Logo DBNL
Handschrift Hattem C 5 (2017)

Handschrift Hattem C 5

(2017)–Anoniem Hattemse handschrift–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

11. Chirurgische recepten / Ogentraktaat

1O695m een starc corrofijf696 daermen vlce- 2ren canckeren fistulen ende anderen zeeren 3mede gheneest datmen met saluen 4niet ghenezen en mach697 Neemt leuen- 5de calc / operiment ij dragmen arcenicum iij dragmen 6leuende sulphur ij dragmen aluyn ij dragmen ende 7poeder coperroot ende centaurea ende 8spaensgroen dit sult ghij al bernen 9in een panne ende maect daer of puluer 10wel droghe ende stoppet wel toe ende 11men salt niet te veel te gader besigen 12¶ Noch een ander698 dat soe starc niet 13en is Neemt olibranum aluyn hoelwortere 14ende meel van wicken al te samen ghe- 15puluert ende centaurea want het is 16goet om quaet vleysch wt te nemen 17ende het is starc ghenoech ende het is ghe- 18mene ¶ Een poeder dat goet is op 19natte apostemen of zweeren ende doet 20goet vleysch wassen ende sluyt die gaten 21ende stelpt dat bloet699 Neemt sarcocolle 22balaustia mastic sanguis draconis ende 23maec daer af een poeder ¶ Een 24poeder dat droghet ende maket goet 25vleysch in wonden700 Neemt sarcocolle 26ende meel van wicken ende wieroc ende 27wortelen van blauwen lelien ende hoel- 28wortel / ende droghe rosen ghepuluert 29al onder een ende het is zeer goet ¶ 30Een poeder dat reynicht ende droecht701 31Neemt hoelwortel ende aluyn ende hermo- 32dactulin702 dese drie te gader ghepuluerizeert 33¶ Een starck poeder om gaten te maken703 34Neemt die mollen die in de houen crupen 35ende berntse tot poeder ende legt die poeder 36dair op ¶ Een poeder om warten of te 37doen704 Neemt poeder van hermodactilen ende 38sij ghenezen binnen iij daghen ¶ Noch 39een poeder om bloet mede te stempen705 Neemt 40sanguis draconis ende scellen van garnaten 41ende eyer scellen ende poeder van eyken hout

1ende bolus armenicus dit te gader ghemenghet met 2hazen haer ende en willet niet stoppen soe 3bernttet ende legghet dair op ¶ Een 4starc poeder om canten mede af te doen706 5Neemt poeder van die voerscreuen verbrant 6mollen dit verbernt ende dit is oec goet 7poeder om vleysch wt te nemen wt vlce- 8ren ende alle verhertheit wt te doen ¶ 9Een ander teghen een ader die ontwe is707 10Neemt betonie blader ghepuluert ende ghe- 11droncken ¶ Ende haer puluer ghenut met 12wijn is goet tegen verghiffenisse E708en ma- 13turatijf te maken709 Neemt heemswortelen 14ende poppelen bladeren ende lijnsaet ende wieroc 15ende bloemen ende maect dat met soeten 16melc ¶ Noch een ander710 Neemt poppelen 17ende heemswortelen siedet die te samen ende 18doet daer in zwijnen smout ende suer 19heefdeech dair in dat onder een ghestoten 20ende gheroert ¶ Maturatijff711 Neemt712 21out roesel gheuerschet vanden solt ende 22smeltet ende cleynset / ende doet daer in een 23luttel camillen oly ende roert dat in puluer 24van drogher alsen ende gherfsten meel713 ghers- 25ten meel ende dat ghenoech is mede te ver- 26drinken / of siedet dat sap van groenre alsen 27met den roesel voerscreuen langhe tijt ende 28cleysense dan ende roer dair in camillen 29oly ende ghersten meel ¶ Maturatijf714 Om 30een seer te ripen ende wtwerts te doen trec- 31ken Neemt iij deel eppen ende een deel pap- 32pelen bladeren ende water ende smolt mer te 33voren cleyn ghescerft / ende wanneert vanden 34vier gheset is soe roerter weyten meel 35in ¶ Een ander715 Neemt pappelen blader 36heemswortelen ende lelien wortelen ende siet 37dat in water al morwe ende ghietet water 38wt ende stotet met zwinen smolt in een 39visel al cleyn etcetera ¶ Maturatiuum optimum716 40in frigidis apostematibus Recipe dulce lac mixtum 41cum farina ordij et impositis dattulis cas- 42toris / ende ghemenghet met beuerzwijn et hoc

