37bernende colere ¶ Indi werct in die 38selue ziecheide dair citrinus in werct

1272 M Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge.

1273 MIrabolani Rood onderstreept.

1274 pre Contemporaine doorhaling.

1275 Danindi Transcriptie onzeker.

[p. 251]

1Belliri ende emblici wercken jn dat selue 2dat kebuli doet ¶ Dese drie purgeren 3alle humoren die van miracolien comen 4ende van ziecheit Ende van verbernende 5miracolien ¶ Dair naest purgeren sij 6rode colere Ende sij purgieren spenen 7¶ Ende men gheeftse oec yeghen donc- 8ker ooghen ¶ Manna¹²⁷⁶ 9M¹²⁷⁷anna¹²⁷⁸ es ene gomme van enen 10bome Si es cout ende droghe ¶ 11Sij doet sciten rode colere dair nae 12miracolie ¶ Ende men gheuetse yegen 13ziecheiden die van roder coleren comen 14¶ Ende yeghen den anderen dach corts ¶ 15Ende yegen quade appetijt van colerien 16¶ Ende yegen onghetemperde leuere van 17hitten ¶ Ende men gheuet mit anderen 18medechine als trifera sarrasenica 19Of in drancke ¶ Men gheuet oec 20in warmen borne Off mit couden bor- 21ne ¶ Men en salt niet sieden noch oec 22cassia fistula ¶ Manna bluscht ber- 23nende cortse ¶ Ende ververscht oec 24die borst ¶ Mircus¹²⁷⁹ 25M¹²⁸⁰Ircus¹²⁸¹ es cout jnden eersten grade 26ende droghe jnden tweeden grade 27¶ Die roke van mircus vecht 28teghen die heete dome int hooft ¶ Ende 29droghet heete aposteumen ghepuluert 30¶ Ghebernet ende ghepuluert ende 31ghetempert mit olyen gheneest won- 32den ¶ Ende droghet die verscheit vten 33ooren het sop in die ooren ghedropen ¶ Ende 34mit wine ghesoden es goet yegen menisoen 35¶ Groene ghetempert mit aysine 36ende gheplaestert op het hooft stremmet 37het bloet vter nesen ¶ Ende ghesoden in 38borne es goet een wijff dair in geseten 39die de conte wt gaet ¶ Ende es goet

1276 Manna Rood onderstreept.

1277 M Lombarde, 3 regels hoog (9-11), met representant in linkermarge.

1278 Manna Rood onderstreept.

1279 Mircus Rood onderstreept.

1280 M Lombarde, 3 regels hoog (25-27), met representant in linkermarge.

1281 MIrcus Rood onderstreept.

[p. 252]

1gheplaestert op die wedom van arten- 2tike ¶ Ghesoden in borne ende een wijff 3dair jnne gheseten doet droghen hu- 4moren die vloyen ter conten Off in die 5¹²⁸² moeder ¶ Ghesoden in borne ende 6het hooft dair mede ghedweghen con- 7conforteert¹²⁸³ ende meerret het haer 8Ende zuuert het hooft van puysten ende 9van scellen ¶ Olie dair off gemaect 10doet haer wassen ¶ Ende starcket den 11ghenen die vele zweeten van vele ziec- 12heiden ¶ Ende die lichame dair mede 13ghesmeert doet die gaten sluten vander 14huut Ende verbiedet het zweeten 15¶ Mastic¹²⁸⁴ 16M¹²⁸⁵astic¹²⁸⁶ Es ene gomme Si es heet 17ende droghe jnden tweeden grade 18¶ Ende purgiert fleumen ende 19doetse scheiden ¶ Ende verhit die maghe 20¶ Ende verwect den appetijt ¶ Ende ver- 21drijft wijnt ende opblasinghe jn die ma- 22ghe Ende inden lichame ¶ Ende doet ghe- 23zwel scheiden jn die leuere ¶ Ghe- 24puluert ende ghetempert mit olien 25van rosen ende ghesmeert op die ma- 26ghe conforteertse ¶ Dat selue claert 27oec die huut ¶ Diascorides¹²⁸⁷ seit mas- 28tic es goet den ghenen die bloet kaaren 29off spuwen off racsen ¶ Ian van da- 30mas¹²⁸⁸ seit Mastic ghedroncken mit 31couden borne conforteert die maghe Ende 32verdrijft die vloyende verscheit vander 33maghen Ende mit warmen dinghen en hel- 34pet niet gegeuen Maer es goet mit 35couden borne ghegeuen yegen menisoen Ende 36torceoen Ende yeghen hooftzweere die coemt 37van scarper medechinen die te zeere 38sciten doen ¶ Macis¹²⁸⁹ 39M¹²⁹⁰acis¹²⁹¹ dat es die scortse vanden bome

1282 5 Gebruiksspoor in linkermarge: 'nota'.

1283 conconforteert Lees: conforteert.

1284 Mastic Rood onderstreept.

1285 M Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1286 Mastic Rood onderstreept.

1287 Diascorides Rood onderstreept.

1288 Ian van damas Rood onderstreept.

1289 Macis Rood onderstreept.

1290 M Lombarde, 2 regels hoog (39 en in ondermarge), met representant in linkermarge.

1291 Macis Rood onderstreept.

[p. 253]

1ja van riseren die de note musscate dra- 2ghet Ende coemt wt jndia Sine na- 3ture es heet ende droghe inden tweeden 4grade ¶ Ende conforteert die milte Ende 5die maghe ende die leuere Ende zuuert 6alle hairre vuyllicheit ¶ Ghetem- 7pert mit olien van violetten ende jn de 8nese ghedaen doet niezen Ende zuuert 9van fleumen ¶ Mente¹²⁹² 10M¹²⁹³ente¹²⁹⁴ es heet ende droghe jnden 11tweeden grade ¶ Ende conforteert 12die maghe ¶ Ende dicwijle ghe- 13gheten dodet die wormen ¶ Ende doet 14wel goyen ¶ Drauel dair off ghe- 15neest aposteumen an die cullen dair 16mede ghedwegen ¶ Mente¹²⁹⁵ gheplaes- 17tert op wijfs mammen doet scheiden melc 18die dair vergadert es ¶ Het sop ghe- 19menghet mit een lettel seems ende 20in die ooren ghedaen socht die zweere 21die van couden coemt Ende van wijnde 22¶ Ende socht die hooftzweere ¶ Ende 23ghestampt mit soute es goet ghe- 24plaestert op verwoede honts bete 25¶ Het sop ghedroncken mit ghesode- 26ne wijne lichtet die pine vanden kijn- 27deren ¶ Aspaltum¹²⁹⁶ 28M¹²⁹⁷ummia¹²⁹⁸ Sommighe seggen aspal- 29tum Dat es spec Alsulke spe- 30cie vijntmen in garganen¹²⁹⁹ daer 31men lieden in deelt die ghebalsemt zijn 32datse die wormen niet eten en souden 33noch oec saen vorten Ende es heet ende 34droghe jnden derden grade ¶ Ende es goet 35yeghen het herssebecken dat gescoert es 36¶ Ende es goet op alle coude zenewen 37die ghequest sijn Ende stremmet bloet jn 38wonden ¶ Ende ghemenget mit olie van

1292 Mente Rood onderstreept.

1293 M Lombarde, 3 regels hoog (10-12), met representant in linkermarge.

1294 Mente Rood onderstreept.

1295 Mente Rood onderstreept.

1296 Aspaltum Rood onderstreept.

1297 M Lombarde, 3 regels hoog (28-30), met representant in linkermarge.

1298 Mummia Rood onderstreept.

1299 garganen Transcriptie onzeker.

[p. 254]

1vliendere ende jn die nese ghedaen doet 2niezen / ende socht die hooftzweere die 3van couden coemt ¶ Mirre¹³⁰⁰ 4M¹³⁰¹Irra¹³⁰² Dat es mirre Ende es 5heet ende droghe jnden tweeden 6grade ¶ Ende es goet yegen 7alle manieren van wormen inden lich- 8aem ¶ Het dode kijnt Ende dat net 9dair het kijnt in leit driuet vter 10conten Ende dunnet den mont vander 11 conten ende opent ¶ Ende mit sope van 12alsene of van ruten jn die conte ghe- 13daen doet menstrua hebben ¶ Andro- 14macus¹³⁰³ seit dat die borst zuuert ende 15wonden jnde kele ¶ Mirre¹³⁰⁴ ghetempert 16mit wine ende gheplaestert opt hooft 17socht den hooftzweere Ende stremmet vloyen- 18de ooghen ¶ Mirre¹³⁰⁵ ghemenget in cole- 19rien zuuert de ooghen die ghewont 20sijn ende maectse claer ende droghe Ende 21sacht die oghe sceydelen ¶ Papple¹³⁰⁶ 22M¹³⁰⁷alua¹³⁰⁸ Dat es papple Sij es cout 23jnden tweeden grade ende versch jnden 24eersten graet ¶ Mit wine ghe- 25soden ende gheplaestert op clieren Ende op 26aposteumen Ende op wijfs mammen ghe- 27neset all / ende zuuert die viue¹³⁰⁹ wiuen 28vander pine ¶ Ende doet wel orine 29maken Ende breect den steen ¶ Ende 30socht artetike ¶ Ende gheneest jn de 31darmen wonden die van humoren co- 32men ¶ Ghesoden ende den mont dair 33mede ghedweeghen socht de tantzweere 34¶ Nese blade¹³¹⁰ 35M¹³¹¹Ille folium¹³¹² Dat es nese blaede 36Ende es heet ende droge jnden ijten 37grade ¶ Ende heelt wonden 38Ende es een goede drancke in¹³¹³ won-

1300 Mirre Rood onderstreept.

1301 M Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

1302 MIrra Rood onderstreept.

1303 Andromacus Rood onderstreept.

1304 Mirre Rood onderstreept.

1305 Mirre Rood onderstreept.

1306 Papple Rood onderstreept.

1307 M Lombarde, 3 regels hoog (22-24), met representant in linkermarge.

1308 Malua Rood onderstreept.

1309 viue Contemporaine doorhaling.

1310 Nese blade Rood onderstreept.

1311 M Lombarde, 3 regels hoog (35-37), met representant in linkermarge.

1312 MIlle folium Rood onderstreept.

1313 in Achter 'in' staat een doorgehaalde vlek.

[p. 255]

1den ¶ Ende ontstopt die leuere ¶ Ende 2doet wel orine maken Ende het wijff 3hairre stonden hebben ¶ Ende stremmet 4bloet jn de nese Ende jn spenen ¶ 5Ende gheneest die kele van bloede ¶ 6Ende doet ripen coude humoren 7 ¶ Milium¹³¹⁴ 8M¹³¹⁵Ilium solis¹³¹⁶ es heet ende droge jnden 9derden grade Men heetet tset gre- 10mul ¶ Ende es goet yegen die coude nie- 11re ¶ Ende doet wel orine maken ¶ Ende 12breect den steen ¶ Zeylsteen¹³¹⁷ 13M¹³¹⁸agnes¹³¹⁹ Dat es toghe steen Ende 14es heet ende droghe jnden derden 15grade ¶ Aristotiles¹³²⁰ seit dat- 16men vijnt jn ripa maris Ende es 17een zee jn jndia dair die berch van 18toghesteene leit Ende gheen scip en es 19soe coene dat dair bij derue varen 20dat yserine naghele an heeft want 21quamet dair die toghesteene soude- 22ne treckene anden berch van desen 23steene ¶ Ghedroncken ene scrupele of 24ij scrupelen es goet den ghenen de ghewont 25sijn mit gheuenijnden wapenen ¶ 26Ende men salt drincken mit melke 27¶ Gheminghet mit anderen plaesteren 28trecket ghescot wtten wonden ¶ Ru- 29fus¹³²¹ seit toghesteen conforteert die 30ghene die melancolici sijn ¶ Ende ver- 31drijft in hem ghezwel ¶ Zeem¹³²² 32M¹³²³el¹³²⁴ Dat es zeem Ende es heet ende 33droghe jnden tweeden grade Ende 34heeft een lettel scarpar¹³²⁵ natu- 35re nader re¹³²⁶ nature vander apie ¶ Zeem¹³²⁷ 36vaghet die vuylheit jn die aderen 37Ende es best den ghenen die van versscher na-

1314 Milium Rood onderstreept.

1315 M Lombarde, 2 regels hoog (8-9).

1316 MIlium solis Rood onderstreept.

1317 Zeylsteen Rood onderstreept.

1318 M Lombarde, 3 regels hoog (13-15).

1319 Magnes Rood onderstreept.

1320 Aristotiles Rood onderstreept.

1321 Rufus Rood onderstreept.

1322 Zeem Rood onderstreept.

1323 M Lombarde, 3 regels hoog (32-34), met representant in linkermarge.

1324 Mel Rood onderstreept.

1325 scarpar Lees: scarper.

1326 re Contemporaine doorhaling.

1327 Zeem Rood onderstreept.

[p. 256]

1turen sijn Ende oude lieden want die ver- 2keret in hem ter spoet in bloede ¶ Ende 3es onnuttelike heete lieden op dat sij heet 4ende droghe sijn van complexien want 5die scarpheit vanden zeeme meerret 6in hem hetten ende verbernet in hem heeter 7coleren ¶ Seem heeft vele manieren 8jn elker tijt vanden jaire bij hem seluen 9dat es lentijn Somer herwest wijnter 10Ende is best jnden lentijn Ende jnden her- 11west quaetste ende es grof Ende om 12sine harde substancie soe mindert sine 13cracht Die bijde neemt te menegher 14stede hair voetsel an die amandelen 15ane calament / an aueroene / an ori- 16ganum Ende diere ghelike zeem ghe- 17scumet mit amandelen gheminghet 18ende ghegorgelt jn die kele socht die 19hoeste Ende die mit pine orine maect 20Ende socht ende verscht den lichaem ende 21zuuert zeitter ghesoden¹³²⁸ ende dair op 22ghedaen ¶ Seme¹³²⁹ ghetempert 23mit mele van bonen zuuert sproeten 24 ¶ Seme¹³³⁰ ghemenghet mit apien 25Ende mit calamente es te bitter ende te 26droghere daer omme ist goet yegen dat 27grote euel ende juchticheit ¶ Ende 28zuuert wonden van vuyllen ettere ende 29meest vul¹³³¹ vuylheit die jn de ooren 30es Ende omme dat bye hare voetsel 31ane die alsene neemt an dorigane 32ende an aueroene ende dier ghelike soe 33es het seem suuerende ende meest 34openende ende helpt der leuere die ver- 35stopt es Ende helpt ter gheelsucht 36Ende den watere mit hoyen vander gheit

1328 ghesoden Voor 'ghesoden' staat een dichtgelopen g.

1329 Seme Rood onderstreept.

1330 Seme Rood onderstreept.

1331 vul Contemporaine doorhaling.

