Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 16

[p. 98]

Sectie voor Middeleeuwsche en Nieuwere Geschiedenis.

Prof. Dr. Becker houdt een inleiding over:

‘Verantwoordinghe van Sebastiaen Franck’ (1596).

Dit traktaat verscheen als antwoord op de ‘Ondersoeckinge ende grondelijcke wederlegginge der geestdrijvische leere’, waarin Marnix tegen de mystici en spiritualisten, o.a. ook tegen S. Franck optrad en den Staten-Generaal verzocht het verspreiden van ‘sulck boos ende moortdadich fenijn’ te beletten. De schrijver van de ‘Verantwoordinghe’ noemde zijn naam niet, maar teekende zich C.C.W.H.S. Rogge heeft hem vereenzelvigd met Caspar Coolhaes, maar C.P. Burger Jr. bewees in 1915, dat Coolhaes wel de ‘Apologia’ van Frank vertaald heeft, maar niet de schijver der ‘Verantwoordinghe’ is. Spreker zet in het kort den inhoud uiteen en houdt zich dan bezig met de vraag, wie de auteur kon zijn van dit voor de geschiedenis van het Franckisme in Nederland zoo belangrijke boekje. De schrijver blijkt niet slechts een aanhanger van Franck's denkbeelden te zijn; hij is ook uitstekend op de hoogte van Coornhert's geschriften. De naam van Coornhert († 1590) wordt in de ‘Verantwoordinghe’ niet vermeld, maar komt reeds ter sprake in de ‘Voorreden’, waar herinnerd wordt aan ‘een ongeleerde Liefhebber van de vryheydt sijns vaderlants’, die het schandelijk voornemen van J. Lipsius ontdekt heeft. Hij wordt ook bedoeld met den ‘man’, die destijds de gereformeerde kerk van vele ‘groeve ende leelijcke stucken’ heeft beschuldigd (blz. 20). Op blz. 69 worden de titels van vier boekjes vermeld; zij zijn alle door Coornhert geschreven. De denkbeelden van den auteur t.o.v. de erfzonde, volmaakbaarheid der geloovigen en zending der predikanten toonen hem ons als een leerling van Coornhert. Evenals hij twijfelt C.C.W.H.S. aan de echtheid van Franck's brief aan den antitrinitariër J. Campanus. In Coornhert's geschriften zal hij ook zulke uitdrukkingen gevonden hebben als: ‘aan een dooden te ridder worden’ en ‘een manneken versieren, waer men thegen vecht ende dat men overwint’. Eenige van de uitspraken over godsdienstvrijheid, die men aan het einde van de ‘Verantwoordinghe’ vindt, zijn letterlijk overgenomen uit Coornhert's geschriften. Spreker is tot de conclusie gekomen, dat wij C.A. Boomgaert, een van de beste vrienden van Coornhert, als schrijver van de ‘Verantwoordinghe van Seb. Franck’ moeten beschouwen. Zijn eensgezindheid met Coornhert blijkt uit de voorreden, waarmede hij vijf van de door hem uitgegeven boeken van zijn overleden vriend heeft voorzien,

[p. 99]

zoowel als uit zijn eigen geschriften - ‘Vermaninghe aen R. Donteclock om te verdedighen ende te bewijzen de erfzonde’, ‘Aendachtige gebeden ende Meditatiën over den Listen Psalm Davids’, ‘Merck-teycken om te komen tot kennisse vande ware ende valsche Religie, Kerck ende Leeraren’; in het laatstgenoemde boek worden Franck's werken 14 keer aangehaald.

De vondst van eenige nieuwe bronnen zet sprekers veronderstelling bijzondere kracht bij. In een pamflet van 1618 (‘Teghen-Vraech-al’, blz. 5) wordt Boomgaert uitgemaakt voor een ‘Vry-Gheest, wiens Bybel Sebastiaen Franck is’. In een brief van Boomgaert aan Prof. Vulcanius dd. 5. XII. 1602 worden Franck's ‘Hoogduijtsche spreeckwoorden’ vermeld. De brief is geteekend: C.A. Boomgaert. Op de streep onder de handteekening zijn krullen aangebracht, die spreker tot de letters C.C.W.H.S. terugbrengt.

Prof. Lindeboom vraagt: 1e. of de schrijver van de ‘Verantwoordinghe’ Hebreeuwsch kende, waaruit mogelijk C.C.W.H.S. verklaard zou kunnen worden; 2e. of later van de ‘Verantwoordinghe’ gebruik is gemaakt.

Het antwoord op het eerst gevraagde luidt ontkennend; wel is de ‘Verantwoordinghe’ later gebruikt, vooral in de pamfletten-literatuur.

Prof. Gosses betwijfelt of de krullen op de streep onder de handteekening wel tot letters teruggebracht kunnen worden. Dr. Coster, om advies gevraagd, meent dat het geen letters zijn om de streep onder de handteekening te breken.