1scissum in multis partibus E717en mundifi- 2catijf718 dat goet is Neemt een luttel oly 3van rosen ende ij doyeren van eyeren / ende ter- 4wen bloemen / ende ghewasschen terpentijn 5ende een lutel mel rosarum te gader ¶ 6Noch een mundificatijf dat heelt ende su- 7uert719 Neemt diamorum ende terpentijn ende 8terwen bloemen ende apium dair mede in 9¶ Ad formandum mundificatiuum rosarum720 10Capiatur mel rosarum et aqua et far ordij 11et buluntur mutuo donec fit ad modum pul- 12menti et continue vertatur et cum deponitur simul 13vertatur donec frigefactum sit et tunc imponatur 14terpentijn ad modum muscaterte721 Et valet pro 15omni vulnere non fetido scilicet pro vulneribus recentibus 16trusis aut percussis probatum est sepissime ¶ 17Ad faciendum mundificatiuum de apio722 Neemt 18sap van merc ende honich ende weiten meel 19te samen ghesoden als een plaester etcetera20Mundificatijf de apio723 Neemt merc ende 21alsen die724 de helfte mjn dan die merc 22ende nascade alsoe vele als des beiden dit 23suldi al te samen stoten ende wringhen tsap 24doer een doec / dan neemt honich alsoe 25veel als ghij wilt ende doet in een ketel 26ende roeret om / ende maec een karf anden 27stoc ende dan doet dat sap inden ketel ende 28latet sieden tot anden carf des honichs ende des 29saps sal al euen veel wezen / ende alst cout is 30soe ghietet in een kanne / ende dit heet conf725 31conserf de apio ¶ Als ghij hier nae salue 32of maken wilt soe doet wat in een panne 33ende menghet daer ghersten meel in thent 34te passe dicke sij ende settet opt vier ende 35roert al omme tot dattet beghint te sieden 36ende dan doet vanden vier
37Een sonderlinghe konste 38teghen alle zeericheit vanden 39ooghen gheprobeert726

1H727Oert ende verstaet alle die ghene 2die begheeren te leeren een nywee 3sciencie ende gheproefde vanden oghen 4van beneueinte ghemaect nae dat 5segghen vanden ouden philosophen / ende nae dat 6ick heb gheproeft met groter pijnen 7gaende achter landen ende cuererende bijder 8hulpen gods alsoe wel in heten regionen 9als in couden ende altoos merkende inde ken- 10nisse vanden philosophen / ende die ziecheit 11merkende vanden oghen ende van die acciden- 12cien / ende van elken humoren / ende van allen sub- 13stancien / ende die gheproefde medicine ley- 14de ick in scripturen / ende altoes merkende 15ende houdende in mijn memorie het ghe- 16proefde tot dat ick hadde vergadert vol- 17comelic van allen ziecheiden ende van allen 18accidencien der oghen / ende van die cuere 19als met puluer met colerien ende vngen- 20ten ende pillen puracien electuarien caute- 21riseren ende met abstinencie te eten van contra- 22rien dinghen van regimente van goede 23spise ende drancke Waer af ick heb ghe- 24maect een boeck den welke ick heb ghe- 25heten gheproefde sciencie vanden oghen want 26dit boeck is vol vol728 van gheproefde medi- 27cine / ende dit heb ic ghedaen om dat ick 28sach dattet was necessarie tot de mensche- 29like natuer / want die philosophen en 30scrijuen niet alzoe perfecteliken ende pleinken 31van deser sciencie als sij doen vanden anderen 32sciencien die behoren ter medicinen / ende ick 33en vant nyement onder die kerstenen 34binnen mjnen tijt die daer hadde den rechten 35aert vander oghen die welke is soe ne- 36cessarie om dat nobel lit dat verlicht alle 37den lichaem die welke sciencie was achter 38ghelaten / ende nochtans soe wouden eenige hem 39onderwijnden sonder kennisse ende sonder reden 40van deser aert ende confundeerde vele lieden 41met hairren wercken H729et oech es een 42preciose instrument componeert van roken

1ende van humoren die claer sijn ende gheset in 2die fonteyne vanden hoofde om te verlich- 3ten alden lichaem ten oghebrauwen is her- 4de claer ende doer die claerheit verlicht 5die appel die dair is al in die welken 6hebben die spirit van sinnen comende vter 7hersenen bijden zeenuwen diemen opirci730 8heet ende menghet metter claerheit van 9buten aldus verlichttet al dat lichaem 10ende die sinne Fonteyne van dezen hoofde 11is dat pit dair dat oghe in es gheset 12ende men hetet fonteyne om dat die tra- 13nen hebben altoes haren lope bider fonteyne 14in wat manieren dat si comen ist bij droef- 15heiden of van coutheiden I731ohannes seit732 16datter vij sijn vellen int oghe vanden 17welken dat eerste heet retina Dat ander 18secundina Dat derde scliros Dat vierde 19aranea Dat vijfte vea Dat seste cornea 20Dat seuende coniunctiua / nae dien dat dat 21vij roeken sijn nae dat ihoannes seit soe 22loopt niet wt die substancie van dat oghe 23als die eerste rock is te broeken mer ick 24segghe datter niet en sijn dan twee 25ende als dat eerst es ghebroken soe loepet 26die substancie dair wt ende dat oghe wort 27al te niente gheconsumeert Ende dat ander 28is dat al doer gaet ende daer om soe en 29macht niet onthouden die humoren vanden 30oghen sij lopen al vte als dat eerste velle 31is te broeken I733ohannes seit734 dat die oghe 32es van drie manieren van verwen / dats 33grauwee / bruyn / zwertachtich ende 34zwert Ic segge dat niet dan twee vellen 35en sijn dat is saluatrix idest behoudin- 36ghe want het behout ende onthout alt 37oghe ende die humoren vanden oghen Het an- 38der heet discolorata idest niet ghever- 39wet om dat gheen verwee en is in hem 40want hadde dat oghe verwee in hem seluen 41van allen manieren soe en soudet niet ontfaen 42alle manieren van verwen / ende om dattet gheen

