Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 16

[p. 32]

Sectie voor Nederlandsche Philologie

Vergadering 25 April 1935.

De Voorzitter Prof. Dr. J. van Ginneken S.J. opent om 9 uur de vergadering der vereenigde secties voor nederlandsche philologie en voor middeleeuwsche en nieuwere geschiedenis met een kort welkom en houdt daarna een inleiding over:

De taalgeographie en de cultuurgeschiedenis van Nederland.

Zeker moeten zoowel de Nederlandsche cultuurgeschiedenis als de Nederlandsche taalwetenschap op de eerste plaats profiteeren van onze aangeboren en opgevoede deskundigheid en de warme toegenegenheid, die wij aan al het volkseigene toedragen; maar daarnaast moeten wij ook beseffen, dat wie zich met zijn belangstelling opsluit binnen het heininkje van ons eigen land, en zich dan nog uitsluitend bezighoudt met het kleine perkje der laatste honderd, of het voortuintje der laatste 1000 jaar, zijn liefdevolle kennis der particuliere feiten nooit tot een wetenschappelijk begrijpen van oorzaken en gevolgen zal zien rijpen. Daarvoor is het noodig, ze voortdurend met de Europeesche en buiten-Europeesche parallellen van de weinige historische en de veel talrijker praehistorische millennien te vergelijken.

De taalgeographie dankt haar meerwaardigheid evenzeer aan de onverbrekelijke verbinding der taalfeiten met de woonplaats en de levensomstandigheden der sprekers als aan de verhonderdvoudiging van het materiaal. Want daardoor ontstaat een kennis-nauwkeurigheid van de meest ingewikkelde complexen, waarbij alle kennis van het verleden niet halen kan. Maar aan den anderen kant is het voortschrijden van het primitieve duidelijke, vaak praehistorische, geval naar het meer samengestelde en heterogene evenzeer onze plicht. Pas die taal- en cultuurwetenschap die deze beide groepen van feiten in een veelzijdige synthese samen kan vatten is geheel in evenwicht. Drie gezichtspunten zijn bij een dergelijke soort menschengeschiedenis steeds in het oog te houden:

1^o.	de sociologie der menschengroepen met het verkeer, de volksgemeenschap en den politieken staat;
2^o.	de psychologie en de stilistiek der cultuur;
3^o.	de biologie van de aangeboren eigenschappen in het individu, de familie, het geslacht en het ras.

Wie hierbij als no. 4 de taal noemt als een zelfstandigen factor, begaat een grove fout, want als traditioneel teeken- en symboolsysteem is de taal juist

[p. 33]

een beeld van alle drie de andere factoren tezamen; het alleen daarvan winnend in universaliteit en plooibaarheid. De taal is als een onuitputtelijke mijn, die trouw alle culturen bewaart, welke haar sprekers in vele millenniën hebben beleefd; en de geschoolde mijningenieur die in dit labyrinth den weg kent weet uit zijn systematisch ingedeelde lagen fossielen aan het licht te brengen, die ruimschoots opwegen tegen de kenmerkende cultuurproducten der praehistorische archaeologie, de typische complexen der ethnologische cultuurkringen of de biologische erfelijkheidslagen, die de samenstelling en de kruising der rassen markeeren bij hun rondtocht over de aarde. De dag is is niet meer ver, dat juist de reconstrueerende linguistiek, steunend op een mondiale reeks van taalatlassen, onze drie groepen van archaeologen, ethnologen en psychologen der cultuur, èn de anthropologen en biologen met hun erfelijkheidswetten, samen zal weten te brengen om hen te toonen, dat de drie bergopgangen die zij bouwden tenslotte slechts de drie opstaande vlakken zijn, die tezamen vormen: de ééne pyramide van den omhoog-gang der eeuwig-strevende menschheid tot haar rustpunt. Want de geheele menschheid sprak het in Augustinus van Hippo uit: Gij hebt ons geschapen voor U, o Heer, en onrustig blijft ons hart tobben, tot het zijne rust vindt in U.

Ben ik hiermede afgedwaald? Neen, want ik wilde U juist bewijzen, dat de taalgeschiedenis van Nederland ons brengt tot de cultuurgeschiedenis van Nederland, die met haar diepere wortels vanzelf teruggrijpt in de algemeene geschiedenis der menschheid. En juist de monden onzer groote rivieren zijn daar om erop te wijzen, dat van oudsher af allerlei menschenstroomingen uit Midden-, Oost- en Zuid-Europa ons zijn toegevloeid, zoodat wij, misschien beter dan eenig ander volk hier in het Westen, heel de Europeesche cultuurgeschiedenis kunnen overzien. Onze nationale taak: het eigen verleden te kennen en het waardevolle daarvan te hertelen, krijgt hier een internationale zijde.

De laatste jaren is ons dit omzien buiten de eigen grenzen daarenboven zeer gemakkelijk gemaakt; Wrede en Frings vooral bewerkten de taal der Rijnprovincie en Zuid-Duitschland, en betrokken ook ons Limburg half in hun onderzoek; de Romanisten, vooral Salverda de Grave en de jonge Valkhoff, maakten ons door hun leenwoordstudies vertrouwd met de fransche dialecten langs de Zuidgrens. Zelf heb ik met behulp van Gilliéron's Atlas reeds een poging gewaagd de tallooze parallellen tusschen de Picardische en Waalsche klankgeschiedenis en die onzer Zuid-Nederlandsche dialecten te verklaren (Onze Taaltuin II, 289 v.v.). Kloeke bracht ons door zijn voorbereiding te Hamburg in nauw kontakt met het Saksisch.

Als ik mij echter van het totnutoe gepraesteerde een waardeerende karakteristiek mag veroorloven, dan meen ik dat Frings en Kloeke, juist trouwens als Wrede en de Zuid-duitsche dialectgeographen, alleen en uitsluitend letten op het verkeer; de sociologie en de geographische uitbreiding der klank- en taalverschijnselen. Over de diepere oorzaken dier verschijnselen zelf is maar weing gepubliceerd. Juist daardoor voelde ik mij aangetrokken deze leemte aan te vullen. Altijd verder zoekende, werd ik zoo tenslotte vanzelf eenerzijds naar de phonologie en anderzijds naar de biologie en de anthropologie gedreven. En ik kon reeds tot een zekere samenvatting komen.

[p. 34]

Binnen eenige weken zal bij de Kon. Acad. van Wetenschappen te A'dam een tot een boek uitgegroeide verhandeling het licht zien, die niets anders is dan een eerste proeve om van een aantal Nederlandsche dialectfeiten een biologisch-phonologische verklaring te geven. Aanvankelijk meende ik met Van Wijk niet verder te kunnen komen dan een merkwaardige reeks ‘Poolsche parallellen’, maar bij dieper studie bleek de oplossing te zijn: een kruising van onze Nederlandsche bevolking met het prae-slavische ras, dat Bolk bij zijn levenslang onderzoek naar de anthropologische samenstelling van ons volk tenslotte als een bewezen feit heeft meenen te moeten aanvaarden. (Volgde een nadere toelichting aan de hand van verschillende dialectkaarten).