[p. 257]

1ghedroncken ¶ Ende ghescumet ende 2ghedroncken es goet yegen beten van ve- 3nijnden beesten¹³³² honden off verwoet ¶ Ende 4omme dat seme menighe manieren an 5hem heeft soe salment yegen menigher- 6hande dinc gheuen ende in menigherhande 7manieren salment nemen sommige rauwe 8sommighe ghesoden / mit vele waters ghe- 9scumet Sommighe siedent bij hem sonder 10meer op die colen dattet dicke wert 11sonder water ¶ Seme¹³³³ ghenomen 12rauwe maect wijnt ende opblasinghe 13ende waghinge¹³³⁴ ¶ Seme¹³³⁵ mit vele bor- 14nes ghesoden soe dat dunne sij dat ma- 15ket verscheit ende en heeft ghene scarp- 16heit Ende het maect den lichaem starc 17Ende en maect ghene wijnt Ende het en 18doet niet walgen Maer het opent den 19lichaem mitter spoet ¶ Ende voet die 20borst ende sacht die droecheit ¶ Ende 21doet wel orine maken ¶ Seem¹³³⁶ ghe- 22soden ende niet ghescumet es scarpst van 23all ende heeft meer scarpheiden nochtan 24heeft het enen cracht het doet orine 25maken ghelike dat mit borne ghesoden 26es ¶ Muskeliaet¹³³⁷ 27M¹³³⁸vscus¹³³⁹ Dat es een dier dat jn 28jndia es ende wt sine lichaem 29soe coemt muskeliaet Sommeghe seg- 30gen dat stront es Sommighe seggen dattet 31bloet es dat in hem gadert al volle alst 32hem wrijft an enen boem soe vallet 33wt hem ¶ Sijn nature es heet ende droge 34jnden tweeden grade Ende es goet ouden 35lieden ¶ Die roke dair af conforteert 36ende socht ghezwel dat van colera coemt 37¹³⁴⁰ ¶ Ende doet wijnt scheiden in alle die leden

1332 beesten Contemporaine doorhaling.

1333 Seme Rood onderstreept.

1334 waghinge Lees: walghinge.

1335 Seme Rood onderstreept.

1336 Seem Rood onderstreept.

1337 Muskeliaet Rood onderstreept.

1338 M Lombarde, 2 regels hoog (27-28), met representant in linkermarge.

1339 Mvscus Rood onderstreept.

1340 37 Gebruiksspoor in rechtermarge van onbeholpen hand: imitatie van 'dat es ... sine' (r. 27-28). Gebruiksspoor in ondermarge van dezelfde hand (moeilijk leesbaar): 'goedtcienste maria weest gegruet alre suetste maria weest gegruet alre genadichste mariaget maria du bist die alre heilichste maria end moede gods ende dies alre'.

[p. 258]

1Ende doet niezen ¶ Ende mit een lettel 2Canfers ende sofferaen eist goet yeghen 3couden hooft zweere ¶ Ghemenghet 4mit olien van vliendere ende die leden 5dair mede ghesmeert meerret lust 6van goyene ¶ Sommighe seggen datmen 7beuer nemen mach euen zwaer voer 8muscus ¶ Muscus een¹³⁴¹ es een dierkijn 9minder dan een ratte ende es grijs men 10maecter off lactuarie diemen heet du- 11nuscum¹³⁴² Ende sij es goet yegen alle deren vander 12herten ¶ Mallinghe¹³⁴³ 13M¹³⁴⁴andragora¹³⁴⁵ Dat sijn mallinghe 14ende sijn wortelen van enen crude 15als man ende wijff Die man heeft 16bladen als beet coelen Ende het wijff als la- 17tuwe Die vter aerden trecte hij storue off 18dat hij hadde xxx jair Die man helpt 19den man Ende het wijff helpt den wiue 20 ¶ Het hooft vanden man es goet yegen 21hooftzweere ¶ Die oghen yegen die ooghen 22Ende alzo elc let vanden mellecke yegen 23elc let vanden man Ende alsoe vanden wi- 24ue ¶ Een wijff die een knecht dragen 25wil sij sal nutten vanden man mit wi- 26ne ¶ Ende in wat leden dat de mensche 27ziec es hij neme¹³⁴⁶ vanden seluen leden ende 28drinct mit wine hij gheneest ¶ Die 29vanden man droncke hij soude legghen off 30hij doot ware Ende men stampet mit aysine 31Rute ende genciane ende dropet jn die 32ooren hij staet weder op ende ontwaket 33 ¶ Mandragora¹³⁴⁷ es oec een boem ende 34hij doet het selue dat beilde off opium 35doet ¶ Wolle¹³⁴⁸ 36N¹³⁴⁹igelle¹³⁵⁰ Dat es wolle Ende es heet ende 37droghe jnden derden grade ¶ Ende scey- 38det wijnt ende opblasinge in

1341 een Contemporaine doorhaling.

1342 dunuscum Lees: di(a)muscum?

1343 Mallinghe Rood onderstreept.

1344 M Lombarde, 3 regels hoog (13-15), met representant in linkermarge.

1345 Mandragora Rood onderstreept.

1346 neme Boven de tweede e staat een doorgehaalde tilde.

1347 Mandragora Rood onderstreept.

1348 Wolle Rood onderstreept.

1349 N Lombarde, 3 regels hoog (36-38), met representant in linkermarge.

1350 Nigelle Rood onderstreept.

[p. 259]

1die maghe Ende in die darmen ¶ Ende dro- 2ghet vloyende humoren ¶ Mit seme ghe- 3tempert ende ghedroncken breect den steen 4in die niere ende jn die blase ¶ Ende doet 5wel orine maken Ende die wiuen hairre 6stonden hebben ¶ Dat selue es goet yegen 7wit morfea ¶ Ende es goet mit aysi- 8ne gheplaestert op drope Ende op puys- 9ten ¶ Ende ghedroncken doet steruen die 10wormen ¶ Ende verdrijft coertsen die van 11fleumen comen ¶ Ende es goet yeghen 12dat grote euel Ende yeghen yuchticheit 13Nochtan vele ghenomen brenghet jn 14die doot ¶ Sout¹³⁵¹ 15N¹³⁵²itrum¹³⁵³ es van vele manieren Ende 16es maniere van soute Dair es een 17dat coemt van armenien ende vte 18arabien ende doet sciten Ende es heet ende 19droghe ende purgeert fleume ende lime- 20ghe humoren ¶ Ende es goet yegen het water 21 ¶ Ende yegen coude ziecheide ¶ Ende 22yg¹³⁵⁴ yegen yuchticheit ¶ Ende yeghen ar- 23tetike ¶ Ende trect die verssche humoren 24wtten wonden beide die dair sijn jn die 25juncturen ¶ Ende men scarpter mede 26benedicta off yralogodion of yerapi- 27gra galieni Men nemes enen scrupele¹³⁵⁵ scru- 28pele teenre purgacien ¶ Nitrum es 29claer ende lichtende Ende deert der maghe 30dair wijnt jn es Maer het helpt ghe- 31droncken mit anderen medechinen die vore 32staen ¶ Ende het verdriuet dat witte 33op die ooghen mit olie ghetempert ¶ 34Ende ghetempert mit aysine ende jn die 35ooren ghedropen verdriuet gheruut ende 36wijnt ende zwaerheit Ende droghet hu- 37moren die dair toe vloyen 38¶ Note musscate¹³⁵⁶

1351 Sout Rood onderstreept.

1352 N Lombarde, 3 regels hoog (15-17).

1353 Nitrum Rood onderstreept.

1354 yg Contemporaine doorhaling.

1355 scrupele Het teken lijkt meer op een dragme-teken, dat veranderd is in een (atypisch) scrupel-teken.

1356 Note musscate Rood onderstreept.

[p. 260]

1N¹³⁵⁷ux musscata¹³⁵⁸ Dat es note mus- 2scate Ende sijn heet ende droghe 3jnden tweeden grade ¶ Ende ver- 4blusschet een stinkende mont ¶ Ende 5doet wel verteren die spijse ¶ Ende 6verdriuet wijnt ¶ Ende conforteert die 7leuere Ende die maghe Ende wast den licha- 8me ¶ Note musscate¹³⁵⁹ zuuert die huut 9van seittere Van sproeten Van dropen 10dat seit galienus ¶ Ende ghesceydet oec 11ghezwel jn die milte Ende in de leuere 12 ¶ Noten¹³⁶⁰ 13N¹³⁶¹ucleus¹³⁶² Dat sijn noten Sij sijn 14heet jnden tweeden grade Ende 15droghe jnden derden grade ¶ Sij 16breken den steen in die niere ende in die 17blase ¶ Si doet orine maken ¶ Ende 18zuueren den lichaem van vorten humoren 19 ¶ Tremeren¹³⁶³ 20N¹³⁶⁴enufar¹³⁶⁵ Dat sijn tremeerbloe- 21men die in watere staen Sij sijn 22cout ende versch jnden derden grade 23 ¶ Ende gheneest zweere vanden houede 24ende vanden ooren ende sochtetse dair op ge- 25daen ¶ Ende gheneest alle ziecheit 26die van bloede coemt ende van roder 27coleren ¶ Sirop dair of es goet ye- 28ghen hoeste die van hitten coemt ¶ Ende 29bluscht cortse van bloede ende van roder 30colere ¶ Ende verdrijft waken ¶ Olie 31dair off ghemaect ende dat hooft dair 32mede ghesmeert Ende jn die nese ghe- 33daen doet niezen Ende helpt oec 34 ¶ Kerssen¹³⁶⁶ 35N¹³⁶⁷ascurcium¹³⁶⁸ Dat es kersse Ende es 36van tween manieren wit ende root 37Beide sijn sij heet ende droghe

1357 N Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge.

1358 Nux musscata Rood onderstreept.

1359 Note musscate Rood onderstreept.

1360 Noten Rood onderstreept.

1361 N Lombarde, 3 regels hoog (13-15), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1362 Nucleus Rood onderstreept.

1363 Tremeren Rood onderstreept.

1364 N Lombarde, 3 regels hoog (20-22), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1365 Nenufar Rood onderstreept.

1366 Kerssen Rood onderstreept.

1367 N Lombarde, 3 regels hoog (35-37), met representant 'na' in linkermarge (deels afgesneden).

1368 Nascurcium Rood onderstreept. Lees: Nasturcium.

[p. 261]

1inden vierden grade ¶ Ende zuuert die 2borst Ende die longhere van limeghe fleu- 3men ende gheneestse ¶ Ende v dragmen ghe- 4wreuen ende ghedroncken mit warmen 5wine doet scheyden wynt jnde darmen 6Ende lanceuel ¶ Ende ghesoden ende ghe- 7droncken stopt den lichaem / ende socht 8bijtsel jnde dermen ende voetsel dat van 9couden coemt Ende verwermt die sijden 10Ende slutet vte die verscheit vander bla- 11sen ¶ Kersse dodet die wormen Ende 12doet scheiden ghezwel vander leueren 13¶ Ende doet hebben lust van goyene ¶ 14Ende gheneest puysten ¶ Kersse gesoden 15ende het hooft dair mede ghedwegen 16slutet vte limeghe humoren ¶ Gherste¹³⁶⁹ 17O¹³⁷⁰rdeum¹³⁷¹ Dat es gherste Si es cout 18ende droghe ¶ Sij es goet ghe- 19tempert ende gheleit op erisi- 20pula ¶ Si es goet op heete aposteu- 21men ¶ Ende yegen die hitte vanden houede 22Ende vander leuere Ende vanden lendinen dair 23op gheplaestert sochtet die hitte ¶ 24Gherste ghesoden in borne es goet 25yegen alle cortse die van bloede ende 26van roder coleren comen ¶ Sij confor- 27¹³⁷² teert die leuere ¶ Die corste vanden 28ghersten brode ghebornet ende ghepul- 29uert doet haer wassen ja het hooft 30dair mede ghesmeert ende eerst ghe- 31menghet mit seme Ende langhen tijt 32ghedaen opt hooft ¶ Opium¹³⁷³ 33O¹³⁷⁴pium¹³⁷⁵ es cout jnden vierden grade 34¶ Ende ghenomen alsoe groot 35als ene vitse doet slapen datmen 36ghene hooft zwere ende gheuoelt ¶ 37Ende veel ghenomen bluscht natuerlike

1369 Gherste Rood onderstreept.

1370 O Lombarde, 3 regels hoog (17-19).

1371 Ordeum Rood onderstreept.

1372 27 Gebruiksspoor in rechtermarge: 'nota'.

1373 Opium Rood onderstreept.

1374 O Lombarde, 3 regels hoog (33-35), met representant in linkermarge.

1375 Opium Rood onderstreept.

[p. 262]

1hitte ende is sterflijc ¶ Een lettel ghe- 2menghet mit olien ende het hooft dair mede 3ghesmeert socht die hooft zweere ¶ Ende 4dair het mede ghetempert is wederslaet 5alle hitten ¶ Mandragora¹³⁷⁶ doet het sel- 6ue ¶ Origanum¹³⁷⁷ 7O¹³⁷⁸riganum¹³⁷⁹ dat es een cruut ende 8is heet ende droghe jnden derden 9grade Ende es van tween manieren 10Ende dat in houen wast dat es heetter ¶ 11Ende doet orine maken ¶ Ende doet het wijf 12hairre stonden hebben ¶ Ende verdrijft oec 13rammelinghe ende wijnt jn die darmen 14dat van grouen humoren coemt / ende van 15onuerteerde spise ¶ Ende ghedroncken 16dodet alle manieren van wormen ¶ Ende 17gheneest die ghelue socht ¶ Ende die tant- 18zwere ¶ Ende zuuert die maghe die lon- 19ghere / ende die borst van grouen humoren 20¶ Ende mit drancke dair off den lichaem 21ghedwegen gheneset drogh¹³⁸⁰ drope ende 22gheelsocht ¶ Ende claert doncker ooghen 23van fleumen ¶ Ende gheminghet mit 24wijffs melke socht die zweere jnde ooren 25¶ Oppopanax¹³⁸¹ 26O¹³⁸²ppopanax¹³⁸³ es heet ende droghe jnden 27tweeden grade ¶ Ende gheneest 28artetike jn de hande jn die hanc- 29ke Ende in voeten dat van grouen wijnde 30ende van limeghen fleumen coemt ¶ Ende 31ghedroncken mit wine gheneest die zweere 32jn die zijde Torcioen Die hoeste Coude 33pisse / drope in die blase alle dit ghene- 34set ende trecket vte ¶ Ende mit zeme 35ghedroncken off jn die conte gedaen doet 36menstrua hebben Ende verdrijft vter 37conten het dode kijnt ende het net dairt 38jn leit ¶ Ende ghesteken int gat vanden 39tanden socht die tantzweere ¶ Ende scarpt

1376 Mandragora Rood onderstreept.

1377 Origanum Rood onderstreept.

1378 O Lombarde, 3 regels hoog (7-9), met representant in linkermarge.

1379 Origanum Rood onderstreept.

1380 drogh Contemporaine doorhaling.

1381 Oppopanax Rood onderstreept.

1382 O Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

1383 Oppopanax Rood onderstreept.

[p. 263]

1in colerien ghetempert met zeem ¶ Ghe- 2menghet mit pecke ende gheplaestert ghe- 3neest beeten van verwoeden honden Ende eist 4datmens niet en heeft soe doet dat sel- 5ue galbanum oppopanac ¶ Ossis¹³⁸⁴ 6O¹³⁸⁵s¹³⁸⁶ de corde cerui ende leit jn dat 7herte vanden hert ¶ Ende es goet 8yegen dat herteuel Ende yeghen alle 9dere vander herten ¶ Wierooc 10O¹³⁸⁷libanum¹³⁸⁸ Dat es wierooc Oec soe 11heetment thus Ende is heet ende 12drooghe jnden tweeden grade ¶ Ende 13stopt ende verhit ¶ Ende claert de ooghen 14¶ Ende stremmet bloot wt wat steden dat 15het coemt ¶ Ende helpt quade wonden 16jnt set ende en laetse niet wijden ja met 17melke ghetempert ende dair op ghe- 18leit¹³⁸⁹ ¶ Ende doet scheiden groue fleumen 19¶ Ende maect die memorie starc Ende 20verdriuet ydele ghepense ¶ Ende ghe- 21kauwet tusschen die tanden mit stafiga- 22ria¹³⁹⁰ doet scheiden fleumen ende trectse 23wtten houede Ende verlicht die tonghe 24¶ Ende gheminghet mit ghesoden wine 25ende jn die ooren ghedaen socht die zwee- 26re ¶ Die scortse vanden wieroockebome 27es drogher dan die wierooc Ende dair 28omme soe stremmet se meer die vuylheit 29jn die conte Ende droghet die vuylle 30humoren ¶ Ende socht die zweere vander 31maghen ¶ Ende stremmet alle manieren 32van menisoene Ende heelt wonden die 33dair of comen in die dermen eist dat- 34ments niet en vint i wieroocx sal- 35men nemen¹³⁹¹ dragme wieroecx soe salmen ne- 36men ij dragmen galbanum ¶ Wierooc es ene 37gomme soe es oec galbanum ¶ Pertrec¹³⁹² 38P¹³⁹³Iretrum¹³⁹⁴ Dat es pertrec Ende es 39heet ende droge jnden vierden grade

1384 Ossis Rood onderstreept.

1385 O Lombarde, 3 regels hoog (6-8), met representant in linkermarge.

1386 Os Rood onderstreept.

1387 O Lombarde, 3 regels hoog (10-12).

1388 Olibanum Rood onderstreept.

1389 gheleit Voor 'gheleit' staat een doorgehaalde aanzet tot h.