1verwee in hem en heeft soe ontfanctet 2alle manieren van verwen Ghelijc alst 3es vande tonghe / want hadde die tonghe 4smake van haer seluen alle manieren van 5smaken souden haer duncken dier ghelike 6Dese voerseide die de humoren hebben voren 7bider vellen deser oghen sijn grauwe ende 8witachtich dese en sien niet al wel in 9hare ioncheide noch in hairre outheide 10want tranen ende riemen comen dair altoes 11wt meer in dezen dan in die anderen / ende 12sij hebben die oghebrauwen root Die dair 13humoren hebben in het middel vanden oghen 14ende dat heten catracteren en moghen num- 15mermeer ghenezen / noch met medicinen 16noch met laxatiuen / noch pulueren / noch 17coleren / want sij sijn tusschen binnen die vellen 18van dezen oghen / ende sijn een deel ghecomen 19vander humoren vander oghen ende specialiken 20alsmen is gheslegen met zwaerden off 21met stocken of deser gheliken dat dese 22dissolueren in anderen steden ende verrotten 23ende dese verrottinge coemt tusschen 24dese twee vellen ende dair omme soe mach- 25mense niet ghenezen noch met pulueren 26noch met medicinen diemen mach doen 27noch van buyten sonder allene bijder meiste- 28rien die wij sullen seggen Alder eerst sal- 29men purgeren die hersen vanden pacient 30met onsen pillen recresolimitane735 Recipe aloe 31opatice Semis dragme senickel cubeben mastix 32soffraen ana i dragme men salse pulueizeren 33ende menghen met roeswater ende maken pillen 34ende ghenezen die pacient / ende des anderen 35daghes nae dat die pacient is ghepur- 36giert soe salmen hem nuchteren laten sitten op 37een bancke scridelinghe / ende die meister 38sal sat736 sitten aensichte teghens aensichte 39die pacient sal houden sijn oghen ghelo- 40ken ende die meister sal beghinnen Inde na-

1me ihesu christi 2D737Ie eerste specie van caracten incu- 3rabel738 / ende men machse kennen aldus 4want die appel is zwert ende claer recht 5ofmen hadde gheen smette ende die oghen 6porren altoes metten wijnbrauwen / Wair 7omme wij seggen datmen739 dattet hem coemt 8wt die moderbacke van eenre corrup- 9tie die dair was ende dair sijnse ghebo- 10ren sonder licht wair of wij hebben der 11menighe gheproeft te cureren met ve- 12len ende diuersen medicinen ende wij en moch- 13ten noyt gheen ghenesen / ende wij seggen 14in wairheden dat wij noyt en saghen 15noch hoerden datse ware ghenesen ¶ Wij 16seggen dat van habundancie van bloede soe 17coemt enighe rootheit in dat oghe ende 18dat verkeert in ioecten wair of dat het 19hair vanden oghenbrauwen vallet soe dat- 20ter niet en blijft een haerkijn / ende ist 21dat deze ziechede gheduert een iair dat- 22se niet en gheneest soe werden die 23oghebrauwen gheslepen ende gh740 verstopt 24Wair omme wij datmen helpe de pacient 25eert dair toe coemt met desen colerie 26ende hetet puluer benedic want vander 27tijt dattet coemt int oghe die pacient 28heeft ruste ende beghint te ghenesen 29ende benedit gode / ende het voerseide poeder741 30puluer soude ander purgacien ende bloet 31laten ende voel ghelts gheweruen ¶ An- 32der quade siecten comen vander voerscreuen ob- 33talmie in die oghen alst qualic is ghe- 34cureert van beghinsele / ende om die qua- 35de cure die vele sotte meisters doen die 36den rechten aert niet en weeten / ende doen 37dat contrarie is den euel wair omme die 38oghen werden al root soe dat vele pacien- 39ten nummermeer en moeghen ghenezen 40want die humoren vanden oghen dissolue- 41742 ren omme dat grote doloer diemen heeft

1ende die oghen puten wtwert ende sijn lelic 2ende men en siet niet ende dat coemt al 3van die contrarie medicine / Wair omme 4wij seggen dat alsmen dair toe is geco- 5men dat gheen medicine en mach de- 6liuereren noch helpen want het oghe 7met alle sijn substancie is ghemortifi- 8ceert Voert seggen wij alsmen dat oghe 9qualic heeft ghewacht soe en siet het 10niet claerlike want die oghen sijn al vol 11flumen ende sij tranen altoos om datmer 12in doet contrarie dinghen ¶ Tegen die voer- 13screuen weede salmen doen dese cure ende 14cureren die hersen met desen pillen Recipe 15polipodium esula mirabolana ghelu 16ruberber ana j dragme mastic cubeben soffraen 17spic noten van rude kanele ana j dragme ende 18men sal dese voerseide pulueren subtike743 te 19samen menghen metten sap van appelen 20ende maken pillen vanden welken men sal 21gheuen den pacient nuchtens ende des auonts 22om te purgeren ¶ Men sal hem ooc geuen 23van onse diaolibano nuchtens ende sauons 24ende men maket aldus Recipe wieroc claer 25ij onsen noten muscaten noten van urde744 sof- 26fraen Semis onse alle dese salmen poederen subti- 27liken ende menghense met ghesuuerden 28seem ende maken 1 lactuarium Ende men 29sal oec doen inde oghen puluer naketis745 30nuchtens ende sauens tot datmen is volcome- 31lic ghenezen / ende men sal wachten van 32contrarien spisen ende contrarie dinghen 33V746An vellen die comen op die oghen 34van habondancie van bloede747 ¶ Wij seg- 35ghen dat in menighe manieren 36wassen die vellen op die oghen / als van 37groote hooftzweere / ende dan soe daelt die 38dolor in die slaep ende in die oghenbrau- 39wen wair af die vellen wassen op die oghen 40van deser maniere / ende dat vel verbernt 41op dat oghe grane van milie / ende dit coemt 42van hooftzweer of van superfluitates 43748 van bloede met groten dolor Ende het ander

