Handelingen van het Nederlandsche Philologen-congres 13

[p. 36]

Sectie voor Fransche philologie.

Vrijdag 5 april.

Te 10 uur opent de voorzitter de bijeenkomst en geeft het woord aan den Heer Dr. B.H.J. Weerenbeck, lector aan de R.K. Universiteit te Nijmegen, die spreekt over:

De vroege diphtongeering der open e en o in de Romaansche talen.

Spreker stelde in het licht, hoe de korte e en o van het Latijn veelvuldiger en vroeger dan de andere klinkers tot tweeklank worden in de verschillende Romaansche talen en dialecten. In verband daarmede bestreed hij de theorie van Pietro Gabriele Goidánich, die de diphtongeering een Latijnsch verschijnsel noemt. Hij wees daarvoor vooral op het ontbreken der spontane diphtongeering van de open e en o in het Provençaalsch, waarvoor geen enkele verklaring te vinden is, alsmede op hetzelfde verschijnsel in het Siciliaansch, het Sardisch en het Portugeesch. Spreker is het met W. Meyer-Lübke eens, dat de diphtongeering een Romaansch verschijnsel is en dat het zich onafhankelijk in verschillende landen heeft ontwikkeld. Als de beste hypothese voor de verklaring van de wijze, waarop de diphtongeering heeft plaats gehad, meent hij met vele andere Romanisten, en met name met Professor J.J. Salverda de Grave, dat de theorie der verlenging de beste hypothese is. Alleen gelooft hij ten eerste, dat de verlenging, zooal niet even goed, dan toch minstens mogelijk is in gesloten lettergrepen, zooals dat in het Spaansch het geval is geweest, en niet alleen in open lettergrepen. Ten tweede neemt hij met Goidánich aan, dat de verlenging alleen de diphtongeering niet kan verklaren. Maar in plaats van met dezen geleerde den invloed van het accent uit te schakelen, geooft hij, dat het accent tonique juist de stuwende kracht is geweest voor de verlenging.

Verder stelde hij in het licht, dat het niet aangaat het verschil in timbre te negeeren voor de open e en o naast de gesloten e en o. Echter geeft naar zijn meening noch het timbre alleen, noch de verlenging alleen een voldoende verklaring van het feit, dat juist de minder energiek uitgesproken open e en o het eerst gediphtongeerd werden. Dat feit, dat op het eerste gezicht tegen de verlengingtheorie schijnt te pleiten, heeft vooral zijn aandacht gehad. In stede van met Goidánich een ‘radice propria nella pronunzia

[p. 37]

del latino’ voor die diphtongeering aan te nemen, stelt hij de volgende verklaring voor. Door de kracht van het accent tonique zouden de open klinkers e en o eerder den invloed van de respiratorische energie ondervonden hebben dan de correspondeerende lange klinkers, die hun oude kwantiteit waarschijnlijk nog niet geheel hadden ingeboet. Deze kwamen eerst later, en wellicht in andere condities, aan de beurt, om dien invloed te ondervinden. Daar de langer wordende open e en o, als er geen nieuwe differentiatie tusschenbeide was gekomen, ten slotte, ten gevolge van hun verlenging, ook naar de gesloten uitspraak moesten neigen, werden gedurende de langer wordende uitspraak de oorspronkelijk open klinkers e en o door geminatie of Brechung éè en óò. Er was nl., meent spreker, een soort herstel der oorspronkelijke uitspraak met open timbre ingetreden, zoodat het resultaat direct een werkelijke diphtong werd; het eerste element was nl. meer gesloten en had nog de toonkleur, die de klinkers bezig waren aan te nemen, terwijl het tweede element integendeel de zuiver open uitspraak aannam. Het eerste element kon zich nu door dissimilatie verder sluiten, resp. tot i(j) en u, zooals dat inderdaad het geval is geweest in de meeste Romaansche talen. Dit proces, dat natuurlijk niet noodzakelijk was, heeft zich niet voltrokken in het Siciliaansch, het Sardisch, het Portugeesch en het Provençaalsch.

Prof. Sneyders de Vogel vraagt, of de lange è uit ai geen bezwaar oplevert tegen de theorie van den Heer Weerenbeck, en of hij met Meyer-Lübke aanneemt, dat in woorden als matière de diphtongeering van laten datum is.