1390 stafigaria Lees: stafisagria.

1391 wieroocx salmen nemen Contemporaine doorhaling.

1392 Pertrec Rood onderstreept.

1393 P Lombarde, 3 regels hoog (38-39 en in ondermarge), met representant in linkermarge.

1394 PIretrum Rood onderstreept.

[p. 264]

1¶ Ende bernet die tonghe / ende trect fleu- 2men wt den houede inden mont alsment 3kauwet tusschen twee tanden Ende dair omme 4eist goet yeghen tantzweere die van versschen 5humoren coemt ¶ Die schotse ghe- 6tempert jn wine ende ghegorgelt jn 7die kele doet vte ende suuert die kele 8¶ Ende den huug die van fleumen coemt 9Ende oec van couden ¶ Alexander¹³⁹⁵ ende 10stephanus¹³⁹⁶ oirconden dat pertrec goet 11es yeghen dat grote euel ja gedronc- 12ken ende ghetempert mit seme ¶ Ga- 13lienus¹³⁹⁷ seit pertrec es goet gehangen 14anden hals den kijnderen die dat grote euel 15te hebben plegen ¶ Ende ghetempert 16mit olyen van bayen ende dair mede 17ghesmeert alle die leden es goet yeghen 18ghichticheit Ende yeghen artentike Ende 19yeghen zenewen die liggen ende trecken 20ja dat van couden coemt ende van versschen 21humoren ¶ Ouer ene dragme van pertrec 22machmen nemen 1 semis dragme van stafisagria 23want het doet dat selue ¶ Policaria¹³⁹⁸ 24P¹³⁹⁹Olicaria¹⁴⁰⁰ es heet jnde derde grade 25Ende es dinende ende begheerlic ¶ 26Ende conforteert die maghe ¶ 27Ghedroncken ende ghepuluert mit opi- 28sacra purgiert fleumen ende miracolie 29¶ Dranc dair aff ghemaect ende een 30wijff dair jn gheseten morwet ende ghe- 31neest herde aposteumen jn die conte ¶ 32Ende gheneset hete spenen binnen jnt set 33¶ Olie dair of ghemaect opent die 34dermen ¶ Ende in die conte gedaen doet 35menstrua hebben ¶ Ende doet scheiden 36herde aposteumen jn die conte ¶ Ende 37doet wel orine maken ¶ Spenen ghe- 38smeert mit die olie opent daderen ende

1395 Alexander Rood onderstreept.

1396 stephanus Rood onderstreept.

1397 Galienus Rood onderstreept.

1398 Policaria Rood onderstreept.

1399 P Lombarde, 3 regels hoog (24-26), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1400 POlicaria Rood onderstreept.

[p. 265]

1scortse ¶ Wolle ghenet jn die olie ende 2gheleit op muse die ghewont sijn ghe- 3neestse Soe doet oec wonden ¶ Olie¹⁴⁰¹ 4P¹⁴⁰²apauer¹⁴⁰³ dat es olie Ende es cout 5ende droghe jnden tweeden grade 6¶ Ende het sop dair of ghemin- 7ghet mit olie mirtine maect zwert 8hair ende Ende¹⁴⁰⁴ conforteert colerien¹⁴⁰⁵ ¶ Cole- 9rien dair of ghemaect verdriuet op 10die ooghen die wortelen ¶ Ende ghekau- 11wet tusschen die tanden purgiert die hu- 12moren ter nezen ende het sop ghedroncken 13¶ Ende het sop suuert ende gheneest 14morfea ¶ Ende mit wine ghesoden eist 15goet gheplaestert op die ooghen Ende doet 16scheiden aldair die aposteumen ¶ Perlen 17P¹⁴⁰⁶erla¹⁴⁰⁷ Dat sijn peerlen Ende sijn 18ghetempert tusschen heet ende 19cout ende droghe Die meeste sijn 20beter dan die smale Ende die clare sijn 21beter dan die donkere Ende die ronde sijn 22beter dan die niet ront en sijn ¶ Ende 23properlike sijn sij yegen dat hert euele 24goet Ende yegen beiste van herten Ende vrese 25Ende sucht ja dat van colera coemt ¶ Ende 26zuueren ende dunnen het bloet vander herten 27¶ Ende conforteert groue ende dinne humoren 28vanden ooghen ¶ Polioen¹⁴⁰⁸ 29P¹⁴⁰⁹olium¹⁴¹⁰ Dat es polioen Ende es heet 30jnden tweeden grade Ende droghe jnden 31derden grade ¶ Ende dunnet groue 32humoren ¶ Ende es goet yeghen die gheel sucht 33dat coemt van verstoptheit vander leuere 34Ende vander milten Ende vander gallen ende ontstop- 35pet alle ¶ Ende doet menstrua hebben Ende 36doet wel orine maken ¶ Ende ontstopt 37die blase Ende die conte ¶ Ende ghedronc- 38ken mit aysine eist goet yeghen die herde 39milte ¶ Ende dranc dair off ghedroncken

1401 Olie Rood onderstreept.

1402 P Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

1403 Papauer Rood onderstreept.

1404 Ende Contemporaine doorhaling.

1405 colerien Contemporaine doorhaling.

1406 P Lombarde, 3 regels hoog (17-19), met representant in linkermarge.

1407 Perla Rood onderstreept.

1408 Polioen Rood onderstreept.

1409 P Lombarde, 3 regels hoog (29-31), met representant in linkermarge.

1410 Polium Rood onderstreept.

[p. 266]

1doet steruen alle manieren van wormen 2jnden lichame Ende trect nochtans hooft 3zweere Ende deert der maghe ¶ Pionie¹⁴¹¹ 4P¹⁴¹²ionia¹⁴¹³ Dat es pionie Ende es heet 5ende droghe jnden tweeden grade ¶ 6Ende doet menstrua hebben ¶ Ende 7ontstopt die leuere ende die milte ¶ Ende 8claert die ooghen ¶ Ende stopt den lichaem 9jnden menisoen ja mit wine ghedronc- 10ken ¶ Diascorides¹⁴¹⁴ seit datment een 11kijnt anden hals hinghe een jair dat 12het grote euele plach te hebbene Ende 13het en haddes binnen den jare niet Ende ten 14eynde vanden jare soe dedemens van des kijn- 15des hals / ende het viel weder vanden groten 16euele Ende doe hincment weder anden 17hals doe haddet pays Dair nae deedment 18weder of doen doe vielt weder vanden gro- 19ten euele Ende derdeweruen bantment den 20kijnde weder anden hals ende doe haddet we- 21der die bate ¶ Diascorides¹⁴¹⁵ seit dat 22pionie helpt allen den ghenen die dat gro- 23te euel hebben hoe dat sise nemen ¶ Psillium¹⁴¹⁶ 24P¹⁴¹⁷sillium¹⁴¹⁸ es saet Ende men vijndet 25jn die apoteken Ende es cout ende 26versch jnden derden grade ¶ Ende 27blust dorst ¶ Ende sacht droecheit ghe- 28leit in warmen watere tot dattet limech 29wert ende men drincket ¶ Het maect 30herden stront ende versch die jn die dermen 31droghen eist dat van rode colere coemt 32ende merwet die ende versschetse ¶ Ende 33meest ghemenghet mit olien van violetten 34gheleit jn borne tot dattet limich wert 35ende gheminghet mit het sop van nasschaden 36wederslaet alle hitte ende heete aposteu- 37men in erisipula geleit¹⁴¹⁹ Het saet ghe- 38leit in warmen borne ¶ Ende het sop ghe- 39menghet mit wijfs melke coelt die

1411 Pionie Rood onderstreept.

1412 P Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1413 Pionia Rood onderstreept.

1414 Diascorides Rood onderstreept.

1415 Diascorides Rood onderstreept.

1416 Psillium Rood onderstreept.

1417 P Lombarde, 3 regels hoog (24-26), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1418 Psillium Rood onderstreept.

1419 geleit Contemporaine doorhaling.

[p. 267]

1ooghen ende alle heete aposteumen Ende dat 2selue socht die zweere vanden ooghen dat 3van hitten coemt ¶ Op den slaep ghe- 4plaestert verdrijft die limicheit ¶ Ende 5gheminghet mit olien van rosen ende ghetem- 6pert mit aysine es goet op heete apos- 7teumen die van artentiken wassen 8P¹⁴²⁰iper¹⁴²¹ dat es peper Ende es zaet 9van enen bome die wast in jn- 10dia Ende heeft wortelen alst costum 11heeft ¶ Die vrucht vanden bome es 12langhe peper ende es hol Ende dair jn 13leit witte peper ende es cleyne alse gre- 14nium¹⁴²² ende wit peper eer dattet ripe es 15soe eist bouen ruwe ¶ Diascorides¹⁴²³ seit 16dat zwerte peper es drogher dan dat 17witte es ¶ Witte peper gheeftmen omme 18te conforteerne ende te verhittene ouden 19lieden ¶ Zwerte peper gheeftmen omme 20te snidene ¶ Witte peper es heet jnden 21eersten grade Ende es droghe jnt einde vanden 22vierden grade ¶ Zwerte peper es heet 23ende droghe ¶ Beide sijn sij goet yegen 24die hoeste Ende yegen die leuere dat van 25couden coemt ¶ Ende sachten zweeren vanden 26zenewen ¶ Ende zuuert die borst ende 27die longhene ¶ Ende tusschen die tanden 28ghecauwet scheidet limeghe humoren 29¶ Ende gheminghet in colerien claert don- 30ker ooghen ¶ Ende mit olie ghetempert 31ende den lichaem dair mede ghesmeert 32es goet yeghen die beuende leden ¶ Lanc 33peper es heet jnden derden grade ende versch 34jnden eersten grade Ende en doergaet niet 35alsoe haestelike als zwerte peper want 36sine versscheit verbiedet bij hem seluen 37te drogene / ende oec te snidene men proeuet 38sine verh¹⁴²⁴ verscheit men scheedet ende

1420 P Lombarde, 3 regels hoog (8-10), met representant in linkermarge.

1421 Piper Rood onderstreept.

1422 grenium Transcriptie onzeker.

1423 Diascorides Rood onderstreept.

1424 verh Contemporaine doorhaling.

[p. 268]

1eit hem seluen mitter spoet ¶ S¹⁴²⁵ Gin- 2gebere ende lanc peper conforteert ende 3doet verteeren wijnt jn die maghe Ende 4in die dermen doet oec scheiden wijnt 5P¹⁴²⁶olipodium¹⁴²⁷ Dat es wilt varenc 6Ende es heet jnden derden grade Ende 7droghe jnden tweeden grade ¶ 8Polipodium¹⁴²⁸ heeten die lieden wil- 9de varen ende wast an oude dijken ende die 10droghe sijn Ende an oude masieren Ende 11wast oec op eeken ende dat es dat beste Het 12ander en doghet niet in medecinen ¶ 13Dat op eeken wast die wortelen sijn mede- 14chinael ende die wortelen sijn buyten root 15ende binnen groene Si purgieren ende 16doen sciten miracolie Ende meest die jn die 17maghe ende in die dermen sijn ¶ Men ghe- 18uet yeghen daghelixen corts diemen heet 19cotidianus Ende ontscelt die milte van gro- 20uen humoren ¶ Ende es goet yegen den 21vierden dach corts ¶ Ende es goet yegen 22dat lanc euel ¶ Polipodium¹⁴²⁹ bringhet 23in wijnt ende torcioen Ende dair omme soe 24salmer mede gheuen mastic off venekel 25zaet ¶ Men salt sieden ene dragme mit enen 26hoene off mit zwijnen vleessche ende doen 27dair toe comijn omme den wijnt te zuue- 28renen Off anijs omme sijn quaetheit te 29dwinghene ¶ Men sal drincken het 30sop dat purgiert miracolien ende fleumen 31¶ Sommighe seggen dat gedroncken 32iij dragmen van polipodium ende cassia fistula ende 33een lettel anijs enen weke dit helpt 34den ghenen die lazarus sijn ¶ Polipo- 35dium¹⁴³⁰ wel ghestampt mit zwinen smou- 36te dat trect been ende yser wtten wonden 37seit men ¶ Meru pec¹⁴³¹ 38P¹⁴³²ix liquida¹⁴³³ Dat es meru pec

1425 S Contemporaine doorhaling.

1426 P Lombarde, 4 regels hoog (5-8), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1427 Polipodium Rood onderstreept.

1428 Polipodium Rood onderstreept.

1429 Polipodium Rood onderstreept.

1430 Polipodium Rood onderstreept.

1431 Meru pec Rood onderstreept.

1432 P Lombarde, 2 regels hoog (38 en in ondermarge), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1433 Pix liquida Rood onderstreept.

[p. 269]

1Ende het es heet ende droghe jnden derden 2grade ¶ Ende een lepel vol mit seme 3ghedroncken es goet yeghen venijn ¶ Ende 4es goet yeghen wonden jn die longhere 5Ende yegen die borst ¶ Ende yegen dampte 6¶ Ende yegen die hoeste ¶ Ende mit wasse 7gheminghet euen vele es goet op setere 8ende op wonden ¶ Ende ghemenghet mit 9seme ghenezet vuyle wonden ende zuuert- 10se ¶ Men orberet pec meest in saluen 11ende in wonden ende jn plaesteren ende dier 12ghelijke ¶ Poret looc¹⁴³⁴ 13P¹⁴³⁵orus¹⁴³⁶ Dat es poret looc Ende es heet 14ende droghe ende zuuert Men orbe- 15ret die blade ¶ Ende het sop es 16goet in fistelen jn canckeren ende jn vuyle 17quade gaten Ende zuuertse ende maectse dro- 18ghe ¶ Ende gheplaestert op puysten ghe- 19nesetse ¶ Ende ghemenget mit seme eist 20goet jnt selue ¶ Ghestampt ende dat 21cruut gheplaestert es goet ten seluen 22¶ Ende mit wedewinde ghestampt eist- 23goet¹⁴³⁷ in allen vuylen quaden gaten 24P¹⁴³⁸ersitaria¹⁴³⁹ Dat es knie wiet 25Sulke heetent roetsele Ende 26es heet ende droghe jnden derden 27grade ¶ Ende es goet op coude leden ¶ 28Ende op artetike ghemenghet met aysi- 29ne ¶ Ende es goet in fistele ende in kankere 30ende in allen vuylen gaten ¶ Ghesoden ende 31een wijff dair jn gheseten zuuert die 32conte van vuyle humoren ¶ Culle¹⁴⁴⁰ 33P¹⁴⁴¹ullegium¹⁴⁴² Dat es culle Men heetet 34cuelne Ende es heet ende droghen jnden 35tweeden grade ¶ Ende es goet ghe- 36soden in borne ende den doem ontfaen ter 37nezen yegen die reume ¶ Ende zuuert die 38borst van grouen humoren ¶ Ende doet

1434 Poret looc Rood onderstreept.

1435 P Lombarde, 3 regels hoog (13-15), met representant in linkermarge.

1436 Porus Rood onderstreept.

1437 eistgoet Lees: eist goet.