1vel coemt ende is ghelijc die lentilie Ende 2het derde coemt ander sijde vanden oghen 3ghelijc een wolke van sneuwe Ende het 4vierde is als alt oghe schijnt wt ende 5dair ghuene zwertheit en blijct Van 6desen eersten soe seggen wij alsmen siet int 7oghe als grane van mili soe salmen wach- 8ten datmen gheen dinc en doet int oghe 9buten noch binnen want deze ziecheit en 10mach niet ghecureert sijn met medi- 11cinen laxatijff noch met pulueren noch 12met colerien / noch electuarien noch can- 13terizeren749 want het soude sijn contrarie ende 14het soude zeer deeren Mer ghij sult doen 15dese cure die es herde glorieus Recipe ripe 16beyeren xl van wilde rosen ghelijc eglen- 17tier buyten root ende binnen ruyg ende 18wassen in die haghen / ende een hantvol bloe- 19men van camillen drooghe oft groene ende 20vierhantvol venkel saet Semis dragme dit salmen 21all wel stampen ende menghent met ala- 22bastrum wel ghepuluert Semis libra oly van rosen 23een Semis libra onghepijnt was een onse alle dese 24salmen menghen in ij libra witte wijn die 25goet is ende doent in een nywen pot ende 26latent zieden thent die wijn versoden is 27ende dan salment laten coelen / ende dan salmen 28nemen het witte van vj eyeren ende menghent 29wel mitten versoeden dinghen / ende dair nae 30salment doen doer een cleyn cleet want 31dat is een precioes ding in die werlt met 32virtuosior Met desen preciosen vngwent 33salmen smeeren die pacient den slaep 34dat voerhoeft / die oghebrauwen bouen ende 35beneden / ende met dezen vngwent salmen 36allene ghenesen die pacient van dat 37velleken dat is als grana van milij 38Voort lieue vrienden ick en wille nv niet 39verhelen mjnen secreet want want750 waren 40die sciencien ende die secreten vanden philo- 41sophen niet gheopenbaert bij scrifturen 42men soude niet moghen discerneeren die 43waerheiden bouen die loghene Waer om 44751 wij seggen nv van dezen vnguent alabastrum

1datse heeft vele andere virtuten / want wair 2datmen heeft dolor anden lichaem ende 3die pacient is dair mede ghesmeert hi 4sal staphans ghenesen Ende ist datmen een 5plaester ligghet op een wonde het doet 6drie dinghen / want het zuuert van dat 7etter / het heelt ende beneemt die dolor 8ende sonderlinghe dolor diemen jnden tanden 9heeft / off jnt tantvleysch jst datmen 10zuuert dair mede het sal staphans ghe- 11nezen Ende als wij vonden yement in starcken 12coertzen wij deden hem zuueren den stomack752 13die voeten handen ende lenden want sij ghe- 14nasen staphans Ende als wiuen ghebrec 15hebben in hair matrice wij gauen haer te 16eten ghelijc lactuarien ende sij waren stap- 17hans ghenezen Et sij is oec goet teghen 18alle hooftzweere / ende alle ziecheit vanden 19oghen ghesmeert opt voerhoeft ende opden 20slaep / ende op die wijnbrauwen 21V753An die secundina dat vel is ghelijc 22der lentilie754 Wij seggen in waerheiden 23als dat vel int beghinsel niet en 24is ghecureert metter cure die wij seg- 25ghen sullen het en wert nummermeer wel 26ghecureert soe dat die pacient wel sal 27sien om datse sal verherden opden oghe 28Wair omme lieue vrienden ic rade nv dat 29ghij dustanighe vellen niet en ontfanghet 30in uwee cure want ghij en moghet dair 31gheen ere an bewercken / ende ghij soudt 32dair mede verliesen uwen goeden naem / ende 33wacht v oec mede te onderwijnden ander 34sciencien incurabel / ende gaet voert bij wair- 35heiden ende bij weghe ende redene / ende wair 36dat ghij dit vel saluatrix vijndet soe 37suldijt aldus cureren Men sal maken 38cauterie ront inden slaep wantet het 39vier dissolueert et trect ende en laet niet 40verherden op dat oghe want dissoluerende 41treckende ende consumerende salt genezen 42het voerscreuen vel bijden ghebrande gate ende 43als cauterie es ghemaect soe salmen bijnden

