Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 13

Nadat van lokaal is verwisseld, krijgt Dr. I.J. Brugmans het woord over:

De economische politiek van Koning Willem I.

Men kan de economische politiek van onzen eersten Koning karakteriseeren als een mercantilistische. Dit wil zeggen, dat zij in wezen overeenkomt met de ‘landesfürstliche Wohlstandspolizei’ van de absolute vorsten uit de 16e-18e eeuw. Het Mercantilisme streefde er naar, de volkswelvaart te verhoogen door aanleg van wegen en kanalen; de inheemsche industrie werd bevorderd door het bemoeilijken van den invoer van fabrikaten en van den uitvoer van grondstoffen; staatsfabrieken beoogden verhooging van de productieve kracht der natie; het afzetgebied van de nationale nijverheid werd vergroot door een prohibitief stelsel in de koloniën en door verbodsbepalingen t.a.v. het gebruik van vreemde producten in het moederland; naar bevolkingstoeneming werd gestreefd door bemoeilijking van emigratie en aantrekking van buitenlandsche arbeidskrachten.

Al deze kenteekenen vertoont de economische politiek van Willem I eveneens, uitgezonderd de bevolkingspolitiek. Het verschil met het 16e-18e eeuwsche Mercantilisme is echter, dat het vrijheidselement in 's Konings politiek een grootere plaats inneemt en gedurende zijn bewind bovendien aangroeit. Het volgende kan ter adstructie van deze stelling worden aangevoerd:

1.	Willem I heeft ter bevordering van het binnenlandsch verkeer den aanleg van water- en landwegen met kracht ter hand genomen, ondanks den ongunstigen toestand der staatsfinanciën.
2.	De tariefpolitiek is typisch mercantilistisch, niet zoozeer omdat door invoerrechten of -verboden de nationale nijverheid wordt beschermd, doch omdat als pendant daartegenover uitvoerrechten en uitvoerverboden op grondstoffen bestaan, die de moderne protectiepolitiek ongaarne toepast. In het algemeen is 's Konings tariefpolitiek niet sterk protectionistisch, en het liberale element daarin werd gaandeweg (1816, 1819, 1821) grooter. Dat in 1822 het roer in meer beschermende richting werd gewend, geschiedde uit politieke overwegingen ten opzichte van de Belgen.
3.	Door allerlei middelen poogt de Koning, het gebruik der producten van de nationale industrie te bevorderen. Een K.B. van 1820, waarbij aan marine, leger, gevangenissen, werkhuizen en gesubsidieerde armeninstellingen het gebruik van inlandsche wollen stoffen werd voorgeschreven, is hiervan het sprekendste voorbeeld.

[p. 76]

4.	Staatsfabrieken in den geest van de ‘manufactures royales’ zijn tijdens Willem I niet opgericht. Wel echter is door staatsgeld (het fonds van nationale nijverheid) en uit 's Konings particuliere kas (spoorwegen, Ned. Handel Maatschappij, Cockerill enz.) de oprichting van particuliere ondernemingen mogelijk gemaakt of bevorderd.
5.	Uiting van het streven, het geld binnen de landsgrenzen te houden, is de wet van 1816, waarbij het uitgeven van buitenlandsche leeningen buiten 's Konings toestemming verboden wordt. In 1824 is dit verbod opgeheven.
6.	De koloniaal-economische politiek werkte meer met monopolie en prohibitie dan de moederlandsche. Mede om de Belgen te gerieven werden de Engelschen zooveel mogelijk geweerd (lijnwaadverordening van 1824, monopolie in de specerijhandel).

Het sterkst is tijdens Willem I het beschermende stelsel ingevoerd in de haringvisscherij. Hier waren echter bijzondere omstandigheden, die maakten, dat zelfs iemand als Hogendorp zich met de in de wet van 1818, die de uitoefening van de ‘groote visscherij’ regelde, neergelegde beginselen kon vereenigen. Monopolies bestonden ook in de binnenvaart (beurtveren); deze zijn echter niet door den wetgever doch door de gemeentebesturen in het leven geroepen. Van evolutie in vrijzinniger richting getuigt ook de regeling van de zgn. werkers voor den handel; het gebruik van deze personen, in 1815 verplichtend gesteld, werd in 1827 facultatief.

Geldt Willem I in politicis als ‘liberaal’ in dien zin, dat hij, zij het in beperkte mate, voorstander van het nieuw gewordene was en zich tegen de reactionaire staatkunde kantte, in ecomicis is het niet anders. Zijn mercantilistische politiek was van vrijheidselementen doortrokken en is als zoodanig de voorlooper en wegbereider van de na 1840 en vooral na 1850 opgekomen vrijzinnige economische politiek.

Discussie.

Dr. Stapel bestrijdt de meening van den Spr. dat de koloniën door de O.I. C. werden beschouwd als een uitvoergebied en niet als een afzetgebied, zooals tegenwoordig. De heer Commissaris meent, dat de combinatie, door Spr. gemaakt, van Tilburg en Helmond in het Noorden met Gent in het Zuiden, die in economisch opzicht gelijke belangen hadden, niet geheel opgaat, omdat Gent in tegenstelling met de andere genoemde steden tot de zeeprovinciën is te rekenen.

Prof. Goslinga vraagt, of er misschien bepaalde punten van overeenkomst bestaan tusschen de economische politiek van Willem I en die van de vroegere Nederlandsche Republiek.

Dr. Brugmans antwoordt aan Dr. Stapel, dat hij slechts bedoeld heeft te zeggen, dat de aanvoer uit Indië de hoofdzaak was en dat de koloniën slechts secundair werden beschouwd als afzetgebied, en hij meent de stelling te kunnen handhaven, dat Willem 1 bedoelde daarin verandering te brengen.

Aan den heer Commissaris antwoordt hij, dat hij slechts een paar willekeurige voorbeelden heeft gekozen en ook andere daarvoor dienst kunnen doen.

[p. 77]

In zijn antwoord aan Prof. Goslinga beperkt Spr. zich tot de economische politiek ten opzichte van de industrie en merkt op, dat deze gewestelijk geregeld was. Hij zegt, dat we daarvan ten opzichte van de landprovinciën zoo goed als niets weten en weidt dan nog eenigszins nader uit over de provincie Holland.