1438 P Lombarde, 3 regels hoog (24-26), met representant in linkermarge.

1439 Persitaria Rood onderstreept. Lees: Persicaria

1440 Culle Rood onderstreept.

1441 P Lombarde, 3 regels hoog (33-35), met representant in linkermarge.

1442 Pullegium Rood onderstreept.

[p. 270]

1wel orine maken ¶ Ende doet een wijff 2hairre stonden hebben ¶ Ghesoden ende 3dair jnne gheseten ende ghebaet zuuert 4die conte van couden humoren ¶ Ende 5es goet yegen vercoude zenewen ¶ Persijn¹⁴⁴³ 6P¹⁴⁴⁴etrosillium¹⁴⁴⁵ Dat es persijn ¶ 7Ende doet wel orine maken ¶ 8Ende es goet yegen die vercoude 9leuere Ende milte Ende niere Ende blase 10Ende conte Ende yegen het grauele ¶ Ende 11het saet doet dat selue Ende die wortelen 12P¹⁴⁴⁶etrosillinum marcedonicum¹⁴⁴⁷ Dat 13es perssijn van marcedonien 14Dat perssijn werct het selue dat 15het ander perssijn werct ende het saet 16meest in grauele ende in alle coude ziec- 17heit ¶ Ende es heet ende droghe jnden ijten 18grade Ende men orbert het saet meest 19P¹⁴⁴⁸es columbinus¹⁴⁴⁹ Dat es duuen voet 20Ende heelt wonden Cankere fistule 21aposteumen ¶ Ende es heet ende dro- 22ghe jnden eersten grade 23P¹⁴⁵⁰illacella¹⁴⁵¹ Dat es cruut mitten 24hare Men heetet oec musoele Ende 25heelt wonden ¶ Ende es een goede 26drancke in wonden Ende meest in hooft 27wonden ¶ Ende wacht die wonden van spas- 28mus 29P¹⁴⁵²rimulaueris¹⁴⁵³ dat heeft all die 30ghelike dat heeft herba porali- 31sis van wortelen¹⁴⁵⁴ van scalen van 32bladeren van bloemen Sonder dat primu- 33laueris en draghet mer ene bloeme 34Ende die ander heefter meer ¶ Ende es 35goet yeghen artetike ¶ Ende heelt wonden 36¶ Ende es een goede drancke jn wonden 37¶ Ende doet het selue dat herba parali- 38sis doet ¶ Lood¹⁴⁵⁵

1443 Persijn Rood onderstreept.

1444 P Lombarde, 3 regels hoog (6-8), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1445 Petrosillium Rood onderstreept.

1446 P Lombarde, 3 regels hoog (12-14).

1447 Petrosillinum marcedonicum Rood onderstreept.

1448 P Lombarde, 3 regels hoog (19-21).

1449 Pes columbinus Rood onderstreept.

1450 P Lombarde, 3 regels hoog (23-25).

1451 Pillacella Rood onderstreept.

1452 P Lombarde, 3 regels hoog (29-31).

1453 Primulaueris Rood onderstreept.

1454 wortelen Boven de eerste e staat een overbodige tilde.

1455 Lood Rood onderstreept.

[p. 271]

1P¹⁴⁵⁶lumbum¹⁴⁵⁷ Dat es lood Ende es cout 2inden ijten¹⁴⁵⁸ grade Sommighe seggen 3dattet versch es ¶ Aristotiles¹⁴⁵⁹ 4seit enen stampere van loode Ende een looden 5mortier ende dair jnne wijn ende olie Of 6het sop van donderbare Off van nasscaden 7lange ghewreuen dat es goede salue voer 8heete aposteumen in die borst Of jnt 9liesch Of op erisipula ¶ Ende coelt 10oec in allen heeten steden ¶ Men salt eerst 11stellen iij daghen in heetter sonnen / ende 12alle daghe salment wel roeren soe es die 13salue goet dat seit paulus ¶ Dese 14salue es goet op kankere Ende op quade 15aposteumen ¶ Ende die oghe scheidele 16dair mede ghesuuert daer haer valt 17onthoudet ¶ Neemt terra sigillata 18ende aysijn ende doet inden mortier Ende 19seem Ende gansen smout dat salmen te 20hope wriuen mit ene tafele van lode effen 21gheslegen ende op scorpulas ghebonden doetse 22te niente gaen ¶ Asschen ghebornen van 23lode helen ende droghen fistulen vuyle wonden 24ende vuyle holen ¶ Dasschen van lode ghemin- 25ghet mit olien ende mit litargirum ende 26mit wit van spaengen off lodwit dit 27coelt alle heette ghezwelle ¶ Ende heelt 28zeere veeden ende droghetse ¶ Ende quade fistu- 29le / quade canckere / quade aposteumen Ende oec 30wonden die zeere draghen heelet ¶ Die pla- 31te vanden lode op die lendinen ghebonden 32coeltse ¶ Ende verdrijft luxurie 33P¹⁴⁶⁰rassium¹⁴⁶¹ Dat es witte marobie Si 34es heet jnden tweeden grade Ende 35droghe jnden derden grade ¶ Ende 36ontstopt die verstoptheit vander milten 37Ende vander leuere ¶ Ende gheneest vuyle hu-

1456 P Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge.

1457 Plumbum Rood onderstreept.

1458 ijten Dit is een bewijsplaats voor de oplossing van de afkortingen ijt... en dergelijke (zie vooral p. 1).

1459 Aristotiles Rood onderstreept.

1460 P Lombarde, 3 regels hoog (33-35), met representant in linkermarge.

1461 Prassium Rood onderstreept.

[p. 272]

1moren vander borst Ende vander longhere ¶ 2Ende doet menstrua hebben Ende suuert won- 3den ¶ Ende mit seme ghetempert ende 4dranck dair of ghedroncken claert het 5siene ¶ Ende socht die zweere jnde ooren 6¶ Ende den mont dair mede ghedwegen 7sacht den tantzweere ¶ Ende es goet yegen 8dat witte water Nochtan seggen som- 9mige dattet deert der nieren Ende der 10blasen ¶ Ende den ghenen die bloet pis- 11sen en salmens niet gheuen ¶ Som- 12mighe meisters seggen datmen sine 13deere weder bringhet te punte op 14datment gheeft mit drancke ende 15mit venckel sade Of dranck mit 16venekel sade nae hem ghenomen 17P¹⁴⁶²ulleum¹⁴⁶³ es heet ende droghe jnden 18derden grade ¶ Ende es confor- 19terende ¶ Ende es goet yegen die 20coude leuere ¶ Ende doet scheiden wijnt 21¶ Ende doet wel orine maken ¶ Ende 22gheplaestert op aposteumen vanden 23ooghen doetse scheeden ¶ Dat selue doet 24celica in die ghewerke 25P¹⁴⁶⁴lanta leonis¹⁴⁶⁵ Ende van tween 26manieren groot ende cleine Beide 27sijn sij cout ende droghe jnden 28tweeden grade ¶ Ende es goet op die 29bloeme ¶ Ende es ghedroncken den 30ghenen die bloet spuwen ¶ Ende es goet 31ghedroncken mit olien van rosen die 32spene hebben Ende die ontfongede vede 33ist beter dair mede gheminghet 34P¹⁴⁶⁶etroleum¹⁴⁶⁷ es olie van enen stene 35Sine verwe es zwert Beide 36eist heet ende droghe jnden derden 37grade ¶ Ende heeft macht vier na hem

1462 P Lombarde, 3 regels hoog (17-19), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1463 Pulleum Rood onderstreept.

1464 P Lombarde, 3 regels hoog (25-27), met representant in linkermarge.

1465 Planta leonis Rood onderstreept.

1466 P Lombarde, 3 regels hoog (34-36), met representant in linkermarge.

1467 Petroleum Rood onderstreept.

[p. 273]

1te treckene van verren ¶ Ende es goet 2op die plecken op die ooghen ¶ Ende 3gheneest versmachtheit jnde conte ter 4nese gedaen Men salder die conte niet 5mede roken noch in die conte doen want 6het soude vechten yeghen die humoren die 7ter moeder vloyen souden ¶ Wair oec 8enighe stede daermen waende dat eri- 9sipula ware men rootte die stede ende 10soude hem ter stont baren ¶ Ghedroncken 11mit wine ende mit beuer doet men- 12strua hebben ¶ Ende gheneest oude 13hoeste Ende dampte ¶ Ende geneest quade 14beten van wormen Ende helpt der arte- 15tike jnt helen ¶ Ende sacht dat lanceuel 16¶ Ende mit aysine ghedroncken doet strem- 17men bloet wt wat steden dattet coemt 18¶ Quinte folie¹⁴⁶⁸ 19Q¹⁴⁶⁹Vinie folium¹⁴⁷⁰ es heet ende droge 20jnden tweeden grade ¶ Ende es 21oec goet yeghen den steen ¶ 22Ende doet wel orine maken ¶ Ende ont- 23stopt die niere Ende die blase ¶ Ende 24heelt wonden ¶ Ende sacht die zweere 25dair omme eist een goede drancke in wonden 26¶ Ende het suuert die borst ¶ Eke¹⁴⁷¹ 27Q¹⁴⁷²uercus¹⁴⁷³ Dat es een eke Si es 28cout ende droghe ¶ Die blader 29ghesoden ende een wijff dair jnne 30gheseten stremmet menstrua in die conte 31¶ Die blader ghestampt mit aysine 32wederslaen alle hitten ¶ Die eikelen 33die op die eken wassen ghepuluert ende 34ghesoden / ende dair jn gheseten die het 35set vte gaet doet weder jn keeren Ende 36droecht die senewen die jnt set liggen 37Ende stopt den lichaem ghemalen ¶ Die

1468 Quinte folie Rood onderstreept.

1469 Q Lombarde, 3 regels hoog (19-21), met representant in linkermarge.

1470 QVinie folium Rood onderstreept.

1471 Eke Rood onderstreept.

1472 Q Lombarde, 3 regels hoog (27-29), met representant in linkermarge.

1473 Quercus Rood onderstreept.

[p. 274]

1scortse vander eyke d¹⁴⁷⁴ ende die blader dair 2of ghetempert mit wit vanden eye 3es goet op een ghebroken been gheplaes- 4ter ja inder nyeuheit Ende bene die 5vten leden sijn ¶ Ende es goet op alle hee- 6te steden ¶ Die bloeme droghet ende 7heelt ¶ Honts rebbe¹⁴⁷⁵ 8Q¹⁴⁷⁶uinque neruia¹⁴⁷⁷ Dat es honts 9rebbe Ende es cout ende droge ¶ Ende 10heelt wonden ¶ Ende heelt alle 11dinghen die suuer sijn ¶ Ende es een goe- 12de drancke in allen wonden ¶ Rosen¹⁴⁷⁸ 13R¹⁴⁷⁹osa¹⁴⁸⁰ Dat sijn rosen Si sijn cout 14jnden eersten grade Ende droghe jnt 15eynde vanden tweeden grade ¶ 16Si stoppen ¶ Ende sij sijn goet yeghen 17die maghe Ende die leuere Ende opent 18hare verstoptheit ¶ Ende sacht hooft- 19zweere dat coemt van coleren / ende van 20bernende bloede ende Die rose voer die 21nese ghehouden ¶ Ende stremmet me- 22nisoen Ende keren ter kele die rose voer 23die nese ghehouden ¶ Rose water sacht 24die hitte vander leuere Ende vander maghen 25¶ Syroop roesaet sacht die zweere 26jn die maghe die van hitten coemt 27Ende in die dermen mede Ende het lanc- 28euele ¶ Ende dat selue doet suker 29rosaet ¶ Rosen¹⁴⁸¹ ghesoden mit wine 30ende jn de kele ghegorgelt vte ende jnne 31socht die zweere vanden houede Ende 32vanden ooren Ende vanden tantvleysch 33¶ Ende sij sijn goet gheplaestert op 34hete spenen ¶ Die scortse ghedroncken 35stremmet bloet van binnen ¶ Mel 36rosaet veruersschet den lichame ja 37ghedroncken ¶ Rosen ghestampt mit

1474 d Contemporaine doorhaling.

1475 Honts rebbe Rood onderstreept.

1476 Q Lombarde, 3 regels hoog (8-10).

1477 Quinque neruia Rood onderstreept.

1478 Rosen Rood onderstreept.

1479 R Lombarde, 3 regels hoog (13-15), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1480 Rosa Rood onderstreept.

1481 Rosen Rood onderstreept.

[p. 275]

1aysine ende op het hooft gheplaestert 2socht die zweere die van hitten coemt 3ja eist van binnen van buyten ghedronc- 4ken mit borne ¶ Die rosen helpen den 5menisoene ¶ Olie van rosen ghe- 6menghet mitten witte vanden eye es 7goet yeghen alle hitte ¶ Ende coelt wel 8alle heette steden ¶ Merradec¹⁴⁸² 9R¹⁴⁸³afanus¹⁴⁸⁴ Dat es merradec Ende 10es heet jnden eersten grade Ende 11droghe jnden tweeden grade ¶ 12Ende es goet yeghen puysten jnden mont 13¶ Ende sacht die zweere jndie maghe 14Ende jn die lichame ¶ Ende gheplaes- 15tert destrueert erisipila ¶ Ende het 16sop ghedaen jn die ooghen sacht die 17zweere Off in colerien gedaen Ende meest 18verdriuet het wit op die ooghen ¶ 19Ende ghedroncken breket den steen jn die 20nieren ¶ Sommeghe seggen dattet goet 21es yeghen lazarie ¶ Rode mede¹⁴⁸⁵ 22R¹⁴⁸⁶ube¹⁴⁸⁷ Dat es rode mede Si es heet 23ende droghe jnt beghinsel vanden 24eersten grade ¶ Ende zuuert die 25milte ende die leuere ende opentse van alle 26beslotentheit ¶ Ende doet wel orine 27maken ¶ Ende meerret menstrua ¶ 28Ende zuuert alle die leden vanden lichame 29van hairre vuylheit ende van alre vort- 30heit ¶ Dyascorides¹⁴⁸⁸ seit die wortele 31jn die conte ghedaen doet menstrua 32hebben ¶ Ende verdrijft wtter conten het 33dode kijnt Ende het net ¶ Ende ghepul- 34uert ende mit aysine ghetempert ghe- 35neest morfea Sommige gheuent drinken 36mit seme ende mit warmen borne yegen 37het lanceuel Ende yegen artetike jn die

1482 Merradec Rood onderstreept.

1483 R Lombarde, 3 regels hoog (9-11), met representant in linkermarge.

1484 Rafanus Rood onderstreept.

1485 Rode mede Rood onderstreept.

1486 R Lombarde, 3 regels hoog (22-24), met representant in linkermarge.

1487 Rube Rood onderstreept.

1488 Dyascorides Rood onderstreept.

[p. 276]

1huepen ¶ Rute¹⁴⁸⁹ 2R¹⁴⁹⁰Vta¹⁴⁹¹ Dat es rute Sij es van 3tween manieren als die in houen 4staen ende die wilt wast Ende die 5wilt wast es heet ende droghe jnden iiijten 6grade Ende die jnden houen wast es heet 7ende droghe jnden derden grade ¶ Beide 8scheiden sij groue fleumen ende wijnt 9den ziecken ¶ Ende mit opimelle ghe- 10droncken droghet luxurie Ende beneemt 11goyen ende dodet ¶ Ende es oec goet yeghen 12wijnt Ende yeghen opblasinge jnden licha- 13me ¶ Ende werct best ghesoden mit dille 14ende ghecristeriert van onder ¶ Ende doet 15steruen alle manieren van wormen diet 16vijndet ¶ Ende es goet ghedroncken mit 17wine yegen het water dat van miraco- 18lien coemt ¶ Ende ghemenghet mit 19sope van venekele scarpt die ooghen 20Ende es goet yegen alle deeren vanden ooghen 21¶ Ende doet wel orine maken ¶ Ende 22menstrua hebben ¶ Rebarbe¹⁴⁹² 23R¹⁴⁹³reubarbarum¹⁴⁹⁴ Dat es rebarbe Ende 24es een wortel ende coemt van ouer 25zee Ende es heet ende droghe Si 26es zwert ende root ende ghelue Ende als- 27mense kauwet soe es dat speeckele 28ghelue ende bitter ¶ Ende purgiert 29rode colere daer naer miracolie Ende 30purgiert al treckende ¶ Ende het pur- 31giert alle heette humoren ¶ Ende men ghe- 32uet yegen die onghetemperde leuere 33van hitten Ende yegen hairre verstoptheit 34¶ Ende yegen het hert euel ¶ Ende yegen 35die gheelsucht ende het scheidetse ¶ 36Ende conforteert die herssene Ende dat her- 37te ¶ Ende es goet yegen die wormen in die 38kijnderen Ende doetse lo¹⁴⁹⁵ lossen ¶ Ende es 39goet yegen alle manieren van passien

1489 Rute Rood onderstreept.

1490 R Lombarde, 3 regels hoog (2-4), met representant in linkermarge.

1491 RVta Rood onderstreept.

1492 Rebarbe Rood onderstreept.

1493 R Lombarde, 3 regels hoog (23-25), met representant in linkermarge.

1494 Rreubarbarum Contemporaine doorhaling van de tweede r.

1495 lo Contemporaine doorhaling (e en o dooreengeschreven).