1in dat gat een erwete / ende daer nae hou- 2dent leckende met enen vocke soe langhe 3dat ghenoech is / ende men sal doen jnt 4oghe puluer nabetis Voort salmen vier 5suuer appelen braden in die hete assche 6ende dair nae salmense wel suueren ende 7stampen daer mede dat wit vanden eye 8ende menghent soe langhe te gader dattet 9betoint recht als een vngent ende met 10desen salue twee weruen des daghes op 11dat oghe gedaen een plaester / ende doen 12het voerscreuen puluer jnt oghe / ende dan 13salmen bijnden het plaester met een stroede 14Ende aldus salmen ghenezen dusdanighe 15vellen als sij sijn nyeuwe / ende die pacient 16sal wel claerlike sien 17V755Anden derden vel756 Dat derde vel verbrant 18opt oghe ghelijc oft ware een sneclat 19hier teghen salmen doen die cure die wel- 20ke is goet teghen het witte op den oghen 21want se maket bruyn ende verdrijft dat 22witte Recipe goet lignum aloos iiij dragmen men 23salt leggen op colen ende ontfangen die roeck 24in die oghen / dair nae salmen doen jnt oghe 25puluer nabetis ende doen die cure voerscreuen 26Ende verstaet dat van dezen derden specie 27757 soe vonden wij meer dan van enigen vanden 28anderen ¶ Nv willen wij v seggen soe wat 29is puluer nabetis / ende sine virtuten ver- 30staet dattet heet zuker nabetis ende wij 31hetent zuker candi waer wij of maken 32poeder stampende inden roeck van lignum 33aloes dattet welke doet vele mirakel ende 34specialike vellen teghens die oghen het 35morwet die vellen / het sacht die dolor 36met sinen soetheit / ende verdrijft roetheit 37met sine claerheide / ende conforteert het oghe 38ende scerpt die / want is een doncker in die 39oghen het zuuertse / ende conforteert die gheest 40visibel / ende het restringeert tranen ist 41datse sijn van couden humoren / want met 42sijnre hetten soe tempertse / ende dit poeder

1is soe seker dattet helpt in allen ziecheit 2vanden oghen ende en mach nummermeer 3deeren 4V758Anden vierden vel759 Wij seggen dat het 5vierde vel is alst oghe is al gheheel 6bedect met witte ende men siet gheen 7zwertheide noch vanden appel noch vanden 8roc Ende dit coemt van groter hooftzweere 9comende vten hoofde / ende beuangen dat oghe 10al omme wair of dat oghe wert wit ghe- 11lijc claer alabaster die pacient en siet 12niet / ende hij en can gheen dinc discer- 13neeren bouen den anderen / ende die oghen tra- 14nen altoes / ende die substancie vanden oghe 15schijnt root omtrent dat witte vel De- 16se cure salmen eerst maken cauterien760 int 17sochte vanden oghe761 hoofde alsoe wij heb- 18ben gheseit / dan salmen hebben in een 19scuetele wit van xij eyeren ende slaent 20soe langhe met enen lepel tot dattet 21scuymt / men salt scuym af doen ende 22alst scuym af is soe salmen cathon jnt 23wit doen ende legghent opt oghe tien 24weruen des daghes ende alsoe veel des nachts 25tot dat die pacient wel ghenesen is Met 26deser curen salmen dat vierde velleken ghe- 27nesen ende met gheen anderen Wair omme 28lieue vrienden wij seggen nv dat ghij an- 29ders gheen cure dair toe en doet want 30men en es se anders niet schuldich te cu- 31reren ¶ Wij hebben v ghescreuen van ziec- 32heiden ende accidencien die comen totten oghen 33van habundancie van bloede / nv willen 34wij v seggen van ziecheiden die comen van 35fleumen 36V762An ziecheiden die comen in die oghen 37van fleumen763 Wij seggen dat van 38fleumen comen tranen in die oghen dair 39af comen vier diuerse ziecheide Eerst 40om temperliken koep764 van tranen ende binnen 41die oghenbrauwen wassen haren die welke 42precklen ende dwinghen het oghe ende den 43appel vanden oghe wair of die oghen sijn 44seere ghedisturbeert soe dat die pacient

1en mach sijn oghen niet ontdoen voer 2dat die haren wt sijn wair omme enige 3sotte meisters treckense wt / ende dair 4omme soe wassense weder ende sijn veel 5argher danse te voeren waren ende wair 6of die oghen werden root ende soe distor- 7beert dat die pacient sijn oghe en mach 8niet ontdoen ende aldus treckende ver- 9liesen sij dat sien met alle die substancie 10vanden oghe met deser curen 11V765An die ander ziecheide766 Wij seggen 12dat dese ziecheide sijn als die pa- 13cient niet claerlike en siet ende wij 14hetense root Dese cure Men sal eerst 15den pacient sceeren sijn hooft ende men 16sal maken cauterien ront inden slaep 17dair nae salmen doen puluer alexan- 18drien eens des daghes tot dattet heeft 19ontfangen volcomelic sijn ghesicht Ende 20men sal purgeren twee werf in die maent 21mit pillen reconsolomitane ende als 22hij gaet slapen soe sal hij nemen dyaliba- 23num767 / met desen cure salmen ghenesen alle 24ziecheide comende van habundancie van 25tranen die comen van fleumen 26V768Ander derder ziecheit769 Die derde 27ziecheit is alst oghe schijnt vleysch 28ende is dat die vleysheide leit op dat oghe 29een iaer of ij off meer soe salment niet 30cureren met pulueren noch met colerien 31want men soude niet hebben te bet Mer 32men sal die pacient sceeren dat hooft dair 33nae salmen maken cauterien alsoet is 34gheseit / dair nae des anderen daghes ghij 35sult houden sijn oghen een weynich met 36uwen vingher ende selt op heffen dat velle- 37kijn met enen scaersse / dit ghedaen men 38sal doen int oghe puluer alexander Dair 39nae salmen plaesteren leggen op dat toeghe- 40loken oghe als catton met witte vanden 41eye twee werf des daghes tot ix of x 42daghen achter een Achter die ix daghen 43salmen plaesteren maken van desen heilighen

