Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 16

Dan volgt de voordracht van:

Dr. C.W. Lunsingh Scheurleer.

Wat de Archaeologie ons kan leeren over het practisch gebruik van terracotta-vazen in Griekenland.

Over het gebruik van gedecoreerde vazen van terracotta in Griekenland bestaat nog geen volkomen eenstemmigheid. Terwijl men het er algemeen over eens is, dat zij bij religieuse ceremoniën, zooals de doodendienst een rol speelden, wordt door velen bestreden, dat de gedecoreerde - in de eerste plaats de mooie Attische zwart- en roodfigurige - in het dagelijksch leven werden gebruikt.

De woordvoerder van deze stelling is de bekende teekenaar Reichhold, die niet alleen de uitstekende teekeningen voor het groote vazenboek, door Furtwängler begonnen, heeft gemaakt, maar ook allerlei belangrijke ontdekkingen heeft gedaan op het gebied van de wijze van teekenen der

[p. 107]

vazendecorateurs. In dl. I, p. 82 en in zijn Skizzenbuch Griechischer Meister, p. 10, verdedigt hij dit standpunt op de volgende gronden.

1.	Gebroken vazen werden in de Oudheid alleen met krammen gerepareerd. Deze herstellingen zijn zoo slecht, dat geen op dergelijke wijze in elkaar gezette vaas vloeistoffen kan bevatten, omdat deze door de naden zouden wegvloeien.
2.	Geconserveerde vazen vertoonen nooit sporen van gebruik, zooals afslijting.
3.	Reichhold vindt geen enkele vaas waterdicht.
4.	Reichhold zegt, dat de ooren te zwak zijn om gevulde vazen te hanteeren en de voeten niet sterk genoeg om deze te dragen.

Bij de beoordeeling van R.'s standpunt moet in het oog gehouden worden, dat hij alleen denkt aan mooie zwart- en roodfigurige Attische vazen en al de overige, de meerderheid van het geconserveerde materiaal, uitschakelt. Om bij de Attische vazen te blijven, waar is de grens te trekken? Welke vaas is volgens de maatstaf der Ouden te mooi geweest om te gebruiken?

Voor andere vazen wordt R.'s standpunt voor zoover mij bekend, alleen door Wilisch, Die Korinthische Terrakotta Industrie, voor Korinthische vazen verdedigd.

Bij een beoordeeling van R.'s eerste argument moet worden gewezen op een, sedert door E. Pottier, Cat. d. Vases peints du Louvre, dl. 3, p. VIII, ad p. 610, in zijn publicaties naar voren gebrachte passage van den scholiast van Aristophanes' Vespae, 924, waarin wordt gezegd, dat men de naden der hydriae dichtte met latype.

Pottier vertaalt dat woord met ‘gips’; in elk geval wijst het op een stof, die de steenhouwer gebruikte. Nu zijn veel Grieksche marmerwerken samengesteld uit verscheidene stukken, die met een kleefstof aan elkander werden geplakt. Deze stof onderscheidt zich nauwelijks van witte stof. Ik veronderstel, dat die van de vazen is afgewasschen bij het reinigen. Als voorbeeld voor antieke restauraties worden genoemd een schaal in het Piersonmus. (Jacobsthal, Göttinger Vasen, p. 17) en een stamnos, waarin een stuk van een schaal door Douris is ingezet (Vaticaan, Hlb. 3e ed. nr. 313).

Uit de poreusheid kan niet worden afgeleid, dat de vazen niet werden gebruikt, want dan zou dat ook voor de wijnamphorae gelden. Bovendien is poreusheid in een warm klimaat gewenscht, om de temperatuur van de vloeistof laag te houden. Verder was de zwarte beschildering een voortreffelijk middel daartegen, vandaar dat steeds grootere deelen der vaas daarmede werden bedekt.

Reichholds opvatting wat betreft de weinige soliditeit wordt weerlegd door de ervaringen van Miss Richter, dir. v.h. Metrop. Mus. New York, die zelf Grieksche vazen in een pottenbakkersatelier is gaan maken en die juist tot het resultaat (vgl. haar craft of Athenian Pottery) komt dat zij niet broozer zijn dan ons aardewerk of glas. Zij heeft bovendien op allerlei vazen sporen van afslijting gevonden. Schefold, Untersuchungen ùber Kertsche Vazen heeft zulke sporen van aantasting ook vastgesteld op de beschildering van pyxiden, een gevolg van de ontbinding der vethoudende bestanddeelen, die daarin waren bewaard.

[p. 108]

Op verschillende zwart- en roodfigurige vazen zijn scènes afgebeeld, waar men vazen ziet gebruiken. Meestal is de afbeelding te summier, dan dat uit is te maken of men met vazen van aardewerk of van metaal te doen heeft. De verschillen van vorm zijn te gering, daar de pottenbakker zich gaarne op vormen van metaal inspireerde.

Voorstellingen van menschen, die aan een graf een lekythos vasthouden laten geen dubium over. Hier zijn terracotta-lekythoi bedoeld, zooals wij ook uit de schriftelijke overlevering weten. Over het gebruik in den grafcultus bestaat dan ook geen twijfel. Wanneer wij op de hydria (Brit. Mus., Pfuhl, Malerei, fig. 296) vrouwen water zien halen uit een fontein, dan is uit de afbeelding niet op te maken uit welk materiaal de vazen bestonden, die zij gebruiken. Wel is dat het geval bij de hydria (Brit. Mus., Beazley, Journ. Heil. Stud. 1912, pl. II) waar Troilos en Polyxena op hun vlucht een hydria hebben laten vallen, die door midden breekt. Dit moet dus een terracottavaas zijn geweest. Dit geldt ook voor een voorstelling, waar twee vrouwen op hydriae zitten (Golychow, Pfuhl, fig. 569) en voor een kannetje in het Louvre, dat een symposiast gebruikt (Pottier, Album pl. 89, nr. 95).

Deze voorbeelden toonen het gebruik van terracottavazen aan. Al is op deze geen voorstelling geschilderd, toch schijnt mij de mogelijkheid, dat ongedecoreerde vazen zijn bedoeld uitgesloten.

Dergelijke vazen dateeren uit den tijd, dat de mooiste terracottavazen werden gemaakt. Later neemt het gebruik van metalen vaatwerk toe; Thuc. (VI, 32) vertelt, dat bij het vertrek naar Sicilië uit metalen vazen werd geplengd. Dit is juist de tijd, waarin wij een toename van het gebruik van metaal kunnen constateeren en gelijktijdig een vermindering van de belangstelling in aardewerk. Dit blijkt o.a. in het geleidelijke verdwijnen van de kalos-inscripties.

Conclusie. Men heeft in de Oudheid terracottavazen voor allerlei doeleinden gebruikt, niet alleen religieuse. Voor de beste moeten wij een gebruik aannemen, analoog aan dat in Nederland in de XVIIIde en in het begin der XIXde eeuw. De mooiste stukken deden alleen bij feestelijke gelegenheden dienst, vandaar de geringe slijtage.

De voorzitter dankt spreker die zich van zijn moeilijke taak om in 30 minuten iets van belang te vertellen zoo uitnemend heeft gekweten.