[p. 277]

1in dat herte ¶ Men gheuet mit drancke 2Ende met sirope Ende met latuarien die 3purgieren Men macht oec gheuen bij 4hem alleene ghepuluert ene dragme ende ghe- 5tempert in enen schone¹⁴⁹⁶ ooghe mit 6schone fonteyne alsmen slapen gaet ¶ 7Des morghens bij tijden salment drinc- 8ken ende dair mede wandelen ende dat es 9goet yegen daghelixen corts Ende yegen 10verstoptheit vander leuere Ende yeghen 11die gheelsucht ¶ Melc wiet¹⁴⁹⁷ 12R¹⁴⁹⁸ostrum porsinum¹⁴⁹⁹ Dat es melc- 13distel Sommige heetent melc 14wiet Ende es oec cout Ende es oec 15goet gheplaestert op heete hooftzweere 16Op hete leuere Op hete maghe Op 17hete niere Op hete conte Op hete 18milte Op hete erisipila Op hete apos- 19teumen Ende op heete steden ¶ Ende ghemin- 20ghet mit orine sine cracht es te meer- 21re ende te starckere ¶ Spijc¹⁵⁰⁰ 22S¹⁵⁰¹Pica nardi¹⁵⁰² Dat es spijc Ende s¹⁵⁰³ 23es heet jnden eersten grade Ende 24droghe jnden tweeden grade ¶ 25Ende dair es noch een ander datmen 26heet spica celica ¶ Alse spica allene 27staet ghescreuen soe salmen nemen spica 28nardi ¶ Ende conforteert ende sacht die 29zweere jn die maghe ¶ Ende ontstopt 30die milte Die leuere Die longhene 31Die niere Die blase Die conte ¶ Ende 32drancke dair of ghemaket ende ghedron- 33ken zuuert alle vuylheit vander niere 34ende blase ¶ Ende doet wel orine maken 35¶ Ende doet menstrua hebben ¶ Ende ghe- 36neest die gheelsucht ¶ Ende die verstoptheit 37vander leueren Ende vander gallen van 38humoren die vanden houede neder vallen

1496 schone Contemporaine doorhaling.

1497 Melc wiet Rood onderstreept.

1498 R Lombarde, 3 regels hoog (12-14), met representant in linkermarge.

1499 Rostrum porsinum Rood onderstreept.

1500 Spijc Rood onderstreept.

1501 S Lombarde, 3 regels hoog (22-24), met representant in linkermarge.

1502 SPica nardi Rood onderstreept.

1503 s Contemporaine doorhaling.

[p. 278]

1in die borst wederstaet ¶ Ende sacht ste- 2ken ende wijnt in die maghe Ende in 3die derme ¶ Ende jn die conte gedaen 4stremmet Ende helpt die conte die ver- 5hit es langhe ghesoden ende dair jnne 6gheseten ¶ Ende mit couden borne ghe- 7droncken verdrijft beuinge ende ysenesse 8vander herten ¶ Ende mit ghesoden wine 9ghedroncken meerret goyen Ende confor- 10teert die bist¹⁵⁰⁴ van goyene ¶ Gedron- 11ken mit wine gheneest beten van ve- 12nijnden dieren Ende van serpenten ¶ Ende 13ghemaect dair af colerien droghet 14versscheit in die oghen dat van salsum 15fleuma coemt ¶ Ende conforteert het 16hair jnde oghebrauwen ¶ Sommige 17seggen dat spica celica te doene pleget 18alt selue ja noch also vele genomen 19¶ Sommige seggen dat valeriane het 20selue doet als oec oercont di¹⁵⁰⁵ dias- 21corides ¶ Sarcocolle¹⁵⁰⁶ 22S¹⁵⁰⁷arcocolla¹⁵⁰⁸ es ene gomme Si es 23heet ende droghe ¶ Ende properli- 24ke werct sij in wonden eist 25van binnen of van buyten sij 26heeltse ¶ Ende gheneest oec limeghe 27humoren ¶ Sij helpt yegen artetike 28jn die huepen ende in anderen steden ¶ Ende 29stremmet humoren die jn die ooghen 30vloyen ¶ Sij es goet yegen aposteumen 31ende plecken Ende puysten jndie ooghen 32¶ In soe wat saluen datmense men- 33ghet soe es sij goet op clieren die jnden 34hals wassen ¶ Si es oec goet in allen 35saluen die ten wonden gaen ende plaeste- 36ren ¶ Sticados¹⁵⁰⁹ 37S¹⁵¹⁰ticados¹⁵¹¹ es heet ende droghe jnden 38eersten grade Ende dunnet ¶ Ende

1504 bist Lees: lust.

1505 di Contemporaine doorhaling ('di' met aanzet tot s).

1506 Sarcocolle Rood onderstreept.

1507 S Lombarde, 4 regels hoog (22-25), met representant in linkermarge.

1508 Sarcocolla Rood onderstreept.

1509 Sticados Rood onderstreept.

1510 S Lombarde, 3 regels hoog (37-38 en in ondermarge), met representant in linkermarge.

1511 Sticados Rood onderstreept.

[p. 279]

1conforteert¹⁵¹² al dat binnen den lichaem es 2ende zuuert die borst ende die longhene 3S¹⁵¹³torax¹⁵¹⁴ es van tween manieren 4als storax calamica ende storax 5liquida Ende beide doetmense in 6medechinen Beide sijn sij heet jnden 7eersten grade ¶ Sij sijn merwende ¶ 8Sij sijn helpende verteren ¶ Sij sijn 9goet yeghen hoeste Ende yeghen het ghe- 10brec jnde borst ja den doem off den roec 11ontfangen of gedroncken ¶ Ende in die 12conte ghedaen es goet yegen die beslo- 13ten conte ende die hert es Ende opentse 14ende morruwet se ¶ Ende doet menstrua 15hebben ¶ Gheminghet mit olien van oli- 16uen es se goet op dropen ¶ Ende geneest 17puysten ¶ Ende sij sijn beide gommen ende 18wercken alleens ¶ Goud bloemen¹⁵¹⁵ 19S¹⁵¹⁶ponsa solis¹⁵¹⁷ Dat es goud bloemen 20cruut Ende es cout ende droge jnden 21eersten grade ¶ Ende conforteert die 22maghe ¶ Ende es goet op allen venijnden 23beten Ende op beten van scorpione ¶ Ende 24gheminghet mit mirre ende in die con- 25te ghedaen doet menstrua hebben 26¶ Ende dat selue doet endiuie 27S¹⁵¹⁸umac¹⁵¹⁹ Es cout jnden eersten grade 28Ende droghe jnden derden grade ¶ 29Ende conforteert die maghe ¶ Ende 30socht die zweere jn die leuere ¶ Ende strem- 31met colere Ende het karen dat dair van 32coemt ¶ Ende stremmet bloet van wat 33steden off wt wat steden dattet coemt ¶ 34Dranck dair off ghemaect ende den 35mont dair mede ghedweghen sterct 36het tantvleysch Ende heelt gheclouen 37lippen ghepuluert ende mit seme ghemin- 38ghet ¶ Galienus¹⁵²⁰ seit colerien dair of 39ghemaect die beneemt het joecsel 40jnde ooghen ¶ Drancke dair of gedronken

1512 conforteert De zeer vage letters 'eer' zijn door een andere hand bijgewerkt (gebruiksspoor).

1513 S Lombarde, 3 regels hoog (3-5), met representant in linkermarge.

1514 Storax Rood onderstreept.

1515 Goud bloemen Rood onderstreept.

1516 S Lombarde, 3 regels hoog (19-21), met representant in linkermarge.

1517 Sponsa solis Rood onderstreept.

1518 S Lombarde, 3 regels hoog (27-29), met representant in linkermarge.

1519 Sumac Rood onderstreept.

1520 Galienus Rood onderstreept.

[p. 280]

1gheneest wonden jn die dermen die van 2humoren comen ¶ Voer sumac mach- 3men nemen wortelen vander surkele 4S¹⁵²¹alices¹⁵²² Dat sijn wilghen Sij sijn 5cout jnden tweeden grade Ende dro- 6ghe jnden eersten grade ¶ Sij sijn 7goet yeghen die hooftzweere gheplaestert 8¶ Het sop dair of gheneest wonden 9jnde ooren ¶ Die scortsen verbernet 10ende ghetempert mit aysine verdrijft 11warten ende aexterooghen ¶ Het 12sop vander scortsen van roode wilghen 13es goet jnde ooghen Ende claertse ende starct- 14se ¶ Het sop vanden bladen ende vanden 15appelen ghedroncken dat stremmet bloet 16S¹⁵²³ene¹⁵²⁴ Dat es senie Ende sijn blade 17van enen bloeme Si comen van 18damas Sij sijn heet ende droge 19van complexien ¶ Sij purgieren mer 20niet zeere Ende principalike purgieren 21sij miracolie Ende mania Ende den vier- 22den dach corts Ende die reliquien vanden 23humoren Ende miracolie jndie milte 24Ende dat hert euel Ende die gheerne in 25onmacht vallen van humoren dair dese 26ziecheiden vte comen als van miracolien 27Ende doet scheiden die artentike jn die 28huepen Ende jn die handen ende gheneset 29van miracolien ¶ Men gheuet mit 30drancke ende mit latuarien die pur- 31gieren miracolie enen dragme of i Semis dragme ende 32niet meer ¶ Vlieder¹⁵²⁵ 33S¹⁵²⁶ambucas¹⁵²⁷ Dat es vlieder Ende 34es heet ende droghe jnden eersten 35grade ¶ Die wortelen ende die bla- 36den ende die bloemen doen sciten ¶ Ende 37purgiert treckende fleumen ende lime-

1521 S Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

1522 Salices Rood onderstreept.

1523 S Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1524 Sene Rood onderstreept.

1525 Vlieder Rood onderstreept.

1526 S Lombarde, 3 regels hoog (33-35), met representant in linkermarge.

1527 Sambucas Rood onderstreept.

[p. 281]

1ghe humoren ¶ Ende en laxeert niet zeere 2¶ Ende ontstopt die leuere ¶ Ende verlost 3die gheelsucht / van groue ende onuerteer- 4de humoren¹⁵²⁸ ¶ Ende groue ende onuerteerde 5humoren die jn die maghe ende in die der- 6men sijn die leidet vtten sette ¶ Ende 7gheneest zweere jn die sijde ¶ Ende lanc 8euel ¶ Ende daghelixen corts ¶ Ende 9gheneest water dat van couden humoren 10coemt alsment gheeft aldus Neemt 11het sop vander scortsen vanden wortelen 12een eyedop volle of mjn datmen mit 13wine drincken mach ¶ Een ander¹⁵²⁹ 14Men sal die scortse sieden vanden wor- 15telen ende dair toe salmen menghen andere 16medecinen die fleumen purgeren als 17esula ende agaricus ende dier ghelijke 18¶ Die bladere ghesoden ende gheplaestert 19es goet op zweere ende op ghezwel dat 20van couden coemt ¶ Ende oec eist goet 21dair jnne ghebadet ¶ Men salt ge- 22uen mit wine dair jn ghesoden es spi- 23ca bedili ij of van arabien gommi ¶ 24Gheplaestert op aposteumen die an 25mannen¹⁵³⁰ staen ghenezet ¶ Ende ghene- 26set drope ende puysten ¶ Ende opent 27die besloten conte ¶ Ende doet weder jn 28keeren die conte die wt gaet ¶ Ende 29socht die zweeren jnde ooren ghedropen 30S¹⁵³¹isimbrium¹⁵³² es heet ende droghe 31jnden tweeden grade ¶ Ende ghe- 32neest die verstoptheide vanden 33houede van grouen humoren ¶ Ende metten 34drancke ghedwoghen het hooft ontstopt 35die nese ¶ Sisimbrium dat wilt 36wast sommige seggen dat callamentum ware 37¶ Ende ghedroncken of jn die conte 38gedaen doet menstrua hebben ¶ Ende

1528 van groue ende onuerteerde humoren Contemporaine doorhaling.

1529 Een ander Rood onderstreept.

1530 mannen Lees: mammen?

1531 S Lombarde, 3 regels hoog (30-32), met representant in linkermarge.

1532 Sisimbrium Rood onderstreept.

[p. 282]

1doet wel orine maken ¶ Ende socht die 2zweere jnden lichame ¶ Squille¹⁵³³ 3S¹⁵³⁴quilla¹⁵³⁵ Dat sijn squille Sij sijn 4heet ende droghe jnden tweeden 5grade ¶ Sij doet staen ende keren 6¶ Sij suuert die borst ende die longhere 7van grouen limeghen humoren ¶ Ende 8gheneest dampte Ende water Ende die 9gheelsucht ¶ Mit aysine ghesoden 10ende gheplaestert gheneest beten van 11venijnden dieren ¶ Men sal wachten van 12squillen die opter acker wassen sij brin- 13ghen jn die doot ¶ Sandali¹⁵³⁶ 14S¹⁵³⁷andali¹⁵³⁸ es van drien manieren 15als wit / zwert / ende ghelue 16Alle sijn sij cout jnden derden 17grade ¶ Galienus¹⁵³⁹ seit dat sij goet sijn 18in heetter complexien ¶ Ende conforteert 19dat hert euel ende faute jnde maghe 20¶ Ende sacht heten hooftzweere ghetem- 21pert mit rose water ende gheplaestert 22anden slaep ¶ Ghetempert mit witte 23vanden eye ende mit sarcocollen ende ghe- 24plaestert op den slaep weder staet die 25ten oghen vloyen ¶ Ghetempert mit 26naschaden of mit donrebaerde vercoelt 27heete artetike ¶ Ende es oec goet 28mit hete¹⁵⁴⁰ erisipila ende op allen heeten 29steden ¶ Spodium¹⁵⁴¹ 30S¹⁵⁴²podium¹⁵⁴³ Sommighe seggen dattet 31asschen van beenen van olifanten 32sijn Sommige seggen dattet 33asschen van calami sijn ¶ Sij confor- 34teeren die maghe Ende vercoelen die 35heete leuere ¶ Sij stremmen den licha- 36me Ende keren ten monde ¶ Ende ghe- 37neest ende droecht vlamme vander kijnder mont

1533 Squille Rood onderstreept.

1534 S Lombarde, 3 regels hoog (3-5).

1535 Squilla Rood onderstreept.

1536 Sandali Rood onderstreept.

1537 S Lombarde, 3 regels hoog (14-16).

1538 Sandali Rood onderstreept.

1539 Galienus Rood onderstreept.

1540 hete Contemporaine doorhaling.