1crude dat wij heten carduncella of lactu- 2tella wair of men sal nemen een hant 3vol ende stampent wel metten witten vanden 4eye ende legghent opt cattoen ende plaes- 5terent op dat oghe iij daghen ij werf 6des daghes Dair nae salmen cureren 7met desen cure of puluer tot dattet 8ghenezen is / des nuchtens met puluer 9alexandrien / ende des auonts met pul- 10uer nabetis / ende die pacient salmen 11wachten van contrarien spisen als palinghe 12of coyen vleysch ghesouten vleysch ende 13visch of erweeten Ende met desen cure 14hebben ghecureert gheweest menighe 15menschen 16V770Ander vierder ziecheide771 Die vier- 17de ziecheide is als die oghen sijn 18altoes ghezwollen ende altoes tranende 19ende die pacient en mach sijn oghen niet 20op doen om die wijnbrauwen wille Ende 21als ghij zeker wilt sijn van deser ziec- 22heide ghij sult reuerseren dat opperste 23wijnbrau met uwen vingheren ende dit 24coemt wt habundancia van fleumen Dese 25cure Men sal eerst den pacient purgeren 26die hersene ende den stomac met deser 27medicinen Recipe turbit aloe epatice re- 28berber ana i onse twelke men sal poederen 29ende menghen met dat sap vanden wortelen 30obulus i libra ende aldus salment laten staen 31enen nacht / nuchterens salment coleren 32ende men salt gheuen den pacient van iij 33colaten / dair nae des anderen daghes als 34hij is ghepurgeert soe suldi ontdoen dat 35oghe vanden pacient ende reverseren die 36oghebrauwen met uwen vingheren ende 37selt op heffen die carnositeit ende men 38salt sniden vanden enen totten anderen met 39enen scheersse / dan salment plaesteren met 40catton ghenet in witte vanden eye twee 41werf des daghes tot neghen daghen toe 42dair nae sal die pacient ontdoen die 43oghe rechteuoert / ende men sal doen in die

1oghe colerie alexandere tot dat hi vol- 2comen es ghenezen Met deser curen soe heb- 3ben veel lieden ghenezen gheweest ende wij 4vonden meer van dezer ziechede onder die 5sarrasinen dan in ander prouincien ¶ 6Item electuarium mirabile dat die tranen 7doet stoppen Recipe wiroec claer masculin 8castorie note muscate note van inde ga- 9riofelen naghelen cubeben ana onse 1 lauwer 10blader spec cardimonie soffraen ende dil- 11saet apiesaet van basiliconis / anijs yso- 12pe rute saet beldesaet wit mancop saet 13canfer musscaliet ana Semis onse alle dese voer- 14seide salmen pulueren subtilic sonder wie- 15roec men salt sieden in ghesuuerden wijn772 16zeem ende als het wieroec es ghesmolten 17soe salment ghieten in een vat ende men- 18ghent met de voerseide specien tot dattet 19al wel te gader es ghemenghet dan 20salment doen in bussen / ende alsmen gaet 21slapen soe salmen hier af nemen dat quar- 22tier van eenre castaenge / ende men hetet 23electuarie om dattet is vol wonders 24want het restringeert die tranen / het 25destrueert die flumen / het conforteert die 26hersen / ende gheneest den hooftzweer / het 27ondoet die oghe / het claert die sinnen 28het verlicht die oghebrauwen / ende het 29is goet den ghenen die haer spraeck heb- 30ben verloren ende qualic spreken Ende wij 31hebbent seker gheproeft ende menighe 32mensche dair mede ghenezen 33V773An ziecheiden die comen van coleren774 34Van coleren comen twee ziecheiden 35in die oghe Dat eerste coemt van coleren 36die habundeert inden stomack vanden 37welcken coleren comen fleumen ende climmen 38ter hersenen mit dolor wair af die ogen 39sijn ghedistorbeert ende dunct die pacient 40dat sij sijn vol roecks nochtans sijn die 41oghen claer soe datmen siet buten noch bin- 42nen gheen smet ¶ Verstaet lieue vriende

1dat die misquaem is inde stomack ende 2niet in die oghen / ende dair om als die 3oghen sijn claer binnen soe en salmen gheen 4medicine int oghe doen Dese cure is 5men sal zuueren den stomack ende de herse- 6nen vander humoren dair of dat die flumen 7comen want als die cause principael es 8ghedistrueert soe moeten oec die acciden- 9ten ghedestrueert sijn 10V775An die secunde ziecheit776 Wij segghen 11dat die secunde verbrant op dat scele 12vanden oghe voer die sinnen als die zwerck 13in claren weder ende in die ghene dair dat 14claer meest habundeert als die sijn in cortsen 15wair af die cortsen cesseren Neemt soffraen 16ende stamptse wel in een metalen mortier 17ende maket subtijl puluer dat welke men 18sal houden in een vergulden vat ende dat 19salmen in die oghen eens doen ende die pacient 20sal volcomelic ghenezen Recipe gomme van fencol 21iiij dragmen welke men sal pulueren ende menghet 22met puluer nabetis iij onsen ende doettet in 23die oghe Dit doet iij dinghen wt corroster 24vellen ende het suuert dat quaet / ende het claert 25dat siene alsoe langhe alsmen leeft Wair 26omme lieue vrunden wij seggen nv in wair- 27heiden dat ypocras ende galienus ende andere 28philosophen hadden gomme van fencol voer 29die opperste medicine voer die oghe want 30sij seggen alsmense hout in die hant dat- 31tet wonder is dat die hant niet en ziet 32nochtans soe en nomense niet gomme mer 33men noemtse venkel want sij en wil- 34len niet die waerheiden ende die rechte 35virtuyt openbaren ende dair omme seggense 36gomme van venkel ende wij hebbent nv 37gheopenbaert / ende met deser heiligher 38gomme soe hebben wij menighe mensche ghe- 39hulpen 40V777An ziecheiden die comen van melanco- 41lien778 Wij seggen dat van melancolien 42humoren vele ende diuersche ziecheiden comen 43Eerst seggen wij dat van habundancia van

1melancolie is die hersen verdisturbeert 2wair of die zenuwen optici sijn gheo- 3pileert ende ghedistorbeert soe dat die 4gheest visibel en mach niet redelic liden 5wair af die pacient dunct datter al 6vlieghen voer sijn hoeft sijn ende voer 7sijn oghe / ende als hij siet een lanteerne 8soe dunct hem soe dunct hem779 dair wezen 9drie ofte vier / ende als hij siet int aen- 10sichte soe duncter hem wezen drie of iiij 11ende alsoe van anderen dinghen Dit ghe- 12uallet meer in die natuerlike melan- 13colie dat is als een mensche out wert 14alsmen dan siet dusdanighe dingen alst 15voerscreuen is soe en salmen gheen ander dinc 16doen dan dit aldus Recipe het sap van la- 17crissie Semis libra rute saet saet van basiliconis 18ende venkes saet van apium ana onsen ij mastic 19groffel naghle notenmuscaten keruel 20cubeben gumme van amandelen gumme ara- 21bien dragantea saffraen ana Semis onse grane van 22ciseren appelen i onse alle dese voerseide salmen 23pulueren subtilic ende menghen mit zuker 24ende maken lactuarien metten sape voerscreuen 25Wair af die pacient sal nemen nuchte- 26rens ende sauons als hij slapen gaet / ende hij 27sal weder claerlike sien alsoe hij begeert 28¶ Item dit een en is niet goet allene in 29deser ziecte mer het is goet die niet claer 30sien en moghen ende die doncker oghen 31hebben van pine of dier ghelijken want 32het is mitigatijf restrictijf ende ondoet 33die holle voerseide zenuwen alse sijn ver- 34stopt Ende men heet dit electuarie de- 35claracie vanden oghen / ende het verblijt die 36gheest 37V780An een ander ziecheide die coemt in 38die oghe van melancolien781 soe dat die 39oghen sijn ghesteken wt die putten ende schi- 40nen herde zeere ghezwollen / ende enich sijn van 41dezen die verliesen haer ghesicht ende men 42machse ghenesen int beghinsel mit deser

1cure Eerst soe salmen zuueren die hersen 2ende dair nae doeter dese medicine toe 3Recipe aloe epatice mirabilanen gelu turbit 4sandali gelu rouberbe ana Semis onse scamonie 5soffraen balseme de mastic lignum aloes 6wit wieroc agracius noten van inde saet 7van apium latuwen goutbloemen ende van 8basiliconis ana 1 onse alle dese salmen pulue- 9ren ende menghen met roeswater ende met 10sap van lecressie ende maken dair of elec- 11782 tuarie hier af salmen gheuen des auons 12nae dat die pacient mach ghedoen die 13purgacie ghedaen wezende men sal nemen 14dit plaester Recipe iiij zuere appelen ghebra- 15den in hete asschen al morru / dair nae 16salmense zuueren ende stampen met witte 17vanden eye tot dattet is gelijc vngent 18met desen salmen plaesteren op die gheloken 19oghen nuchterens ende sauons / ende aldus salmen 20dezen pacient cureren jnt beghinsel want 21wij hebben daer voel mede ghecureert 22V783An een ziecheide diemen heet naghe- 23le784 Item van melancolie humoren wassen 24in die oghen ziecheiden diemen heet na- 25ghele dese wassen jnt eynde vanden oghe 26ende somwijlen in beiden eynden ende lopen 27somwijlen ter appel waert ende dan verliest 28die mensche sijn ghesicht alle dese sijn 29curabel ende men moetse cureren met 30groter discrecien / ende men gheneestse 31lichtelic eer datse comen op den appel De- 32se cure Een saluerine wijn ende dair 33mede salstu trecken ende lichten den nagel vanden 34oghe ende dan salstu af sniden met enen 35sceersse Dit gedaen men sal plaesteren 36opt toegheloken oghe als cathon ghenet 37in wit vanden eye tot ix daghen / nae die 38ix daghen salment wasschen met warm 39water / dair nae salmen dair in doen pul- 40uer nabetis nuchterens ende sauons tot dat 41het oghe is gheclaert ende die pacient heeft 42weder sijn licht 43V785An eenre ander ziecheit786 Item somwijlen