1541 Spodium Rood onderstreept.

1542 S Lombarde, 3 regels hoog (30-32).

1543 Spodium Rood onderstreept.

[p. 283]

1S¹⁵⁴⁴ansuctus¹⁵⁴⁵ Es heet ende droge 2jnden derden grade ¶ Ende zu- 3uert ende gheneest hooftzweere 4van fleumen ende van miraco- 5lien ¶ Dranc dair off ghemaect es 6goet ghedroncken yegen dat water ¶ 7Ende es goet den ghenen die qualike 8orine maken ¶ Ende es goet tegens die 9zweere vanden lichame ¶ Ende gedaen 10in die conte doet menstrua hebben 11¶ Ende mit aysijn ghetempert eist 12goet op ghevenijnden beten ¶ Ende mit 13seme ghetempert eist goet yegen het 14zwerte onder die ooghen 15¶ Sermonteine¹⁵⁴⁶ 16S¹⁵⁴⁷Iseleos¹⁵⁴⁸ Dat es sermonteine ende 17es saet hebbende die crudena- 18ren Ende es heet ende droge jnden 19tweeden grade ¶ Ende doet verteren 20ende orine maken ¶ Ende socht coude 21pisse die van couden coemt ¶ Ende 22doet een wijff hairre stonden hebben 23¶ Ende gheneest verscheide ofte ver- 24smachtheide vander conten ¶ Ende 25verwarmt die lieden jnden wijntere mit 26wine ghedroncken ¶ Ende verteert 27coude ja ghemenghet mit pepere 28S¹⁵⁴⁹olatrum¹⁵⁵⁰ Dat es nachtscade Sij 29es cout ende droge jnden tweeden 30grade ¶ Ghesoden groene ende 31het sop dair of ghedroncken geneest 32heete aposteumen op die leuere Of op 33anderen leden vanden lichame ¶ Ende 34stremmet bloet jndie conte ja ghedron- 35ken het sop Off wolle dair jnne 36ghenet ende jn die conte ghesteken 37Ende gheplaestert op die maghe ver- 38coeltse Soe doetse alle heete aposteu-

1544 S Lombarde, 4 regels hoog (1-4), met representant in linkermarge.

1545 Sansuctus Rood onderstreept.

1546 Sermonteine Rood onderstreept.

1547 S Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1548 SIseleos Rood onderstreept.

1549 S Lombarde, 3 regels hoog (28-30), met representant in linkermarge.

1550 Solatrum Rood onderstreept.

[p. 284]

1men ende ersipila ¶ Ende coelt alle hete 2stede bij hair seluen Off mit anderen 3couden dinghen ghemenghet 4¶ Sauelboem¹⁵⁵¹ 5S¹⁵⁵²avina¹⁵⁵³ Dat es sauelboem ende 6es heet ende droghe jnden derden 7grade ¶ Ende sij dunnet pro- 8perlike ¶ Ende doet menstrua hebben ¶ 9Ende doet wel wel¹⁵⁵⁴ orine maken ¶ Dias- 10corides¹⁵⁵⁵ seit dat sauina dicwijle ghe- 11droncken doet bloet pissen ¶ Ende zu- 12uert die huut van onsuuerheiden 13dair op gheplaestert ¶ Ende x dragmen 14vanden sope mit vj dragmen boteren ghesoden 15tot dattet sop versoden sij Ende in die 16botere gheminghet x dragmen sukers ende dat 17mit warmen dinghen ghedroncken 18es een goede medecine yegen die zweere 19vanden spenen ¶ Ouer sauelboem soe 20machmen nemen bladeren van sipres 21off appelen van cipres ¶ Stafisagria¹⁵⁵⁶ 22S¹⁵⁵⁷tafisagria¹⁵⁵⁸ es heet ende droghe 23jnden derden grade ¶ Ende stafi- 24sagria Ende wieroec Ende mastic 25dese drie ghekauwet mitten tanden 26doet flumen comen wtten houede ¶ Ende 27verlicht die tonghe van zwaerheiden 28¶ Ende ghegorgelt jn die kele vte ende 29jnne doet purgiernene het hooft ende 30den hals van grouer verscher humoren¹⁵⁵⁹ 31fleumen ¶ Mit aysine ghesoden ende 32den mont dair mede ghespoelt langen 33tijt zuuert die tanden ende het tantvleysch 34van vuylheiden ¶ Stafisagria ende 35bolle saet ghestampt ende ghesoden in 36aysine ende in die nese ghedaen doet 37niesen ¶ Ende es goet yegen die gheel

1551 Sauelboem Rood onderstreept.

1552 S Lombarde, 3 regels hoog (5-7), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1553 Savina Rood onderstreept.

1554 wel wel Lees: wel.

1555 Diascorides Rood onderstreept.

1556 Stafisagria Rood onderstreept.

1557 S Lombarde, 3 regels hoog (22-24), met representant in linkermarge.

1558 Stafisagria Rood onderstreept.

1559 humoren Contemporaine doorhaling.

[p. 285]

1sucht Ende ontstopt die aderen ¶ Ende 2ghetempert mit opermente ende mit 3olie es goet op drope ¶ Ende doet 4steruen die lusen ¶ Voer stafisagria 5machmen nemen pertrec ende doet het 6selue ¶ Squinantum 7S¹⁵⁶⁰quinantum¹⁵⁶¹ es heet ende droge jnden 8derden grade ¶ Ende doet wel ori- 9ne maken ¶ Ende doet een wijff 10hairre stonden hebben ¶ Ende scheidet 11aposteumen jn die leuere ¶ Ende zuuert 12die niere Ende wonden jn die niere ¶ 13Ende zuuert oec vanden steene ¶ Ende 14gheneest vloyende vanden bloede vander 15niere vander leuere ¶ Ende socht die zweere 16vander maghe ¶ Dranc dair off ghe- 17maect ende ghedroncken doet scheiden 18aposteumen jn die conte ¶ Off jnden 19dranc wolle ghenettet ende in die con- 20te ghesteken es beter ¶ Die wortele 21starct die maghe ¶ Dranc dair of es 22goet yegen dat water ¶ Serapinum¹⁵⁶² 23S¹⁵⁶³erapinum¹⁵⁶⁴ es heet ende droghe 24jnden derden grade ¶ Ende purgiert 25limeghe humoren ¶ Ende es goet 26yeghen grouen wijnt in die darmen ¶ 27Ende gheneest het lanceuel ¶ Ende 28trect wt vercoutheide vander conten 29Ende vander maghe ¶ Ende gheneest 30het ghelue water ¶ Ende doet wel ori- 31ne maken ¶ Ende doet wel het wijff 32hairre stonden hebben ¶ Ende breect den 33steen ¶ Ende gheneest die zweere vander 34borst ¶ Ende socht die hoeste ¶ Gheso- 35den in wine i Semis dragme es goet ghedroncken 36yegen venijn Ende yegen venijnden beten off 37steken ¶ Ghetempert mit aysine ende 38jn die nese ghesteken es goet yeghen

1560 S Lombarde, 3 regels hoog (7-9), met representant in linkermarge.

1561 Squinantum Rood onderstreept.

1562 Serapinum Rood onderstreept.

1563 S Lombarde, 3 regels hoog (23-25), met representant in linkermarge.

1564 Serapinum Rood onderstreept.

[p. 286]

1versmachtheit vander moeder ¶ Ende 2ghedaen in colerien zuuert die puys- 3ten jn die ooghen ¶ Ende es goet yegen 4dat grote euel ¶ Ende yegen artentike 5¶ Ende yeghen fledersijn ¶ Ende yeghen 6yichticheide ¶ Ende yegen die milte ¶ 7Voer serapinum machmen nemen oppo- 8panatum of galbanum si wercken alleens 9¶ Donderbaert¹⁵⁶⁵ 10S¹⁵⁶⁶emperuiva¹⁵⁶⁷ Dat es donderbaert 11Ende es cout jnden tweeden grade 12Ende droghe jnden eersten grade 13¶ Ende vercoelt erispila ¶ Ende geneest 14quade puysten van hitten op datment 15plaestert ¶ Ende gheneest heete aposteu- 16men in colerien ghedaen ¶ Ende ghemen- 17ghet mit olien van rosen eist goet ghe- 18plaestert op het hooft yeghen heeten 19hooftzweere als vanden waseme van roder 20coleren die jnt hooft slaet ¶ Ende es 21goet ghedroncken mit wine yeg¹⁵⁶⁸ 22yeghen die wormen diemen heet asca- 23rides Ende droghe die in de conte vloyen 24¶ Ende es goet gheplaestert op heete 25leuere Maghe Niere / aposteumen 26Wonden Fistelen Aposteumen¹⁵⁶⁹ Canckere 27¶ Ende vercoelt alle dese bij hem seluen 28Off mit anderen cruden gheminghet 29¶ Drakenbloet¹⁵⁷⁰ 30S¹⁵⁷¹anguis draconis¹⁵⁷² Dat es dra- 31ken bloet Ende es van ene bome 32die wast jn jndia ende in per- 33sien Ende is cout ende droge mjn dan 34inden derden grade ¶ Ende heelt steden die 35ghesneden sijn mit zweerden off mit 36anderen wapenen¹⁵⁷³ ¶ Ende gheneest wonden 37die binnen comen van humoren ¶ Ende

1565 Donderbaert Rood onderstreept.

1566 S Lombarde, 3 regels hoog (10-12), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1567 Semperuiva Rood onderstreept.

1568 yeg Contemporaine doorhaling (na vlekvorming; 'yeg' met aanzet tot h).

1569 Aposteumen Contemporaine doorhaling.

1570 Drakenbloet Rood onderstreept.

1571 S Lombarde, 3 regels hoog (30-32), met representant in linkermarge.

1572 Sanguis draconis Rood onderstreept.

1573 wapenen Ongebruikelijke afkorting (tilde representeert 'ne').

[p. 287]

1stremmet menisoen gheclisteriert 2¶ Galienus¹⁵⁷⁴ oercont dat die wor- 3telen van bome zuueren wonden van 4groue limeghe humoren ¶ Ende ghe- 5neest morfea ende zetere mit aysine 6ghetempert ende dair op geplaestert 7ende ghesmeert ¶ Ende stremmet bloet 8in wonden ¶ Satirion¹⁵⁷⁵ 9S¹⁵⁷⁶atirion¹⁵⁷⁷ Dat es cruut dat 10twee cullekine heeft Men 11hetet oec testiculi satirio- 12nis Ende es heet ende versch jnden derden 13grade ¶ Dair of ghedroncken iij 14dragmen doet hebben lust van goyene ¶ 15Galienus¹⁵⁷⁸ ende diascorides oerconden 16mit hairren redenen dat satirion 17goet es die den hals verkeret hebben 18vanden rugghe ¶ Ghedroncken 19mit wine doet scheiden wijnt 20¶ Sulfer¹⁵⁷⁹ 21S¹⁵⁸⁰ulfer¹⁵⁸¹ es heet ende droghe inden 22vierden grade ¶ Ende rijpt 23die hoeste ¶ Teter vander 24¹⁵⁸² borst sluytet vte ¶ Ende es goet ge- 25smeert op drope mit aysine ghetem- 26pert ende op stede dair hair valt ¶ 27Ende onthoudet rode lijmjnne¹⁵⁸³ ¶ Sle- 28ters mit roke int vier gheworpen 29maectse wit of rode ¶ Rosen ghemin- 30ghet mit seme ende mit nitrum es goet 31op oude dropen Ende op puysten ende op 32vuyle steden van dropen ¶ Ghepuluert 33ende op den lichaem ghewreuen beneemt 34het zweeten Ende gheneest gebreict ende 35oec reume ¶ Mit nitrum ende mit 36borne ghetempert eist goet op coude ar- 37tetike het sochtet oec dat seit dyasco- 38rides ende aristotiles ¶ Borne dair

1574 Galienus Rood onderstreept.

1575 Satirion Rood onderstreept.

1576 S Lombarde, 3 regels hoog (9-11), met representant in linkermarge.

1577 Satirion Rood onderstreept.

1578 Galienus Rood onderstreept.

1579 Sulfer Rood onderstreept.

1580 S Lombarde, 3 regels hoog (21-23), met representant in linkermarge.

1581 Sulfer Rood onderstreept.

1582 24 Gebruiksspoor in rechtermarge: 'nota'.

1583 lijmjnne Lees: lijm jnne?

[p. 288]

1mede ghetempert ende dair jnne geso- 2den ende dan dair mede ghedwegen ghe- 3neest puysten ende setere Ende dropen ¶ 4Ende es goet op quade beten ¶ Ende ghe- 5neest cortse die coemt van miracolien 6¶ Ende dair jnne gheseten socht die zwere 7vander conte Ende belet kijnt te winne 8¶ Olisaet zwert¹⁵⁸⁴ 9S¹⁵⁸⁵emen nigri papaueris¹⁵⁸⁶ Dat es 10zwert olisaet Ende es cout jnden 11derden grade ende droge jn die mid- 12del vanden derden grade ¶ Ende gedroncken 13crancket die memorie ¶ Ende beneemt 14natuerlike hitte Ende doncker ooghen 15¶ Ende droecht natuerlike verscheide 16vanden hersine ¶ Ende beneemt den sin 17¶ Die bladeren gheplaestert opt hooft 18es goet den ghenen die te vele waken ¶ 19Een wijff inden dranc gheseten droecht 20die humoren die in die conte vloyen Ende 21vercoelt die hete conte ¶ Allene ghe- 22plaestert coelttet alle hete steden Off het 23es goet mit anderen dinghen getempert 24¶ Sout¹⁵⁸⁷ 25S¹⁵⁸⁸al¹⁵⁸⁹ Dat js sout Vele manieren 26sijn van soute als ghemene 27sout Sal gomma¹⁵⁹⁰ jndicum Napi- 28cum / ende andere maniere sijn van soute 29Alle manieren van soute sijn alle heet 30ende droghe Mar alle maniere van soute 31en suueren niet den lichame ende onthou- 32den van verrotheiden ende van vuylheiden 33Ende meest rootheit van goude in witten 34seme alsmen vergout ende dair mede 35dwaet groue humoren ende herde doet se 36smelten ende droghen Ende zuuert den lichaem 37¶ Ende behoudet natuerlike hitte datse 38niet en scheidet ¶ Ende wacht quade won- 39den datse niet en wijden in drancke ghe- 40daen ende¹⁵⁹¹ sout ende dair mede ghedweegen

1584 Olisaet zwert Rood onderstreept.

1585 S Lombarde, 3 regels hoog (9-11), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1586 Semen nigri papaueris Rood onderstreept.