1habundeert bloet inden hoofde van melan- 2colie jn die hersene dat welke neemt 3sijn cuers bijden oghen om sine grote ha- 4bundancie Ende doet droghen die oghebrau- 5wen die welke droechte verkeert in ioecten 6Dese cure787 Men sal die pacient doen laten 7ter adere inden middel vanden voorhoofde 8Ende dan salmen nemen xl beyeren cubey 9die welke men sal stampen ende menghen 10mit goeden witten wijn iij librae / ende men 11salt sieden in enen nywen eerden pot tot 12dat die ene helft is versoden dair nae 13salment coleren / ende met desen colerien 14salmen wasschen die oghen ij werf des 15daghes Ende van dese ziecheide vonden 16wij meer in romen dan in anderen prouincien 17V788An ene ziecheit die heet maledictum789 18Item een maniere van ziecheide 19coemt buyten die oghen tusschen die wijn- 20brauwen wair om dat oghe buyten be- 21smet is ende binnen gans is welc men 22heet maladictum want het coemt niet met 23groten dolor mer met vresen Dit sijn tey- 24kenen hoemen mach kennen deze ziecheide 25als die oghebrauwen sijn hert roet ende 26ghezwollen / ende het hout dat oghe alsoe ghe- 27loken dat die pacient niet en mach ontdoen 28Dese cure790 Recipe terwen bloemen ende die 29doyer van een eye 1 onse dit salmen stampen 30ende menghent wel mit vrouwen melc 31dat is ghelijc vngent / ende plaesterent soe 32dattet niet en coemt jnt oghe / ende bijndet 33mit een lijnden doeck Ende dit plaester doet 34iij dinghen het doet die humoren trecken 35vergaderen ten hoefde het rijpt het treckt 36ende sacht die dolor / ende wilmen men mach 37menghen metten voerscreuen plaester wortelen van 38lelien ghebraden in die assche ende dan ghe- 39zuuert ende wel ghestampt Ende hier mede 40plaestert tot dat die pacient mach sijn 41oghe ontdoen / ende tot dat alle die humoren 42sijn gheconsumeert Dair nae salment zu- 43ueren mit dezen vngent Recipe aloe epatice

1smout van hoenre ana 1 dragme olie van bittere 2amandelen wit was ana 1 onse dit salt soe 3ghenezen ende helen datter ghene smette 4en sal bliuen / ende die pacient sal sijn ghene- 5zen sonder dolor Ende dese ziecheit reg- 6neert meer in die jonghen dan in die 7ouden ¶ Ende voert soe raden wij v dat ghij 8in allen manieren van ziecheiden der oghen 9eens daghes des auonts smeert den pa- 10cient sijn voerhooft ende slaep ende die 11oghebrauwen met vnguentum alabastrum 12want het doet vele dinghen / het confor- 13teert ende helpt alle medicinen vanden oghen 14het sacht die dolor / ende het en laet gheen 15humoren descenderen ter zieker steden / het 16doet rusten den pacient Vele lieden sijn 17ghecomen tot ons met verstopte oghebrau- 18wen om ghecureert te sijn die zieck 19waren an die voerseide ziecten / ende wij 20vraechdent hem lieden waen dattet quam 21ende sij seiden ons dat sij hadden 1 aposteem 22maledictum wair of dat sij niet en waren 23wel ghecureert / ende dair of bleuen hem 24die oghebrauwen ghestopt ende wij cureerde- 25se aldus Wij sneden die oghebrauwen met 26een scheersse subtilike datse ghinc leg- 27ghene al effene Dair nae wij plaesterden 28oercussen ghemaect van linen cleden gelijck 29een vingher ende ghenet jnt wit vanden 30eye ghebonden met een stroode tot des 31anderen daghes Ende des anderen daghes soe 32maecten wij een vngent van hoenre 33smout ende van witte wasse ende smeerden 34dair mede dat voerseide oercussen / alsoe 35wij hadden ghedaen metten witte vanden 36eye / ende plaesterdent tot dat die wonde was 37ghenezen / ende wij leiden dair op iij werfs 38in die weke sponse marine om te zuueren 39die wonde vanden etter / want sponse ma- 40rine doet iij dinghen het destrueert quade 41vleysch / ende trect ende gheneest / ende maect 42vast die wonde Ende aldus cureerden

1wij den ghenen die hadden die oghebrau- 2wen verstopt in wat manieren datse 3waren 4V791An quetsinghe in die oghen van slaen 5of steken off vallen792 ¶ Wij segghen 6793 dat als hem yement siet ghequest 7men sal hem te hulpen comen alsoe varinc 8794 alsmen mach met den witte vanden ey 9eer die oghen sijn ghedisturbeert / ende 10men sal gheen medicine doen inden oghe 11dan witte vanden eye wel gheslagen ende 12dat scwm af ghedaen / ende dan cattoen 13ghenet int wit ende gheplaestert opden 14toegheloken oghen iiij weruen des daghes 15ende ij weruen bij nacht tot xv daghen 16gheduerende Mer alst vel vanden oghen 17js ghebroken soe salmen doen virtuyt 18gods twe weruen des daghes ende een des 19nachts / ende men sal oec mede plaesteren 20op dat toegheloken oghe het witte vanden 21eye alsoe ghescreuen is / ende men sal den 22pacient zuueren sijn voerhooft / ende die 23slaep ende die oghebrauwen met vngent 24alabastrum want het conforteert die her- 25sene ende die gheest visibel / ende het sacht 26die dolor ¶ Ende wetet lieue vrunden dat 27alsment niet en gheneset van beghinsel 28alsoe wij gheseit hebben eer dat die oghen 29beghinnen te zwellen ende te verrotten het 30en wert nummermeer wel ghenezen31Item het witte vanden eye doet drie vir- 32tuten / het sacht die dolor / het restringeert 33die humoren van die oghen datse niet en 34scheeden / ende het en laet gheen superfluiteit 35comen van anderen humoren ten oghe / ende het 36claert die oghen van virtuyt gods Ende 37soe salmen nemen xij nyewe eyeren van 38honderen ende doen wt dat voechsel / ende 39doense in een schoen claer mortier ende 40795 wriuense wel tot dattet ghelijc is vngent


Vorige Volgende