1587 Sout Rood onderstreept.

1588 S Lombarde, 3 regels hoog (25-27).

1589 Sal Rood onderstreept.

1590 gomma Lees: gemma.

1591 ende Contemporaine doorhaling.

[p. 289]

1¶ Sout ghetempert mit olien ende 2ghesmeert heelt die zweren die van 3pine of g¹⁵⁹² van gaen comen ende sochtse ¶ 4Ende es goet gheplaestert op quade fistelen 5mit aysine ende mit ysopen / mer men 6moet die steden wachten al omme mit 7couden plaesteren datse niet en verhitten 8¶ Sout gheplaestert mit lijnsade es 9goet op beten van quaden wormen Dese 10wercken voerseit doet het ghemene sout 11¶ Ende gedaen in cristerien trecken die 12humoren neder ¶ Sal gemma doet sciten 13soetelike fleume ende es nutteliker 14dan het ghemeen sout ¶ Sal jndi- 15cum purgiert oec fleume ende mira- 16colie ende vorte humoren properlike ghe- 17droncken ter maghen nederwaert ¶ Sal 18napicum zuuert mitten anderen ¶ Het 19gheneest joecsel anden lichame ¶ Ende 20verteert het vloyende vleysch jnde oghe 21sceydelen ¶ Ende doet water scheyden van 22buyten gheplaestert ¶ Men heet een 23ander sal armoniac ende es heet ende 24droghe ¶ Ende es sighende ende zu- 25uerende meer van binnen dan van buy- 26ten ¶ Ende es goet yeghen den huughe die 27van fleumen zwellet dair mede ghe- 28wreuen off ghegorgelt jn die kele 29vte ende jnne ¶ Spatula fetida¹⁵⁹³ 30S¹⁵⁹⁴patula fetida¹⁵⁹⁵ Dat heuet lan- 31ghe bladeren als lijsch ghelike 32yris of gladiolus Of yrreos 33Mar sij en draghen ghene bloemen ¶ 34Spatula fetida es heet ende droghe 35jnden derden grade Ende es goet in allen 36vuylheiden als morfea Drope Ende puys- 37ten ende seter Ende singhle¹⁵⁹⁶ single ¶ Ende 38scorftheit ¶ Het sop es goet dair toe 39of gheplaestert ¶ Sanctonica¹⁵⁹⁷

1592 g Contemporaine doorhaling.

1593 Spatula fetida Rood onderstreept.

1594 S Lombarde, 3 regels hoog (30-32), met representant in linkermarge.

1595 Spatula fetida Rood onderstreept.

1596 singhle Contemporaine doorhaling.

1597 Sanctonica Rood onderstreept.

[p. 290]

1S¹⁵⁹⁸anctonica¹⁵⁹⁹ es ghelijke alsene 2Ende es heet jnden eersten grade 3Ende droghe jnden tweeden grade 4¶ Ende ontstopt die leuere ¶ Ende doet 5wel orine maken ¶ Ende es goet yegen 6alle manieren van wormen jnden licha- 7me ¶ Ende mit aysine ghetempert 8es goet gheplaestert op dropen 9¶ Glas smout¹⁶⁰⁰ 10S¹⁶⁰¹aginum vitri¹⁶⁰² Dat es smout van 11glasen ¶ Ende es heet ende dro- 12ghe ¶ Ende verteert vloyende vley- 13sche in wonden In fistele In canckere 14In wormale¹⁶⁰³ ¶ Ende in colerien gedaen 15zuuert ende claert die ooghen ¶ Scamonie¹⁶⁰⁴ 16S¹⁶⁰⁵camonea¹⁶⁰⁶ dat es scamoneye 17Ende es heet ende droghe jnden derden 18grade ¶ Diascorides¹⁶⁰⁷ seit sca- 19monea es lanc ende heeft die bladeren 20wt gherect bouen Het sop vanden crude 21es ghedaen alse melc Men scort die 22die¹⁶⁰⁸ blade in die honde daghen Ende die 23risere dat sop valt dan op enen heeten 24steen ende datter dan drupet werden 25ronde crosillekine dat heetmen sca- 26monea Of diagridium ¶ Ende purgiert 27rode colere Dair nae fleumen Dair nae 28miracolie ¶ Ende men gheuet yeghen 29den anderen dach corts dair grote hitte 30es ¶ Men gheuet yeghen die gheel 31zucht Ende yeghen die onghetemperde 32leuere Van hitte Ende artetike Van coleren 33Ende yegen heete lichame Ende purgiert 34alle hete humoren al treckende ¶ Men 35salt menghen mit anderen medecinen als 36latuarien trifera Sarrasenica Off 37electuarium de succo rosarum Of elec- 38tuarium catholicum dese purgieren heete

1598 S Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1599 Sanctonica Rood onderstreept.

1600 Glas smout Rood onderstreept.

1601 S Lombarde, 3 regels hoog (10-12).

1602 Saginum vitri Rood onderstreept. Transcriptie 'Saginum' onzeker.

1603 wormale Lees: mormale.

1604 Scamonie Rood onderstreept.

1605 S Lombarde, 3 regels hoog (16-18).

1606 Scamonea Rood onderstreept.

1607 Diascorides Rood onderstreept.

1608 die die Lees: die.

[p. 291]

1humoren ¶ Men salt menghen mit deser 2enich ende men mach gheuen scamonea 3te minste een scrupele het middelste ij scrupelen 4Ende het meeste iij scrupelen ¶ Men salt 5niet gheuen die materie en sij eerst 6rijpe mit opisacra Of mit syroep 7violaet Off mit syropus acetosus de- 8se ripen humoren die heet sijn ¶ He- 9uet yement hooftzweere Of torceoen 10Of dat die lichaem loopt te langhe 11men sal pulueren mastic ende gheuent 12drincken ende sal beteren die mesdaet 13van scamonea ¶ Lijnzaet¹⁶⁰⁹ 14S¹⁶¹⁰emen lini Dat es lijnzaet 15Ende es heet ende versch ¶ Ge- 16puluert ende in borne gedaen 17dat siedende heet es ende bijden viere 18gheset een lange tijt ende dan ghe- 19tempert mit tarwine mele ende 20mit borne ende mit botere all warm 21ende gheleit op zweeren doet ripen alle 22hete aposteumen ¶ Lijnsaet¹⁶¹¹ ene 23wijle gheleit in borne veruerscht 24den mont / Ia dair mede den droghen 25mont ghedvveghen / ¶ Lijnzaet doet tselue 26dat venigriec doet dair omme machmen 27den ouer dander nemen /¹⁶¹² ¶ Salie¹⁶¹³ 28S¹⁶¹⁴aluia¹⁶¹⁵ Dat es salie Ende es heet 29ende droghe ¶ Ende conforteert 30die zenewen ¶ Ende es goet ye- 31ghen artentike Ende yegen yichticheit 32¶ Ende yegen beiste ¶ Ende es goet yegen 33hooftzweere die van couden coemt ¶ 34Ende doet wel orine maken ¶ Ende 35heelt wonden ¶ Ende es een goede dranc- 36¹⁶¹⁶ ke in wonden ¶ Salie¹⁶¹⁷ 37S¹⁶¹⁸aluia¹⁶¹⁹ agrestris Dat es wilde

1609 Lijnzaet Rood onderstreept.

1610 S Lombarde, 3 regels hoog (14-16), met representant onder de lombarde.

1611 Lijnsaet Rood onderstreept.

1612 Ia dair mede den droghen mont ghedvveghen / ¶ Lijnzaet doet tselue dat venigriec doet dair omme machmen den ouer dander nemen / Door een andere hand geschreven.

1613 Salie Rood onderstreept.

1614 S Lombarde, 3 regels hoog (28-30).

1615 Saluia Rood onderstreept.

1616 36 Wijzend handje in rechtermarge.

1617 Salie Rood onderstreept.

1618 S Lombarde, 1 regel hoog (37), met representant in linkermarge.

1619 Saluia Rood onderstreept.

[p. 292]

1salie Oec heetment eupatorum Sij 2staet voer ghescreuen op G¹⁶²⁰ 3¶ Spaerge¹⁶²¹ 4S¹⁶²²pergule¹⁶²³ Dat es spaerge ¶ Sij 5es ghetempert heet ende droghe 6¶ Sij heelt wonden in aposteu- 7men ¶ Ende sij heelt all dat zuuer es 8¶ Sij heelt canckere Ende fistele ¶ Ende 9es een goede drancke in wonden 10¶ Beuenelle¹⁶²⁴ 11S¹⁶²⁵axifraga¹⁶²⁶ Dat es beuenelle 12Ende es heet ende droghe jnden ijten 13grade ¶ Ende zuuert limege 14humoren ¶ Ende ontstopt die leuere ende die 15¹⁶²⁷ milte Ende die niere ¶ Ende breket den 16steen ¶ Ende doet wel orine maken ¶ 17Ende ghedaen in die conte verhittet die 18conte ¶ Ende zuuert zenewen 19¶ Speragus¹⁶²⁸ 20S¹⁶²⁹peragus¹⁶³⁰ es heet ende droge ¶ 21Ende ontstopt die milte Ende die 22leuere ¶ Ende es goet yegen coude 23leuere ¶ Ende ontstopt die niere ¶ Ende 24doet wel orine maken ¶ Ende doet men- 25strua hebben ¶ Ende breect den steen ¶ 26Ende zuuert die conte van limeghe hu- 27moren ¶ Sinikele¹⁶³¹ 28S¹⁶³²iniculus¹⁶³³ Dat es sinikele ¶ Sij 29es tusschen heet ende cout ende 30alsoe droge ¶ Sij heelt wonden 31¶ Ende es een goede drancke in wonden 32¶ Sij heelt holen die zuuer sijn Ende 33quetsinge omtrint den lichame 34¶ Sinsium¹⁶³⁴ 35S¹⁶³⁵encion¹⁶³⁶ Dat es sinsium Ende es 36heet ende droghe jn die middel 37vanden derden grade ¶ Ende heelt 38wonden Ende es goet ten wonden het sop 39ghemenghet mit wine ¶ Ende doet

1620 G Rood onderstreept. Lees: E (verwijst naar p. 222).

1621 Spaerge Rood onderstreept.

1622 S Lombarde, 3 regels hoog (4-6), met representant in linkermarge.

1623 Spergule Rood onderstreept.

1624 Beuenelle Rood onderstreept.

1625 S Lombarde, 3 regels hoog (11-13), met representant in linkermarge.

1626 Saxifraga Rood onderstreept.

1627 15 Wijzend handje in linkermarge.

1628 Speragus Rood onderstreept.

1629 S Lombarde, 3 regels hoog (20-22), met representant in linkermarge.

1630 Speragus Rood onderstreept.

1631 Sinikele Rood onderstreept.

1632 S Lombarde, 3 regels hoog (28-30), met representant in linkermarge.

1633 Siniculus Rood onderstreept.

1634 Sinsium Rood onderstreept.

1635 S Lombarde, 3 regels hoog (35-37), met representant in linkermarge.

1636 Sencion Rood onderstreept.

[p. 293]

1ripen coude aposteumen ¶ Ende geneest 2¹⁶³⁷ alle hole die zuuer sijn ¶ Gheso- 3den ende ghestampt ende op het hooft 4gheplaestert doet het haer wassen op 5het hooft ¶ Soffraen¹⁶³⁸ 6S¹⁶³⁹emen croci¹⁶⁴⁰ Dat es soffraen 7Ende es heet ende droghe jnden 8tweeden grade ¶ Ende geneest 9ziecheit die van rode coleren coemt 10¶ Ghewreuen ende int sop van eenre 11hennen ghedaen purgiert humoren 12¶ Gheseghelde eerde¹⁶⁴¹ 13T¹⁶⁴²erra sigillata¹⁶⁴³ Dat es ghe- 14segelde eerde Men vijndet in 15die apoteken ¶ Ende stopt ende 16stremmet ende droecht oude wonden die 17vuyl sijn ¶ Ende es oec goet op beten 18van serpenten Ende van quaden wormen 19Ende van verwoeden honden ¶ Ende es goet 20gedroncken yegen venijnde wormen die 21inden lichaem sijn Eist datment drin- 22ket eer dat venijn scorst soe doettet 23weder te kelen wt keren ¶ Ende es goet 24op heete aposteumen ende Ghetempert 25mit aysine ende mit olien van rosen 26¶ Ende stremmet bloet eist in meni- 27soene Off in die nese Off in spenen 28Off die bloet pissen Ende het bloet in 29die conte all dit stremmet ¶ Ende ghe- 30tempert mit aysine gheneest beten 31van verwoeden honden ¶ Wijn steen¹⁶⁴⁴ 32T¹⁶⁴⁵artarum¹⁶⁴⁶ Dat es wijn steen ende 33es die ande wijnvaten hanghet 34als die droesene wt sijn Ende 35es heet ende droge ¶ Ende ghedroncken 36purgiert fleumen ende limege humoren 37Ende heeft cracht Ende es bitende Ende 38fleist die maghe ende dermen Ende selden

1637 2 Tekstfragment in rechtermarge, rood onderstreept (gebruiksspoor): 'nota'.

1638 Soffraen Rood onderstreept.

1639 S Lombarde, 3 regels hoog (6-8), met representant in linkermarge.

1640 Semen croci Rood onderstreept.

1641 Gheseghelde eerde Rood onderstreept.

1642 T Lombarde, 3 regels hoog (13-15), met representant in linkermarge.

1643 Terra sigillata Rood onderstreept.

1644 Wijn steen Rood onderstreept.

1645 T Lombarde, 3 regels hoog (32-34).

1646 Tartarum Rood onderstreept.

[p. 294]

1neemtment binnen men heuet andere 2medecinen ghenoecht¹⁶⁴⁷ die fleumen ende 3limeghe humoren sciten doen ¶ Men or- 4baert van buyten want het vertrect 5quaet ouer vloyende vleysch in wonden 6ende in aposteumen In canckere In feste- 7len ¶ Ende gheneest puysten in lazeri- 8ghen aensichten ¶ Ende es goet in drope 9Ende in dropen goede salue ¶ Terbentine¹⁶⁴⁸ 10T¹⁶⁴⁹erbentina¹⁶⁵⁰ Dat es ene gomme 11Sij es heet ende droghe inden 12tweeden grade ¶ Sij es een 13goede salue jn wonden Ende in plaesteren 14die ten wonde gaen Sij es treckende 15ende sugende ¶ In die conte gedaen doet 16menstrua hebben ¶ Gomme¹⁶⁵¹ 17T¹⁶⁵²urbich¹⁶⁵³ es ene gomme Men vergadert 18die wortelen ende omtrent enen 19vingher lanc soe snijtmense 20Sij es wit binnen ende ghelu buyten 21ende inden gommachtich binnen gevoeget 22¶ Sij es heet ende droghe jnden derden 23grade Ende coemt wt sijrien ¶ Ende 24doet sciten coude limege humoren die 25van fleumen comen Ende trectse wtten 26juncturen dat sijn die wonden vanden 27leden of vanden lichamen ¶ Ende dair 28omme eist goet yegen artentike jndie 29handen In die hoepen Ende jn die voeten 30Off in anderen leden ¶ Ende die cortsen 31die van fleumen comen ¶ Ende yeghen 32het lanceuel ¶ Ende purgiert oec fleu- 33men dair die orine es gelike gelase 34¶ Men en salt niet gheuen allene maer 35mit anderen medecinen ene scrupele of meer 36mit benedicta Off mit yera logodion 37dese purgeren coude humoren ¶ Clauere¹⁶⁵⁴

1647 ghenoecht Transcriptie onzeker (gheuoegt?).

1648 Terbentine Rood onderstreept.

1649 T Lombarde, 3 regels hoog (10-12), met representant in linkermarge.

1650 Terbentina Rood onderstreept.

1651 Gomme Rood onderstreept.

1652 T Lombarde, 3 regels hoog (17-19), met representant in linkermarge.

1653 Turbich Rood onderstreept.

1654 Clauere Rood onderstreept.

[p. 295]

1T¹⁶⁵⁵rifolium¹⁶⁵⁶ Dat es clauere Sij es heet 2ende droghe in die middel vanden 3derden grade ¶ Het sop claert 4die ooghen ¶ Oec eist goet in colerien 5¶ Ende heelt wonden ¶ Ende doet wel 6orine maken ¶ Ende ontstopt die lende- 7ne ende die blase ¶ Tamaristi¹⁶⁵⁷ 8T¹⁶⁵⁸amaruci¹⁶⁵⁹ es heet ende droghe 9jnden tweeden grade ¶ Ende ghe- 10soden mit wine off mit ay- 11sine morruwet die herde leuere ¶ Ende 12socht die tantzweere ja den mont 13dair mede ghedweghen ¶ Ende ghe- 14droncken destrueert die herde milte 15¶ Galienus¹⁶⁶⁰ oercont dat ene gheet 16ziec was die camariscas¹⁶⁶¹ hadde 17ghegeten men sneetse op ende men en 18vant ghene milte in hare ¶ Dranc 19van tamariscus ghedroncken zuuert 20humoren in die conte ¶ Asschen dair 21off ghebornet stremmet oec mede dat 22bloet ¶ Tente 23T¹⁶⁶²anacetum¹⁶⁶³ Dat es tente Sij es 24heet ende droghe jnden tweeden 25grade ¶ Sij es een goede dranc- 26ke in wonden ¶ Sij suuert wonden 27¶ Ende es goet gedroncken yegen vuyle 28fistelen ¶ Sij es goet yegen weedom jnden 29lichame ¶ Thimum¹⁶⁶⁴ 30T¹⁶⁶⁵himum¹⁶⁶⁶ Es heet ende droge jnden 31derden grade ¶ Sij verdrijft 32wormen jnden lichame ¶ Ende 33doet een wijff hairre stonden hebben 34Ende sluyt vuyt vloyende fleumen vander 35borst ¶ Ende doet wel orine maken 36¶ Tapsie¹⁶⁶⁷ 37T¹⁶⁶⁸apsia¹⁶⁶⁹ Dat es een cruut ende 38wast enen arm lanc Sine ver- 39¹⁶⁷⁰ wee es root Sine blade groene

1655 T Lombarde, 3 regels hoog (1-3), met representant in linkermarge.

1656 Trifolium Rood onderstreept.

1657 Tamaristi Rood onderstreept.

1658 T Lombarde, 3 regels hoog (8-10), met representant in linkermarge.

1659 Tamaruci Transcriptie onzeker.

1660 Galienus Rood onderstreept.

1661 camariscas Lees: tamariscus.

1662 T Lombarde, 3 regels hoog (23-25), met representant in linkermarge.

1663 Tanacetum Rood onderstreept.

1664 Thimum Rood onderstreept.

1665 T Lombarde, 3 regels hoog (30-32).

1666 Thimum Rood onderstreept.

1667 Tapsie Rood onderstreept.

1668 T Lombarde, 3 regels hoog (37-39).

1669 Tapsia Rood onderstreept.

1670 39 Gebruiksspoor in ondermarge van onbeholpen hand: imitatie van resp. r. 39 en 38 (laatste woord niet te traceren).

[p. 296]

1ende lettel loddachtich ¶ Die scorte¹⁶⁷¹ 2vande wortelen es brwn root ende 3binnen ghelu Ende es oec heet ende dro- 4ghe jnden vierden grade ¶ Ende dunnet 5groue limeghe humoren ¶ Ende es 6goet yeghen artetike jn die hande 7Ende in die heepe dat van fleumen 8coemt waert dattet es het zuuert 9humoren ¶ Ende es goet gheminghet 10mit medecinen die gaen yegen morfea 11Ende yegen seter Ende yegen drope ¶ Ende 12es zuuerende ¶ Thusie¹⁶⁷² 13T¹⁶⁷³huchia¹⁶⁷⁴ dat es thusie Ende 14es heet ende droghe Sommi- 15ge seggen dat cout es ¶ Ende 16suuert oueruloyende vleysch in 17wonden ¶ Ende droecht wonden ¶ Ende 18maect goet vleysch ¶ Ende geneest 19humoren die jn die ooghen vloyen ja in 20colerien gedaen ¶ Ende stremmet ghe- 21zwel van wonden van puysten van 22fistelen ¶ Glas¹⁶⁷⁵ 23V¹⁶⁷⁶Itrum¹⁶⁷⁷ Dat es glas Sommige 24seggen dattet heet es jn enen 25grade Ende droge jnden tweeden 26grade ¶ Ende es goet in vele 27¹⁶⁷⁸ colerien gedaen yegen die ooghen ¶ Ende 28es goet yegen seter ¶ Ende zuuert het 29hooft van scellen ende lichtse wtter huut 30¶ Ende maect subtijl haer ¶ Ende 31ghepuluert cleyne ende mit aysine 32ghedroncken breect den steen in die 33blase ¶ Aterment¹⁶⁷⁹ 34V¹⁶⁸⁰Iaseolum¹⁶⁸¹ Dat es aterment 35Ende es droghe jnden vierden grade 36Ende zuuert die scedelen vanden 37ooghe van quaden vleyssche ¶ Ende eet 38vloyende vleysch jn wonden jn fistelen

1671 scorte Lees: scortse.

1672 Thusie Rood onderstreept.

1673 T Lombarde, 3 regels hoog (13-15), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1674 Thuchia Rood onderstreept.

1675 Glas Rood onderstreept.

1676 V Lombarde, 4 regels hoog (23-26), met representant in linkermarge.

1677 VItrum Rood onderstreept.

1678 27 Gebruiksspoor in linkermarge: 'nota' (rood onderstreept).

1679 Aterment Rood onderstreept.

1680 V Lombarde, 3 regels hoog (34-36), met representant in linkermarge.

1681 VIaseolum Rood onderstreept. Lees: VItreolum? Of vergelijk 'visceoleo' (p. 190, r. 37-38)?

[p. 297]

1jn canckere Ende in allen holen heelt ende 2verteert ende zuuert ¶ Ende droecht 3vuyle versche wonden ¶ Ende es goet 4yeghen drope ¶ Ghemenget mit 5sope van poret loke ende in die nese 6gedaen stremmet bloet ¶ Atrement 7es beuende gheleit jnt vier eist 8min bernende ende meer droghende ¶ 9Ende stremmet bloet wt wat steden 10dattet coemt ¶ Ende ghetempert 11mitten sope vanden blade van poret lo- 12ke ende in die conte gedaen stremmet 13het bloet vander conten Ende zuuertse 14van versschen humoren ¶ Wit wijn¹⁶⁸² 15V¹⁶⁸³inum album¹⁶⁸⁴ Dat es wit wijn 16Ende es heet ende droghe Ende hij 17es penetrerende dat es doer- 18gaende ¶ Ende zuuert ende heelt wonden 19¶ Men drincket mit sope die ten 20wonden gaen op datmen ne ghene 21scortse en heeft ¶ Ghesoden mit 22seme een lettel ende doer een sack laten 23lopen alsmen clareit maect die dranc 24es goet in allen wonden dair mede 25ghedwegen ende zuuertse¹⁶⁸⁵ zeere ende heelt 26¶ Albucasis¹⁶⁸⁶ was in ene stede dair 27een ghewont was jnden lichame 28dair ghene medecine en waren dan 29borne ende seem hij dede borne in een 30lettel seems ende lietet leken doer een 31sacke ende dwoech dair mede die won- 32den ende nette die plaester dair jn 33ende duwet wtte zeem ende leit op die 34wonden se ghenas Hij¹⁶⁸⁷ bij proeft hij 35dat wijn goet js ja in fistelen ende 36in versschen gaten ¶ Wijn es goet 37in allen vercouden ziecheiden ¶ Sommige 38seggen dat niet goet en¹⁶⁸⁸ es den ghenen

1682 Wit wijn Rood onderstreept.

1683 V Lombarde, 3 regels hoog (15-17), met representant in linkermarge.

1684 Vinum album Rood onderstreept.

1685 zuuertse Contemporaine doorhaling van 'se'.

1686 Albucasis Rood onderstreept.

1687 Hij Lees: Hier?

1688 en Aansluitend aan 'en' staat een doorgehaalde aanzet tot d.

[p. 298]

1die artentike hebben want die wijn 2verstoeret het euel ¶ Ende doet wel 3orine maken ¶ Aueroene¹⁶⁸⁹ ende arga- 4num ende beuer ghesoden in wine es 5goet jn die coude conte Ende zuuertse 6van vloyende humoren ¶ Wijn¹⁶⁹⁰ ghe- 7soden mit biuoete ende ghedroncken 8es goet yegen coude artetike ¶ Ende 9doet menstrua hebben ¶ Ende doet wel 10orine maken ¶ Wijn¹⁶⁹¹ die turbel es 11js den ghenen quaet die het grauele 12hebben ¶ Die ghene die vele wijns 13drincken behoeuet vele te latene ter 14aderen ¶ Root wijn¹⁶⁹² droghet zeere 15Ende es goet yegen menisoen ¶ Yserne¹⁶⁹³ 16V¹⁶⁹⁴erbena¹⁶⁹⁵ Dat es yserne Sij 17es heet ende droghe jnden tweeden 18grade ¶ Sij es goet yeghen 19coude leuere ¶ Ende ontstopt die niere 20¶ Sij doet wel orine maken ¶ Sij 21verwarmt die blase ¶ Sij doet men- 22strua hebben ¶ Het sop dair of dat 23claert die ooghen ende zuuertse ¶ Sij 24es goet in drancke yegen coude ziechei- 25de jnden lichame ¶ Netele¹⁶⁹⁶ 26V¹⁶⁹⁷Rtica¹⁶⁹⁸ Dat es netele Sij es 27groot ende cleyne ¶ Sij es heet 28ende droghe jnden tweeden grade 29¶ Sij es goet yeghen die coude le- 30uere ¶ Ende yeghen die gheelzucht ¶ 31Sij es goet yegen artentike ¶ Ende doet 32wel orine maken ¶ Sij ontstopt die 33niere Ende es goet yeghen die vercoude 34niere ¶ Een wijn¹⁶⁹⁹ jnden drancke ghe- 35seten soe verwarmet die conte ¶ Het 36saet es vaporerende ¶ Zedeware¹⁷⁰⁰ 37X¹⁷⁰¹edoar¹⁷⁰² Dat es zedeware Ende 38es heet jnden derden grade Ende

1689 Aueroene Rood onderstreept.

1690 Wijn Rood onderstreept.

1691 Wijn Rood onderstreept.

1692 Root wijn Rood onderstreept.

1693 Yserne Rood onderstreept.

1694 V Lombarde, 3 regels hoog (16-18), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1695 Verbena Rood onderstreept.

1696 Netele Rood onderstreept.

1697 V Lombarde, 3 regels hoog (26-28), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1698 VRtica Rood onderstreept.

1699 wijn Lees: wijff.

1700 Zedeware Rood onderstreept.

1701 X Lombarde, 2 regels hoog (37-38), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1702 Xedoar Rood onderstreept. Lees: Zedoar?

[p. 299]

1droghe jnden eersten grade ¶ Ende 2es goet yeghen beten van quaden wor- 3men ¶ Ende scheidet wijnt ende opblasin- 4ghe ¶ Ende starct die maghe ¶ Ende 5verwect appetijt ¶ Ende socht die 6roke vanden lake¹⁷⁰³ in die mont op dat- 7ment neem na loke ¶ Ende ghedronc- 8ken doet het selue ¶ Mit borne ghe- 9nomen eist goet yeghen die hoeste ¶ 10Ende ghedroncken mit bornen ende mit een 11luttel zouts eist goet yegen scotomie 12¶ Vijff daghen ghedroncken mit wine 13eist goet yegen yichticheit ¶ Ghingebere¹⁷⁰⁴ 14X¹⁷⁰⁵Inziber¹⁷⁰⁶ Dat es ghingever 15Ende es heet jnden derden grade 16ende versch jnden eersten grade 17¶ Ende opent ende zuuert die humoren 18vander couder leueren ¶ Ende doet schei- 19den grouen wijnt in die maghe ende 20in die dermen ¶ Suker daer mede 21ghedroncken mit wermen wine pur- 22giert limeghe humoren ¶ Suker 23ghesoden ende dair jnne ghemenghet 24dat heetmen ginghebraes ende dat 25meerret lust van goyene ¶ Ende 26verhit die maghe ¶ Ende verteert 27die spijse Ende vloyende verscheit 28die in die maghe van visschen ende 29van vruchten droghet ¶ Voer ghin- 30gevere machmen nemen wit peper 31Off langhe peper gheslepen op enen 32steen ¶ Ghinghebere¹⁷⁰⁷ mit wine ghe- 33net zuuert die ooghen ¶ Ghingebere¹⁷⁰⁸ 34veruerscht die borst ¶ Zuker¹⁷⁰⁹ 35X¹⁷¹⁰Vcora¹⁷¹¹ Dat es zuker Ende es heet 36jnden eersten grade ¶ Men seit 37dat scheiden doet ende dunnet Ende 38maect den lichame versch ende sonder hitte

1703 lake Lees: loke.

1704 Ghingebere Rood onderstreept.

1705 X Lombarde, 3 regels hoog (14-16), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1706 XInziber Rood onderstreept. Lees: ZInziber?

1707 Ghinghebere Rood onderstreept.

1708 Ghingebere Rood onderstreept.

1709 Zuker Rood onderstreept.

1710 X Lombarde, 3 regels hoog (35-37), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1711 XVcora Rood onderstreept. Lees: ZVcora (de X is hier ook atypisch gevormd)?

[p. 300]

1¶ Ende zuuert die maghe ¶ Ende es 2den ghenen quaet die colerici sijn ¶ 3Men salt in colera rubea niet geuen 4want het gheeft colera sijn suerhei- 5de ¶ Aper mit sukere gemaect ende 6mit aysine dat bluscht colera ¶ Su- 7ker veruerscht die borst ¶ Dolke¹⁷¹² 8X¹⁷¹³isania¹⁷¹⁴ Dat es dolke die wast 9in coerne ende meest in vorten 10tijden Men hetet dolke Ende 11gheeft ene scarpe cracht van venijne 12¶ Ende verdroeft somtijt die sinne 13als off een droncken ware ¶ Ghemin- 14ghet mit ghersten mele Mit mirre 15Mit wieroke Mit soffraen ende te sa- 16men jnt vuer gheworpen ende den 17rooc ontfaen in die conte opent die 18aderen ¶ Ende doet menstrua hebben ¶ Ende 19groene ghetempert mit aysine es goet 20yegen setere ¶ Ghesoden mit wine ende 21mitten stronte van enen ezel Ende mit 22lijnsade ende warm gheplaestert doet 23scheiden aposteumen ende cl¹⁷¹⁵ clieren ¶ 24Dolke¹⁷¹⁶ ghestoten mit scortse van netels 25wortelen ende ghesoden in wine zuuert 26vuyle wonden 27¶ Explicit herbarius¹⁷¹⁷

1712 Dolke Rood onderstreept.

1713 X Lombarde, 3 regels hoog (8-10), met representant in linkermarge (deels afgesneden).

1714 Xisania Rood onderstreept. Lees: Zisania?

1715 cl Contemporaine doorhaling.

1716 Dolke Rood onderstreept.

1717 Explicit herbarius Rood onderstreept.